Кʹьтеба Пироз; Канийа Рʹастийе йә
Нава тʹәрихийеда, мәрьвед жь һʹәму мьләта тедәрхьстьнә, ԝәки Кʹьтеба Пироз канийа рʹастийе йә у бь итʹбар ә. Иро жи бь милиона мәрьв хԝә ль һинкьрьнед ԝе дьгьрьн. Һьнәк жи дьфькьрьн, ԝәки әԝ кʹьтебәкә кәвьн у бекер ә. Ле һун чь дьфькьрьн дәрһәԛа ве йәке? Һун дькарьн Кʹьтеба Пирозда рʹастийе бьвиньн?
ЧЬМА ҺУН ДЬКАРЬН ИТʹБАРИЙА ХԜӘ КʹЬТЕБА ПИРОЗ БИНЬН
Чаԝа һун дькарьн тедәрхьн, ԝәки һежа йә итʹбарийа хԝә Кʹьтеба Пироз биньн? Ԝәрен әм мәсәләке шеԝьр кьн: Һәрге һәвале ԝә нава гәләк салада тʹӧ щар һун нәхапандьнә, һуне тʹьме итʹбарийа хԝә ԝи биньн. Дәрһәԛа Кʹьтеба Пироз жи әм дькарьн бежьн, ԝәки әԝ тʹьме рʹастийе дьбежә у мина ԝи һәвали йә, кӧ әм дькарьн итʹбарийа хԝә ԝи биньн. Һәла дина хԝә бьдә чәнд избатийа.
Ньвискʹаред Һʹәлал
Ньвискʹаред Кʹьтеба Пироз мәрьвнә һʹәлал бун, йед кӧ кемаси у шашийед хԝә вәнәдьшартьн. Бәʹса хәбәре Уньс пʹехәмбәр дәрһәԛа нәгӧһдарийа хԝә ньвиси (Уньс 1:1-3). Бь рʹасти кʹьтеба хԝә әԝи бь ԝан фькьра хьлаз кьр, кӧ чаԝа Хԝәде ԝи рʹаст кьр, у әԝи нәгот кӧ хԝәха ньһерʹандьна хԝә гӧһаст (Уньс 4:1, 4, 10, 11). Һʹәлалийа һʹәму ньвискʹаред Кʹьтеба Пироз әʹйан дькә, ԝәки ԝана бь дьл бона рʹастийе хәм дькьр.
Рʹастийа Керһати
Гәло ширәтед Кʹьтеба Пироз тʹьме керһати нә? Бәле. Мәсәлә дина хԝә бьдьне, кӧ Кʹьтеба Пироз чь дьбежә дәрһәԛа һәләԛәтийа баш: «Һәр чь кӧ һун дьхԝазьн мәрьв бона ԝә бькьн, һун жи ӧса ԝанар′а бькьн» (Мәтта 7:12). «Щаба нәрм һерсе датинә, ле готьна һʹьшк һерсе рʹадькә» (Мәтʹәлок 15:1). Әре, рʹастийа Кʹьтеба Пироз чаԝа кӧ бәре, иро жи керһати йә.
Алийе Тʹәрихийеда Рʹаст ә
Гәләк леколинед археоложийе нава гәләк салада избат кьрьнә, ԝәки чь кӧ Кʹьтеба Пирозда һатийә ньвисаре дәрһәԛа щурʹә-щурʹә мәрьва, щийа у ԛәԝьмандьна, рʹаст ә. Сәва ве йәке әм дькарьн шеԝьр кьн избатийа тьштәки бьчʹук. Ньвискʹаре Кʹьтеба Пироз, Нәһәмийа кʹижан кӧ ԛьрна пенщада Б.Д.М.-да дьжит, дьньвисә кӧ Сурийайи (Финикйайед жь Суре), кʹижан кӧ дь Оршәлимеда дьжитьн, мәʹси у тьштед дьн жь ԝәләтед майин дьанин бона аршверше (Нәһәмийа 13:16).
Гәло избатийа ԝе рʹезе һәйә? Бәле. Археоложа Исраеледа тьштед Финики дитьн, чь кӧ избат дькә ԝәки ортʹа ԝан дӧ мьләтед кәвьнда, аршверши дьһатә кьрьне. Хенщи ԝе йәке дь Оршәлимеда дитьн мәʹсийед жь Бәʹра Навин. Археолож баԝәр дькьн ԝәки әԝ мәʹси, базьргана жь щийед дур дьанин. Зандаре Пәймана Кәвьн у Ньвисаред Ибранийа, паши леколине һатә сәр ве нәте: «Гьлийе жь Нәһәмийа 13:16 дьдә кʹьфше, кӧ Сурийайи дьчунә Оршәлиме сәва кӧ мәʹсийа бьфрошьн, у әв йәк рʹаст ә».
