Novemba

Tũrĩ na kĩĩrĩgĩrĩro gĩa gũkaaheo maũndũ marĩa mothe Adamu na Hawa maateire, na nĩ hamwe na muoyo wa tene na tene, twathiĩ na mbere gũtungatĩra Jehova. Adamu na Hawa maathuurire kwaga gũtungatĩra Jehova tondũ matiakũririe wendo mũrũmu kũmwerekera. O na kũrĩ ũguo, Jehova nĩ aametĩkĩririe gũthiĩ na mbere gũtũũra nginya makĩgĩa ciana na akĩmetĩkĩria kwĩigĩra o ene ithimi iria mangĩarũmĩrĩire gũcirera. Thutha wa kahinda kanini moimĩrĩro ma itua rĩa Adamu na Hawa rĩa kwenda kwĩyatha mategũtongorio nĩ Jehova nĩ moonanirie wega atĩ itua rĩao rĩarĩ rĩa ũrimũ. Mũrũ wao ũrĩa mũkũrũ nĩ ooragire mũrũ wa nyina ũtaarĩ na mahĩtia, na thutha wa ihinda thĩ ĩkĩiyũra mwĩyendo na ũhinya. (Kĩam. 4:8; 6:11-13) O na kũrĩ ũguo, Jehova nĩ aarĩ na njĩra ya kũhonokia njiarũa ciothe cia Adamu na Hawa iria ingĩenda kũmũtungatĩra. (Joh. 6:38-40, 57) O ũrĩa ũgũthiĩ na mbere kwĩruta makĩria ũhoro wĩgiĩ wetereri na wendo wa Jehova, wendo waku harĩ we nĩ ũkuongerereka. Nĩ ũkũgĩa na wendi wa kũregana na itua rĩrĩa Adamu na Hawa maathuurire na wĩyamũrĩre Jehova. w19.03 2 ¶3; 4 ¶9

Nĩguo ũhote gũkũria ngumo ya ũcayanĩri, geragia gũtaũkĩrũo nĩ moritũ marĩa andũ a famĩlĩ yanyu na aarĩ na ariũ a Ithe witũ maragerera. Rũmbũyagia mabataro ma andũ ethĩ arĩa marĩ kĩũngano-inĩ, o hamwe na andũ arĩa arũaru, arĩa akũrũ, na arĩa makuĩrĩirũo nĩ endwa ao. Moragie ũrĩa marathiĩ na mbere. Mathikagĩrĩrie na kinyi hĩndĩ ĩrĩa mareyaria. Mateithie mone atĩ nĩ ũrataũkĩrũo biũ nĩ maũndũ marĩa maragerera. Wĩrutagĩre gũteithĩrĩria na njĩra o yothe ĩrĩa ũngĩhota. Tweka ũguo tũrĩonanagia wendo wa ma. (1 Joh. 3:18) Nĩ twagĩrĩirũo gũkorũo na mawoni maigananĩru rĩrĩa tũrageria gũteithia arĩa angĩ. Nĩkĩ? Gĩtũmi nĩ tondũ andũ mahiũranagia na mathĩna na njĩra ngũrani. Andũ amwe nĩ meyaragia, no angĩ makiraga na mathĩna mao. Kwoguo o na gũtuĩka no tũkorũo tũkĩenda kũmateithia, nĩ twagĩrĩirũo gwĩthema kũmoria ciũria ingĩtũma maigue mataiganĩire. (1 Thes. 4:11) O na rĩrĩa amwe metĩkĩra kwĩyaria, mawoni mao no makorũo marĩ ngũrani na maitũ. No twagĩrĩirũo kũririkana atĩ ũguo nĩguo maraigua ngoro-inĩ. Twagĩrĩirũo kũhiũha gũthikĩrĩria handũ ha kũhiũha kwaria.—Mat. 7:1; Jak. 1:19. w19.03 19 ¶18-19

Hihi nĩ ũiguaga guoya rĩrĩa ũratetera ũhoro wa ma? Ririkana Nehemia, ũrĩa watungataga nyũmba-inĩ ya mũthamaki ũmwe warĩ hinya. Nehemia aarĩ na kĩeha, tondũ nĩ aaiguĩte atĩ thingo na ihingo cia Jerusalemu ciarĩ thũkangu. (Neh. 1:1-4) Ta hũũra mbica ũrĩa angĩkorũo aamakire rĩrĩa mũthamaki aamwĩrire ataarĩrie kĩrĩa gĩatũmĩte akorũo na kĩeha. Nehemia aahoire na ihenya agĩcoka akĩmũcokeria. Mũthamaki nĩ aamũthikĩrĩirie na agĩteithia andũ a Ngai na njĩra nene. (Neh. 2:1-8) Wĩcirie ningĩ ũhoro wa Jona. Rĩrĩa Jehova aamwĩrire akahunjĩrie andũ a Nineve, Jona aaiguire guoya nginya akĩũrĩra mwena ũngĩ. (Jona 1:1-3) No Jehova nĩ aateithirie Jona na akĩhingia wĩra ũrĩa aamũhete. Na ndũmĩrĩri yake nĩ yateithirie andũ a Nineve mũno. (Jona 3:5-10) Kĩonereria kĩa Nehemia nĩ kĩratũruta bata wa kũhoya tũtanacokia. Nakĩo kĩonereria kĩa Jona kĩratũruta atĩ Jehova no atũteithie kũmũtungatĩra gũtekũmakania guoya witũ ũigana atĩa. w19.01 11 ¶12

Rĩrĩa twatua itua rĩa gũtũũra kũringana na ma cia Bibilia, ũrata witũ hamwe na arata na andũ a famĩlĩ no ũcenjie. Nĩkĩ hihi? Jesu aahoire ũũ nĩ ũndũ wa arũmĩrĩri ake, “Matherie na ũhoro ũrĩa wa ma; kiugo gĩaku nĩkĩo ma.” (Joh. 17:17; kohoro ka magũrũ-inĩ) Kiugo “matherie” ningĩ no gĩkorũo kiugĩte “maamũre.” Rĩrĩa twetĩkĩra ũhoro wa ma nĩ twamũranagio na thĩ tondũ tũtithiaga na mbere gwĩka maũndũ marĩa andũ a thĩ mareka. Andũ matuonaga tũrĩ ngũrani tondũ ithimi citũ nĩ icenjagia. Tũikaraga kũringana na ithimi cia ũhoro wa ma wa Bibilia. O na gũtuĩka tũtiendaga gũkorũo na ngayũkano, arata aitũ amwe na andũ a famĩlĩ no maikare haraihu na ithuĩ kana o na matũkararie nĩ ũndũ wa wĩtĩkio witũ. Ũndũ ũcio ndũtũmakagia. Jesu ooigire ũũ: “Thũ cia mũndũ igaakorũo irĩ andũ a mũciĩ wake mwene.” (Mat. 10:36) Ningĩ Jesu eeranĩire atĩ irathimo cia kũgũra ũhoro wa ma nĩ nyingĩ makĩria gũkĩra ũndũ o wothe tũngĩima. w18.11 6 ¶11

