Kwilama ku Bintu Bileta Misongo bya ino Ntanda

KWENDELA pa mpunzha pobazhika mabomba a panshi kuleta lufu. Nanchi kuba kimukwashako inge kya kuba’mba muji na maapu ibena kumwesha mapuzha pobazhika ano mabomba? Nangwa umvwe kya kuba’mba mwafunda bimweka mabomba a panshi apusana-pusana. Kulumbulula nzolo kijoma, kuyuka bino kwakonsha kwimukwasha kwilama anweba bene ku bintu byakonsha kwimulemeka nangwa kwimwipaya.

Baibolo yakonsha kwesakanyiwa ku yo yo maapu, kabiji ijitu nobe wafunda bimweka mabomba a panshi. Mu Baibolo muji maana akila pa byonse, akwasha mu kuchinuzhuka misongo ne mwakubila na makatazho asombwa mu bwikalo.

Monai uno mulaye wa kishinka uji pa Byambo bya Mana 2:10 ne 11: ‘Mambo maana akatwela mu muchima wobe, ne kuyuka bintu kukaleta lusekelo kwi obewa. Maana a kupima bintu akakusopanga, ne milangwe ikakulamanga.’ Maana ne milangwe yatongolwa pano, kechi bifuma ku muntu ne, bino bifuma kwi Lesa. “Awa uñumvwa amiwa ukekala bulongo, ukekalanga kwatalalatu kwabula moyo wakuchina byakatazha.” (Byambo bya Mana 1:33) Twayai tumone Baibolo byo yakonsha kwitulamawizha ne kwitukwasha kuchinuzhuka makatazho avula.

Kuchinuzhuka Mapuso Aleta Lufu

Kipamo kitala pa bumi bwa bantu kya World Health Organization (WHO), katatakatu kyanembele kibelengelo kya bantu bafwa mu mapuso a pa mikwakwa amba baji nobe 1,171,000. Bakwabo 40 milyonyi bekozha, kabiji kukila pa 8 milyonyi balemana.

Nangwa kya kuba’mba kechi kyapela kuchinuzhuka mapuso onse kimye kyo tubena kwendesha motoka ne, twakonsha kwilamawizha atweba bene umvwe saka tulondela mizhilo ya pa mukwakwa. Baibolo yamba pa bandamabyalo ba kafulumende bapanga mizhilo ya pa mukwakwa amba: “Bantu bonse banekenene bakulumpe balama kyalo.” (Loma 13:1) Batalaivwa bakokela ino mizhilo, belama kubula kutanwa mu mapuso aleta lufu.

Kintu kikwabo kyakonsha kukwasha kwendesha bulongo motoka ke kunemeka bumi. Baibolo itongola Yehoba Lesa amba, “Mambo ko muji anweba ko ko iji ne nsulo ya bumi.” (Masalamo 36:9) Bumi ke bupe bwitupa Lesa. Onkao mambo, kechi tuji na lūsa lwa kwangata buno bupe nangwa kubula kunemeka bumi bwa muntu uji yense kuvwangakotu ne bwetu atweba bene ne.—Ntendekelo 9:5, 6.

Kunemeka bumi bwa bantu kuvwangamo kumona kuba’mba motoka wetu ne nzubo yetu byalamwa bulongo kya kuba’mba kechi byakonsha kuleta mapuso ne. Kala mu bena Isalela, kwilamawizha ku mapuso kyo kyajinga kintu kitanshi mu mbaji yonse ya bwikalo bwabo. Kya kumwenako, pa kutunga nzubo, Muzhilo wa Lesa wakambizhe’mba pa musemi wa nzubo pesambilanga bantu pafwainwa kutungwa kalupango. “Byo mukatunga nzubo ya katataka mukazhokoloshepo kalupango pa musemi peulu, kuchina’mba muntu wakapona panshi, ne kuleta luzhachisho lwa mashi pa nzubo yenu.” (Mpitulukilo ya mu mizhilo 22:8) Umvwe muntu wapona mambo a kubula kulama uno muzhilo wa kwilamawizha ku mapuso, Lesa wazhachishenga mwina yo yo nzubo. Kwa kubula nangwa kuzhinaukatu ne, kwingijisha uno muzhilo kwakonsha kukepeshako mapuso pa mingilo yetu nangwa mu bya kukaya-kaya.

