KITANGO 7
Kusapwila “Mambo Awama Aamba pe Yesu”
Filipa wajinga musapwishi ye twafwainwa kufunjilako
Lufunjisho lwaimena pa Byubilo 8:4-40
1, 2. Nga kukeba kulekesha bantu ba Lesa kusapwila mambo awama kwalengejile ñanyi kintu kyawama kubiwa mu myaka kitota kitanshi?
LUMANAMO lwayijilengako palutwe kabiji Saulo watendekele ‘kumanyika’ kipwilo. Kino kyambo mu mulaka mwine mutanshi kilumbulula kukanama. (Byu. 8:3) Baana ba bwanga banyemene kabiji kyamwekele nobe Saulo wafikizhe kikonkwanyi kyanji kya kuzhiisha bwina Kilishitu. Nangwa byonkabyo, kwaubiwe kintu kya kubula kuketekela na mambo a kupalañana kwa bena Kilishitu. Kino kyajinga ñanyi kintu?
2 Aba bapalañenejilemo batendekele “kusapwila mambo awama a Lesa” mu mapunzha mo banyemejile. (Byu. 8:4) Akikilangulukaipotu! Lumanamo kechi lwakankelwetu kulekesha bantu ba Lesa kusapwila mambo awama ne, bino lwalengejile ne ano mambo awama kusampana. Na mambo kupalañanya baana ba bwanga, aba bebamanyikilenga balengejile mwingilo wa kusapwila Bufumu kufika mu mapunzha ajinga kwalepa. Byonka byo tusakumona, ne mu ano moba kintu kya uno mutundu kibena kubiwa.
“Aba Bapalañenejilemo” (Byu. 8:4-8)
3. (a) Filipa wajinga ñanyi? (b) Mambo ka bantu bavula mu Samaliya o babujile kumvwapo mambo awama, kabiji ñanyi bintu byaambijilepo jimo Yesu amba bikobiwa mu uno muzhi?
3 Umo pa boba “bapalañenejilemo” wajinga Filipa.a (Byu. 8:4; monai kakitenguluzha ka kuba’mba “Filipa Wajinga ‘Musapwishi,’ ” pa jipa 53.) Wayile ku Samaliya muzhi mwajinga bantu bavula babujile kumvwapo mambo awama, mambo Yesu pa kimye kimo wakambizhe batumwa banji amba: “Kange muye ku bantu ba mu bisaka bikwabo nangwa kutwela mu muzhi wa bena Samaliya ne; pakuba anweba yainga ku mikooko yalubilamo ya bena Isalela.” (Mat. 10:5, 6) Nangwa byonkabyo, Yesu wayukile’mba, mu kuya kwa kimye bena Samaliya bakebasapwila, mambo aye saka akyangye kuya mwiulu waambile’mba: “Mukekala bakamonyi bami mu Yelusalema, monse mu Yudea ne mu Samaliya, ne monse mwapela ntanda.”—Byu. 1:8.
4. Bena Samaliya baubile byepi pa bibasapwijilenga Filipa, kabiji ñanyi kintu kyalengejile kuba byobyo?
4 Filipa wamwene’mba muzhi wa Samaliya ‘watoka kala, wafwainwa kunowa.’ (Yoa. 4:35) Byambo byo aambile byatekeneshe bantu bajinga mu uno muzhi kabiji kyapela bingi kuyuka ene mambo o kyaikejile bino. Bayudea kechi baumvwañananga na bena Samaliya ne, kabiji bavula bamwesheshe’mba kechi bebatemenwe ne. Pano bino, bena Samaliya bamwene’mba mambo awama apaine luketekelo ku bonse kwa kubula misalululo kabiji apusene na byalangulukanga Bafaliseo bajinga na misalululo. Filipa kechi walondejile byubilo byajinga na bantu balengululanga bena Samaliya ne, pakuba aye wasapwilanga na mukoyo ku bena Samaliya kwa kubula misalululo. O ene mambo bena Samaliya o bateleko bingi “muchima” ku byaambilenga Filipa.—Byu. 8:6.
