Yehoba—Nanchi Ye Ñanyi?
HENRI Mouhot mwina French wajiko muba 1800 byo apokoselenga mu jivunda mu kyalo kya Cambodia na kupesapesa pa bilengwa na Lesa, watulukile ngalande yazhokoloka nzubo ya bupopweshi. Yajinga nzubo ya bupopweshi ikatampe bingi pano pa ntanda itelwa’mba, Angkor Wat. Mouhot byo amwenetu ino nzubo ya menenwe ndeleba wayukile kuba’mba yashimikilwe na bantu. Kabiji wanembele kuba’mba, “yashimikilwe na Michelangelo wa kala keene, kabiji ke imo yakijishapo kubaya pa bishimikwa byonse byashimikilwe na Bangiliki nangwa bena Loma.” Akye kishimikwa nangwa kyashilwe ne kusuulwa pa bitota bya myaka yavula, aye kechi wazhinaukile ne kuba’mba kino kishimikwa kyajinga na wikishimikile.
Ke kyalusekelo bingi pakuba buku wa maana wa nembelwe bitota bya myaka yapitapo uji na mulanguluko umotu wa kuba’mba: “Mambo mazubo onse aji ne beashimika; kabiji aye washimika byonse ye Lesa.” (Bahebelu 3:4) Bino bamo bafwainwa kwamba’mba, ‘ñiñijilo ya bilengwa na Lesa yapusana na ñiñijilo ya bilengwa na bantu.’ Nangwa byonkabyo kechi basayantisiti bonse betabanzhana pa uno mulanguluko ne.
Polofesa umo wa sayansi pa Lehigh University, mu Pennsylvania, U.S.A., panyuma yakwitabizha kuba’mba, “tubintu twavwangakana twa mu mubiji tumi,” waipwizhe bino mba: “Nanchi tubintu twavwangakana twa mu mubiji tumi twakonshekwa kulengwanyi?” Kabiji watwajijile kulumbulula’mba, aluno basayantisiti babena kulenga tuntu twavwangakana twa mu mubiji tuji na ñiñijilo itanshi ato tupima kintu byo kikekala mu bintu byumi kwingijisha mashinda na biji jishinda ja kwalula lusemo. Ee, bintu bipema ne bibula kupema byakonsha “kulengwa”! Behe panyuma ya kupima maselo abula kumwekanyika na meso ne, wamwene tubintu twapikankana twakukumya bingi twapangwa na tuntu tuchuchu twingijila pamo. Wapezhezheko mba ka? “Kyafuminemo mu kuno kupima kwa jiselo kupichila mu kupima bumi mu tubintu tuchuchu twa mu mubiji kumwesha kuba’mba jiselo ‘jalengelwetu!’”
Bino nanchi, ñanyi Mulenga wa bino bintu byapikankana bibye?
Mulenga Ye Ñanyi?
Mukumbu utanwa mu buku wa maana wa kala keene yetwajikutongola patanshi—Baibolo. Mu mawi ayo atanshi, Baibolo yasuka mu jishinda japelesha kabiji jaumvwanyika kujipuzho ja walengele bintu byonse amba: “Mu ntendekelo Lesa walengele bya mwiulu ne ntanda.”—Ntendekelo 1:1.
Mukwipusanyako aye mwine ku balesa bangi, Mulenga wilumbulula na jizhina janji ja pa bunke’mba: “Bino byo byaamba Lesa [wa kine, NW], yenkaye Yehoba walengele jiulu . . . , yenka waajile ntanda ne bilupukamo, yenka upana muya ku bantu bekalapo.” (Isaya 42:5, 8) Yehoba jo jizhina ja kwa Lesa walengele bintu byonse, kabiji walengele banabalume ne banabakazhi pano pa ntanda. Bino Yehoba ye ñanyi? Nanchi Lesa ke wa mutundu ka? Kabiji mambo ka anweba o mwafwainwa kumumvwina?
Bwaluluzhi bwa Jizhina Janji
Nanchi jizhina ja Mulenga, aye Yehoba jilumbulula ka? Jizhina ja kwa Lesa janembwa mu bisopelo bina bya mu Kihebelu (יהוה) kabiji jitanwa pepi na 7,000 mu binembelo bya Kihebelu mu Baibolo. Ajino jizhina jafuma ku kyambo kya Kihebelu ha·wahʹ (“kwikalako”) kulumbulula kuba’mba “Ulengela Kwikalako.” Muñambilo ikwabo, Yehoba mu maana wilenga aye mwine kwikala kyonse kyoasaka kwikala pakuba’mba apwishe nkebelo yanji. Wakonsha kwikala Mulenga, Mutonyi, Mupulushi, Upana bumi, kubikapo ne bilumbo bikwabo pakubatu’mba afikizhe milaye yanji. Mu kunungapotu, jizhina ja kwa Lesa mu Kihebelu jiji mu musango wa kyambo umwesha byubilo bya kintu kibena kufikizhiwa. Kino kibenakulumbulula kuba’mba Yehoba wilenga aye mwine kwikala Lesa ufikizha milaye yanji. Ee, ke Lesa mumi!