Mũtũmwo Paulo nĩ oonaga aarĩ na ariũ a Ithe witũ marĩ a bata na oonanagia ũguo kũgerera ũrĩa aaragia igũrũ rĩmegiĩ. Hĩndĩ ciothe akĩhoya nĩ aacokagĩria Ngai ngatho nĩ ũndũ wao. Ningĩ marũa-inĩ marĩa aamandĩkagĩra nĩ aameraga ũrĩa oonaga marĩ a bata. Thĩinĩ wa mĩhari 15 ya mbere ya ibuku rĩa Aroma 16, Paulo nĩ agwetete aarĩ na ariũ a Ithe witũ 27 na marĩĩtwa mao. Paulo o na nĩ aaririkanire atĩ Priska na Akila nĩ “maaingĩririe ngingo ciao ũgwati-inĩ” nĩ ũndũ wake, na akiuga atĩ Fibi nĩ “aagitĩrire andũ aingĩ,” o hamwe na Paulo. Nĩ aagathĩrĩirie aarĩ na ariũ a Ithe witũ acio maarĩ na kĩyo. (Rom. 16:1-15) Paulo nĩ aamenyaga atĩ aarĩ na ariũ a Ithe witũ matiarĩ akinyanĩru, no akĩrĩkĩrĩria marũa make kũrĩ Aroma aathurire kũgweta ngumo ciao njega. Ta wĩcirie ũrĩa aarĩ na ariũ a Ithe witũ acio mangĩkorũo mekĩrirũo ngoro maigua marũa macio ma Paulo magĩthomwo kĩũngano-inĩ. No kũhoteke ũndũ ũcio nĩ watũmire ũrata wao na Paulo ũgĩe na hinya makĩria. Hihi nĩ ũcokagĩria aarĩ na ariũ a Ithe witũ kĩũngano-inĩ kĩanyu ngatho nĩ ũndũ wa maũndũ mega marĩa moigaga na mageka? w19.02 16 ¶8-9

Hihi no mũhaka tũkorũo tũrĩ akinyanĩru nĩguo tũkorũo na wĩkindĩru? Tũngĩciria na njĩra ĩyo, no twĩyone tũrĩ na mawathe na mahĩtia maingĩ. Tũtiagĩrĩirũo gwĩciria ũguo, tondũ Jehova ndaroraga mũno mahĩtia maitũ. Kiugo gĩake gĩtwĩraga ũũ: “Atĩrĩrĩ Ja, korũo mahĩtia nĩmo ũroraga-rĩ, nũũ ũngĩkĩhota kũrũgama, wee Jehova?” (Thab. 130:3) Nĩ oĩ atĩ tũrĩ andũ ehia na matarĩ akinyanĩru, na atuohagĩra eyendeire. (Thab. 86:5) Ningĩ, Jehova nĩ oĩ maũndũ marĩa tũtangĩhota na nderĩgagĩrĩra twĩke makĩria ma ũrĩa tũngĩhota. (Thab. 103:12-14) Wendo nĩ wa bata mũno harĩ ndungata cia Jehova nĩguo ikorũo na wĩkindĩru. Wendo na wĩyamũrĩri witũ harĩ Ithe witũ wa igũrũ wagĩrĩirũo gũkorũo ũrĩ wothe, ũtarĩ na wathe, na wĩ mũgima. Tũngĩtũũria wendo ta ũcio o na rĩrĩa tũrĩ rungu rwa magerio, ũndũ ũcio ũronania tũrĩ na wĩkindĩru. (1 Maũ. 28:9; Mat. 22:37) Nĩ tũĩ atĩ Jehova nĩ aigĩte ithimi cia ũthingu, na nĩ twĩhotorete gwĩka maũndũ marĩa makenagia Ithe witũ wa igũrũ. Wendo ũrĩa tũkoragwo naguo harĩ we nĩguo ũtũtindĩkaga kũmũiga mbere rĩrĩa rĩothe tũratua matua na kwoguo tũkonania wĩkindĩru witũ kũgerera ciĩko. w19.02 3 ¶4-5

Wĩtĩkio witũ nĩ wĩkagĩrũo hinya rĩrĩa rĩothe twagunĩka kuumana na gwĩka maũndũ marĩa magĩrĩire. (Jak. 1:2, 3) Nĩ tũiguaga wega kũmenya atĩ Jehova nĩ akenaga gũtwĩta ciana ciake, na wendi witũ wa kũmũkenia ũkongerereka. (Thim. 27:11) O igerio nĩ rĩtũheaga mweke wa kuonania atĩ tũtiratungatĩra Ithe witũ ũrĩ wendo na ngoro igĩrĩ. (Thab. 119:113) Ithenya rĩa ũguo, tuonanagia atĩ nĩ twendete Jehova na ngoro yothe, ũguo nĩ kuuga, ngoro ĩhotorete gwathĩkĩra maathani make na gwĩka wendi wake. (1 Ath. 8:61) Hihi nĩ tũrĩhĩtagia? Ĩĩ, tondũ tũtirĩ akinyanĩru. Ũngĩhĩngĩka, ririkanaga kĩonereria kĩa Mũthamaki Hezekia. Nĩ aahĩtagia, no akerira, na agathiĩ na mbere gũtungatĩra Jehova “na ngoro . . . yothe.” (Isa. 38:3-6; 2 Maũ. 29:1, 2; 32:25, 26) Kĩrekei tũreganage na magerio ma Shaitani ma kwenda tũgĩe na mwĩcirĩrie wake. Rekei tũhoyage nĩguo tũgĩage na “ngoro njathĩki” na tũtũũre tũrĩ ehokeku harĩ Jehova.—1 Ath. 3:9; Thab. 139:23, 24 w19.01 18-19 ¶17-18