5-7. Ambai bintu bimo bimwesha kupalañenamo kwa bena Kilishitu byo kwalengela mambo awama kusampana.
5 Byonka byo kyajinga mu myaka kitota kitanshi, lelo jino bantu ba Lesa nangwa kya kuba babena kwi bamanyika kechi baleka kusapwila ne. Javula kukanjikizha bena Kilishitu kuviluka, kwibatwala mu tuleya nangwa ku mapunzha akwabo kulengelatu bantu kumvwa mambo a Bufumu. Kimye kya Nkondo ya Bubiji ya Ntanda Yonse, Bakamonyi ba kwa Yehoba basapwijile ku bantu kimye kyo bajinga mu makampu a lumanamo a ba mu kipanyi kya Nazi. Muyudea wataaine Bakamonyi mu uno kampu waambile amba: “Kuchinchika kwa bakaili bajinga Bakamonyi ba kwa Yehoba kwandengejile kushiinwa amba lwitabilo lwabo lwaimenejile pa Binembelo, ne amiwa naishile kwikala Kamonyi.”
6 Pa bimye bimo, aba bamanyikañananga bebasapwijile mambo awama kabiji beatambwijile. Kamonyi wa jizhina ja Franz Desch kyo bamuvilwijile ku kampu wa lumanamo wa Gusen mu kyalo kya Austria watendekele kufunjisha mushilikale wasopanga bakaili Baibolo. Bano bantu babiji basangalele bingi kimye kyo basambakene jibiji pa kushonkena kwa Bakamonyi ba kwa Yehoba kabiji bonse babiji bajinga basapwishi ba mambo awama.
7 Kintu kya uno mutundu kyamwekele ne kimye bena Kilishitu kyo banyemejile ku byalo bikwabo na mambo a kwibamanyika. Mu ma 1970, kimye Bakamonyi mu Malawi kyo banyemejile ku Mozambique, basapwijile bingi mu kino kyalo. Nangwatu kimye Bakamonyi kyo batendekele kwibamanyika mu Mozambique, mwingilo wa kusapwila watwajijile. Francisco Coana waambile’mba: “Kine, atweba bamo betukwachile ne kwitukasa pa bimye byavula na mambo a mwingilo wetu wa kusapwila. Pano bino, bantu bavula byo batambwijile mambo a Bufumu, twashiinwe kuba’mba Lesa witukwashishenga byonkatu byo akwashishe bena Kilishitu ba mu myaka kitota kitanshi.”
8. Kupimpulwa kwa bya bumulwila ntanda ne bya bukomo kwalengela byepi mwingilo wa kusapwila kwingijiwa bulongo?
8 Nangwa byonkabyo, lumanamo kechi lo lonkatu lwalengela bwina Kilishitu kukumbana mu byalo bikwabo ne. Mu ino myaka, kupimpulwa kwa bya bumulwila ntanda ne bya bukomo kwalengela mambo a Bufumu kusapwilwa ku bantu ba milaka ne ba mitundu yapusana pusana. Bantu bamo kufuma mu byalo muji nkondo nangwa buyanji banyemena mu byalo mujiko mutende kabiji batatula kufunda Baibolo mu bino byalo mo banyemena. Manyaunda a bantu bamba milaka ingi alengwa na mambo a babipuluka bavula baiya mu oo manyaunda. Nanchi mubena kwibikishako kusapwila bantu ba mu nyaunda yenu bafuma “mu bisaka byonse, mu mikoka yonse, mu mitundu yonse ya bantu ne mu njimi yonse” nyi?—Lum. 7:9.
