Bumosi ya Inza—Inki Mutindu Yau Tasalama?

INZA ya ntangu yai kele bonso nzo mosi ya balokatere ya bumvwanzi mebebisaka, yau mebonga kaka na kima mosi​—⁠kufwa yau mpi kuyingisa yau. Yau tavanda ve dyambu yankaka ya tanata kaka nkuba mpamba. Na kutadilaka Biblia, yau kele mboninu ya kyeleka mosi mpamba ya mebikala. Sambu na inki?

Ngidika ya inza ya ntangu yai kele na lufulu ya ngolo ve. Banselele medyaka banti na yau yonso mpi yau mebikaka bampusu mpamba. Bibende ya kesimba yau mebwaka matadi. Bibaka mepasukapasukaka. Ludi kenikanaka. Batiyo ya masa metobukatobukaka. Bansinga ya kuran mebebaka mpi mekumaka kigonsa. Bitumba ya balokatere kenwanaka, ntangu yonso mpi na mutindu ya mbi, mefwaka nzo yonso. Lupangu yonso ti kibansala mefulukaka ti bima ya ndikila bonso banyoka mpi lenda fwa muntu to kutatika yandi.

“Kukina na Lweka ya Dibulu ya Mazyamu”

Sambu na mavwanga ya politiki ya kekonda kumana, kindila, kunwanisa, mpi kimbeni ya ngolo ya bikanda to bandinga, “kimvuka ya mvimba ya bantu kekina na lweka ya dibulu ya maziamu,” mutindu Gwynne Dyer tubaka yau. Bisika yonso na ntoto, bimvuka ya bantu ya ntima ya mbi​—⁠bimvuka ya kepusaka bantu na kusala mavwanga, bantu kenwanaka sambu na kimpwanza, bimvuka ya babandi, bantu ya kesadila minduki sambu na kuyiba, ti bantu yankaka​—⁠kelandaka lukanu na bau ya bwimi mpi yau kemonanaka nde bau lenda fwa bikesa yonso ya bantu kezola kusala sambu ngemba kuvanda na inza. Bonso balokatere ya bumvwanzi, bau lenda kumisa luzingu mpasi sambu na bantu yankaka.

Kansi, bantu yankaka mingi ketubaka nde, bantu ya kekangisaka bumosi ya inza kele ve kaka bambendumuki ti bantu ya mavwanga. Kibaka ya kuluta nene kele yau mosi bansi. Nsoniki ya mambu ya mvita, S. B. Payne, Jr., ketuba nde bansi ya kimpwanza kezingaka “ti kikalulu ya mavwanga na ntoto ya mvimba.” Bau kesalaka konso mambu yina ya kele sambu na baluta ya insi na bau, nkatu kudiyangisa sambu na bankaka. Mbutu memonikaka nde, na nkenda yonso “Muntu keyalaka muntu sambu na mpasi na yandi.”​—⁠Longi 8:​9, NW.

Ya kyeleka, baluyalu ya bansi yankaka menungaka na kunwanisa kukonda lunungu ti mpasi na kati ya insi na bau, mbala yankaka mpi, tii na bansi yankaka. Bau ketulaka mbala na mbala mwa bumosi na kati ya bansi. Kansi, ata ntangu bansi mingi kevukanaka kumosi sambu na kunwanisa insi mosi ya kenataka bitumba, yau kelutaka kumonana nde bau kesalaka buna sambu bau kevandaka na luta ya kubaka, kansi sambu na zola ya kyeleka ve. Dyambu ya masonga kele nde, baluyalu ya bantu mezwaka ntete ve mvutu ya mbote, ya bilumbu mingi, sambu na bumosi ya inza. Gwynne Dyer kesonga nde: “Ngindu ya kutuba nde bansi yonso ya inza tavukana kumosi sambu na kukatula to kupesa ndola na insi ya kimpwanza yina kenataka bitumba kele mbote, kansi, nani kemonisaka insi yina menata bitumba, mpi nani kefutaka mbongo ti myoyo yina kelombamaka sambu na kusukisa insi yango?”

Ya kyeleka, insi mosi kenwanisaka insi yankaka kaka kana mingi na kati ya bantu na yau mendima bitumba yina. Nkenda kemonisa mbala na mbala nde basitwaye kekotilaka ve bamfumu na bau, bau vanda ya mbote to ya mbi, kaka na “bansi ya kimpwanza.” Na kutuba ya mbote, bantu mingi na zulu ya ntoto kele bantu ya mekotilaka bau. Zulunalu Time ketuba nde bau kelandaka “luvunu ti propagande” ya bamfumu ya politiki mpi ya mabundu, bonso bifwa meso.

