Milongi Phala o Yônge, Ukexilu wa Ukidistá ni Ukunji Wetu
1-7 YA KANAKE
O VALOLO YA MAK’Â NZAMBI | DIMATEKENU 44-45
“Zuze wa Loloka o Jiphange Jê”
Mulangidi 01/05/15 difwe 14-15
“Kifwa ki Ngal’iki Eme Ngala Bhu Kididi Kya Nzambi?”
Zuze wa tela mubhetu. Wa tumina ku kayela o jiphange jê ni kwa kuta, yu wa a tatela kwila a nyana o dikawu dyê. Kyoso kya sange o dikawu mu saku ya Bejamí, oso a a bheka kwa Zuze. Kindala Zuze weji mona kyambote se o jiphange jê, mala ambote kyá mba kana. Judá mwene wa zwela bhu kididi kya jiphange. Mwene wa bhingi ku a kwatela henda, yu wa bhingi kwila, mwene ni jiphange jê joso a kala abhika mu Ijitu. Zuze wa tambwijila kwila, oso eji vutuka kubhata, Bejamí ngó weji xala ku ubhika.—Dimatekenu 44:2-17.
Judá wa tambwijila mu kuzwela ni henda. Judá wambe: “O ku ana a manyi’â, mwene ngó wa subhukaku, o tat’â yu wa mu zolo.” O izwelu yiyi ya tula ku muxima wa Zuze, mukonda mwene wexile o mona wa dyanga wa Lakele, o muhatu wa kazola ka Jakobo, wa fwile mu kuvwala Bejamí. Zuze wa kexile mu banza kyavulu Lakele, kála kyexile mu banza we tat’ê. Mukonda dya kiki Zuze wa zolele kyavulu Bejamí.—Dimatekenu 35:18-20; 44:20.
Judá wa suluka ni ku dyondela Zuze phala ka te Bejamí ku ubhika. Ku disukilu wa bhingi phala kukala bhu kididi kya Bejamí, wambe: ‘O tat’etu ngi di mona-nê kyebhi o pholo, se o kayal’aka u xala? Phala ki ngi mone dingi o dilamba kwa tat’etu.’ (Dimatekenu 44:18-34) Kindala Judá wa mu londekesa kwila diyala dyéngi kyá. Mwene ka londekesa ngó kwila wa dyela, maji wa londekesa we henda.
Zuze ka tena dingi ku di sweka. Mwene wa tokalele ku katula o ima ya mu kexile ku muxima. Kyenyiki-phe wa tubhula o jiselevende jê yu wa didi ni dizwi dya swina ni mu mbonge ya Falawo a mwivu. Mu kusuka-ku mwene wa dijidisa ku jiphange: “Eme mwene Zuze, phange yenu.” Mwene wa di bhubhala ni jiphange jê ni henda yoso wa a loloka yoso ya mu bhangele. (Dimatekenu 45:1-15) Kyenyiki mwene wa kayela o phangu ya Jihova mukwa kuloloka. (Jisálamu 86:5) O kwila twene mu bhanga we kiki?
Tokwesa o Milongi ya Nzambi
(Dimatekenu 44:13) Ene anga a tandujula o izwatu yâ, a longa dingi jijumentu, a vutuka mu mbonge.
it-3 381
Kutandula Izwatu
Kyexile kijimbwete kya Jijudé, ni kya akwa Oriente, benge benge kyejiya kwila kwafu ndandu ya kazola. Mu veji javulu a kexile mu tandula o mbandu ya phetu ya kizwatu, ki kubhingile kutandula o kizwatu kyoso.
O musoso wa dyanga wala mu Bibidya, wa Lubene, o mona wa dyanga wa Jakobo, kuma kyoso kya vutuka, ka sange Zuze mu dikungu, yu wa tandula o izwatu yê anga u zwela: “Mona ka moneka dingi: Eme-phe ki ngal’iki ngi di tela kwebhi?” Kuma mwéne o mona phande-kumbi mwene wexile ni kikalakalu kya kulanga ndengyê. O tat’ê Jakobo kyoso kya mu tangeka kwila mon’ê wa fwile, kyene kimoxi we, wa tandula o izwatu yê yu wa divungu o jisaku, kyexile o kijimbwete kya kufunda (Di 37:29, 30, 34), o ku Ijitu we o jiphange ja Zuze, a londekesa o kulwala kwâ mu kutandula o izwatu yâ kyoso Benjamí kya mu tatela kwila wanyana.—Di 44:13.
(Dimatekenu 45:5-8) Kiki-phe kana kutata ngó, kana ku di bhonda, mukonda dya ku ngi sumbisa kunu; mukonda Nzambi wa bhangesa kwila, eme ngi mi twamenena kunu, phala o myenyu yenu i kala yólunde. 6 Kuma kwa bhiti kyá mivu iyadi ni kukala nzala kiki mu ngongo; hanji kwa kambe mivu itanu, ki bhwa-ndu kalé kudya ki bhwa-ndu kalé kubhongolola. 7 Kyene kya bhekesa Nzambi ku ngi tumikisa ku pholo yenu, eme nga dyanga kunu phala ku subhikisa o mbutu yenu mu ngongo, ni ku mi bhana mwenyu, ni ubhulukilu wa dikota wa madiwanu. 8 Kala kiki, k’enu mwa ngi tumikisa kunu, maji Nzambi; wa ngi bhange ngi tata ya Falawó, ngi ngana ya mbanza yê yoso, ngi nguvulu ya ixi yoso ya Ijitu.
w04 15/8 15 §15
A a Zembe sé Kikuma
15 Ihi i tena ku tu kwatekesa phala ki tu kale ni njinda ya yó a tu zembe sé kikuma? Lembala kwila o jinguma jetu ja beta o kota, Satanaji ni madimonyo. (Efezu 6:12) Sayi athu a tu zukutisa mu lwelu mba mu vondadi yâ, maji sayi yá a zukutisa o mundu wa Nzambi sé ku kijiya mba a a jijidika kubhanga kiki. (Daniyele 6:4-16; 1 Timote 1:12, 13) Jihova wa mesena kwila “athu oso a bhuluke,” anga “eze mu kwijiya o kidi.” (1 Timote 2:4) Mu kidi, sayi yá m’ukulu exile mu tu zukutisa, o lelu a kituka jiphange jetu, mukonda a tonginina o ukexilu wetu wambote. (1 Phetele 2:12) Kumbandu yamukwa, tu tena kudilonga disá ku phangu ya Zuze, mon’â Jakobo. Sumbala mwene watale hadi mukonda dya jiphange jê, maji mwene k’exile ni njinda yâ. Mukonda dyahi? Mukonda mwene wa banze kwila Jihova mwéne wa kexile mu kwendesa o ima, phala kukumbidla o vondadi Yê. (Dimatekenu 45:4-8) Kyene kimoxi we, Jihova u tena kubhangesa kwila, kabasa kibhidi ki tu bhita na-kyu, ki tena kubheka kijingu ku dijina dyê.—1 Phetele 4:16.