Nĩ tũgunĩkaga ithuĩ ene rĩrĩa twaruta macokio mĩcemanio-inĩ. (Isa. 48:17) Na njĩra ĩrĩkũ? Wa mbere, rĩrĩa twabanga kũruta macokio, ũndũ ũcio nĩ ũtũtindĩkaga kũhaarĩria mĩcemanio wega. O ũrĩa twahaarĩria wega, noguo tũtaũkagĩrũo makĩria nĩ Kiugo kĩa Ngai. Na o ũrĩa twataũkĩrũo makĩria, noguo tũhotaga kũhũthĩra maũndũ marĩa tweruta na njĩra njega makĩria. Wa kerĩ, no tũkenere mĩcemanio makĩria tondũ o na ithuĩ nĩ tũranyita itemi kũruta macokio. Wa gatatũ, tondũ mũndũ abataraga kwĩrutanĩria nĩguo ahote gũcokia, kaingĩ mũndũ nĩ aririkanaga ũndũ ũrĩa acokirie ihinda iraihu thutha wa mũcemanio gũthira. Ningĩ nĩ tũkenagia Jehova rĩrĩa twaria ũhoro wa wĩtĩkio witũ. Nĩ tũkoragwo na ma atĩ Jehova nĩ atũthikagĩrĩria na nĩ akenagio mũno nĩ kĩyo kĩrĩa twĩkĩraga nĩguo tũrute macokio mĩcemanio-inĩ. (Mal. 3:16) Onanagia atĩ nĩ akenagio nĩ ithuĩ na njĩra ya gũtũrathima rĩrĩa twerutanĩria biũ kũmũkenia. (Mal. 3:10) Hatarĩ nganja tũrĩ na itũmi njega cia kũruta macokio mĩcemanio-inĩ. w19.01 8 ¶3; 9-10 ¶7-9

Jehova atwĩkagĩra maũndũ na njĩra ya ũũgĩ. Handũ ha gũtũigĩra mawatho maingĩ, atũrutaga arĩ na ũkirĩrĩria kũrũmĩrĩra watho wa wendo. Endaga tũtũũre kũringana na motaaro ma Bibilia na tũthũũre maũndũ marĩa moru. Ngerekano njega ya ũrutani ta ũcio nĩ Mahunjio ma Kĩrĩma-inĩ ma Jesu, tondũ nĩ matũteithagia kũmenya kĩrĩa gĩtũmaga andũ meke maũndũ moru. (Mat. 5:27, 28) Kristo arĩ Mũthamaki wa Ũthamaki wa Ngai nĩ agaathiĩ na mbere gũtũruta thĩinĩ wa thĩ njerũ nĩgetha mawoni maitũ megiĩ ũthingu na maũndũ moru mahaanane na make. (Ahib. 1:9) Ningĩ nĩ agaatũteithia gũtuĩka akinyanĩru kĩĩmwĩrĩ na kĩĩmeciria. Ta wĩcirie ũrĩa gũgaakorũo kũhaana rĩrĩa ũtakaabatara kũrũa na mehia kana kũnyamarĩka nĩ ũndũ wa kwaga gũkinyanĩra! Na hĩndĩ ĩyo nĩ ũgaakenera “wĩyathi ũrĩ na riri” ũrĩa Jehova akwĩrĩire. (Rom. 8:21) Ũhoro wa ma nĩ atĩ wĩyathi witũ no ũgaakoragwo na mĩhaka thĩinĩ wa thĩ njerũ. Wĩyathi ũcio ũkooimanaga na wendo witũ harĩ Ngai na harĩ andũ arĩa angĩ.—1 Joh. 4:7, 8. w18.12 23 ¶19-20

Mũthuri Mũisiraeli nĩ angĩatiganire na mũtumia wake angĩakorirũo “nĩonete arĩ na ũndũ . . . ũtaagĩrĩire.” Watho ndwataarĩirie ũndũ “ũtaagĩrĩire” nĩ ũrĩkũ. No ũndũ ũcio no mũhaka ũngĩakorirũo ũrĩ wa gũconorithia na mũritũ, no ti ũndũ mũnini. (Gũcok. 23:14) Ũndũ wa kĩeha nĩ atĩ Ayahudi aingĩ matukũ-inĩ ma Jesu maatiganaga na atumia ao “nĩ ũndũ wa gĩtũmi o gĩothe.” (Mat. 19:3) Hatarĩ nganja tũtingĩenda kũgĩa na mawoni ta mao. Mũnabii Malaki nĩ aatũguũrĩirie mawoni ma Ngai megiĩ ndigano. Matukũ-inĩ make athuri nĩ maamenyerete kũhũthĩra wara nĩguo matigane na ‘atumia arĩa maahikĩtie rĩrĩa maarĩ anake,’ nĩgetha hihi mahikie airĩtu arĩa mataathathayagia Jehova. Malaki akĩonania mawoni ma Ngai aandĩkire ũũ: “Ndigano ya mũndũ na mũtumia nĩndĩmĩthũũrĩte.” (Mal. 2:14-16) Ũndũ ũcio nĩ ũratwarana na ũrĩa Kiugo kĩa Ngai kiugĩte igũrũ rĩgiĩ kĩhiko kĩa mbere: “Mũndũ mũrũme . . . , magwatane na [mũtumia wake], nao erĩ matuĩke mwĩrĩ ũmwe.” (Kĩam. 2:24) Jesu nĩ aanyitire mbaru mawoni ma Ithe megiĩ kĩhiko rĩrĩa ooigire: “Arĩa Ngai anyitithanĩtie, mũndũ ndakanamatigithanie.”—Mat. 19:6. w18.12 11 ¶7-8

Nĩ kũrĩ aarĩ na ariũ a Ithe witũ amwe mangĩhota gũthiĩ kũndũ kũrĩ na bata mũnene wa ahunjia tondũ maũndũ mao no mametĩkĩrie. Makoragwo na muonere ta ũrĩa warĩ na mũnabii Isaia. Rĩrĩa Jehova oririe “Nũ ngũrekia, ningĩ-rĩ, nũ ũgũtũthiĩra?” Isaia aacokirie ũũ: “Niĩ ũyũ haha; ta ndekia arĩ niĩ.” (Isa. 6:8) Angĩkorũo maũndũ maku no magwĩtĩkĩrie-rĩ, hihi no wende kwĩrutĩra na njĩra ta ĩyo? Jesu akĩaria ũhoro wa wĩra wa kũhunjia na gũtua andũ arutwo oigire ũũ: “Kwoguo-rĩ, hoyai Mwene magetha atũme aruti wĩra magetha-inĩ make.” (Mat. 9:38) No wĩrutĩre gũthiĩ kũhunjia kũndũ kũrĩ na bata mũnene wa ahunjia, hihi ũrĩ painia? Kana hihi no ũteithĩrĩrie mũndũ ũngĩ ahote gwĩka ũguo? Aarĩ na ariũ a Ithe witũ aingĩ monaga atĩ njĩra ĩrĩa njega biũ ya kuonania nĩ mendete Ngai na andũ arĩa angĩ nĩ gũtungata marĩ mapainia kũndũ kũrĩ na bata mũnene wa ahunjia. Hihi no wĩcirie njĩra ingĩ ũngĩandandũra kana ũngĩongerera ũtungata waku nacio? Ũngĩka ũguo nĩ ũkũgĩa na gĩkeno kĩnene. w18.08 27 ¶14-15

