Mambo a Yehoba o Omi
Bishinka Bikatampe Kufuma mu Buku wa Majilo a Yelemiya
NGAUZHI Yelemiya watainweko kimye kyafikizhiwe mambo a luzhachisho lo aambile pa myaka 40. Nanchi uno ngauzhi wiumvwine byepi byo amwene yewa muzhi ye atemenwe na konaunwa saka atalapo ne meso? Byambo bitanshi biji mu buku wa Kingiliki wa Septuagint byaamba pa buku wa Majilo a Yelemiya amba: “Yelemiya waikele panshi na kuchikauka ne kujila na bino byambo bya kujila Yelusalema.” Buku wa Majilo a Yelemiya awo wanembelwe mu 607 B.C.E. saka papitatu bañondo 18 kufuma kimye Yelusalema po bamulukukile ne kumusoka, waamba pa bulanda bwajinga na ngauzhi Yelemiya awo wakilangulukilengapo pa bino byonse byaubiwe. (Yelemiya 52:3-5, 12-14) Mwapita bwikalo bwa bantu, kafwako muzhi mukwabo wajijilwepo na byambo bya bulanda byonka byajijilwe uno muzhi ne.
Mu buku wa Majilo a Yelemiya muji nyimbo itanu. Nyimbo itanshi ina ke ya bulanda. Lwimbo wa butanu waamba pa lulombelo.—Majilo a Yelemiya 5:1.
‘MESO AMI AKANKALWA KUMONA MAMBO A MIPOLO’
“Lelo! Byo ashala bunke bwanji awa muzhi mwajinga bantu bavula! Byo amweka nobe mwanamukazhi wafwilwa, yenkawa watumbalele mu mikoka ya bantu! Awa muzhi wajinga kala nobe mwana wa mukazhi wa mfumu walaminenga byalo, pano waaluka ke wa kwibalambula bakwabo!” Abino byo byatendeka kujila kwa ngauzhi Yelemiya pe Yelusalema. Ngauzhi waambile ene mambo alengejile ano malwa kumwekana amba: “Yehoba wamumanyika na mambo a kuvula kwa mizhilulwila yanji.”—Majilo a Yelemiya 1:1, 5.
Yelusalema byo atelelwe’mba mwanamukazhi wafwila ubena kujila mwata wanji ne baana banji, waipwizhe’mba: “Kana ko buji bulanda bwaesakana na bulanda bwamfikila amiwa?” Walombele kwi Lesa pa mambo a balwanyi banji amba: “Bubi bwabo bonse bumweke ku meso enu; ne abo nabo mwibobe byonka byo mwanguba amiwa na mambo a mizhilulwila yami yonse; mambo kubinza kwami kwavula, ne muchima wami ubenakupungila.”—Majilo a Yelemiya 1:12, 22.
Na mambo a bulanda bukatampe bo ajinga nabo, Yelemiya waambile’mba: “[Yehoba] waangata bulume bonse bwa bena Isalela na bukaji bwanji bwakatazha; wikufumyapo kuboko kwanji kwa kilujo byo balwa na balwanyi babo; waambula mujilo mu kyalo kya bena Yakoba ubenakutema ne kusoka byonse bijimo.” Bulanda bwanji bukatampe bwamulengejile ngauzhi kujila’mba: “Meso ami akankalwa kumona mambo a mipolo; munda mwami mubenakushulauka, jichima jami jaumvwanyika nobe japona panshi.” Ne boba bapichilengatu mu jishinda bakuminye bingi amba: ‘Nanchi, uno ye muzhi ye batelele bantu amba: Ye uji na buya bwakila, ye uleta lusekelo ku ba pano pa ntanda ponsetu, amu?’—Majilo a Yelemiya 2:3, 11, 15.
Mepuzho a mu Binembelo Akumbulwa:
1:15—Yehoba ‘wanyantawile byepi kamwale byonka byo banyantaula mu kyafufiinamo binyu’? Byo baonawine yewa muzhi watelwanga amba kamwale, bena Babilona baichijile mashi avula kya kuba kyaesakanyiwe ku kufina mañanzañanza aji mu kyakufiinamo. Yehoba waambijile jimo kino kabiji waswishishe amba kyubiwe. Mu jino jishinda kyakonsha kwambiwa’mba ‘wanyantawile mu kyafufiinamo binyu.’