Kitangelu Kya Bibidya
(Dimatekenu 45:1-15) Bhenyobho Zuze ka tena dingi ku di kondeka ni ku di kolesa bhu pholo ya ene oso emana-bhu; anga u dikola, wixi: Athu oso a ngi tundile bhabha. Kana-phe muthu wengi wa xala-bhu kyoso Zuze kya d’ijidisa ku jiphange jê. 2 Anga u dila ni dízwi dya swína uta ngololo ya bhingi ni akwa Ijitu a mu ivu, ni ku mbanza ya Falawó a mu ivu. 3 Zuze bhenyobho anga u ambela o jiphange jê, wixi: Eme Zuze; mbé ni kidi kyene tat’etu yú-wê hanji? Jiphange jê anga a lémbwa kuzwela; a bhwuwa; a sekumuka ni woma mu kala ngó bhu pholo yê. 4 Zuze anga u ambe phange jê, wixi: Zukamenu kunu, nga mi dyondo. Anga a mu zukama. Wixi: Eme mwene Zuze, phange yenu mwa mu sumbisa phala aye-nê ku Ijitu. 5 Kiki-phe kana kutata ngó, kana ku di bhonda, mukonda dya ku ngi sumbisa kunu; mukonda Nzambi wa bhangesa kwila, eme ngi mi twamenena kunu, phala o myenyu yenu i kala yólunde. 6 Kuma kwa bhiti kyá mivu iyadi ni kukala nzala kiki mu ngongo; hanji kwa kambe mivu itanu, ki bhwa-ndu kalé kudya ki bhwa-ndu kalé kubhongolola. 7 Kyene kya bhekesa Nzambi ku ngi tumikisa ku pholo yenu, eme nga dyanga kunu phala ku subhikisa o mbutu yenu mu ngongo, ni ku mi bhana mwenyu, ni ubhulukilu wa dikota wa madiwanu. 8 Kala kiki, k’enu mwa ngi tumikisa kunu, maji Nzambi; wa ngi bhange ngi tata ya Falawó, ngi ngana ya mbanza yê yoso, ngi nguvulu ya ixi yoso ya Ijitu. 9 Endelenu-ku kyá, muye kwa tat’etu mwa kà mu ambele, mwixi: Kya zwela mon’é Zuze’iki; Nzambi wa ngi bhange ngi ngana ya ixi yoso ya Ijitu; kulumuka kunu u ngi sange, kana kulaleka; 10 utunge m’oxi ya Ngozene, u ngi zukame kunu, ni eye ni an’é ni alawúl’é, ni jingombe jê ni ilunga yamukwâ ya ibhaku, ni jimbongo joso kyá ji wala na-ju. 11 Eme ngi ku dikile mwenyomo; kuma hanji kwa-nda kukala mivu itanu ya Nzala; phala ku tate anga wiza mu wadyama ni eye, ni dibhata dyé dyoso ni yoso kyá ya ku tokala 12 Yalenu-ze kuma, o mesu enu yá a ngi mona, ni mesu a ndeng’yami Bejamí, kwila o dikanu dyami dyene dyala ku mi ambela o ima yoso yiyi. 13 Mwa kà tangela tat’etu, kijingu kyami kyoso ki ngala na-kyu mu Ijitu, ni ima yoso i mwa mono; mu bhange lusolo, phala tat’etu mwize-nê kunu. 14 Anga u tuka, u di bhubhala ni ndeng’yê Bejamí u didila mu xingu yê, o Bejamí we kyene kya kya di bhubhal’iki, u didila we bhu maku ma phang’yê. 15 O Zuze anga u bejala o jiphange jê joso, u didila we ni ene; o kya zubha kubhanga kiki, jiphange jê kyene kiwa kya tena kuzwela-nê.
8-14 YA KANAKE
O VALOLO YA MAK’Â NZAMBI | DIMATEKENU 46-47
“Kúdya mu Kithangana Kya Nzala”
w87 1/5 15 §2
Kulanga o Myenyu mu Kithangana Kya Nzala
2 O sambwadi dya mivu ya kudya kwavulu yabhu, o nzala ya mateka kala kyambele Jihova—o nzala yiyi ki yexile ngó mu Ijitu maji “ya bhiti ku jixi joso mu ngongo.” Kyoso o athu kyexile ni nzala mu Ijitu kya mateka o kudikola mu kubhinga kudya kwa Falawó, mwene wambe: “Ndenu kwa Zuze, o kyoso kya mi ambela mwene kubhanga, bhangyenu-kyu.” Zuze wa sumbisa o kudya ku akwa Ijitu, katé o kitadi kyâ ki kyabhu. Mu kusuluka wa xikina o ku mu futa o ibhaku yâ. Ku disukilu o mundu wambela Zuze: “Tu sumbe kyá ni etu ni jixi jetu mu kúdya, ni etu ni jixi jetu tu kale tu abhika a Falawó.” Mu kiki Zuze wa sumbu o jixi joso ja akwa Ijitu phala Falawó.—Dimatekenu 41:53-57; 47:13-20.
O Utuminu u Bhanga o Vondadi ya Nzambi mu Ixi
11 Kudya Kwavulu. O mundu wa mu bhita ni nzala ya dikota mu nzumbi. O Bibidya i tu dimuna: “Tala-ze, izuwa i iza, nga-nda ku mi tumikisa nzala mu ngongo; ki nzala ya kudya kúdya, mba dinyota dya kunwa menya, maji nzala ya kwívwa maka ma Jihova.” (Amoji 8:11) O kwila o mundu wa Utuminu wa Nzambi, a mu fwa we ni nzala? Jihova wa tangele kwila o ukexilu wa mundu wê, ki weji kala kàla o ukexilu wa jinguma jê, mwene wixi: “Jiselevende jami a kà kala mu kudya, enu-phe mwa kà tala hadi ni nzala; talesa, jiselevende jami a kà nwá maji enu-phe mwa kà kala ni dinyota; talesa jiselevende jami ja k’ènda ni ku tana, maji enu-phe sonyi ja kà mi kwata.” (Iza. 65:13) O kwila eye wene mu mona o izwelu yiyi o ku di kumbidila?