“Ne Amiwa Mpai Luno Luusa” (Byu. 8:9-25)
“Shimona byo amwene amba bantu bo batentekelenga maboko ku batumwa batambwile mupashi wazhila, wakebele kupa batumwa mali.”—Byu. 8:18
9. Shimona wajinga ñanyi, kabiji ñanyi kintu kyamulengejile kwiya kwi Filipa?
9 Filipa waubile biyukilo byavula mu Samaliya. Wabukilenga boba bajinga na bikola ne kupanga bandemona. (Byu. 8:6-8) Muntu umo watemenwe bingi pa kumona bya bupe bya kukumya bya kwa Filipa. Uno muntu wajinga Shimona, waubanga bya buñanga ye banemekele bingi kya kuba bantu baambile pe aye amba: “Uno muntu ye Bulume bwa Lesa.” Shimona wimwenejile bulume bwa kine bwa Lesa bwamwekejile mu bya kukumya byaubilenga Filipa kabiji Shimona waitabijile. (Byu. 8:9-13) Nangwa byonkabyo, pa kupitapo kimye, byajinga mu muchima wa kwa Shimona byasolokele. Byasolokele byepi?
10. (a) Ñanyi kintu kyaubile Petelo ne Yoano mu Samaliya? (b) Shimona waubile byepi pa kumona baana ba bwanga bakatataka bo batentekele maboko kwi Petelo ne Yoano batambula mupashi wazhila?
10 Kimye batumwa kyo bayukile kuyilako palutwe kwa mwingilo kwaubiwenga mu Samaliya, batumineko Petelo ne Yoano. (Monai kakitenguluzha ka kuba’mba “Petelo Waingijishe ‘Makii a Bufumu.’ ”) Byo bafikile, bano batumwa babiji batentekele maboko pa baana ba bwanga bakatataka, kabiji bonse pa muntu pa muntu batambwijile mupashi wazhila.b Shimona byo amwene kino, watemenwe bingi. Waambijile batumwa amba: “Ne amiwa mpai luno luusa, kuba’mba yense ye nsakutenteka maboko atambule mupashi wazhila.” Shimona wibapele ne mali kuba’mba apote buno bulume bufuma kwi Lesa.—Byu. 8:14-19.
11. Petelo wakambizhe Shimona kuba ka, kabiji Shimona waubilepo byepi?
11 Pa kumukumbula, Petelo kechi wamupichile mu mbaji Shimona ne. Uno mutumwa wamwambijile Shimona amba: “Siliva yobe yonaikile pamo ne obewa, mambo walanguluka’mba wakonsha kupota bupe bwa Lesa na mali. Obewa kechi uji na lubaji mu uno mwingilo ne, mambo Lesa wamona’mba muchima wobe kechi waoloka ne.” Kabiji Petelo wakambizhe Shimona kulapila ne kulomba lulekelo lwa mambo. Petelo wamwambijile amba: “Musashijile Yehoba kuba’mba inge kyakonsheka, akulekeleko mambo pa bubi buji mu muchima wobe.” Shimona kechi wajinga muntu watama ne; wakebelenga kuba kintu kyaoloka, bino kechi wayukile mwa kwikyubila ne. Onkao mambo, waambijile batumwa amba: “Nsashijilaiko kwi Yehoba kuba amba bino bintu byo mwaamba bibule kummwekela.”—Byu. 8:20-24.
12. Kupota ne kupotesha bifulo kwavujila ka mu Kilishitendomu?
12 Byambo Petelo byo afunjileko Shimona ke bya kujimunako bena Kilishitu lelo jino pa mambo a “kukeba kupota nangwa kupotesha bifulo bya mu kipwilo.” Ba mu Kilishitendomu bo batemwa kuba bino. Kya kine, buku wa butanu na buna wa The Encyclopædia Britannica (1878) waamba’mba: “Muntu yense ufunda mwapita bya bunsaji bwa kusala ba Papa utana kuba’mba kafwako Papa nangwa umo ye basalapo kala kwa kubula kino kyubilo kya kupota nangwa kupotesha kino kifulo ne, kabiji javula buno bunsaji bubiwa patokatu kwa kubula bumvu.”