2:1—‘Isalela wa lukumo bamunyakwijile byepi panshi kufuma mwiulu’? Byo kiji kuba’mba ‘jiulu jiji palepa peulu ya ntanda,’ ko kuba’mba kupelula bintu byatumbijikwa kimo kimye kiji nobe ‘kunyakwila panshi kufuma mwiulu.’ ‘Lukumo lwa Isalela,’ ko kuba’mba lukumo ne bulume bwajinga na Isalela saka a kitabilwa kwi Yehoba byanyakwijilwe panshi Yelusalema byo aonawinwe ne Yuda byo ashajiletu ke masala.—Isaya 55:9.
2:1, 6—‘Kipona kyo atulapo maulu anji’ Yehoba ne “kimpampa” kyanji byo bi ka? Nyimbi wa Masalamo waimbile’mba: ‘Tukatwela mu kyanji kyakwikalamo. Tukapopwelanga ku kyakutulapo maulu anji.’ (Salamo 132:7) Onkao mambo, ‘kipona kyo atulapo maulu anji’ kyaambiwapo mu Majilo a Yelemiya 2:1 ke nzubo ya Yehoba ya kupopwelamo. Bena Babilona ‘basokele nzubo ya Yehoba’ nobe kimpampa, nangwa nobe kafufu kaji mu bujimi.—Yelemiya 52:12, 13.
2:17—Ñanyi “byambo” Yehoba byo afikizhe pe Yelusalema? Apano paambiwa byambo biji mu Bena Levi 26:17 baamba’mba: “Amiwa nkatazha kilungi kyami pe anweba na kwipoya nenu, kabiji mukatapilwa ku meso a balwanyi benu; ne abo bemushikwa bakemulamanga, kabiji mukanyemangatu pa kubula ne wimupanga.”
Lufunjisho Kotuji:
1:1-9. Yelusalema wajijile bingi kimye kya bufuku, kabiji mipolo yanji yafikile ne pa mabuta. Bibelo byanji byaikeletu kwa kubula kwikalako bantu, ne bañanga bajingamo babinzhilenga. Bakamwale bajingamo bamanaminenga, ne aye mwine wamwenenga bya malwa bikatampe. Mambo ka? Mambo Yelusalema walengele mambo a bulala. Bubipisho bwanji bwajinga ku kisapi kyo anyingile mu kifuka kyanji. Mu kuba bubi kechi mufuma lusekelo ne, mufumatu kujila, kubinza, lumanamo, ne malwa akatampe.
1:18. Yehoba kimye kyonse kyo abena kukambula bangubabibi wikala waoloka.
2:20. Bena Isalela bebajimwine amba umvwe babula kuteshako muchima ne kumvwa jiwi ja Yehoba, mafingo afwainwe kwibafikila. Ano mafingo avwangilemo kuja ‘mibiji ya baana babo ba balume ne ba bakazhi.’ (Mpitulukilo ya mu mizhilo 28:15, 45, 53) Byo kyatamapo kusatukila Lesa!
“KECHI MUKANYE MATWI ENU KUMVWA KUJILA KWAMI KWA KUKEBA BUKWASHO NE”
Mu Majilo a Yelemiya kitango 3, mukoka wa bena Isalela watelwa’mba “muntu.” Nangwa kya kuba wapichile mu malwa, uno muntu waimbile’mba: “Yehoba ye wawama ku boba bamupembelela, bo boba bamukeba.” Walombele kwi Lesa wa kine amba: “Mwaumvwine jiwi jami, kechi mukanye matwi enu kumvwa kujila kwami kwa kukeba bukwasho ne.” Byo alombele kwi Yehoba amba omvwe myendeleko ya mwendelekelenga balwanyi banji, uno muntu waambile’mba: “Anweba Yehoba mukebafweta monka mwayila byubilo byabo.”—Majilo a Yelemiya 3:1, 25, 56, 64.