Mabuku ma Injiri nĩ matũteithagia kũmenya mwĩcirĩrie wa Jehova wĩgiĩ indo cia kĩĩmwĩrĩ. Ngai aathuurire Jusufu na Mariamu marere Mũrũwe o na gũtuĩka matiarĩ na indo nyingĩ cia kĩĩmwĩrĩ. (Alaw. 12:8; Luk. 2:24) Thutha wa Jesu gũciarũo, Mariamu ‘aamũkomirie mũharatĩ-inĩ tondũ gũtiarĩ na handũ thĩinĩ wa nyũmba cia ageni.’ (Luk. 2:7) Korũo Jehova nĩ eendaga, nĩ angĩatigĩrĩire atĩ Mũrũwe aciarĩrũo handũ hegega. No ũndũ ũrĩa warĩ wa bata harĩ Jehova nĩ Jesu arererũo famĩlĩ-inĩ yaigaga maũndũ ma kĩĩroho mbere. Ũndũ ũcio wĩgiĩ gũciarũo kwa Jesu ũratũteithia gũtaũkĩrũo nĩ muonere wa Jehova wĩgiĩ indo cia kĩĩmwĩrĩ. Aciari amwe nĩ matindĩkagĩrĩria ciana ciao ithingate maũndũ ma kĩĩmwĩrĩ, gũtekũmakania kana ũndũ ũcio nĩ ũgũthũkia ũrata wa cio na Jehova. O na kũrĩ ũguo, Jehova onaga maũndũ ma kĩĩroho marĩ ma bata makĩria. Hihi wee nĩ ũgĩte na mwĩcirĩrie ta wa Jehova? Hihi ciĩko ciaku nĩ cionanagia ũndũ ũcio? w18.11 24 ¶7-8

Jehova nĩ endaga tũkorũo tũrĩ akenu tondũ nĩwe kĩhumo gĩa gĩkeno na nĩ atũheaga itũmi nyingĩ cia gũkorũo na gĩkeno. (Gũcok. 12:7; Koh. 3:12, 13) No thĩinĩ wa thĩ ũmũthĩ, ti ũndũ mũhũthũ mũndũ gũkorũo arĩ na gĩkeno. Nĩkĩ? Moritũ marĩa tũcemanagia namo ta gũkuĩrũo nĩ mũndũ twendete kana akeherio kĩũngano-inĩ, gũtigwo nĩ ũrĩa tũhikanĩtie nake, kana kũbutwo wĩra, no matũme twage gĩkeno. O na mathĩna ma kĩĩmũciĩ na andũ gũkorũo matararanĩria wega na njĩra ya thayũ no matũme twage gĩkeno. Ningĩ kũnyũrũrio nĩ arĩa tũrutaga wĩra nao kana arĩa tũthomaga nao, kũnyarirũo nĩ ũndũ wa ndini, kuohwo njera, kwaga ũgima mwega wa mwĩrĩ, gũkorũo na mũrimũ wa ihinda iraihu, kana gũkorũo na mĩtangĩko ya meciria, no gũtũninĩre gĩkeno. O na kũrĩ ũguo, Jesu Kristo “ũrĩa wiki Mũtongoria ũrĩ gĩkeno” nĩ aakenagĩra kũũmĩrĩria andũ na gũtũma makorũo na gĩkeno. (1 Tim. 6:15; Mat. 11:28-30) Mahunjio-inĩ make ma kĩrĩma-inĩ, nĩ onanirie ngumo itiganĩte iria ingĩtũrehera gĩkeno o na gũtuĩka nĩ tũracemania na magerio maritũ thĩinĩ wa thĩ ĩno ya Shaitani. w18.09 17-18 ¶1-3

Ũndũ ũmwe mũnene mũndũ angĩbatara kwĩima nĩguo agũre ũhoro wa ma nĩ gũtigana na mĩtugo na ũndũire ũtakenagia Ngai. (Thim. 23:23) O na gũtuĩka andũ amwe no mone arĩ ũhũthũ gũtigana na mĩtugo ĩrĩa Bibilia yonanĩtie atĩ ti mĩega, andũ angĩ no maremwo gũtigana nayo nĩ ũndũ wa hatĩka kuuma kũrĩ andũ a famĩlĩ, arĩa marutithanagia wĩra nao, na arata a hakuhĩ. Andũ a famĩlĩ no marehe thĩna makĩria angĩkorũo mũtugo ũrĩa mũndũ arenda gũtiga nĩ ũhutanĩtie na gũtĩa andũ a famĩlĩ arĩa makuĩte. Kĩonereria kĩega kĩa arĩa manonania ũcamba no gĩtũteithie gwĩka mogarũrũku. Andũ arĩa maaragũragia meekire atĩa matuĩka Akristiano nĩguo matigane na mĩtugo ĩyo ĩtakenagia Ngai na magũre ũhoro wa ma? Bibilia yugaga ũũ: “Magĩcokanĩrĩria mabuku mao na makĩmacina andũ othe makĩyonagĩra. Na magĩtara thogora wa mabuku macio makĩona maarĩ ma betha ngiri mĩrongo ĩtano.” (Atũm. 19:19, 20) Akristiano acio ehokeku nĩ meehaarĩirie kũrũo nĩ indo ciao cia goro na makĩgĩa na irathimo nyingĩ. w18.11 7 ¶15-16

Joshua nĩ aacemanirie na mũndũ wacomorete rũhiũ rwa njora akarũnyita na guoko kahinda kanini thutha wa Aisiraeli kũringa rũũĩ rwa Jorodani. Aarĩ “mũnene wa mbũtũ ya ita cia Jehova,” na nĩ eehaarĩirie kũrũĩrĩra andũ a Ngai. (Josh. 5:13-15) Mũraika ũcio nĩ aatarĩirie Joshua wega ũrĩa aagĩrĩire gwĩka nĩguo ahoote itũũra rĩa Jeriko. Motaaro mamwe hĩndĩ ĩyo nĩ mangĩonekire ta matagĩrĩire. Kwa ngerekano, Jehova aathanire atĩ arũme othe maruithio, ũndũ ũrĩa ũngĩatũmire makorũo matekwĩhota ihinda rĩa thikũ cigana ũna. (Kĩam. 34:24, 25; Josh. 5:2) No kũhoteke Aisiraeli acio arĩa maarĩ thigari nĩ maarigagwo ũrĩa mangĩagitĩire famĩlĩ ciao mangĩatharĩkĩirũo nĩ njamba cia ita cia thũ ciao. Ĩndĩ, o rĩmwe ũhoro ũgĩkinya atĩ itũũra rĩa Jeriko “rĩahingĩtwo o kũhingwo nĩ ũndũ wa ciana cia Isiraeli.” (Josh. 6:1) Na githĩ ũndũ ũcio ũteerĩgĩrĩirũo to mũhaka ũkorũo nĩ wekĩrire hinya itua rĩao rĩa kwĩhoka ũtongoria wa Ngai? w18.10 23 ¶5-7