13. Mu ñanyi mashinda bena Kilishitu mo bafwainwa kuchinuzhukila kyubilo kya kupota nangwa kupotesha bifulo?
13 Bena Kilishitu bafwainwa kuchinuzhuka kyubilo kya kupota ne kupotesha bifulo. Kechi bafwainwa kupana mazhikakanwa nangwa kukizhamo kutakaika boba baji pa bifulo mu kipwilo kuba’mba bebasale kwikala pa byobyo bifulo ne. Kabiji aba baji pa bifulo bya kusala bakwabo bafwainwa kuchinuzhuka kwikala na muchima wa kutemwatu banonshi. Kuba bino kumwesha’mba muntu ubena kupota nangwa kupotesha bifulo. Bakalume ba Lesa bonse bafwainwa ‘kwipelula’ ne kupembelela mupashi wa Yehoba kwibatongola kwingila mingilo ya mu kipwilo. (Luka 9:48) Mu jibumba ja Lesa kechi mujipo mpunzha ya bantu bakeba ‘kwitumbijika abo bene ne.’—Mana 25:27.
“Nanchi Mwayuka Bintu byo Mubena Kutanga Nyi?” (Byu. 8:26-40)
14, 15. (a) “Ntungu mwina Etiopya” wajinga ñanyi, kabiji Filipa wamutaine byepi? (b) Mwina Etiopya waubilepo byepi pa byambo bya kwa Filipa, kabiji mambo ka lubatizhilo lwanji o lwamwesheshe amba walangulukilepo patanshi? (Monai tubyambo twa munshi.)
14 Malaika wa Yehoba wakambizhe Filipa kuya mu mukwakwa wafuma ku Yelusalema kuya ku Gaza. Umvwe kya kuba Filipa wazhinaukilenga kine kintu kyo bamwambijile amba aye na kuba mu yewa mukwakwa, waishile kuyuka ene mambo o bamwambijile bino kimye kyo asambakene ntungu mwina Etiopya, ‘watangilenga na jiwi jasansuka mu buku wa ngauzhi Isaya.’ (Monai kakitenguluzha ka kuba’mba, “Wajinga ‘Ntungu’ mu Ñanyi Jishinda?” pa jipa 57.) Mupashi wazhila wa Yehoba watangijile Filipa kuya ku kalaki mwajinga yewa muntu. Byo anyemenenga kwipi na kalaki, washikishe mwina Etiopya amba: “Nanchi mwayuka bintu byo mubena kutanga nyi?” Mwina Etiopya wamukumbwile’mba: “Nakonsha kwibiyuka byepi kwa kubula muntu wa kundumbulwila?”—Byu. 8:26-31.
15 Mwina Etiopya waambijile Filipa kukanjila mu kalaki. Akilangulukaitu pa mwisambo ye bajinga nanji! ‘Mukooko’ nangwa’mba ‘kalume’ waambiwa mu bungauzhi bwa Isaya kechi wayukanyikilwe pa kimye kyabaya ne. (Isa. 53:1-12) Pano bino, byo bayilenga, Filipa walumbulwijile ntungu mwina Etiopya amba buno bungauzhi bwafikizhiwe kwi Yesu Kilishitu. Byonka byajinga boba babatizhiwe pa Pentekosita mu 33 C.E., uno mwina Etiopya waalukile ke Muyudea, ponkapo wayukile kintu kyo afwainwe kuba. Waambijile Filipa amba: “Talai! Mema ao; ñanyi kintu kisakunkanya kubatizhiwa?” Ponkapotu mwina Etiopya bamubatizhe kwi Filipa!c (Monai kakitenguluzha ka kuba’mba, “Kubatizhiwa mu ‘Mema.’ ”) Panyuma ya kino, mupashi wa Yehoba watangijile Filipa ku mwingilo mukwabo mu Ashadoda, ko atwajijile kusapwila mambo awama.—Byu. 8:32-40.
16, 17. Bamalaika bakwasha byepi mu mwingilo wa kusapwishi lelo jino?