Yelemiya waambile byonse byajinga ku muchima wanji pa bintu byatama byaubiwe mu bañondo 18 balukukilwe Yelusalema ne kujila’mba: “Lukabisho lwibafikila balongo bami lwakila lolwa lwibafikijile bena Sodoma, bo baonawine mu kakimye kacheche kwa kubula kwingijisha kuboko kwa muntu nangwa umo ne.” Yelemiya watwajijile kujila’mba: “Aba bo baipaya ku mpoko bashukwa kukila boba bafwa ku nzala; mambo babenakufwa na binyonkela, kasa bapungila na nzala na mambo a kubula kajo kafuma mu majimi.”—Majilo a Yelemiya 4:6, 9.
Lwimbo wa butanu wamwesha bangikazhi ba mu Yelusalema saka babena kwamba. Baambilenga’mba: “Anweba Yehoba vulukai abya bitufikila; talai, mumone bumvu bo tuji nabo!” Byo bashimikizhenga lumanamo lo bapichilemo, batendekele kwamba’mba: “Anweba Yehoba mwaikala mfumu myaka ne myaka, jitanda jenu jaikala myaka, monka mwayila bisemi byonse. Mwitwalulwile ko muji anweba Yehoba, ne atweba tusakwalululwa; sangulai moba etu ekale byonka byo ajinga kala.”—Majilo a Yelemiya 5:1, 19, 21.
Mepuzho a mu Binembelo Akumbulwa:
3:16—Byambo bya kuba’mba: “Wamokaula meno ami na mabwe a lusekelebwe” byatala mwepi? Buku umo waamba’mba: “Bayudea byo bayilenga mu buzha, basokelenga bashinkwa babo mu bimbo byo bapoyelenga, kino kyalengelanga bashinkwa kwikala na mabwe.” Kuja uno shinkwa kwakonsheshe kulala jino ja muntu.
4:3, 10—Mambo ka Yelemiya o aesakenyejile “banabakazhi ba mu mukoka [wanji]” ku “baosetelechi bekala mu kiselebwa”? Yoba 39:16 waamba’mba, osetelechi ‘wibashinchila baana banji nobe kechi baana banji ne.’ Kya kumwenako, umvwe jike jatotoka, osetelechi wa mukazhi usha baana banji bo atetula ne kuya na baosetelechi bakwabo babakazhi. Osetelechi wa mulume ye ushala na kulama baana. Pano nga bano baosetelechi boba byepi inge ke bakebe kwibepaya? Bonse ba mulume ne mukazhi basha baana babo ne kunyema. Byo byo kyajinga kimye bena Babilona kyo balukukile, mu Yelusalema mwajinga bingi kipowe kya nzala kya kuba’mba banabakazhi baji na muchima wa lusa bakanamine bingi ku baana babo byonkatu biji baosetelechi bekala mu kiselebwa. Abino kechi byo biji balubwala ne, mambo abo batako bingi muchima.
5:7—Nanchi Yehoba utwika bubi pa bantu na mambo alengele bashakulu babo nyi? Ine, Yehoba kechi umanyika bantu mu kushinkamika na mambo alengele bashakulu babo ne. Baibolo waamba’mba: “Atweba bonsetu umo umo tukeambila mambo kwi Lesa.” (Loma 14:12) Nangwa byonkabyo, bilubo byo baubile byakonsha kushala kya kuba bisemi bya kulutwe bikapilamo. Kya kumwenako, bena Isalela kala byo batendekele kupopwela bankishi, balengejile kyakatazha bingi bena Isalela bakishinka baishileko kulutwe na lwendo kutwajijila kwikala bakishinka.—Kulupuka 20:5.
Lufunjisho Kotuji:
3:8, 43, 44. Kimye kya malwa afikijile Yelusalema, Yehoba wakaine kuteleka bangikazhi ba mu yewa muzhi byo bakebelenga bukwasho. Mambo ka? Mambo bantu basatukile, kabiji bakaine kulapila. Umvwe ne atweba tukeba’mba Yehoba akumbulenga milombelo yetu, twafwainwa kumukokelanga.—Byambo bya Mana 28:9.
3:20. Yehoba, “Mwine Wakila wa panopantanda ponse,” watumbijikwa bingi kya kuba’mba wipelula mwine “pa kutako muchima ku biji mwiulu ne biji panopantanda.” (Salamo 83:18; 113:6) Pano bino Yelemiya wayukishetu amba aye Wa bulume bonse wakebeshe bingi kwikepesha aye mwine pa bantu banji, ko kuba’mba kwesakena nabo pamo kuba’mba ebatundaike. Twatemwa bingi kuba’mba Lesa wa kine kechi ke wa bulumetu ne maana onka ne, bino wikepesha bingi!