12 O kudya kwa nzumbi kwedi kála ngiji ya mu di sanzumuna kyavulu ni kudibhanga majiya ma zongo. O madivulu metu, jividyu; yônge yofele ni ya makota; o milongi i tu sanga mu Kijimbwete kyetu mu internete—o ima yoso yiyi, kudya kwa nzungule ku twa mu tambula, sumbala twala ku mundu wezala ni nzala mu nzumbi. (Ize. 47:1-12; Jowe. 3:18) Ki kima kyambote eye kumona o dikumbidilu dya izwelu ya Jihova ya lungu ni ku tu bhana kudya kwavulu? O kwila wene mu dya mwene ku meza a Jihova izuwa yoso?
Tokwesa o Milongi ya Nzambi
(Dimatekenu 46:4) Eme-mwene ngi kulumuka ni eye mu ku ku bheka ku Ijitu; hinu we Eme-mwene ngi ku katula, ngi ku bheka dingi kunu; hádya ki u badikinya, lukwaku lwa Zuze lwene lwa kà ku jika o mesu.
it-1 272 §1
Ukexilu ni Kubhanga Ijimbwete
Kutula o maku ku mesu a madifundu. O ya zwela Jihova kwa Jakobo, “lukwaku lwa Zuze lwene lwa kà ku jika o mesu” (Di 46:4), yexile mu lombolola kwila Zuze mwéne weji jika o mesu a Jakobo kyoso kyeji fwa, sumbala o mon’a phande kumbi mwéne wa tokalele kubhanga kiki. Nange Jihova wa kexile mu londekesa kwa Jakobo kwila, Zuze mwéne weji tambula o ujitu wa phande kumbi.—1Mal 5:2.
(Dimatekenu 46:26, 27) Myenyu yoso yejila kumoxi ni Jakobo mu Ijitu, ya tundu mu mukutu wê, anga ku di ta dingi akaji a an’ê, konda ya makwinyi asamanu a myenyu ni kisamanu. 27 An’a Zuze, a a vwalela mu Ijitu, myenyu iyadi; myenyu yoso ya dibhata dya Jakobo; a kulumuka-nâ mu Ijitu, a kexi makwinyi sambwadi a myenyu.
nwtsty Bíblia de estudo mu Ikalakalu 7:14
Makwinyi sambwadi a myenyu ni kitanu: Nange Xitevá ka tumbula velusu ya Mikanda ya Hebalayiku kyoso kyambe kwila o mwiji woso wa Jakobo ayile mu Ijitu exile 75. O numulu yiyi ka i sange mu Massorético ya Mikanda ya Hebalayiku. Dimatekenu 46:26 yamba: “Myenyu yoso yejila kumoxi ni Jakobo mu Ijitu, ya tundu mu mukutu wê, anga ku di ta dingi akaji a an’ê, konda ya makwinyi asamanu a myenyu ni kisamanu.” O velesu 27 izwela: “Myenyu yoso ya dibhata dya Jakobo; a kulumuka-nâ mu Ijitu, a kexi makwinyi sambwadi a myenyu.” Bhabha o athu a a tange mu mawukexilu ayadi ka difu, o wa dyanga, nange wa lungu ngó ni mbutu yê-mwene, o wa kayadi wa lungu ni oso ayi-nê mu Ijitu. O numulu ya mbutu ya Jakobo a i tumbula we mu divulu dya Makatukilu 1:5 ni Matendelelu 10:22, oso a tenesa 70. Xitevá nange wa a tange mu ukexilu wa katatu, wa lungu ni yó a bhange mbandu ya mwiji wa Jakobo. Sayi yá amba kwila o muxinda yú wa lungu ni ana ni alawula an’a Zuze, Manasa ni Ifalayime, a a tumbula mu Septuaginta mudivulu dya Dimatekenu 46:20. Amukwa amba kwila o muxinda yú wa lungu we ni ahatu a an’â Jakobo, a a tumbula ku muxinda u moneka mu divulu dya Dimatekenu 46:26. Mu kiki o muxinda wa 75 nange wa lungu ni ene oso. O muxinda yú nange a u katula mu jikopya ja Mikanda ya Hebalayiku ku hama ya dyanga K.K. Mu mivu yavulu o akwa kutokwesa eza mu kwijiya kwila 75, wene o muxinda a u tumbula mu divulu dya Dimatekenu 46:27 ni Makatukilu 1:5 mu Septuaginta Grega. Kumbandu ya mukwa, kuhama ya makwinyi ayadi, a sange mikanda iyadi ku Mar Marto ya divulu dya Makatukilu 1:5 mu dimi dya Hebalayiku, a sange-mu we o muxinda wa 75. O muxinda wa tumbula Xitevá nange wa tundu ku mikanda yiyi yokulu. Sumbala ki twejiya o muxinda wa kidi, maji o muxinda wa tange Xitevá u londekesa mawukexilu ka difu wa kukondala o mbutu yoso ya Jakobo.
Kitangelu Kya Bibidya
(Dimatekenu 47:1-17) Kyenyókyo Zuze anga uya, u tudila Falawó, wixi: Tat’etu ni jiphange jami, ni ibhaku yâ, ni jimbongo jâ joso jala na-ju, eza, a tundu m’oxi ya Kanana; kiki a tula m’oxi ya Ngozene. 2 Ku jiphange jê anga u katula-ku mal’atanu, hé u a londekeza kwa Falawó, 3 Falawó anga wibhula jiphange jê, wixi: Mu akwa ufunu wahi? Ene exi: Selevende jê, ngana, abhidi a jimbudi, ni etu ni jitata jetu. 4 Anga ambela Falawó, exi: Tweza kukala hanji m’oxi mumu; mbé dya sabhélela ya kambe ya ibhaku ya selevende jê; kuma nzala i vula m’oxi ya Kanana; kiki-phe, twa kudyondo, selevende jê tu kale hanji m’oxi ya Ngozene, 5 Falawó anga u ambela Zuze, wixi:Tat’enu ni jiphange jê eza kokwé, a kutala eye. 6 Oxi yoso-phe ya Ijitu yala ku mesu mê, kwoso ku wa mono kwawabha, kwene ku u tungisa tat’enu ni jiphange jê, a kadi’á m’oxi ya Ngozene. Se eye wejiya kwila mudyâ mwala makwenze ambote, u a bhana kijingo kya kutambula konda ya ibhaku yami ya ngi tokala. 7 Zuze anga u bheka Jakobo dya tat’â, u mu tula bhu pholo ya Falawó. Jakobo anga u benzela Falawó. 8 Falawó anga u ambela Jakobo, wixi: Izuwa ya mivu ya mwenyu wé, ikuxi? 9 Jakobo wambela Falawó, wixi: Izuwa ya mivu ya inyunginu yami, hama ya muvu ni makwinyi atatu; ya tolo, o yene we ya hadi o izuwa ya mivu ya mwenyu wami, bhwa sukile o mivu ya jitata jetu mu inyunginu yâ eme ki ngá bhixila-bhu. 10 Jakobo anga u benzela Falawó, u tunda bhu pholo yê. 11 Zuze, anga u bhana kididi kwa tat’â ni jiphange jê, u a bhana ni mikàwu yâ ya a tokala kutungila m’oxi ya Ijitu, wa a sotela mwene kididi kyambote m’oxi ya Lamaseje, kala kya tumu Falawó. 12 Zuze anga u kala mu dikila tat’â, ni jiphange jê, ni dibhata dyoso dya tat’â katé ni an’â oso u a tambula konda. 13 Kúdya-phe ki kwa moneka mugongo yoso, kuma o nzala ya vudile kinéne; mu ixi ya Ijitu ni mu ixi ya Kanana o mundu uya ni ku senduka mukonda dya nzala. 14 Zuze anga u bhongolola itadi yoso m’oxi ya Ijitu ni m’oxi ya Kanana, mu tiliku yala kusumba; Zuze anga u bheka itadi yoso m’onzo ya Falawó. 15 Kya zubha kubhana itadi yoso m’oxi ya Ijitu ni m’oxi ya Kanana, akwa Ijitu oso eza kwa Zuze, exi: Tu bhane kúdya; tu fwila-hi bhu mesu mé? kuma itadi yetu yabhu. 16 Zuze wixi: Bhanenu ibhaku; mgi mi sumbise kúdya mu ibhaku, se itadi yabhu. 17 Anga eza ni ibhaku yâ kwa Zuze, Zuze anga u a bhana kúdya mu ibaku ya jikabalu, ni jimbudi, ni jihombo, ni jimgonbe, ni ji-jumentu; wa a bhana kúdya mu ibhaku muvu woso wenyó.
