MAMBU KE BEBA NA NSI-NTOTO

1 | Tanina Sante na Nge

SAMBU NA NKI YO KELE MFUNU

Kima mosi ya mpasi to kisumbula lenda bebisa sante na beto na mutindu mosi to ya nkaka.

Kana mambu ya mbi mpi ya mpasi me salama, bantu ke kumaka ti basusi. Kana muntu kele kaka ti basusi na ntangu ya nda, yandi lenda kuma kubela-bela.
Mambu ya mpasi lenda sala nde balupitalu kulandila ve mbote sante ya bambefo sambu bo me kwisa mingi mpi yo lenda sala nde bankisi kuvanda ve mingi.
Mambu ya mpasi ke salaka nde bantu kukuka ve kusumba bima ya mfunu mu mbandu, madia mpi bankisi ya kunwa.

Mambu ya Nge Fwete Zaba

Maladi ya ngolo to basusi ya mingi lenda sala nde nge baka balukanu ya mbi ya lenda sala nde, nge sala diaka ve mambu ya ke salaka nde nge vanda ti sante ya mbote. Kudibika mutindu yina lenda sala nde nge bela ngolo.
Kana sante kele ve mbote mpi nge ke sala ve ata kima sambu yo kuma mbote, yo lenda beba ngolo mpi nkutu luzingu na nge lenda kuma na kigonsa.
Kana sante na nge kele mbote, nge lenda baka balukanu ya mbote kana mambu ya mpasi me salama.
Yo vanda nge kele ti mbongo to ve, nge lenda sala mambu yina ta tanina sante na nge.

Mambu ya Nge Lenda Sala Sesepi

Muntu ya mayele ke monaka bigonsa ya lenda basika mpi ke salaka yonso na kutina yo. Nge lenda sadila ngindu yai na mambu ya sante. Mbala mingi kana nitu ya muntu kele bunkete mpi nzo na yandi kele bunkete, yo lenda sala nde yandi baka ve maladi mosi buna to yandi bela ve ngolo. Kutanina sante kele mbote kuluta kunwa bankisi.

“Kana mono ti nkento na mono, beto ke sala yonso sambu na kuvanda bunkete mpi nzo na beto kele bunkete, beto ke basisaka ve mbongo mingi sambu na kusumba bankisi mpi kukwenda kumona doktere.”—Andreas.a

a Bo me soba bazina ya nkaka na zulunalu yai.

MAMBU YA KUSALA—Bandongisila ya Mfunu

Mambu ya kusala sambu na kutanina sante na nge kana diambu mosi ya mpasi me salama

VANDA BUNKETE

Vanda bunkete

Biblia ke tuba nde: “Muntu ya mayele ke monaka kigonsa mpi ke bumbanaka.” (Bingana 22:3) Sosa kuzaba mambu yina lenda tula sante na nge na kigonsa mpi tina yo.

Yobisaka maboko na nge mbala na mbala ti savon mpi masa, mingi-mingi na ntwala ya kusimba bima ya kudia to kana nge me katuka na twalete.
Tulaka mbala na mbala bunkete na nzo na nge mpi tulaka nkisi yina ke fwaka mikrobe, mingi-mingi na bisika mpi na bima yina beno ke simbaka mbala na mbala.
Kana mpila kele, kuvanda ve pene-pene ti bantu yina kele ti maladi ya ke sambukilaka.

DIA MADIA YA KELE TI BAVITAMINE

Dia madia ya kele ti bavitamine

Biblia ke tuba nde: “Ata muntu mosi ve ke mengaka nitu na yandi mosi, kansi yandi ke disaka yo mpi ke kebaka yo.” (Baefezo 5:29) Beto ta monisa nde beto ke zolaka nitu na beto, kana beto ke zikisa mbote-mbote bima ya beto ke dia mpi ke nwa.

Nwa masa mingi.
Dia bambuma ya mutindu na mutindu mpi ndunda ya mutindu na mutindu.
Kudia ve mingi bima ya sukadi, ya mafuta mingi (graisse), mpi ya mungwa mingi.
Kunwa ve makaya, kunwa ve malafu mingi, kusadila ve bima ya ke kumisaka bantu bampika to yina leta me buyisaka mpi kusadila ve bankisi ya kunwa na mutindu ya mbi.

“Sambu beto bela ve, beto ke salaka bikesa sambu na kudia madia ya kele ti bavitamine. Kana beto sala ve mpidina, beto ta basisa mbongo ya fioti ya beto ke zwaka sambu na kukwenda kumona doktere mpi kusumba bankisi. Beto ke zolaka kubasisa mbongo na beto sambu na kusumba madia ya mbote.”—Carlos.

SALA NGALASISI MPI PEMA MINGI

Sala ngalasisi

Biblia ke tuba nde: “Kupema mwa fioti kele mbote kuluta kisalu ya ngolo mpi kulanda mupepe.” (Longi 4:6) Beto fwete sala kisalu, kansi beto fwete pema mpi mingi.

Nikisaka nitu. Nge lenda yantika ntete kutambula na makulu mbala na mbala. Ata nge kele mbuta, nge kele ti kifu na nitu, to nge ke bela maladi ya ke manaka ve, kusala kima mosi ya maboko lenda sadisa nge na kukuma ti sante ya mbote.
Pema

Pemaka mingi. Na luyantiku kana muntu ke lala ve mingi, yandi lenda kuma ti basusi mpi yandi ta kuka diaka ve kutula dikebi na mambu. Kana bilumbu me luta mingi kibeni mpi yandi ke lala kaka ve, yandi lenda bela bamaladi ya ngolo.
Tula ngunga mosi ya nge ta kwendaka kulala mpi sala yonso sambu na kuzitisaka yo. Sala yonso sambu nge lalaka na ntangu yina mosi mpi nge telamaka kaka na ntangu mosi konso kilumbu.
Kana nge me mata na mbeto, kutala ve televizio mpi kusimba ve apareyi na nge.
Kudia ve madia ya ke fulusaka mingi, kunwa ve bima ya kele ti kafe na kati, mpi malafu na ntwala ya kukwenda kulala.

“Mono me bakisa nde mpongi kele ti bupusi na mambu yonso ya luzingu na mono. Kana mono me lala ve mingi, bantangu ya nkaka mono ke waka ntu mpi nitu ya mvimba mpasi. Kansi, kana mono me lala mingi, mono ke kudiwaka mbote mpi ke vandaka ya kuyilama na kusala yonso ya mono ke zola kusala. Mono ke vandaka kikesa mingi mpi mono ke belaka ve mbala na mbala.”—Justin.