Kukana Bibijisho Bileta Lufu

Kwesakana na byaamba kipamo kya WHO, bantu bapeepa fwanka mwaya ntanda yonse babavule kya kine kine. Kabiji bantu bafwa ku fwanka mu mwaka umo bafika ku 4 milyonyi. Kibena kuketekelwa kuba’mba kino kibelengelo kikabaya, kampe ne kukilatu pa 10 milyonyi mukachi ka myaka 20 ne 30 kulutwe na lwendo. Bano bantu bavula bafwa ku fwanka, kubikakotu ne boba bengijisha bizhima mu “bukisangajimbwetu,” bonauna bumi bwabo ne bwikalo bwabo mambo a bintu byo beibijisha.

Nangwa kya kuba’mba Byambo bya Lesa kechi byamba mu kushinkamika pa mambo a kupeepa fwanka ne kwingijisha bizhima mu jishinda jabula kufwainwa ne, mafunde abyo akonsha kwitulama ku bino byubilo. Kya kumwenako 2 Kolinda 7:1 itubula amba: “twitokeshe atwe bene ku bubipisho bonse bwa mubiji ne bwa muchima.” Kya kine, kechi kya kuzhinauka ne. Fwanka ne bizhima bitamisha mubiji mambo a bulembe bujimo. Kikwabo, Lesa ukeba mibiji yetu kwikala ‘yazhila’ kabiji yatoka too. (Loma 12:1) Nanchi kechi mwaswa kuba’mba kwingijisha ano mafunde kulamawizha muntu ku misongo yakwikebela nenyi?

Bya Kushinda Bibijisho Bileta Misongo

Bantu bavula kechi baja ne kutoma na kwesakanya ne. Kujiisha kuleta shuka dizizi, kansa ne kikola kya muchima. Kukizhamo kutoma maalwa kuleta ne makatazho akwabo, nobe kubindankanya mubiji, kujitakanya machima, kupalañanya bisemi ne kutanwa mu mapuso a pa mikwakwa. Kubula kuja nako kwatama, mambo kwakonsha kuleta misongo iji nobe anorexia nervosa (kikola kiiya inge muntu waleka kuja mambo a kukeba kunyana).

Nangwa kya kuba’mba Baibolo kechi buku ufunjisha bya michi ne, upana bukwasho bwawama bingi mu kwesakanya njiilo ne ntomeno. ‘Umvwa mwanami wikale wa maana, utongwele muchima wobe jishinda jakuyamo. Kechi wikale pamo na batomatoma binyu ne, nangwa pamo na batunama bajajajatu nyama ne; mambo awa upendwapendwa ne yewa watunama bakekala ke bayanji.’ (Byambo bya Mana 23:19-21) Lubaji lukwabo, Baibolo yamba’mba kuja ne kutoma byafwainwa kusangajika muntu. “Kya bupetu kyo apana Lesa ku bantu, kya kuba’mba muntu yense aje ne kutoma ne kusekela mu mingilo yanji yonse.”—Musapwishi 3:13.

Kabiji Baibolo itundaika kukaya bisela bikosesha mubiji na kwesakanya ne kulumbulula’mba “mu kwikosesha kwa mubiji umwenamo bimo bicheche.” Yinungapo’mba: “Pakuba mu munema wa kunemeka Lesa umwenamo byonse, byo aji na mulaye wa bumi buno, ne wa abwa bukeya.” (1 Timoti 4:8) Mwakonsha kwishikisha’mba ‘twakonsha kumwenamo byepi mu munema wa kunemeka Lesa lelo jino?’ Mu mashindatu avula. Kunungapo pa mbaji ya ku mupashi ya bwikalo bwa muntu, munema wa kunemeka Lesa ukwasha bantu kwikala na byubilo byawama nobe butemwe, lusekelo ne mutende. Bino byonse bikwasha bantu kuba bintu mu kwesakanya ne kwikala na bumi butuntulu.—Ngalatiya 5:22, 23.

Myalo Ifuma mu Kuba Bulalelale

Bantu bavula ano moba baleka kumvwina mafunde a kwilama. Kibena kufumamo, bavula babena kukwatwa ku mwalo wa AIDS. Kwesakana na sawakya wa kipamo kya WHO, bantu bafwa ku uno mwalo wa AIDS kutatula kimye kyo atendekele bakila pa 16 milyonyi. Kabiji pa kino kimye, bakwatwa ku twishi twa HIV tuleta AIDS baji nobe 34 milyonyi. Bavula batambula uno mwalo kupichila mu bulalelale, kwaswa maguya aji na twishi obaashilako bantu beibijisha bizhima nangwa kupichila mu kubikwa mashi aji na twishi twa uno mwalo.