Tũngĩĩgerekania atĩa na Paulo harĩ kuonania wĩnyihia? Wa mbere, no mũhaka twĩtheme kwĩrĩgĩrĩra kana gwĩtĩkĩra gũtũgĩrio nĩ ũndũ wa maũndũ marĩa tũhingĩtie kũgerera hinya wa Jehova. Nĩ wega o mũndũ eyũrie: ‘Andũ arĩa hunjagĩria ndĩmonaga atĩa? Hihi no ndĩkore ngĩthutũkania andũ amwe itekũmenya nĩ ũndũ wa ũrĩa monagwo rũrĩrĩ-inĩ rwitũ?’ Ũndũ ũrĩa mwega nĩ atĩ Aira a Jehova thĩinĩ wa thĩ yothe makoretwo makĩrora mũno icigo ciao cia kũhunjia, nĩguo mone kana kũrĩ o na andũ angĩ mangĩtĩkĩra ũhoro ũrĩa mwega. Rĩmwe no tũbatare kwĩruta thiomi na mĩtugo ya andũ arĩa kaingĩ monagwo matarĩ a bata. Ahunjia arĩa mahunjagĩria andũ ta acio matiagĩrĩirũo kwĩyona marĩ a bata kũmakĩra. Handũ ha ũguo, merutanagĩria gũtaũkĩrũo nĩ mũndũ ũrĩa makora nĩguo mahote kũmũhe ndũmĩrĩri ya Ũthamaki na njĩra ĩkũhutia ngoro yake. w18.09 5 ¶9, 11

Aroma nĩ moragire Judasi. Tiga Judasi na gĩkundi kĩa andũ arĩa maareganaga biũ na Aroma, Ayahudi arĩa angĩ nĩ meetereire mũno Mesia oke. Maarĩ na mwĩhoko atĩ Mesia oka nĩ angĩatũmire Isiraeli ĩcokererũo nĩ riri ũrĩa yarĩ naguo na amakũũre kuuma kũrĩ wathani wa Roma. (Luk. 2:38; 3:15) Aingĩ meetĩkĩtie atĩ Mesia nĩ angĩahandire ũthamaki gũkũ thĩ thĩinĩ wa Isiraeli, na ũndũ ũcio nĩ ũngĩatũmire Ayahudi aingĩ arĩa maaikaraga kũndũ gũtiganĩte thĩinĩ wa thĩ macoke bũrũri-inĩ wao. Ririkana atĩ o na Johana Mũbatithania kũrĩ hĩndĩ oririe Jesu ũũ: “Hihi wee nĩwe Ũrĩa Weranĩirũo, kana nĩ harĩ ũngĩ twetereire?” (Mat. 11:2, 3) No gũkorũo Johana eendaga kũmenya kana hihi nĩ harĩ mũndũ ũngĩ ũngĩokire gũkinyanĩria matanya ma Ayahudi. O na arutwo arĩa erĩ maatwaranĩte na Jesu barabara-inĩ ya gũthiĩ Emau thutha wake kũriũka maarĩ na maũndũ meerĩgagĩrĩra Mesia ahingie no matiahingire. (Luk. 24:21) Ihinda inini thutha ũcio, atũmwo a Jesu nĩ maamũririe ũũ: “Mwathani, ihinda rĩrĩ nĩrĩo ũgũcokeria Isiraeli ũthamaki?”—Atũm. 1:6. w18.06 4 ¶3-4

Nĩ twagĩrĩirũo kwĩmenyerera mũno makĩria hĩndĩ ĩrĩa twaigua ũhoro wĩgiĩ andũ a Jehova. Ndũkanariganĩrũo atĩ Shaitani nĩwe ũthitangaga ndungata njĩhokeku cia Jehova. (Kũg. 12:10) Ũndũ ũcio nĩguo watũmire Jesu oige atĩ arĩa matũkararagia nĩ ‘mangĩgatũigĩrĩra igenyo cia mĩthemba yothe.’ (Mat. 5:11) Tũngĩoya ciugo icio cia Jesu na ũritũ, tũtirĩmakaga twaigua ndeto cia kũmakania ciĩgiĩ andũ a Jehova. Hihi nĩ wendete gũtũmĩra arata aku kana andũ angĩ e-mail na ndũmĩrĩri nguhĩ? Angĩkorũo nĩguo, no gũkorũo rĩrĩa wathoma ũhoro mwerũ ngathĩti-inĩ kana website-inĩ kana waigua kaũndũ, ũiguaga ũkĩhĩahĩa ta mwandĩki wa mohoro ũrĩa wendaga gũkorũo arĩ wa mbere kũmenyithania ũhoro. No mbere ya gũtũmĩra mũndũ ũngĩ ũhoro ũcio kũgerera e-mail kana ndũmĩrĩri nguhĩ, wĩyũrie ũũ: ‘Ndĩ na ma biũ atĩ ũhoro ũyũ ndĩrenda gũtheremia nĩ wa ma? Hihi nĩ ndĩũmenyete wega?’ Angĩkorũo ndũĩ ũhoro ũcio wega, no wĩkore ũgĩtheremia ũhoro ũtarĩ wa ma kũrĩ aarĩ na ariũ a Ithe witũ ũtekũmenya. Angĩkorũo ũrĩ na nganja naguo, ũtharie handũ ha kũũtũma. w18.08 3 ¶3; 4 ¶6-7