Zola ya insi metedimisaka lulendo ya bantu ya lendaka vanda bantu ya mbote mpi ya mawa, mpi menataka bau na kusala nku na babakala, bankento ti bana yina kele bantu ya insi yankaka. Mu mbandu, na kutubilaka Mvita ya Ntete ya Inza ya Mvimba, nsoniki ya nkenda J. M. Roberts ketuba nde: “Kima mosi ya mawa na 1914 kele nde, yau vandaka ngituka na kumona na konso insi, bantu mingi kibeni, bantu ya baparti politiki yonso, ya bangindu yonso, ti ya makanda yonso, kekwenda na mvita na luzolo mpi na kyese yonso.” Keti banda na ntangu yina bantu mebakaka dilongi? Ve! Bumbisi ya “kuzola inza na kukangaka meso,” mutindu mupanzi-nsangu Rod Usher bingaka yau, kelandaka na kufwa ngindu yonso ya kutula bumosi ya inza.

Ngolo ya Kesala na Nganda

Ata mpila yina, kele ti kibaka ya kuluta nene ya kekangisaka bumosi ya inza. Biblia kemonisa nde kele ti bangolo ya kesalaka na nganda. Yau kele Satana Dyabulu ti bademo, balandi na yandi ya ntima. Biblia ketuba nde, Satana kele “nzambi ya ntangu yai [yina] me fwaka mayele [ya bantu ya ke kwikilaka ve],” sambu ‘nsangu ya mbote, ya lukumu ya Kristo’ kuvanda ve na ngolo na zulu na bau.​—⁠2 Korinto 4:4; Kusonga 12:⁠9.

Ya kyeleka, dyambu yai kekatula ve mukumba yina ya bantu kele na yau sambu na bisalu na bau mosi. Kansi, yau ketendula kikuma ya baluyalu ya bantu lenda ve kutula inza mosi ya bumosi ya kyeleka. Ntangu yonso ya Satana Dyabula tavanda na luzingu, yandi tapusaka kaka babakala ti bankento na kukuna bikalulu bonso ‘kimbeni, kuyina, kuswana, ti kukabwana,’ yina Biblia kebinga nde “bisalu ya kinsuni.”​—⁠Galatia 5:​19-21, NW.

Luyalu ya Inza ya Mvimba

Ebuna mambu tabonga inki mutindu? Kiteso ya bamvula nkama nsambwadi meluta, Dante, poete mpi filozofe ya Italie ya mezabanaka mbote, monisaka mvutu. Yandi tubaka nde kaka luyalu ya inza ya mvimba talenda nata ngemba mpi bumosi na kati ya bantu. Sambu na bantu mingi, kutula kivuvu ya luyalu mosi sambu na inza ya mvimba kele kudikusa kibeni, yau kele ve kima mosi ya kutudila mpenza ntima. Payne, nsoniki mosi ya beto meyita kutubila, kesukisa nde: “Luyalu ya inza ya mvimba kele kima mosi ya beto lenda tubila ve na bilumbu yai ya beto mekuma.” Sambu na inki? Sambu luyalu ya inza ya mvimba yina tanunga tasosa kusala mambu zole yina ya bantu lenda sala ve; ya ntete, “luyalu ya inza ya mvimba fwete sukisa mvita”; ya zole, “luyalu ya inza ya mvimba fwete vanda ve munyokudi sambu na bantu yonso.”

Yau kele kyeleka nde, kele ti luyalu mosi ve ya bantu yina lenda sala mambu yai. Kansi, Kimfumu ya Nzambi yina kele na maboko ya Yezu Kristu lenda mpi takatula mvita. (Nkunga 46:​9, 10; Matayo 6:10) Ya kyeleka, yau takatula binwani-mvita yonso. Mbikudi Daniele monisaka nde, na nsuka ya ntangu yina Nzambi tulaka sambu bantu kuyala na ntoto, luyalu ya bantu “ta kabana” bonso “kibende me vukana ti ntoto.” (Daniele 2:​41-43) Nsuka na yau tavanda kukabwana ya politiki mpi mavwanga ya lenda konda ve. Kansi, Daniele ketuba nde Kimfumu ya Nzambi “ta fwa [bimfumu ya bansi ya kukonda bumosi] yonso,” to baluyalu. Yandi tayingisa Kimfumu na yandi ya bantu kekingaka tuka ntama, yina kele na maboko ya Yezu Kristu.​—⁠Daniele 2:⁠44.

