Bumosi ya Inza—Keti Kele ti Kilumbu Yau Tasalama?

“KANA beto kezola kutomisa bantu ya makwisa, na kusobaka bansi yai yonso ya kimpwanza ya beto kezinga, yau kuma bonso kimvuka mosi ya kyeleka ya bantu ya bansi yonso, . . . beto fwete bikisa ntete kimakulu kikalulu ya nkulu ya mvita . . . Kansi kana beto kezola kununga ve, ziku . . . bantu tatoma dyaka ve.” Yai mutindu Gwynne Dyer, nsoniki ya nkenda ya basoda, ketuba na mukanda na yandi War (Mvita).

Dyer ketuba nde mikanda ya nkenda mefulukaka ti bansangu ya makanda ti bimvuka yankaka ya ngolo yina kesadilaka mvita sambu na kubongisa mavwanga. Kukonda bumosi na kati na bau mefwisaka bantu mingi. Mambu ya Salomo sonikaka na yina metala mutindu dyambu yai nyokulaka bantu na bilumbu na yandi kele kaka mutindu mosi bubu yai. Yandi sonikaka nde: “Ebuna mono yindulaka diaka mambu yonso ya mbi ke bwa na ntoto yai. Bantu ya bo ke pesa mpasi bo ke dila, kansi muntu ya kusadisa bo kele ve. Muntu ya kusadisa bo kele ve sambu bantu yina ke pesa bo mpasi kele ngolo mingi.”​—⁠Longi 4:⁠1.

Bubu yai, mutindu nsoniki ya nkenda mekatuka kutuba, katula mawa sambu na “bantu ya bo ke pesa mpasi bo ke dila,” kele ti kikuma yankaka ya fwete tinda bantu na kusoba bansi yonso ya kimpwanza, yau kuma bonso kimvuka mosi ya kyeleka ya bantu ya bansi yonso: Luzingu ya kutoma kele na kulakana! Mvita ya ntangu yai kemonisa nde yau lenda fwa konso nsi yina kesadila yau nkatu muntu mosi kununga.

Keti na Makwisa Bumosi ya Inza Tavanda?

Inki bivuvu kele sambu na bumosi ya inza? Keti bantu lenda kununga bangolo ya mbi yai ya kenyokula luzingu ya ntoto? Bantu yankaka ketubaka nde ee. John Keegan, nsoniki ya mambu ya kinzonzi, ketuba na zulunalu mosi ya Grande-Bretagne (Daily Telegraph) nde: “Ata mavwanga ti ketiketi kele, yau kemonana nde muntu lenda swasukisa mwa ngindu mosi ya inza ya kukonda mvita.”

Inki kepesa yandi mboninu ya mbote yai? Sambu na inki bantu yankaka kele kaka ti kivuvu mingi ata nkenda ya bantu mefulukaka na mvita mpi muntu memonikaka nde yandi lenda nunga ve na kudiyala? (Yeremia 10:23) Bantu yankaka ketubaka nde ‘Bantu kele na kukwenda na ntwala. Nkenda kemonisa nde bantu kele na kununga.’ Ata bubu yai, bantu mingi ketubaka nde bumbote ya muntu butukaka na yau tasuka na kununga mambi. Keti yina kele kivuvu ya kyeleka? To, keti yau kele kaka mutindu ya kudikusa, yina tanatila bau nsoni mingi? Na mukanda na yandi Shorter History of the World (Nkenda ya Nkufi ya Inza), nsoniki ya nkenda J. M. Roberts sonikaka na masonga yonso nde: “Yau kele mpasi na kutuba nde makwisa ya inza tavanda ya mbote. Kivuvu mosi mpi ve kemonika na ntwala nde mpasi ya muntu tamana, kikuma mpi ya kukwikila yau kele ve.”

Keti kele ti bikuma ya kyeleka ya kukwikila nde bantu ti bansi takuka kununga kikalulu na bau ya kukonda kutulana ntima mpi mavwanga ya kekabisaka bau? To yau kelomba kima mosi ya kuluta ngolo ya bantu? Disolo ya kelanda tatadila bangyufula yai.