15-21 YA KANAKE
O VALOLO YA MAK’Â NZAMBI | DIMATEKENU 48-50
“O Adyakime Ala ni Ima ya Nzungule Phala Kulonga”
it-2 468 §5
Jakobo
Ithangana ande dya kufwa, Jakobo wa besowala o alawul’ê, o an’â a Zuze, ni kitendelesu kya Nzambi, mwene wa tulo o mona-ndenge Ifalayime ku pholo dya kota dyê Manasa. Mu kusuluka Jakobo wambe kwa Zuze kwila weji tambula o undundu wa phande kumbi mu luyadi, mwene wambe: “Eye wa-nda kukala kota o jiphange jê ndenge, mukonda eye ngi ku weza dingi o mukáwu wala ku muzeyi u nga tambula bhu maku a Mamodi ni xibhata yami ni uta wami wa mufula.” (Di 48:1-22; 1Mal 5:1) Kuma Jakobo wa sumbile o kibhela kya an’â Hamolo kya zukamene ni mbanza ya Xikeme (Di 33:19, 20), kyedi kala o kikanenyu kiki kwa Zuze, kyexile mu londekesa o kixikanu kya Jakobo kya kwila o mbutu yê yeji tambula o ixi ya Kanana, ya kanena kala a i tambula kyá ni xibhata ni mufula wê. (tanga o milongi ni dyambu AMORREU.) O undundu mu luyadi lwa tambula Zuze mu ixi ya tambula, ya lungile ni ibhela iyadi yowane ku mwiji wa Ifalayime ni wa Manasa.
it-3 750 §13
Izuwa ku Hádya
O Ikanenu ya Jakobo Ande Dya Kufwa. Kyoso Jakobo kyambe ku twana twê: “Bhongolokenu, ngi mi tangele ima yoso ya ká mi bhita mu izuwa ya hádya” mba mu “izuwa ya keza-ku” (AT), mwene wa kexile mu zwela o izuwa ku hádya kyoso o izwelu yê ki yeji dikumbidila. (Di 49:1) Hama jiyadi ja mivu ndenge kudima, Jihova wa tangele kwa Mbalamu (Mbalahamu) kuku’â Jakobo kwila o mbutu yê yeji tala hadi yavulu mu 400 ja mivu. (Di 15:13) Mu kiki, o hádya ya tange Jakobo kala ‘Izuwa ku Hádya,’ yeji mateka ngó kyoso kyeji bhwa o 400 ja mivu ja hadi yavulu. (Phala kwijiya dingi o ima yo tumbule mu divulu dya Dimatekenu 49, tala o milongi ya lungu ni an’â Jakobo bhu kaxi ka majina mâ.) O kikumbidilu kya kikanenu kiki, kyeji dikexidila dingi, mukonda kya lungu we ni “Izalayele ya Nzambi” mu nzumbi.—Ng 6:16; Lo 9:6.
w07 1/6 28 §10
O Adyakime—Mabesá Phala o Minzangala
10 O adyakime a tena kukala we phangu yambote phala o jiphange jâ mu nzumbi. Mu ukukilu wê, Zuze mon’â Jakobo wa bhange kima kya kwatekesa mazunda a abhezi a kidi akexile ku mwenyu mivu ku pholo. Mwene wexile ni 110 dya mivu kyoso kya bhana o kitumu kya lungu ni ifuba yê, kya kwila o akwa Izalayele eji kwambata o ifuba yê kyoso kyeji tunda mu Ijitu. (Jihebelewu 11:22; Dimatekenu 50:25) O kitumu kiki kya bhana kidyelelu ku akwa Izalayele mu kubhita mivu yavulu ku ubhika kyoso Zuze kyafu, kya kwila eji kwa bhulula ku ubhika.
Tokwesa o Milongi ya Nzambi
(Dimatekenu 49:19) Ngadi, bhu kala kilômbo ki mu landameka; maji ku pholo, mwene we u a landameka.
w04 1/6 15 §4-5
A Zediwa yó Oso a Bhana Kijingu Kwa Nzambi
4 Ande dya kubokona mu Ixi ya a Kanena, akwa Izalayele a tokalele ku mwiji wa Ngadi, abhingile phala kwa bhana o ixi ya kexile kumbandu ya mutundila kumbi ya Njolodá phala kutunga-mu, kuma ya fwamene phala kwinga o ibhaku. (Dyalwilu 32:1-5) Mu kutunga kwenyó eji dibhana ni ibhidi yavulu. O miji ya kexile kumbandu kufwila o dikumbi, eji kwa langa kwala o Mulombo wa Njolodá—wexile phala kudilanga ku ifuxi ya masoladi engi.—Josuwé 3:13-17.