Jesu endaga tũkorũo tũrĩ atana nĩguo tũgĩe na gĩkeno. Andũ aingĩ nĩ makenaga mũno nĩ kuonio ũtana. Ũrĩa kũrĩ nĩ atĩ ti andũ othe mamũkagĩra ũtana witũ wega, no rĩrĩa mawamũkĩra o nao nĩ mendaga gũtanahĩra arĩa angĩ. Kwoguo heanaga gũtekũmakania kana andũ nĩ marakenio nĩ ũndũ ũcio kana matirakenio nĩguo. Wahota kũmaka mũno ũhingĩtie ũndũ mũnene nĩ ũndũ wa gũkorũo ũrĩ mũtana o rita rĩmwe tu. Andũ atana kuuma ngoro matiheanaga nĩguo nao makaaheo. Nĩkĩo Jesu aarutanire ũũ: “Rĩrĩa wahaarĩria iruga, ĩtaga arĩa athĩni, arĩa mathuaga, cionje, na atumumu; na nĩ ũrĩgĩaga na gĩkeno, tondũ acio matirĩ kĩndũ gĩa gũkũrĩha nakĩo.” (Luk. 14:13, 14) Mwandĩki ũmwe wa Bibilia oigire ũũ: “Ũrĩa wa riitho rĩa ũtana, we nĩarĩrathimagwo.” Nake ũngĩ akiuga: “Gũkena-rĩ, nĩ ũrĩa ũcayagĩra mũndũ ũrĩa ũtarĩ hinya.” (Thim. 22:9; Thab. 41:1) Hatarĩ nganja, nĩ twagĩrĩirũo kũheana tondũ nĩ tũgĩaga na gĩkeno nĩ ũndũ wa gũteithia andũ arĩa angĩ. w18.08 21-22 ¶15-16

Matukũ-inĩ maya ti ũndũ mũhũthũ kũmenya ũhoro wothe kana kũũthuthuria ũrĩa kwagĩrĩire nĩ ũndũ wa gũkorũo na indo nyingĩ iraheana ũhoro ũtarĩ mũkinyanĩru, kũheo ũhoro ũtukanĩte ma na maheeni, na kwaga gũkinyanĩra gwitũ. Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũgũtũteithia? No mũhaka tũmenye motaaro ma Bibilia na tũmahũthagĩre. Ũtaaro ũmwe nĩ atĩ mũndũ gũcokia ũndũ atamenyete ũhoro wothe nĩ ũrimũ na no aigue aconokete. (Thim. 18:13) Ũtaaro ũngĩ wa Bibilia nĩ atĩ tũtigetĩkagie ũndũ o wothe tũtambĩte kwĩyũria ciũria. (Thim. 14:15) Ningĩ gũtekũmakania tũrĩ na ũmenyeru ũigana atĩa maũndũ-inĩ ma kĩĩroho, no mũhaka twĩmenyerere tũtikehokage ũũgĩ witũ. Motaaro ma Bibilia nĩ marĩtũgitagĩra angĩkorũo nĩ tũrĩtigagĩrĩra atĩ nĩ twagĩa na ũhoro wothe, na atĩ ũhoro ũcio nĩ wa kwĩhokeka mbere ya gũtua matua. w18.08 7 ¶19

Hĩndĩ ĩrĩa twabatithio tuonagia andũ arĩa angĩ atĩ tũrĩ a Jehova na atĩ nĩ tũrĩmwathĩkagĩra. Jesu nĩ eekire ũndũ ta ũcio rĩrĩa aabatithirio tondũ nĩ ta eerire Jehova: “Niĩ ngenagio nĩ gwĩka wendi waku, wee Ngai wakwa.” (Thab. 40:7, 8) Jehova eekire atĩa rĩrĩa Jesu aabatithirio? Bibilia yugaga ũũ: ‘Thutha wa Jesu kũbatithio, akiumĩra maĩ-inĩ o rĩmwe, narĩo igũrũ rĩkĩhingũka, akĩona roho wa Ngai ũgĩikũrũka ũhaana ta ndutura ũgĩũka igũrũ rĩake. Na rĩrĩ, mũgambo ũkiuma igũrũ ũkiuga atĩrĩ: “Ũyũ nĩ Mũrũ wakwa, ũrĩa nyendete mũno, na nĩ ndĩmwĩtĩkĩrĩte.”’ (Mat. 3:16, 17) O na gũtuĩka Jesu aarĩ o wa Jehova, Jehova nĩ aakenire nĩ kuona Mũrũwe akĩĩrutĩra gwĩka wendi wake na ngoro yothe. O na ithuĩ rĩrĩa tweyamũrĩra Jehova nĩ akenaga na agatũrathima.—Thab. 149:4. w18.07 23 ¶4-5

Rĩrĩa Musa oigire “tũkĩmũrutĩre,” kwahoteka aragia ũhoro wake na Haruni. Ciugo icio ciarĩ cia kwagĩra Jehova gĩtĩo tondũ nĩwe waringĩte kĩama kĩu. Ũndũ ũcio ũroneka ta ũrekĩrũo mũkonde nĩ ciugo iria irĩ thĩinĩ wa Thaburi 106:32, 33: ‘Na ningĩ makĩmũrakarĩria maĩ-inĩ ma Meriba, Musa agĩgĩkinyĩrĩrũo nĩ ũũru nĩ ũndũ wao, nĩ gũtuĩka nĩmaangʼathĩirie roho wake, nake nĩ kwaria aaririe na mĩromo yake ũrĩa gũtaagĩrĩire.’ (Ndar. 27:14) O ũrĩa kũngĩkorũo kwarĩ, ũndũ ũrĩa Musa eekire watũmire Jehova age kũheo gĩtĩo kĩrĩa kĩmwagĩrĩire. Jehova eerire Musa na Haruni ũũ: “Nĩmwanemire mũkĩrega kũigua ũhoro wakwa.” (Ndar. 20:24) Rĩu rĩarĩ ihĩtia inene mũno! Mbere ĩyo, Jehova nĩ aaregire rũciaro rũgima rwa Aisiraeli rũingĩre bũrũri wa Kanaani nĩ ũndũ wa ũremi wao. (Ndar. 14:26-30, 34) Kwoguo Jehova nĩ eekire ũrĩa kwagĩrĩire rĩrĩa aatuĩrĩire Musa nĩ ũndũ wa ũremi wake. Ndetĩkĩririo kũingĩra Bũrũri wa Kĩĩranĩro. w18.07 14 ¶9, 12; 15 ¶13

Hihi no ũtigane na maũndũ ũrĩ na kĩhooto gĩa kũmeka angĩkorũo gũtigana namo no gũtũme wĩtheme kũhĩnga Mũkristiano ũrona maũndũ na njĩra ngũrani nawe? Hatarĩ nganja no wĩke ũguo. Akristiano amwe nĩ maanyuaga njohi mũno mataneruta ũhoro wa ma, no rĩu makoragwo matuĩte itua rĩa kũmĩĩthema biũ. Tũtingĩenda gũtũma mũrũ kana mwarĩ wa Ithe witũ acokerere maũndũ mangĩtũma aharagane kĩĩroho! (1 Kor. 6:9, 10) Kwoguo, mũndũ angĩkorũo anyitĩte mũrũ kana mwarĩ wa Ithe witũ ũgeni, ti wega kũmũringĩrĩria anyue njohi angiuga ndarenda. Rĩrĩa Timotheo aarĩ mũndũ mwĩthĩ nĩ eetĩkĩrire kũrua, o na gũtuĩka ũndũ ũcio nĩ ũngĩatũmire aigue ruo. Nĩ oĩ atĩ Ayahudi arĩa angĩahunjĩirie nĩ meekĩrĩire mũno ũhoro wa kũrua. Aarĩ na mwerekera ta ũrĩa warĩ na mũtũmwo Paulo. (Atũm. 16:3; 1 Kor. 9:19-23) Hihi nĩ ũkoragwo wĩhaarĩirie kwĩima ta Timotheo nĩ ũndũ wa andũ arĩa angĩ? w18.06 18-19 ¶12-13

