Keti Beto Fwete Tula Ntima na Konso Muntu?

NA NIMA ya kubwa ya Kibaka ya Berlin na mvu 1989, binsweki mingi ya bo vandaka kubumba mbote kuzabanaka. Mu mbandu, Lydiea kusengumunaka nde ntangu luyalu ya ba Socialiste vandaka kuyala na Allemagne ya Esti, Stasi, disongidila Kisalu ya Lutaninu ya Leta, kukutikaka bansangu ya metala mambu yonso ya yandi vandaka kusala na luzingu na yandi. Lydie kuyitukaka mingi na kuzaba mambu yango. Kima kuyitukisaka yandi dyaka mingi kuluta vandaka ntangu yandi zabaka nde muntu kupesaka bansangu yina na Stasi, kuvandaka bakala na yandi. Muntu kutekaka yandi vandaka muntu ya yandi tudilaka mpenza ntima.

Robert vandaka bakala mosi ya mununu yina vandaka kubaka doktere ya bwala na bo ti “luzitu ya mingi, yandi vandaka kusepela ti yandi, mpi kutudila yandi ntima” mutindu zulunalu mosi ya Londres (The Times) ketuba. Bantu vandaka kutuba nde doktere yango vandaka ti “bikalulu ya mbote mpi yandi zabaka kuditula na kisika ya bantu yankaka.” Na kuyituka yonso, Robert kufwaka na kintulumukina. Keti ntima kukangamaka yandi to yandi bwaka ngambu? Ve. Bamfumu kutubaka nde doktere yango kwendaka kutala Robert na nzo na yandi, mpi yandi tobulaka Robert nkisi mosi ya kele ndikila, kansi Robert ti dibuta na yandi kuzabaka ve nde nkisi yango kuvandaka ndikila. Muntu kufwaka Robert vandaka muntu ya yandi vandaka kutudila mpenza ntima.

Lydie ti Robert kumonaka mpasi sambu bantu ya bo tudilaka ntima kutekaka bo, ebuna yo natilaka bo mambu mingi ya mpasi. Bantangu yankaka yo kenataka ve mambu ya mpasi ya ngolo. Ata mpidina, mbala mingi muntu ya beto ketudilaka ntima kelungisaka ve mambu ya beto kevingilaka. Rapore mosi ya institut mosi ya nene ya Allemagne ya kesalaka bansosa, (Allensbacher Jahrbuch der Demoskopie 1998-2002) kutubaka nde bantu 86 na kati ya nkama yina kupesaka bamvutu na bangyufula ya bo yulaka bo kundimaka nde bo mekusamaka dezia na muntu mosi ya bo vandaka kutudila ntima. Ziku nge mekutanaka mpi ti dyambu ya mutindu mosi. Yo yina, beto fwete yituka ve na kutanga mambu yina zulunalu mosi ya Suisse (Neue Zürcher Zeitung) kutubaka na mvu 2002 nde “na bansi ya kimvwama mingi ya Mputu, bantu ketudilaka dyaka ve bantu yankaka ntima mingi tuka bamvula mingi.”

Yo Kekwisaka Malembe-malembe, Kansi Yo Kefwaka Nswalu

Kutula ntima ketendula inki? Diksionere mosi ketuba nde kutula ntima na bantu yankaka ketendula “kukwikila nde bo kele bantu ya masonga mpi ya ketubaka kyeleka mpi nde bo lenda sala ve ata kima mosi yina lenda pesa nge mpasi na luzolo yonso.” Kutula ntima kekwisaka malembe-malembe kansi yo lenda fwa na mwa ntangu ya fyoti. Keti beto lenda yituka na kumona nde bantu kezolaka dyaka ve kutudila bantu yankaka ntima sambu bo mekusaka bo mbala mingi? Rapore mosi yina kusalamaka na Allemagne na mvu 2002 ketuba nde, “baleke fyoti kibeni ketulaka ntima na bantu yankaka.”

Beto lenda kudiyula nde: ‘Keti beto lenda tula mpenza ntima na konso muntu? Keti yo mefwana kutula ntima na beto na muntu mosi ya beto mezaba nde yandi takusa beto?’

[Noti na nsi ya lutiti]

[Bangogo sambu na kubenda dikebi ya kele na lutiti 3]

Rapore mosi kutubaka nde bantu 86 na kati ya nkama yina kupesaka bamvutu na bangyufula ya bo yulaka bo kundimaka nde bo mekusamaka dezia na muntu mosi ya bo vandaka kutudila ntima