Buno Bobuswanyi bwetu bwa ku Mupashi
“Buno bo buswanyi bwa bakalume ba Yehoba.”—ISA. 54:17, Byington.
MUSAKUKUMBULA MBA’KA?
Lesa wauba byepi pa kuba’mba azhikijile Mambo anji?
Yehoba wazhikijila byepi jizhina janji pa kuba’mba bantu bejingijishenga?
Lumbululai Lesa byo alamawizha bukine nangwa kya kuba bakebelenga kwibuzhimañanya.
1. Ñanyi bintu Yehoba kyo alamina bantu kuba’mba bamwenengamo?
YEHOBA, “Lesa mumi kabiji uchinchika,” walamawizha byambo byanji bipana bumi ku bantu. Kine bino byambo bikekala myaka, mambo “byambo [nangwa’mba “mambo,” Byington] bya Yehoba bikelwa myaka.” (1 Pe. 1:23-25) Tumusanchila bingi Yehoba pa kulama bino byambo byanema mu Mambo anji Baibolo!
2. Mu Mambo anji anembwa, ñanyi kintu Lesa kyo azhikijila kuba’mba bantu banji bekingijishenga?
2 Lesa walamina mu Mambo anji jizhina jo esajijile mwine kuba’mba bantu banji bejingijishenga. Binembelo byatendekelapo kutongola “Yehoba Lesa” mu “bintu byamwekelenga byo alengele bya mwiulu ne ntanda.” (Nte. 2:4) Kabiji jizhina ja Lesa janembelwe mu jishinda ja kukumya pa mabwe apapakana pajinga Mikambizho Jikumi. Kyakumwenako, mukambizho mutanshi watendekele’mba: “Amiwa ne Yehoba Lesa wenu.” (Lupu. 20:1-17) Jizhina ja Lesa jatwajijila kwikalako mambo Nkambo Yehoba walama Mambo anji ne jizhina janji nangwa kya kuba Satana waeseka javula kuba’mba ebizhiishe.—Sala. 73:28.
3. Nangwa kya kuba bubela mu bupopweshi bwauba ne woo, ñanyi kintu Lesa kyo alamawizha?
3 Kabiji Yehoba walama bukine mu Mambo anji. Nangwa kya kuba bantu bavula bafunda bya bubela pe Lesa, bino atweba tusanta kuba’mba Lesa witupa kyeya kya ku mupashi ne bukine. (Tangai Salamo 43:3, 4.) Bantu bavula mu ntanda benda mu mfishi, pakuba atweba twenda mu kyeya kya ku mupashi kitupa Lesa.—1 Yoa. 1:6,7.
TUJI NA BUSWANYI BO TWAFWAINWA KUNEMEKA
4, 5. Ñanyi kintu kyanema kyo tuji nakyo kufumatu mu mwaka wa 1931?
4 Byo tuji bena Kilishitu, tuji na buswanyi bwanema bingi. Kipongo kya byambo kimo kyaamba’mba: “Byubilo bya bantu, bisho ne bintu byubiwa mu bwikalo pa myaka yavula kabiji byo bafunjisha bisemi byonse byakonsha kutongolwa’mba bya buswanyi bwa kyo kyo kyalo.” (Collins Cobuild English Dictionary) Ne atweba buswanyi bwetu bwafuma kwi Lesa bwavwangamo mapesho o twiyowa pa kuyuka maana alumbuluka aji mu Mambo a Lesa ne kumvwisha mwatala bukine pe aye ne byo akeba. Kabiji mwavwangiwa ne kintu kikwabo kyanema bingi.
5 Kino kintu kyaishile kwikala lubaji lwa buswanyi bwetu pa kushonkena kwajingako mu Columbus, Ohio, U.S.A., mu 1931. Bisopelo bya kuba’mba “JW” byamwekele pa mutanchi wa kuno kushonkena. Nyenga umo waambile’mba balongo ne banyenga bakebeshenga bingi kuyuka mwatajile bino bisopelo kabiji baesekele kusopelela mwatajile “JW.” Kyapeleleko baishile kuyuka’mba byatajile mu kuba’mba “Bakamonyi ba kwa Yehoba” (Jehovah’s Witnesses, mu Kizungu). Twatelwanga amba Bafunda Baibolo, pano twasajile jizhina ja kuba’mba Bakamonyi ba kwa Yehoba pa kulayañana kwajingako pa mulungu, pa 26 July, 1931. Bantu basekejile bingi kutambwila jino jizhina ja mu Binembelo. (Tangai Isaya 43:12.) Mulongo umo waambile’mba: “Kechi nkalubamo bantu byo babijikile ne kupopwela pa kuno kushonkena ne.” Bantu ba mu ino ntanda kechi bakebelenga jino jizhina ne, pano atweba Lesa witupesha pa kwijingijisha kukila pa myaka 80. Ke kintu kyanema bingi kwikala Bakamonyi ba kwa Yehoba.