Andũ arĩa Jehova etĩkagĩria maingĩre famĩlĩ-inĩ yake ya kĩĩroho nĩ arĩa marĩ na ngoro njega, na amaguucagĩrĩria na njĩra ya wendo magoka ũthathaiya-inĩ wa ma. (Joh. 6:44) Ũngĩcemania riita rĩa mbere na mũndũ ũtarĩ Mũira wa Jehova-rĩ, hihi nĩ harĩ maũndũ maingĩ mamwĩgiĩ ũngĩkorũo ũĩ? No kũhoteke ũndũ ũrĩa ũngĩmenya no rĩĩtwa rĩake, ũrĩa ahaana, na tũmaũndũ tũngĩ tũnini. Ũguo tiguo gũkoragwo hĩndĩ ĩrĩa wacemania riita rĩa mbere na mũndũ ũrĩ thĩinĩ wa ũhoro wa ma. Gũtekũmakania mũndũ ũcio areretwo atĩa, oimĩte bũrũri ũrĩkũ, kana ũndũire wake, nĩ ũkoragwo ũĩ maũndũ maingĩ mamwĩgiĩ, nake akamenya maũndũ maingĩ makwĩgiĩ. Kwa ngerekano, nĩ ũhotaga gũkũũrana o na ihenya atĩ mũraria “rũthiomi” rũmwe, “rũthiomi rũtheru” rwa ũhoro wa ma. Nĩ ũmenyaga atĩ ũrĩa wĩtĩkĩtie noguo ũcio ũngĩ etĩkĩtie, ũhoro-inĩ wĩgiĩ Ngai, ithimi cia mĩtugo, kĩĩrĩgĩrĩro kĩa ihinda rĩrĩa rĩroka, na maũndũ mangĩ maingĩ. Macio nĩmo maũndũ marĩa ma bata mũno ũngĩmenya megiĩ mũndũ ũngĩ, tondũ nĩmo matũmaga ũmwĩhoke. Ningĩ maũndũ macio nĩ matũteithagia kũgĩa na arata ega na a gũtũũra. w18.12 21 ¶9-10

Kĩama kĩrĩa gĩatongoragia rungu rwa ũtongoria wa Kristo nĩ kĩonanirie wega atĩ Akristiano arĩa mataarĩ Ayahudi matiabataraga kũrua. (Atũm. 15:19, 20) No Akristiano aingĩ arĩa maarĩ Ayahudi no maathiaga na mbere kũruithia ciana ciao mĩaka mĩingĩ thutha wa itua rĩu. No twĩyũrie atĩrĩ, ‘Nĩ kĩĩ gĩatũmĩte Jesu etĩkĩrie ũndũ ũcio wĩgiĩ kũrua woe ihinda inene ũguo ũtarĩ waniinwo na gĩkuũ gĩake nĩ kĩarĩkĩtie kweheria Watho wa Musa?’ (Kol. 2:13, 14) Andũ amwe nĩ moyaga ihinda mangĩkaiyũkia ũtaũku mwerũ. Akristiano arĩa maarĩ Ayahudi nĩ maabataraga ihinda makĩria rĩa kũgarũrĩra muonere wao. (Joh. 16:12) Amwe nĩ moonaga arĩ hinya gwĩtĩkĩra atĩ kũrua nĩ gwatigĩte gũkorũo kũrĩ rũũri rwa atĩ mũndũ arĩ na ũrata wa mwanya hamwe na Ngai. (Kĩam. 17:9-12) Angĩ nao nĩ ũndũ wa gwĩtigĩra kũnyarirũo nĩ meetigagĩra kuoneka marĩ ngũrani nĩ Ayahudi arĩa angĩ. (Gal. 6:12) O na kũrĩ ũguo, thutha wa ihinda Kristo nĩ aaheanire ũtongoria makĩria, kũgerera marũa matongoretio nĩ roho marĩa maandĩkirũo nĩ Paulo.—Rom. 2:28, 29; Gal. 3:23-25. w18.10 24-25 ¶10-12

Kaiafa aatũmire thigari ũtukũ ikanyite Jesu. Jesu nĩ aamenyaga mũbango ũcio na kwoguo rĩrĩa maarĩaga irio cia mũthia na atũmwo ake, nĩ aamerire macarie hiũ cia njora. Hiũ igĩrĩ cia njora ciarĩ njiganu kũmaruta ũndũ wa bata. (Luk. 22:36-38) Ũtukũ ũcio Petero nĩ aahũthĩrire rũhiũ rwa njora gũtharĩkĩra ũmwe wa arĩa mokĩte kũnyita Jesu. No mũhaka akorũo nĩ aarakarire mũno nĩ ũndũ wa Jesu gũka kũnyitwo ũtukũ hatarĩ kĩhooto. (Joh. 18:10) No Jesu eerire Petero ũũ: “Cokia rũhiũ rwaku handũ haruo, nĩ gũkorũo arĩa othe moyaga rũhiũ makaaninwo o na rũhiũ.” (Mat. 26:52, 53) Ũndũ ũcio wa bata Jesu aamarutire watwaranaga na ũrĩa aakoretwo ahoya hwaĩ-inĩ wa mũthenya o ũcio, atĩ arũmĩrĩri ake no mũhaka makorũo matarĩ a thĩ ĩno. (Joh. 17:16) Wĩra wa kũrũĩrĩra kĩhooto waagĩrĩirũo gũtigĩrũo Ngai. Nĩ ũndũ ũcio, ithuĩ tũthiaga na mbere gũtũũria thayũ na ũrũmwe. Kwoguo rĩrĩa Jehova arora thĩ ĩno ngayũkanu, no mũhaka akorũo nĩ akenaga mũno kuona andũ ake marĩ na ũrũmwe.—Zef. 3:17. w18.06 7 ¶13-14, 16