5 Kyebhi-phe o mwiji wa Ngadi kyeji dibhana ni kizukutisu kiki? Jihama ja mivu kudima, kyoso Jakobo kyexile phala kufwa wa kanena: “Ngadi, bhu kala kilômbo ki mu landameka; maji ku pholo, mwene we u a landameka.” (Dimatekenu 49:19) Mu kutala o izwelu yiyi, yedi kala izwelu iluwalesa. Mu kidi, yexile kitumu phala o mwiji wa Ngadi kudizokela mu kulwa ita. Jakobo wa a dyelelesa kwila se ene a ki bhangele, o jinguma jâ eji lenga, o akwa mwiji wa Ngadi eji kwa kayesa.
(Dimatekenu 49:27) Bejami u di bhanga mbinji ya hame; mu kimene u kwata u dya xitu, mu ngoloxi o mbole u i wana.
it-1 339 §6
Bejamí
O uhete wa kuluwa wa mwiji wa Bejamí a u tange mu kikanenu kya bhange Jakobo ande dya kufwa, kyoso kyambe kwa mona yú wa kazola: “Bejamí u di bhanga mbinji ya hame; mu kimene u kwata u dya xitu, mu ngoloxi o mbole u i wana.” (Di 49:27) O masoladi a mbutu ya Bejamí a fumamene mukonda dya uhete wâ wa kutakula o matadi ni mbalafunda kikale ku kadilu mba ku kyasu, “né lundemba ka lu lweza.” (Af 20:16; 1Mal 12:2) O Mufundixi Ehudi wexile mukwa kyasu, wa tokalele ku mwiji wa Bejamí, wa jibha o nguma Sobha Engolone. (Af 3:15-21) Tu tena we kumona kwila mu “kamene” ka utuminu wa Izalayele, o ku mwiji wa Bejamí sumbala wa tolele ku miji yoso, kwene kwa tundu o sobha ya dyanga ya Izalayele, Sawulu, mon’â Kiji, wexile dikwenze dya bhânge ni akwa Fidixa. (1Sa 9:15-17, 21) Kyene kimoxi we “mu ngoloxi,” ya lungu ni kifuxi kya Izalayele, ku mwiji wa Bejamí kwene kwa tundu o Mvwale Estele ni Kisengele kya Dyanga Moledekayi, bhu kaxi kâ, o akwa Izalayele a a bhulula ku kibwika kyeji bheka o Utuminu wa Pélesa.—Est 2:5-7.
Kitangelu Kya Bibidya
(Dimatekenu 49:8-26) Eye Juda, a ká ku ximana kwala o jiphange jê; lukwaku lwe lu kwata bhu xingu ya jinguma jê; an’a tat’enu a k’eza mu dyunda bhu pholo yé. 9 Eye Juda u munzangala wa hoji; mon’ami, kumbi kuxi dya k’eza ni mbole yé? U zomba hé u butama kala ndumbe ya hoji mu kisasa, kala mama a hoji; nanyi mwene u tena ku mu balumuna? 10 Mbasá ya ungana ki ya ka sondoloka kwa Juda, o mwiji wê ki wa k’abhwa kijingo kya kutumina; katé bhwa k’ejila mukunji a-nda ku mu tumikisa, wa bhingi a mu tumaka kwala o ifuxi yoso. 11 O bulu yê ya ndumbe u i kwikila ku muvide, o mon’a bulu yê ya mukaji, ku kixina kya beta kuwabha; izwatu yê wa ká i sukula mu vinyu, ni divunga dyê mu manyinga ma jiwuva. 12 Mesu’ê a ká kusuka ni vinyu, o mazu’ê a ká zela ni lete. 13 Nzebulone u tunga bhu tabhu dya kalunga; u kala ni ndundu bhu kwakela o jinaviyu; ndundu yê i di zala katé ku Sidone. 14 Isakale wa di bhange bulu ya nguzu mu ifuba, a mu longo makuba mbandu ni mbandu; 15 wa mono kibangu kyê kya kunyohena, ni ixi yambote ya mu wabhela, wa bhetamena ku mu twika kimbamba, u kala mukwâ ni ngunza wala mu bhika. 16 Dane mwene wa ká fundila o mundu wê, mukwâ ni mwiji umoxi ku miji ya Izalayele. 17 Dane nyoka ya zeka mu njila, dyuta dya d’aneka mu kaxi ka kahoyo dya bhingi di numatena mu tulwingi twa kabalo, wa ka mondala anga u lawkila kwema. 18 Nga kinga ubhulukilu wê, u Jihova. 19 Ngadi, bhu kala kilômbo ki mu landameka; maji ku pholo, mwene we u a landameka. 20 Asele, wa ka kala ni kúdya kwa di xala makúdya ma vondadi ma wabhela jingana. 21 Nafitali, mukwâ ni mbámbi ya jituka, iya ni kulenga; u kala ni wanji wa kuzwela kyambote. 22 Zuze, músala wa kwima kyavulu, músala wa kwima, wala bh’otho ya menya. jithangu jê ji zanda, jiya ni ku di zala ku thandu dya kikonzo. 23 Akwa mifula a mu tatesa kuyibha, a mu zukutisa, a mu asa misongo; 24 maji o uta wê wa mufula hanji mwene wa swina, mixibha yê ya maku ya tambula nguzu, kwa yô katende dyangene dya Jakobo, kwene kwa tundu o mubhidi, ni tadi dya Izalayele. 25 Xi, o Nzambi ya tat’enu, mwene u ku kwatekesa; Muteni-a-Yoso a ku bhane dibesá; a ku bhane mabesá ma dyulu ku thandu, a ku bhane mabesá ma menya koxi a mavu, a ku bhane mabesá ma tat’enu. 26 Ni madibesá ma tat’enu ma tunde o madibesá ma adyetu a ngi vwala, katé ku mbámbe tulé, bhu thal’a milundu i nangenena; mene moso meze ku thandu dya mútwe wa Zuze, ma tule mu mútwe wa yó a mu tungula mu jiphange jê.