6. Mu buswanyi bwetu bwa ku mupashi mwavwangiwa ñanyi byambo?
6 Mu buswanyi bwetu bwa ku mupashi mwavwangiwa ne byambo bya kine kabiji byanema byaamba pa bantu bajingako kala. Kyakumwenako, akilangulukai pe Abalahama, Izaka ne Yakoba. Bano bashakulu ne bisemi byabo bafwainwa besambanga pa byo bakonsheshe kutokesha Yehoba ku muchima. O ene mambo o tubujila kukumya inge twaumvwa’mba muntu waoloka Yosefwa wakaine kuba bulalelale pa kuba’mba abule “kumulenga mambo aye Lesa.” (Nte. 39:7-9) Mu myaka kitota kitanshi, bena Kilishitu baambañananga bene na bene pe Lesa. Pa bintu byo baambangapo pajinga ne bishinka byaamba pa Kijiilo kya Nkambo kya Mabanga mutumwa Paulo kyo afunjishe bipwilo bya bena Kilishitu. (1 Ko. 11:2, 23) Ne lelo jino, bintu bya kwitukwasha pa kupopwela Lesa “na mupashi ne na bukine” byanembwa mu Mambo anji. (Tangai Yoano 4:23, 24.) Baibolo waikelako kukwasha bantu bonse, pano bino, atweba Bakamonyi ba kwa Yehoba yetu bonka tumwesha lusanchilo pa mambo a Baibolo.
7. Mu buswanyi bwetu mwavwangwa ñanyi mulaye uleta lusekelo?
7 Lubaji lumo lwa buswanyi bwetu bwa ku mupashi ke mashimikila anembwa amwesha kuba’mba ‘Yehoba uji ne atweba.’ (Sala. 118:7) Kino kitulengela kumona kuba’mba twazhikijilwa nangwa kya kuba betumanyika. Kintu kikwabo kituletela lusekelo kabiji kya buswanyi bwetu bwa ku mupashi ke uno mulaye: “‘Bino kafwako kyela nangwa kimo kyo bakabunda kya kukulwishako obewa kikengila bulongo ne, kabiji obewa ukebashinka bulaka bonse bakemana na kukushinawina mu kije. Buno bo buswanyi bo bakatambula bakalume bami amiwa Yehoba, ne kubinga kwabo kukafuma kwi amiwa,’ byo byaamba Yehoba.” (Isa. 54:17; By) Kafwako kilwilo nangwa kimo Satana kyo akonsha kwingijisha pa kuba’mba etuzhiishe ne.
8. Ñanyi bintu byo tusakwisamba mu uno mutwe ne mu walondelapo?
8 Satana waeseka konauna Mambo a Lesa, kuzhiya jizhina ja Yehoba, ne kukanya bukine. Pano bino, wapulwilamotu mabula mambo kechi waesakana pamo ne Yehoba ne. Mu uno mutwe ne walondelapo, tusakumona (1) Lesa byo alamawizha Mambo anji; (2) Yehoba byo alamawizha jizhina janji; ne (3) Shetu wa mwiulu byo aikala Nsulo kabiji ulama bukine bo tubena kwiyowa.
YEHOBA WALAMAWIZHA MAMBO ANJI
9-11. Ñanyi bintu bimwesha’mba Baibolo wapita mu bizumba byapusana pusana?
9 Yehoba wazhikijile Mambo anji ku bantu bakebelenga kwionauna. Chechi wa Bakatolika waeseka kukanya bantu kutanga Baibolo. Ba papa baambile’mba ke kintu kyatama bingi bantu kutanga Baibolo. Mu mwaka wa 1242, Chechi walengele muzhilo wa kuba’mba ma Baibolo a mu milaka yamba bantu bafwainwa kwiasoka ne kuleka kwianemba. Mu kuya kwa kimye, ba papa bapaine uno mukambizho wa kusoka ma Baibolo mu mwaka wa 1816, 1824 ne mu 1832.
10 Nangwa kya kuba Baibolo baeseka kumonauna pa bimye byavula, Yehoba wamulamawizha. Nobe mu mwaka wa 1382, John Wycliffe ne bakwabo batuntulwile Baibolo mutanshi mu Kizungu. Ntuntuluzhi mukwabo wa Baibolo wajinga William Tyndale, ye baipayile mu 1536. Saka bamukashila pa kichi, wabijikile amba, “Nkambo, labishai meso a mfumu wa kyalo kya England.” Kepo bamukujikile ne kumusoka.
11 Baibolo wapuluka mu bizumba byavula bingi. Kyakumwenako, mu 1535, Baibolo wa mu Kizungu watuntulwile Miles Coverdale, watendekele kwingila. Coverdale waingijishe Baibolo watuntulwile Tyndale wa “Lulayañano Lupya” ne “Lulayañano lwa Kala” kufuma mu Ntendekelo kufika mu Byambo bya Moba. Kabiji watuntulwile mbaji ikwabo ya Binembelo kufuma mu mulaka wa Kilatini ne kufumya mu Baibolo watuntulwile Martin Luther kutwala mu Kijelemani. Lelo jino, Baibolo wa Binembelo bya ntanda Ipya bamutemwa bingi mambo kechi wakatazha kumvwa ne, watuntululwa bulongo kabiji wingila bingi bulongo mu mwingilo wetu. Twasangalala bingi pa kumona kuba’mba kafwako bulume bwa bandemona nangwa bwa bantu bwakonsha kukanya Yehoba kuzhikijila Mambo anji ne.