Yau tavanda kisalu ya mpamba na kuyidika nzyunga ya mbote sambu na bantu kana ntoto kubikala kaka ti bantu ya mbi yina talanda kupesa bankaka mpasi. Kansi, “bantu yina ke salaka mbi Nzambi ta kula bo [“tafwa bau,” NW].” (Nkunga 37:​1, 2, 9, 38; Bingana 2:22) Na yau, Nzambi takatula bantu yonso yina kebuyaka minsiku na yandi na luzolo yonso to bayina kepesaka maboko na bamfumu ya mbi ya inza. Yandi tafwa bayina yonso kele na kubebisa mweta yai. Nzambi kesila na “kufwa bantu yina ke bebisaka [ntoto].”​—⁠Kusonga 11:⁠18.

Yau tavanda ve bonso kunyokula ntoto ya mvimba. Yezu Kristu tasala “na kunwanina kyeleka ti kudikulumusa ti lunungu” ntangu yandi takabisa mambote ti mambi. (Nkunga 45:​3, 4, NW; Matayo 25:​31-33) Kisalu ya Yezu yai kele ya mbi ve to sambu na kupanza, na kusadila kiyeka na mutindu ya mbi. Ve! Yau kele ve bonso muteki ya mbi yina kefwaka nzo mosi ya ntama ya kitoko kaka sambu na kindila. Kansi, yau tavanda bonso kupanza nzo ya kufwafwa, sambu na kuyidika kisika mosi ya mbote mpi ya bunkete.

Ebuna inki tabwila bangolo ya nganda yina nataka ntete kukonda bumosi yina? Keti bau tabaka dyaka kimpwanza ya kukota na ngidika ya mpa yai, na mpila nde bantu yina tazinga pana kubanda dyaka kisalu ya kufwa yau, na kunwanaka ti bankundi yankaka, mpi na kubebisaka luzingu ya bantu yonso? Ata fyoti ve. Yai kele kutungulula mpi kuyidika ya mbala ya nsuka mpenza. “Muntu ta mona mpila ve ya kusala mubulu mbala ya zole.”​—⁠Nahumi 1:⁠9.

Biblia kefwanisa lufwa ya nsuka ya Satana ti mutindu beto keyokaka mvindu. Yau ketuba nde “Satana yina vandaka kukusa [bantu ya ntoto], bo losaka yandi na dizanga ya tiya.” (Kusonga 20:10) Kufwanisa mosi ya ngolo mpenza! Yindula, lufwa mosi ya bau kefwanisa ve ti tubatiya ya fyoti, kansi ti dizanga ya mvimba ya tiya, yina fwete yoka mpi kukatula kimakulu kima yonso ya mbi mpi ya kubeba. Kima mosi ve, yau vanda muntu to demo, tabikala na nswa ya kulanda kusala mambu yina tabebisa ndonga, yina tafwa minsiku ya Nzambi ya mambi ti mambote, to yina tapesa mpasi na bantu yankaka. Bantu yonso yina kefwaka bumosi tafwa!​—⁠Nkunga 21:​9-11; Sofonia 1:18; 3:⁠8.

Bantu ya Kuvukana Yina Mekatuka na Bansi Yonso

Bantu ya tabikala na luzingu na nima ya kisalu yina ya kusukula ntoto tatunga “kibuka ya nene . . . ya mekatuka na bansi yonso ti makanda ti bantu ti bandinga.” (Kusonga 7:​9, NW) Luswaswanu ya bansi ti makanda takabisa bau ve. Bau tavanda melonguka luzingu ya bumosi na ngwisana ya ngemba. (Yezaya 2:​2-4) Kima ya kuluta nkutu kitoko kele nde, bantu ya ntama yina vandaka na ntoto takwisa kukuta bau, ntangu bau tavutuka dyaka, na nzila ya ngidika ya kitoko ya lufutumuku, sambu na kuzinga na ntoto ya kusukula.​—⁠Yoane 5:​28, 29.

Keti nge tazola kuzinga na inza ya mutindu yina? Bantu ya tazinga kuna kele kaka bayina kesadilaka malombu ya Nzambi, ye malombu na yandi kele ya kusonama pwelele na kati ya Biblia. (Yoane 17:3; Bisalu 2:​38-42) Bambangi ya Yehowa tavanda na kyese ya kusadisa nge na kulonguka malombu ya Nzambi sambu nge kuka kutula kivuvu ya kubaka luzingu ya mvula na mvula na inza mosi ya bumosi ya kyeleka.

[Kifwanisu ya kele na lutiti 7]

Luyalu yina kele na maboko ya Yezu Kristu tatula inza mosi ya bumosi