22-28 YA KANAKE
O VALOLO YA MAK’Â NZAMBI | MAKATUKILU 1-3
“Eme Ngi Kituka Yoso i Nga Mesena Kukituka”
w13 15/3 25 §4
Eme Ngi Kituka Yoso i Nga Mesena Kukituka
4 Tanga Makatukilu 3:10-15. Kyoso Mozé kya tenesa 80 a mivu, Nzambi wa mu bhana kikalakalu kya dikota, yu wa mwambela: “U tundise mundu wami wa an’a Izalayele mu Ijitu.” Mozé wa tambwijila ni kuxila kwoso, mu ku bhanga kibhwidisu kya betele kota. Mu kidi, Mozé webhwidisa: ‘Dyebhi o dijina dyê?’ Mu kwijiya kwila o dijina dya Nzambi a d’ijidile kyá, ihi ya mesenene Mozé mu kubhanga o kibhwidisu kiki? Mu kidi, mwene wa mesenene kwijiya dingi ya lungu ni muthu wambata o dijina didi—kima kyeji bhangesa o mundu wa Nzambi kuxikina kwila Mwéne weji kwa bhulula. O kuthandanganya kwa Mozé, a kutambwijila mukonda o akwa Izalayele exile abhika mu Ijitu. Ene eji kala ni phata se o Nzambi ya jitata jâ, weji kala ni kutena kwa ku a bhulula. Sayi akwa Izalayele, exile mu bheza o jinzambi ja akwa Ijitu!—Ize. 20:7, 8.
kr 43, kaxa
O DILOMBOLWELU DYA DIJINA DYA NZAMBI
O dijina Jihova dya tundu mu dimi dya Hebalayiku, dilombolola “kukala.” Sayi akwa kutokwesa o Bibidya, amba kwila o kilombolwelu kiki kya tokala mwene mukonda dya ima i bhanga mwene. Kyenyiki, athu avulu a xikina kwila o dijina dya Nzambi dilombolola ‘Mwene u Bheka yoso ya Mesena o ku Bheka.’ O dilombolwelu didi dya fwama mwene mukonda Jihova, mwéne o Mubhangi. Mwéne wa bhange o ngongo ni athu oso yu wa mu suluka ni kubhangesa o vondadi yê ku di kumbidila.
Kyebhi-phe ki twa tokala o kutendela o kitambwijilu kya Jihova kyoso Mozé kya mu ibhula mu divulu dya Makatukilu 3:13, 14? Mozé wa mu ibhula: “Ki ngal’iki-phe, ki ngiya ku ana Izalayele ni nga kèla kuma Nzambi ya Jitata jenu wa ngi katula yú wa ngi tumu ko kwenu, ene-phe kya kà ng’ibhula exi: ‘O dijina dyê nanyi?’ Nga kêla kyebhi?” Jihova wa tambwijila: “Eme kala-dya-kala.”
Bhabha Mozé ka kexile mu kwibhula Jihova phala ku mu tangela o dijina dyê. Mozé ni akwa Izalayele ejidile kyá o dijina dya Nzambi. Mozé wa mesenene kwila Jihova u mu tangela kima kyeji swinisa o kixikanu kwa kyê, kima ki tena we kulondekesa o dilombolwelu dya dijina dyê. Kyenyiki, mu kutambwijila: “Eme kala-dya-kala,” Jihova wa kexile mu londekesa o ukexilu wê: Kala kithangana, mwene u bhanga yoso phala ku kumbidila o vondadi yê. Mu kifika, phala Mozé ni akwa Izalayele, Jihova wa kituka o Mubhuludi wâ, Mubhani wa itumu, Mukwa kubhana—ni ima ya mukwa. Mu ukexilu yú, Jihova u bheka yoso ya mesena o kubheka, phala ku kumbidila o ikanenu ya bhangele ku mundu wê. Maji sumbala o dijina Jihova dilombolola mwene u bheka yoso ya mesena o kubheka, maji mwene ka bhange ngó o ima kana. Dilombolola we o ima i bhangesa mwene o ibhangelu yê o kubhanga phala kukumbidila o vondadi yê.
Tokwesa o Milongi ya Nzambi
(Makatukilu 2:10) Mona anga u kula, anga u mu bheka kiwa kwa mon’a Falawó, wa di bhange mon’ê, anga u mu luka dijina dya Mozé, kuma wambe, wixi: Nga mu zawúla mu menya.
g04 8/4 6 §5
Mozé—Wexile Mwene ku Mwenyu Inga Musoso Ngó wa Makutu?
O kwila wówa kuxikina kuma o mvwale ya Ijitu wa sasé o mona yú? Kana, mukonda o ngeleja ya akwa Ijitu ya kexile mu longa kwila, phala o muthu kuya ku dyulu wa bhingile kubhanga ikalakalu ya henda. O ya lungu ni kukitula o mona kala mon’ê, o mukwa kutokwesa o ifwa ni ukexilu wa mwenyu wa athu, Joyce Tyldesley wambe: “O a ahatu a akwa Ijitu exile ni mawujitu oso akexile nawu o mayala. O mayala ni ahatu exile ni mawujitu a moxi a lungu ni itumu ya ixi ni ya kukala ni jimbote, o athu akexile mu kixikina mu maka yá, o . . . a ahatu eji tena kukitula o mona wa kusasa kala mon’ê.” O mikanda yokulu a ixana Papiro i zwela ya lungu ni muhatu mukwa a Ijitu wa kitula o abhika kala an’ê. O ya lungu ni kwixana mani’â Moze, phala kukala kiledi ni ku mwamwisa, o (Dicionário Bíblico Anchor) dyambe: “O ndunge ya bhange mani’â a Mozé, phala ku mwamwisa. . . ya difu ni ukexilu ku Mesopotamia wa kukitula o mona wa kusasa kala mon’ê.”
(Makatukilu 3:1) Kiki-phe o Mozé u kala mu kwinga ibhaku ya Jétulu ukowu’ê, mukunji wa Midiyana. Kizuwa kimoxi anga wambata o kilunga, uya na-kyu kwema dya kikangalakata ubhixila ku mulundu wa Nzambi, ku Holebe.
w04 15/3 24 §4
Madisá u tu Katula mu Divulu Dya Makatukilu
3:1—O Jétulu wexile mukunji wa kidifwa kyahi? Mu thembu yokulu, o mutwameni wa mwiji mwéne wexile o mukunji wa mwiji. Nange Jétulu mwéne wexile o mutwameni wa mwiji wa tokalele ku mwiji wa akwa Midiyana. Kuma o akwa Midiyana exile mbutu ya Mbalahamu bhu kaxi ka Ketula, nange ene ejidile kima kya lungu ni ubhezelu wa Jihova.—Dimatekenu 25:1, 2.