Myalo ikwabo ifuma mu byubilo bya bulalelale ke kutumba bilonda pa mubiji, bola-bola, bilonda ku machima ne kaswende. Nangwa kya kuba’mba mazhina a ino myalo kechi ayukanyikilwe mu kimye kya nembelwenga Baibolo ne, bya mubiji bimo bya kwachiwanga na mashiki asambuzhana mu bulalelale asampuka pa kino kimye ayukanyikilwe. Kya kumwenako, pa Byambo bya Mana 7:23 palumbulula kintu kilenga ne moyo kifuma mu bulalelale, amba kiji nobe ‘muketo ye baasa ku jichima.’ Kaswende javula kafukula machima byonkatu byuba bilonda. Ee, luno lufunjisho lwa mu Baibolo byolwafwainwapo kabiji byo lwawamapo ku bena Kilishitu kuba’mba ‘bazhile mashi ne bulalelale’!—Byubilo 15:28, 29.

Lwiso lwa Kutemwa Mali

Mu kukeba kunonka bukiji-bukij, bavula na mali abo boba bintu bibaletela misongo ikatape. Kya bulanda, kupayankana kwabo kwibalengelatu kulusa mali abo ne kwiipaisha. Nangwa kiji byonkabyo, Baibolo yamba bino ku kalume wa Lesa’mba: “Engile kyakosa, kasa engila na maboko anji kintu kyawama, amba amwenemo bya kupana kwi yewa wakajilwa.” (Efisesa 4:28) Kya kine, muntu wingila na ngovu kechi jonse jo ekala munonshi ne. Pano bino, kechi ukatazhiwa mu milanguluko ne, ukinjikwa kabiji kimo kimye wikala ne na nsabo yoakonsha kupapo boba bakajilwa.

Baibolo ijimuna’mba: “Aba baji na muchima usaka bunonshi baponena mu lweseko ne kufwa mu bwina, ne mu bya lwiso bya kukosama ne bya kwiipaya, byo bibebizha bantu mu lufu ne mu lonaiko. Mambo kutemwa mali ye muzhazhi wa misango yonse ya bubi: bino bamo byo beakumbilwe . . . beashile bene na bya bulanda byavula.” (1 Timoti 6:9, 10) Kechi kya kukanaika ne, “aba baji na muchima usaka bunonshi” banonka. Pano bika bifumamo? Nanchi kechi kya kine kuba’mba bakatazhiwa mu mubiji, kususuchisha kisemi, kubwela pa nyuma ku mupashi ne kubula kulaala tulo nenyi?—Musapwishi 5:12.

Muntu uji na maana uvuluka’mba “bumi bwa muntu kechi buji mu kuvula kwa bintu byo anonka ne.” (Luka 12:15) Mali ne bipe bimo bikwasha bingi mu bwikalo bwa bantu. Baibolo yaamba ne kwamba’mba “mali nao ebakwasha,” pano bino yanungapo amba ‘maana akila mali mambo alama mweo wa yewa uji nao.’ (Musapwishi 7:12) Kupusanako na mali, kwikala na maana ne milangwe kwakonsha kwitukwasha mu byonse byo tuba, kikatakata mu bintu byalamata ku bumi bwetu. —Byambo bya Mana 4:5-9.

Maana Aketulama

Katatakatu ‘maana alame baji nao.’ Kwibalama ku “malwa akatampe” afwenya kala pepi kimye Lesa kyo akonauna babi. ( Mateo 24:21) Byonka byaamba Baibolo, pa kyo kya kimye bantu bakatayanga mali abo mu mikwakwa. Kwi abo akekala ke “kintu kya bunya” kwesakana na byaamba Baibolo. Mambo ka? Mambo bakemwena abo bene mu byo bakapitamo byakatazha kuba’mba ngolode ne siliva kechi bikebapotela bumi mu “juba ja bukaji bwa Yehoba ne.” (Ezikyo 7:19) Lubaji lukwabo, ba mu “jibumba jikatampe,” baji na maana ‘bebikila nsabo mwiulu’ kupichila mu kutangizhako bya ku mupashi mu bwikalo bwabo, bakamwenamo mu mingilo yabo ya kine ne kutambwila bumi bwa myaka mu paladisa pano pa ntanda.—Lumwekesho 7:9, 14; 21:3, 4; Mateo 6:19, 20.