16 Bena Kilishitu lelo jino babena kwingila mwingilo waingijilepo Filipa. Javula basapwila mambo a Bufumu ku bantu bo bataana, nabiji pa lwendo. Pa bimye byavula, kusambakana muntu wamwesha muchima wa kukeba kumvwa mambo awama kechi kubiwatu kya kubazhimukilatu ne. Kino kimweka, mambo Baibolo waambatu patoka amba bamalaika babena kutangijila mwingilo wa kusapwila kuba’mba byambo bifike ku “bisaka byonse, mikoka yonse, njimi yonse ne mitundu yonse ya bantu.” (Lum. 14:6) Yesu waambijile jimo amba bamalaika bakatangijilanga mwingilo wa kusapwila. Mu kishimpi kyanji kya wichi ne bincha, Yesu waambile’mba kimye kya kunowa, ko kuba’mba mpelo ya buno bwikalo, “bakunowa bo bamalaika.” Wanungilepo amba bano bamalaika “bakafumyamo bintu byonse bya kwituntulako mu Bufumu bwanji ne bantu boba byatama.” (Mat. 13:37-41) Kabiji pa kimye kimotu bamalaika bakapwizha pamo banswanyi ba mu Bufumu mwiulu ne “jibumba jikatampe” ja “mikooko ikwabo” Yehoba jo aleta mu jibumba janji.—Lum. 7:9; Yoa. 6:44, 65; 10:16.
17 Kumwesha’mba kino kyubiwa, bantu bamo bo tutaana mu mwingilo bamba’mba balombelenga kwi Lesa amba ebakwashe. Basapwishi ba Bufumu babiji bayile mu mwingilo pamo na mwanyike. Byo kyanangijilenga ku kimye kya chaile, bano Bakamonyi babiji bakebelenga kukotoka mu mwingilo, pano bino, mwanyike wakebeshe bingi kuba’mba baye na kusapwila pa nzubo yalondejilepo. Uno mwanyike wayile na kukonkonsha ku kinzhilo. Nsongwakazhi byo ashinkwile kinzhilo, bano Bakamonyi babiji baishile ne kutendeka kwisamba nanji. Bakuminye bingi nsongwakazhi byo ebabujile amba wafuminetu na kulomba’mba kwiyepo muntu umo wa kumukwasha kumvwisha Baibolo. Waswile kutendeka kufunda Baibolo.
“Lesa, konse ko muji, napopwela nkwashai”
18. Mambo ka o twafwainwa kubula kubwelela panyuma mu mwingilo wetu?
18 Byo muji musapwishi mu kipwilo, mubena kwingijila pamo na bamalaika mu mwingilo wa busapwishi ubena kwingijiwa lelo jino kukila ne byo kyajinga kala. Kechi mwafwainwa kubwela panyuma ne. Inge mwatwajijila kwingila na ngovu, mukekala balusekelo byo mukatwajijila kusapwila “mambo awama aamba pe Yesu.”—Byu. 8:35.
a Uno Filipa kechi yewa wajinga mutumwa ne. Ke Filipa ye baambapo mu kitango 5 kya uno buku wajinga pa ‘banabalume batanu na babiji bajinga na byubilo byawama’ bo batongwele kwaba kajo ka pa juba pa juba ku banabakazhi bena Kilishitu bafwilwa Bangiliki ne Bahebelu bajinga mu Yelusalema.—Byu. 6:1-6.
b Kyamweka baana ba bwanga bakatataka pa kyokya kimye bashingwanga nangwa’mba batambulanga mupashi wazhila pa juba jo babatizhiwanga. Kino kibalengelanga kwikala na luketekelo lwa kwikala bamfumu ne bañanga pamo ne Yesu mwiulu. (2 Ko. 1:21, 22; Lum. 5:9, 10; 20:6) Nangwa byonkabyo, pa kikye kimye, aba baana ba bwanga bakatataka kechi bashingilwe pa juba jo babatizhiwe ne. Kutambwila mupashi wazhila ne bya kukumya byaubiwe na mambo a mupashi wazhila, kwaubiwe kimye Petelo ne Yoano kyo batentekele maboko abo pa bano bena Kilishitu bakatataka babatizhiwe.
c Kino kechi wikyubile kwa kubula kukilangulukapo patanshi ne. Byo kiji kuba’mba waalukile ke Muyudea, uno mwina Etiopya wayukileko pacheche Binembelo kuvwangakotu ne bungauzhi bwaambilenga pe Mesiasa. Byo aishile kuyuka mwingilo wa kwa Yesu ne kuyuka kyaswa muchima wa Lesa, ponkapotu wabatizhiwe.