Алийе Зандарийеда Рʹаст ә
Кʹьтеба Пироз, һәчʹи зәʹф кʹьтеба религийайе у тʹәрихийе йә. Ле гава әԝ дәрһәԛа тьштед зандарийе дьбежә, һьнге жи әв рʹаст ә. Дина хԝә бьдьнә мәсәләке.
Ԝәкә 3 500 сал пешда, Кʹьтеба Пирозда һатьбу ньвисаре, ԝәки әʹрд тʹӧ тьштива дардакьри нине (Ибо 26:7). Әв йәк щӧдә дьбу жь һʹькʹийатед мәрийа, кӧ дьготьн ԝәки әʹрд сәр аве йә, йан жи сәр пьшта кʹусийе мәзьн ә. Ԝәкә 1 100 сал паши ньвисандьна кʹьтеба Ибо, мәрьва диса жи баԝәр дькьрьн, ԝәки әʹрд нькарә һәведа бә, ле әԝ сәр тьштәки йә. Ле ԛьрна һʹәфдада Д.М. әв йәк зәлал бу. Дь сала 1687-да Исһаԛ Нийутон леколин кьр у тедәрхьст, ԝәки гравитасийа һәйә. Паше әԝи шьровәкьр, кӧ әʹрд регәһеда нә (орбита) сәр кʹижани ԛәԝата нәхӧйа һʹӧкӧм дьбә. Әԝ леколина зандарийе избат кьр әԝ, чь кӧ Кʹьтеба Пироз ида 3 000 сал зедәтьр, пешда готийә!
Алийе Пʹехәмбәртийеда Рʹаст ә
Гәло алийе пʹехәмбәртийеда Кʹьтеба Пироз рʹаст ә? Ԝәрен әм мәсәләке шеԝьр кьн: Пʹехәмбәртийа Ишайа дәрһәԛа ԝеранкьрьна Бабилоне.
Пʹехәмбәрти: Ԛьрна һʹәйшта Б.Д.М.-да ньвискʹаре Кʹьтеба Пироз Ишайа пʹехәмбәрти кьр, ԝәки Бабилон кӧ ԝәхтәке импәрийа ԛәԝи бу, ԝе ԝеран бә у ида ԝе тʹӧ щар тʹӧ кәс ԝедәре нәжи (Ишайа 13:17-20). Әԝи һәла һе наве ԝи мәрьви жи гот, йе кӧ гәрәке әԝ бажар зәʹфт кьрʹа. Наве ԝи Корәш бу. Ишайа ӧса жи гот ԝәки Корәш ԝе чʹем бьчʹькинә. Әԝи ӧса жи пʹехәмбәрти кьр, ԝәки дәргәһед бажер ԝе вәкьри бьминьн (Ишайа 44:27-45:1).
Чаԝа һатә сери?: 200 сал паши пʹехәмбәртийа Ишайа, Пʹадше Фарьса Бабилон зәфт кьр. Гәло әԝ кʹи бу? Әԝ Корәш бу. Бабилон рʹьнд парьсти бу, ләма жи Корәш сәва кӧ бажер алт кә, дина хԝә да сәр чʹәме Фәрате. Әскәред ԝи рʹийа ава чʹем кӧ дора бажеррʹа дькʹьшийа, бьрʹин у гӧһастьн. Бь ве йәке ава чʹем дакʹәт, чь кӧ Корәшрʹа дәст да, ԝәки тʹәви әʹскәред хԝә чʹәмрʹа дәрбаз бьн. Ле йа әʹщебмайи әв бу, кӧ Бабилонийа дәргед бажер вәкьри һиштьбун. Әскәред Корәш карьбун дәргәва бькʹәвьнә Бабилоне у зәфт кьн.
Ле диса тьштәк майә: Гәло паши ԝе йәке ԛә кәсәк Бабилонеда щиԝар бу? Чәнд ԛьрна мәрьва бәрдәԝам дькьрьн ԝедәре дьжитьн. Ле иро Бабилон тʹәне кәвьр-кӧчʹьк ьн, кʹижан кӧ незики бажаре Бәхдайе йә, (Ираԛеда) чь кӧ избат дькә ԝәки әв пʹехәмбәрти бь тʹәмами һатийә сери. Бәле, Кʹьтеба Пироз чахе дәрһәԛа ахрийе хәбәр дьдә, һьнге жи рʹаст ә.