Kitangelu Kya Bibidya
(Makatukilu 2:11-25) Mu izuwa mwenyomo-phe, kwila Mozé wa kulu kyá, u tunda, uya bhwala jiphange jê, anga u kala mu tala ikalakalu yâ ya hadi, anga u mona mukwa Ijitu wala mu beta Hebelewu, ene o jiphange ja Mozé. 12 Suyí, ku thunda ni ku lwiji, ki kwala muthu, anga u jibha mukwa Ijitu, u mu sweka mu kisekele. 13 Kizuwa kya kayadi anga u tunda dingi, u sanga mala kiyadi, Jihebelewu joso, ala kuzoka; anga u ambela yó woso wala kubhanga kyayibha kwa mukwâ, wixi: Wala mu betela-hi mukwenu? 14 Kwala mwene: Eye nanyi wa ku bhange u kilamba kyetu, u mufundixi wa ku tu tambula etu konda? Wa mesena ku ngi jibha, kala ki wa jibha mukwa Ijitu mazá? Mozé anga u kala ni woma, wixi: Manyi ni kidi kyene, kya fumana kyá. 15 Falawó-phe kya zubha ku k’ivwa, u sota kujibha Mozé. Mozé anga u lenga o pholo ya Falawó, uya kukala m’oxi ya Midiyana, anga wiza u xikama bhu mbandu’a kixima. 16 Bhenyobho o mukunji wa Midiyana, u kala ni sambwadi dya mona, ahatu oso; anga eza mu teka menya, ezalesa mawulungu mu kunwisa ibhaku ya tat’â. 17 Abidi a mala anga eza, a sota ku a kaya-bhu; Mozé-phe u balumuka, wa kwatekesa, u nwisa ibhaku yâ. 18 O kya zubha kutula, kwa tat’â Lewele, wixi: Kyende kyebhi lelu mwa lenguluka kwiza? 19 Ene, exi: Sayi mukwa Ijitu wa tu bhângela ku abidi, yú wa te-ku o ku tu tekela menya ni kunwisa ibhaku. 20 Mwene anga u ambela an’ê a ahatu, wixi: Mwene-phe yú kwebhi? Kifwa diyala u bhanga kiki mu mu xyenu bhobho? mu ixanyenu phala adyê mbolo. 21 Mozé anga ki mu wabhela kutunga ni mwadyakimi yó; mwene anga u mu bhana mon’ê wa muhatu Zipola kusakana-nê. 22 Anga u mu vwalela mon’a diyala, u mu luka Ngelexone; kuma wambe, wixi: Ngi nzwángiza, m’oxi ya athu engi. 23 Mu kubhanga-phe izuwa yavulu, mwenexi’a Ijitu, u fwa; an’a Izalayele anga a kema mukonda dya ubhika wavulu, a dikola, o kudikola kwâ anga ku banda kwa Nzambi, mukonda dya ubhika wavulu. 24 Nzambi kyoso kyevu o kukema kwâ, u lembalala kikutu kyê kya ta jinga ni Mbalahamu, ni Izake ni Jakobo. 25 Nzambi anga u mona an’a Izalayele, Nzambi anga u suwa o dilamba dyâ.
29 YA KANAKE–5 YA KAVWA
O VALOLO YA MAK’Â NZAMBI | MAKATUKILU 4-5
“Eme Nga-nda Kala N’eye Kyoso ki Uya ni Kuzwela”
w10 15/10 13-14
Kyebhi Jihova Kya Mona Kyoso ki tu Dituna Kikalakalu Mukwamba Kwila ki Twijiya ku ki Bhanga
“Ki ngala ni uhete.” Nange u divwa kala ki wala ni uhete phala kukala u mukunji wa njimbu yambote. Sayi jiselevende ja fiyele ja Jihova m’ukulu a divwile kala, kexile ni uhete phala kubhanga o ikalakalu ya a bhanene Jihova. Tala ya bhiti ni Mozé. Kyoso Jihova kya mu tumu kubhanga kikalakalu, Mozé wambe: “Wá, Ngana, tata! eme ki ngi mesene ya kuzwela, né m’okulu, né kiki ki wa mu zwelesa selevende yé’iki; ngi muthu nga kokoloka mu kanu, nga neme o dimi mu zwela.” Sumbala Jihova wa mu dyelelesa kwila weji ku mu kwatekesa, Mozé wa tambwijila: “Wá, Ngana, tata! nga ku dyondo, tuma wengi woso wa mono ku mu tuma.” (Mak. 4:10-13) Kyebhi Jihova kya divu?
w14 15/4 9 §5-6
O Kwila Eye wa mu Mona ‘yó ka Moneka ku Mesu?’
5 Ande dya kuvutuka ku Ijitu Nzambi wa bhana itendelesu kwa Mozé. Mu ku bhita kithangana Mozé wa soneka o itendelesu yiyi mu divulu dya Jobe: “O woma wa Nzambi, wene o unjimu.” (Jobe 28:28) Phala ku kwatekesa Mozé ku di bhana ni wôma ni kubhanga ima ni unjimu, Jihova wa sokesa o athu ni mwene, o Nzambi, Suke-ku. Mwene webhula: ‘Nanyi mwene wa bhanga o dikanu dya muthu? U bhangesa kwila yú dibubu, yú muxilu, o yú u mona, yú kifofo? Manyi k’eme mwene ngi Jihova?’—Mak. 4:11.
6 Ihi i lombolola o izwelu yiyi? Mozé ka tokalele kukala ni wôma. Mukonda mwene a mu tumikisine kwa Jihova, mwene weji bhana o kutena kwa kutula o njimbu yê kwa Falawó. Falawó mu ku mu sokesa ni Jihova, kexile kima. O jiselevende ja Nzambi a bhitile kyá mu ilwezu mu Ijitu, kiki ki kyexile o veji ya dyanga. Nange Mozé wa lembalala kyebhi Jihova kya langele Mbalahamu ni Zuze, ni mwene ko mu ithangana ya ungana wa ji Falawó m’ukulu mu Ijitu. (Dim. 12:17-19; 41:14, 39-41; Mak. 1:22–2:10) Mukonda dya kixikanu kwa Jihova, ‘Yó ka moneka ku mesu,’ ni ku swina kwoso, Mozé wayi kwa Falawó, ku mu tudila o njimbu ya mu tumine Jihova.
w10 15/10 14
Kyebhi Jihova Kya Mona Kyoso ki tu Dituna Kikalakalu Mukwamba Kwila ki Twijiya ku ki Bhanga?
Jihova ka tambula kwa Moze o kikalakalu kya mu bhanene phala ku kibhanga. Mu veji dya kiki, wa tumina Alá phala ku kukwatekesa Mozé mu kikakakalu kya mu bhanene. (Mak. 4:14-17) Kumbandu ya mukwa, mivu ku pholo Jihova wa kwatekesa Mozé mu ku mu bhana yoso ya bhindamene phala kukumbidila kyambote o ikalakalu ya mu bhanene. Lelu, eye u tena kudilyelela kwila, Jihova wanda bhangesa o jiphange ala ni uhete phala kukwatekesa kubhanga o ukunji wê. O Mak’â Nzambi a tu dyelelesa kwila Jihova wanda tu bhana o kutena phala kubhanga o kikalakalu kya tu tumina o kubhanga.—2Ko 3:5; tala we o kaxa, “Os Anos Mais Felizes da Minha Vida.”