Byubilo Bikatampe bya kwa Yehoba
Baibolo imwesha uno Mulenga ufikizha milaye yanji kwikala muntu wawama. Yehoba aye mwine wasolwele byubilo byanji byawama pa kwamba amba: “Yehoba, Yehoba, Lesa wa lusa ne wa bibusa, ubanda kuzhingila, wayula na butemwe bubula kwaluka ne bukishinka, umwesha butemwe bubula kwaluka ku biumbi bya bantu, ne kulekela bantu bumbulwakoloka bwabo, ne mizhilulwila yabo ne bubi bwabo.” (Kulupuka 34:6, 7) Yehoba ye umo walumbululwa kwikala Lesa wa butemwe bubula kwaluka. Kyambo kya Kihebelu kyaingijishiwa pano kyakonsha kutuntululwa’mba “butemwe bwakishinka.” Pa kupwijijisha nkebelo yanji ya myaka ne myaka, Yehoba mu bukishinka utwajijila kumwesha butemwe kubilengwa byanji. Nanchi kuba mwalama buno butemwa bwa uno musango nenyi?
Yehoba ubanda bingi kuzhingila kabiji ne kupelawizha kwitulekelako mambo etu. Kitusangajika bingi kwikala na muntu ubula kukebakeba bilubo kotuji bino ubena kusakisha kwitulekelako mambo. Nangwa kiji byonkabyo kechi kilumbulula mu kuba’mba Yehoba utalapotu pa bubi ne. Waambile’mba: “Amiwa, Yehoba natemwa buchibamambo bwaoloka, nashikwa mulambo wa kusoka wa nyama ye baiba.” (Isaya 61:8) Byoaji Lesa wabololoke, kechi utalapotu pa bambulwakoloka bamisula kutwajijila mu bubi bwabo ne. Mu jojo jishinda, twafwainwa kuketekela kuba’mba Yehoba mu kimye kyanji kyatongolwa, ukafumyapo bumbulwakoloka pano pa ntanda.
Pakuba’mba twikale na ngesakenyo ya lumbuluka ya byubilo bya butemwe ne bololoke kikebwa kwikala na maana. Yehoba wesakanya bino byubilo bibiji mu jishinda jawama byo engila ne atweba. (Loma 11:33-36) Kya kine, maana anji amwekana konsekonse. Bilengwa byalengwa mu jishinda ja kukumya bishimuna kino.—Masalamo 104:24; Byambo bya Mana 3:19.
Bino, kechi kyawaina kwikalatu na maana ne. Mulenga pakuba mba engile biji mu milanguluko yanji, wingijisha ngovu yonse. Baibolo imumwesha Lesa kwikala wa ngovu: “Inukai, mutale kuno kwiulu, mumone. Ñanyi walengele bino? yenkaye wibisolola bya mwiulu byonse, saka ebibala . . . ne na nambo a kukosa kwa bulume bwanji, kafwako nangwa kamo kabulwako ne.” (Isaya 40:26) Kya kine Yehoba uji na “bukata bwa ngovu” bwa kuba kyaswa muchima wanji. Nanchi byubilo bya yeo mutundu kechi bimufwenya kwi Yehoba nenyi?
Mfweto Ifuma Mukuyuka Yehoba
Yehoba “kechi wiilengele [ntanda] ke yavulañanatu ne, kana yafwainwa kwikalapo” bantu bamumvwina. (Isaya 45:18; Ntendekelo 1:28) Usunga bingi bulongo bilengwa byanji bya pano pa ntanda. Wapele muntu ntendekelo yapwijijika mu muzhi uji nobe mashamba a paladisa. Bantu palwabo abo bene ba benakonauna ntanda, kufika pa kipimo kifichisha Yehoba pa muchima. Nangwa byonkabyo, kulondelatu mwayila jizhina janji, Yehoba ukaleta nkebelo yanji itanshi ku bantu ne pa ntanda yonse. (Masalamo 115:16; Lumwekesho 11:18) Ukabwezha Paladisa pano pa ntanda ku baana banji ba benakulondela mikambizho yanji.—Byambo bya Mana 8:17; Mateo 5:5.
Buku wapelako mu Baibolo ulondolola mutundu wa bwikalo bo mwafwainwa kwiyowa mu yeo Paladisa: “Kabiji aye ukashimuna mipolo yonse ku menso abo; ne lufu kechi lukekalako jibiji ne; nangwa mabingo, nangwa kujila, nangwa misongo, kechi bikekalako jibiji ne: bintu bitanshi byapichijila.” (Lumwekesho 21:3, 4) Abo bo bumi bwa kine Yehoba bo asaka’mba mwiyowenga. Byoajipo Tata wa lusa! Nanchi mu benakukeba kufunda byavula pa lwa aye pa byo mwafwainwa kuba pa kuba’mba mukekale mu Paladisanyi?
Binembelo byotwaingijisha muno byafuma mu Baibolo ya Luba-Kaonde version 1975, ingemwamona mawi aambulwa alondankana NW, kuno kutuntula kwafuma mu New World Translation of the Holy Scriptures.