Twakonsha kutambwila byepi buno bumi bwa myaka? Yesu wakumbula’mba: “Buno bo bumi bwa myaka, namba bemuyuke anweba Lesa yenka wa kine, ne Yesu Kilishitu ye mwatumine.” (Yoano 17:3) Bantu bavula batana kuno kuyuka mu Byambo bya Lesa biji mu Baibolo. Bano bantu kechi bajitu na luketekelo lwawama lwa kulutwe ne, nangwa lelo jino babena kwiyowa mutende ne luzhikijilo pa kipimo kicheche. Bajitu nobe byonka byaimbile nyimbi wa masalamo amba: ‘Monka mu mutende amiwa nkalaala, kabiji ne tulo nato nketumona; Mambo anweba Yehoba nangwa nji bunke mungikazha bulongo.’—Masalamo 4:8.

Abya mwalangulukapo buku uji yense wakonsha kwimukwasha kuchinuzhuka bileta misongo pa mubiji wenu ne mu bumi bwenu byonka biji Baibolo nyi? Kafwako buku mukwabo ushimuna bijipo mu Baibolo ne, kabiji kafwako buku mukwabo wakonsha kwimukwasha kwilama anweba bene ku bintu bileta misongo bya ino ntanda.

[Kitenguluzha/Kipikichala pa peja 5]

Baibolo Ikwasha Bantu Kwilama ne Kwikala Bwikalo Bwawama

Nsongwakazhi wa jizhina ja Janea wapeepanga jamba, fwanka ne kwingijisha bizhima bya cocaine, amphetamines ne LSD amba kampe wakonsha kukepeshako bijikila bya mu bwikalo. Kabiji watomanga maalwa kyatama. Kwesakana na kwamba kwanji mwine Jane, ne mwatawanji naye byo byo aubanga. Bwikalo bwabo bwakatezhe. Kepo Jane amonañene na Bakamonyi ba kwa Yehoba. Watatwile kutanwa ku kupwila kwa bwina Kilishitu ne kutanga Kyamba kya Usopa ne magazini mukwabo wa Loleni!, ye batangilenga na mwatawanji. Bonse babiji batatwile kufunda Baibolo na Bakamonyi. Byo bafunjile mafunde a Yehoba awamisha, balekele byubilo byonse byabula kufwainwa. Kika kyafuminemo? Pa kupitapo myaka, Jane wanembele’mba: “Bwikalo bwetu bwakatataka bwituletela bingi lusekelo. Nasanchila bingi Yehoba pa mambo a Byambo byanji biji na ngovu ya kwalula byubilo bya bantu ne bwikalo bwawama botujimo pa kino kimye bwakasuluka ku byubilo byatama.”

Buneme bwa kwikala wa mwingilo wakishinka bwamwekele mu mingilo ya kwa Kurt ya makopyuta. Kompyuta wakatataka wakebewenga, onkao mambo mukulumpe wa nkito wapele Kurt mutembo wakukeba uno kompyuta pa mutengo waesakana. Kurt wamwene kampanyi kasulushanga bino bipe, baumvwañana ne mutengo. Pa kupota kino kipe, kalaliki walubileko kechi wanembele bulongo mutengo pa lishichi ne. Mutengo ye anembele wabwelele panshi kipi-kipi nobe 40,000 (mali akina Ameleka). Kurt byo ayukile kuba’mba kalaliki walubilekotu, waile na kumulumbulwila mukulumpe wa nkito pa koka kampanyi. Pa kino, mukulumpe waambile kuba’mba mu mingilo yanji yoaingila pa myaka 25 kechi wamonapo kala muntu wakishinka nobe uno ne. Kurt walumbulwile’mba jiwi janji ja muchima jafunjishiwe na Baibolo. Kyafuminemo mukulumpe wa nkito wamulombele ma Loleni! 300 aambilenga pa bukishinka mu busulu pa kuba’mba akape bakwabo mobengijila. Bukishinka bwanji Kurt bwamulengejile kumukanjizha pa kifulo kya peulu.

[Tubyambo twa mushi]