Hamwe na kũheenereria andũ, Shaitani ningĩ no atũhatĩke nĩguo tũtige gũkorũo tũrĩ ehokeku harĩ Jehova. Kwa ngerekano, no atũme thirikari igirie wĩra witũ wa kũhunjia. Ningĩ no atũme andũ arĩa tũrutaga wĩra nao kana arĩa tũthomaga nao matũnyũrũrie nĩ ũndũ wa kũrũmĩrĩra ithimi cia Bibilia ciĩgiĩ mĩtugo. (1 Pet. 4:4) O na no atũme andũ a famĩlĩ matarĩ na ũũru matũũrage ngoro ũhoro-inĩ wĩgiĩ gũthiĩ mĩcemanio. (Mat. 10:36) Tũngĩka atĩa nĩguo tũhote gwĩtiria maũndũ ta macio? Wa mbere, twagĩrĩirũo gũikara tũkĩĩrĩgagĩrĩra atĩ maũndũ ta macio no mahaanĩke tondũ Shaitani ararũa na ithuĩ. (Kũg. 2:10) Wa kerĩ, twagĩrĩirũo kũririkana ũndũ ũrĩa mũnene nĩ atĩ Shaitani oigaga tũtungatagĩra Jehova o rĩrĩa maũndũ marĩ mega. Oigaga atĩ tũngĩcemania na maũndũ maritũ no tũtiganĩrie Ngai. (Ayub. 1:9-11; 2:4, 5) Wa gatatũ, no mũhaka twĩhoke Jehova atũhe hinya wa kũhiũrania na maũndũ ta macio. Ndarĩ hingo agaatũtiganĩria.—Ahib. 13:5. w18.05 26 ¶14

O na tũngĩona ndũmĩrĩri ya Ũthamaki ĩrĩa tũhunjagia ta ĩtarahutia ngoro cia andũ, tũtiagĩrĩirũo kũhũthia moimĩrĩro marĩa mangĩoneka kuumana na wĩra witũ wa kũhanda. Ũrĩa kũrĩ nĩ atĩ, o na gũtuĩka andũ aingĩ matitũthikagĩrĩria, nĩ matuonaga. Nĩ monaga ũrĩa twĩhumbaga wega, mĩtugo itũ mĩega, na ũrĩa tũkoragwo tũrĩ acanjamũku. Thutha wa ihinda no magucĩrĩrio nĩ maũndũ macio na magarũrĩre mawoni mao moru gũtwerekera. Sergio na Olinda, arĩa nĩ mapainia maataarĩirie ũũ: “Kwĩ ihinda tũtaahotire gũthiĩ hau twathiaga kũhunjia nĩ ũndũ wa kũrũara. Rĩrĩa twacokire, ahĩtũki maatũragia, ‘Kaĩ gwathire atĩa? Nĩ tũramwagĩte mũno.’” Hatarĩ nganja, rĩrĩa rĩothe ‘tũtarĩhurũkagia moko maitũ’ wĩra-inĩ wa kũhanda mbeũ ya Ũthamaki, tũrĩkoragwo na itemi rĩa bata harĩ kũruta “ũira kũrĩ ndũrĩrĩ ciothe.” (Mat. 24:14) Ũndũ ũrĩa wa bata makĩria nĩ atĩ nĩ tũrĩkoragwo na gĩkeno kĩnene kĩrĩa kiumanaga na kũmenya atĩ nĩ tũrakenia Jehova, tondũ nĩ endete arĩa othe ‘maciaraga maciaro marĩ na ũkirĩrĩria.’—Luk. 8:15. w18.05 16 ¶16-18

Kuuma rĩrĩa andũ meehirie na magĩte ũkinyanĩru, Jehova nĩ onanĩtie atĩ nĩ Ngai ũũmanagĩrĩria. Ihinda inini thutha wa ũremi mũgũnda-inĩ wa Edeni, nĩ omĩrĩirie njiarũa cia Adamu. Ũrathi ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa Kĩambĩrĩria 3:15 ũngĩataũkĩkire, nĩ ũngĩatũmire andũ magĩe na kĩĩrĩgĩrĩro atĩ thutha-inĩ “nyoka ĩrĩa ya tene,” na nĩyo Shaitani kana Mũcukani nĩ akaaninwo o hamwe na mawĩra make moru. (Kũg. 12:9; 1 Joh. 3:8) Nuhu aatũraga thĩinĩ wa thĩ ĩtetigĩrĩte Ngai na andũ a famĩlĩ yake no o tu maatungatagĩra Jehova. Tondũ kwaiyũire maũndũ ma ũhinya na ngomanio itagĩrĩire, maũndũ macio nĩ mangĩamũragire ngoro mũno. (Kĩam. 6:4, 5, 9, 11; Jud. 6) No Jehova eerire Nuhu atĩ nĩ angĩaninire thĩ ĩyo njũru na akĩmwĩra maũndũ marĩa angĩekire nĩguo ahonokie famĩlĩ yake. (Kĩam. 6:13-18) Jehova nĩ onirie Nuhu atĩ nĩ Ngai ũmanagĩrĩria. w18.04 15 ¶1-2

Mangĩkorũo marĩ mahĩtia tũngĩciria atĩ tũtingĩhota kũũmĩrĩria arĩa angĩ angĩkorũo tũtirĩ aaria mũno. Ti ũndũ mũritũ kũũmĩrĩria andũ arĩa angĩ tondũ o na no wĩke ũguo na njĩra ya kũgeithania ũcanjamũkĩte. Angĩkorũo mũndũ ũcio ũngĩ ndanakwamũkĩra acanjamũkĩte, ũguo nĩ kuonania atĩ harĩ na gathĩna, na hihi kũmũthikĩrĩria no kũmũũmĩrĩrie. (Jak. 1:19) Ithuothe no tũhote kũũmĩrĩria mũrũ kana mwarĩ wa Ithe witũ ũrabatara gwĩkĩrũo hinya. Mũthamaki Suleimani aandĩkire ũũ: “Kaĩ nĩ ũndũ wĩ gĩkeno kũheana icookia rĩega ihinda rĩrĩa rĩagĩrĩire-ĩ! Gĩthiithi gĩcanjamũku nĩgĩkenagia ngoro, nacio ndeto njega nĩitũmaga mũndũ aigue wega.” (Thim. 15:23, 30, The Holy Bible in Gĩkũyũ Language) Paulo nĩ onanirie atĩ o na kũina nyĩmbo citũ cia Ũthamaki no gũtũũmĩrĩrie. (Kol. 3:16; Atũm. 16:25) Kũũmanĩrĩria mũndũ na ũrĩa ũngĩ gũgũthiĩ gũtuĩkĩte ũndũ wa bata makĩria o ũrĩa tũrona mũthenya wa Jehova “ũgĩkuhĩrĩria.”—Ahib. 10:25. w18.04 23 ¶16; 24 ¶18-19