3:21-26, 28-33. Twakonsha kuchinchika byepi nangwatu tuji mwine mu buyanji? Yelemiya witubula. Kechi twafwainwa kulubamo ne kuba’mba Yehoba wavula bingi butemwe bubula kwaluka ne lusa. Kabiji twafwainwa kuvuluka ne kuba’mba byo tuji bomi kyafwainwa kwitulengela kubula kutaya luketekelo lwetu. Kabiji twafwainwa kutekanya ne kupembelelatu kishinshi, kwa kubula kwijizhañanya kwi Yehoba pa mambo a lupulukilo. Twafwainwa ne ‘kukinka kanwa ketu panshi,’ ko kuba’mba, twafwainwa kuswa kupita mu meseko, saka twayuka’mba byonse Lesa byo aswisha kubiwa, kuji bishinka byawama byalengela amba abyo bintu biswishiwe.
3:27. Meseko a lwitabilo eya ku bwanyike ke a kuchinchika buyanji ne myendeleko. Bino ‘kyamuwamina muntu kuvwala kikonkoji kasa akiji mwanyike.’ Mambo ka? Mambo kufunda bya kusenda kikonkoji kya lumanamo saka ukiji mwanyike kilengela muntu kuyuka bya kuba ma makatazho umvwe wakoma.
3:39-42. Kechi kyawama ‘kwinyinyisha’ umvwe ke tukabishiwe na mambo o bubi bwetu ne. Mu kifulo kya kwinyinyisha pa bintu byatama bitumwekela na mambo a bubi bwetu bo twauba, twayai “tutajishepo bulongo ne kwiapima mashinda etu, namba tubwele kwi Yehoba.” Kyawama kulapila ne kolola mashinda etu.
Ketekelai mwi Yehoba
Buku wa mu Baibolo wa Majilo a Yelemiya waamba pe Yehoba byo amwene Yelusalema ne ntanda ya Yuda panyuma ya kuba bena Babilona basoka yewa muzhi ne kumushatu ke masala. Byambo byaamba pa kuyuka bubi bwanembwa mu uno buku byalengela kumona amba, mwayila milanguluko ya Yehoba, kine kintu kyalengejile oa malwa ke bubi bwa bene bantu. Kabiji nyimbo yanembeshiwa na mupashi iji mu uno buku muji byambo byaamba pa luketekelo mwi Yehoba ne kukeba kwenda mu jishinda jawama. Nangwa kya kuba bino kechi byo byambo byaambile bantu bavula bajingako mu moba a Yelemiya ne, pano bino byaambilenga pe Yelemiya ne boba bashajilepo balapijile.
Yehoba byo aambilepo pe Yelusalema byo ajinga kwesakana na byo kyaambiwapo mu buku wa Majilo a Yelemiya, kitufunjishapo lufunjisho lubiji lwanema bingi. Lufunjisho lutanshi ke lwa kuba’mba, konaunwa kwa Yelusalema ne Yuda byashajiletu ke masala kwitubula kuba’mba twafwainwa kukokela Yehoba, kabiji kwitujimuna byo twafwainwa kubula kusula kyaswa muchima wa Lesa. (1 Kolinda 10:11) Lufunjisho lwa bubiji ke lwa mwine Yelemiya. (Loma 15:4) Nangwatu kimye kyatamine bintu, uno ngauzhi wajinga bingi na bulanda waketekejile mwi Yehoba kuba’mba ye wafwainwe kumupulusha. Kyanema bingi ne atweba kuketekela na muchima wetu yense mwi Yehoba ne mu Mambo anji!—Bahebelu 4:12.
[Kipikichala pa peja 9]
Ngauzhi Yelemiya wamweneko byafikizhiwe bungauzhi bwa luzhachisho lo aambilenga
[Kipikichala pa peja 10]
Lwitabilo lwa bano Bakamonyi ba ku Korea lwaesekelwe na mambo a kubula kwivwanga mu bya ino ntanda