Tokwesa o Milongi ya Nzambi
(Makatukilu 4:16) Mwene u kala muzumbu wé wakuzwela ni mundu; o ki muya ni kwenda, mwene u kala dikanu dyé, eye-phe u mu kala mukwâ ni Nzambi.
w04 3/15 24 §6
Madisá u tu Katula mu Divulu Dya Makatukilu
4:16—Kyebhi Mozé kyeji kala Nzambi phala Ála? Mwene wa kexile mu zwela bhu kididi kya Nzambi. Mu kiki mwene wa kituka ‘kala Nzambi’ phala Ála, wa kexile mu zwela bhu kididi kya Mozé.
(Makatukilu 5:2) Kwala Falawó-phe: Jihova nanyi mwene, phala eme ngi mwivwe dízwi, ni ngehe Izalayele? Eme, Jihova ki ngi mwijiya; kya mukwâ dingi, nga ditunu kweha Izalayele.
it-2 500 §5
Jihova
O ‘kwijiya,’ ki ku lungu ngó ni kukala kumoxi mba kwijiya kima mba kwijiya muthu. O kyôwa Nabale wejidile o dijina dya Davidi, maji, né kiki webhwidisa, “Davidi mwene mukwa-hi?” kifwa mwene webhwidisa: “valolo yebhi yala nayu mwene?” (1Sa 25:9-11; 2Sa 8:13; sokesa ni divulu, 2Sa 8:13.) Kyene kimoxi we, Falawó wambela Mozé: “Jihova nanyi mwene, phala eme ngi mwívwe dízwi, ni ngehe Izalayele? Eme, Jihova ki ngi mu ijiya; kya mukwâ dingi, nga ditunu kweha Izalayele.” (Ma 5:1, 2) Ni izwelu yiyi Falawó wa kexile mu zwela kwila, kejidile Jihova kala o Nzambi ya kidi, mba wala ni ungana kutandu ya sobha ya Ijitu ni mu maka mê, né ngó kutena phala kubhanga yoso ya mesena kala kya zwela Mozé ni Alá. Maji, kikale Falawó ni mundu woso wa Ijitu ni akwa Izalayele, eji kwijiya o dilombolwelu dya dijina didi. Kala kya londekesa Jihova kwa Mozé, ene eji ku mwijiya kyoso kyeji kumbidila o kikanenu Kyê kya lungu ni kubhulula o akwa Izalayele, ni kwa bhana o Ixi ya a Kanena, mu kiki weji kumbidila o kikutu Kyê kya bhangele ni jikuku jâ. Mu ukexilu yú kala kyambe Nzambi, “hinu mu k’ijye kuma eme Jihova, Nzambi yenu.”—Ma 6:4-8; tala TODO-PODEROSO.
Kitangelu Kya Bibidya
(Makatukilu 4:1-17) Mozé anga u kumbulula, wixi: En’yó-ze, Ngana, kwa-nda kwà ngi xikana, mba ku ng’ivwa dízwi; mukonda a-nda kwila: Makutu, Jihova ka ku tukulukila. 2 Jihova anga u mu ambela, wixi: Kima kyahi’okyo ki wa kwata bhu maku? Wixi: Mbangala. 3 Wixi: Takula-yu bhoxi. Anga u i takula bhoxi, hé i kituka nyoka; o Mozé kya i mono, u lenga. 4 Jihova anga wambela Mozé, wixi: Sunununa lukwaku lwé u i kwate ku mbônde; anga u sunununa lukwaku, u i kwata ku mbônde, o yene anga i kituka dingi mbangala bhu maku mê. 5 Wixi: Phala a ku xikane, kwila Jihova, Nzambi ya jitata jâ, Nzambi ya Mbalahamu, Nzambi ya Izake, Nzambi ya Jakobo, wa ku tukulukila. 6 Jihova anga u mu kumuna dingi, wixi: Ta hanji lukwaku bhu homba yé. Anga u ta lukwaku lwê bhu homba, o kyeza ku lu katula, u tala lukwaku lwala ni dibhute, lwa zele kala neve. 7 Wixi: Tona dingi kuta lukwaku lwê bhu homba. O mwene anga u ta dingi lukwaku lwê bhu homba; o kya zubha ku lu katula, u tala lwa disanze dingi kala xitu jê ja mukwá. 8 Wixi-phe: Mu kutula, kya kamba ku ku xikana, kya kamba ku kwivwa o dízwi, mu kijimbwete kya dyanga’iki, mu kumona kijimbwete kya kayadi, a ku xikana mwene. 9 O kya kèla ijimbwete iyadi iyiyi a i mono, maji ngwâ ku ku xikana, mba ku kwivwa dízwi, wa kà bulula menya mu honga ya Nilu, wa kà a lundulwila ku mavu a kanga; o menya-phe u wa bulula mu honga, a kà kituka manyinga ku mavu a kanga. 10 Mozé anga u ambela, Jihova, wixi: Wá, Ngana, tata! eme ki ngi mesene ya kuzwela, né m’okulu, né kiki ki wa mu zwelesa selevende yé’iki; ngi muthu nga kokoloka mu kanu, nga neme o dimi mu zwela. 11 Jihova anga u mu ambela, wixi: Nanyi mwene wa bhanga o dikanu dya muthu? U bhangesa kwila yú dibubu, yú muxilu, o yú u mona, yú kifofo? Manyi k’eme mwene ngi Jihova? 12 Kiki-phe ndé kindala, eme mwene ngi kala ni dikanu dyé, ngi ku longesa kyoso ki wa kà zwela. 13 Mwene-phe, wixi: Wá, Ngana, tata! nga ku dyondo, tuma wengi woso wa mono ku mu tuma. 14 Kyenyókyo Jihova njinda i mu kwata anga u mu ambela wixi: Manyi kota dyé Alá, levita, ki yú-é-yú? Nga mwijiya, kuma mukwa kuzwela kyambote. Mwene we yú mu njila, kyene ki twal’iki, wala kwiza ku ku sanga; o kya-nda ku ku mona, u kala ni kutana mu muxima. 15 Eye-phe wa kà zwela ni mwene, u mu ta maka mu kanu dyê; eme-phe ngi kala ni dikanu dyé, ni dikanu dya mwene, anga ng’enda ni ku mi longesa yoso i mu bhanga. 16 Mwene u kala muzumbu wé wakuzwela ni mundu; o ki muya ni kwenda, mwene u kala dikanu dyé, eye-phe u mu kala mukwâ ni Nzambi. 17 Bhu maku wambata o mbangala yenyi’iy, yene i wenda ni kubhanga na-yu o ijimbwete.