YEHOBA WALAMAWIZHA JIZHINA JANJI
12. Ñanyi mwingilo ubena kwingila Baibolo wa Binembelo bya Ntanda Ipya mu kulamawizha jizhina ja Lesa?
12 Yehoba Lesa wamona kuba’mba jizhina janji jalamwa mu Mambo anji. Mu luno lubaji, Baibolo wa Binembelo bya Ntanda Ipya ubena kwingila mwingilo wanema bingi. Mu byambo bitanshi bya mu Baibolo wa Binembelo bya Ntanda Ipya bya Kingiliki bya Bwina Kilishitu, kavoto ka bantuntuluzhi kanembele amba: “Jizhina ja Lesa ja kyanji kyanji ja Yehoba, jitanwamo bimye 237 mu binembelo biji mu Baibolo . . . Na mambo a buneme bwa kuzhijika jizhina ja Lesa ne na mambo a kukwasha bantu bonse kwita pa jino jizhina kuba’mba bakapuluke, uno Baibolo wabwezha jizhina ja Yehoba ponka po jafwainwa kutanwa mu Binembelo Byazhila.” Baibolo wa Binembelo bya Ntanda Ipya yense mutuntulu nangwa lubaji lumo uji mu milaka 116, kabiji ma Baibolo kukila pa 178,545,862 apulintwa.
13. Mambo ka o twakonsha kwambila’mba bantu bayukile jizhina ja Lesa kufumatu kimye kyo balengelwe?
13 Bantu bayukile jizhina ja Lesa kufumatu kimye kyo balengelwe. Ba Adama ne Evwa bejiyukile, kabiji bayukile ne mwa kwijitelela. Kimye Hama kyo abujile kupana mushingi kwi bashanji panyuma ya Muyulo, Nowa waambile’mba: “Atotwe Yehoba, Lesa wa Shema, kabiji Kenana [mwana Hama] akekale ke muzha wanji.” (Nte. 4:1; 9:26) Lesa aye mwine waambile’mba: “Amiwa ne Yehoba, ajo jo jizhina jami; kabiji lukumo lwami kechi nkelupana nangwa ku umo ne.” Kabiji Lesa waambile amba: “Amiwa ne Yehoba, kechi kuji mukwabo ne; ka kuji Lesa mukwabo ne.” (Isa. 42:8; 45:5) Yehoba wamona kuba’mba jizhina janji jazhikijilwa ne kwijiyukisha ku bantu kuzhokoloka ntanda yonse. Byo kyawamapo kwi atweba kwingijishanga jizhina ja Yehoba ne kumwingijila byo tuji Bakamonyi banji! Na mambo a kino, tubijika’mba: “Mu jizhina ja Lesa wetu tukemika mabandela etu.”—Sala. 20:5.
14. Kufumyako Baibolo, kwepi kukwabo kutanwa jizhina ja Lesa?
14 Jizhina ja Lesa kechi jitanwatu mu Baibolo monka ne. Akilangulukai pa jibwe ja ku Moabu jatainwe pa mpunzha ya Dibona palepa makilomita 21 kufuma ku musela wa Kalunga Kafwa. Pa jino jibwe banembapo jishimikila jaamba pa MfumuOmuli kabiji pavwangwa ne byaambile Mesha Mfumu wa bena Moabu pa mambo a byo alwile na bena Isalela. (1 Mfu. 16:28; 2 Mfu. 1:1; 3:4,5) Pano bino, kyakilamo kunema, pa jino Jibwe ja bena Moabu banembapo ne jizhina ja Lesa mu bisopelo bya YHWH. Kabiji bino bisopelo bitanwa bimye byavula bingi mu makalata a kwa Lakishi anembelwe pa biinga byatainwe mu Isalela.
15. Nga Septuagint ye mu ka, kabiji waishileko byepi?
15 Bantuntuluzhi ba Baibolo batanshi baingijile mwingilo wabaya bingi wa kuzhikijila jizhina ja Lesa. Bayudea bajinga mu buzha mu Babilona pa myaka 70. Kimye kyo bebakasulwile mu 537 B.C.E., bavula kechi babwelele mu Yuda ne mu Isalela ne. Byo kyafikilenga mu myaka kitota kya busatuB.C.E., Bayudea bavula baikelenga mu Alekesandiliya mu Ijipita, bakebelenga Binembelo bya Kihebelu kutuntululwa mu Kingiliki, mulaka ye baingijishanga mu byalo byavula pa kyokya kimye. Mu myaka kitota kya bubiji B.C.E., mabuku amo a mu Baibolo atelwa’mba Septuagint bapwishishe kwiatuntulula. Mu ano mabuku mwajinga jizhina ja kuba’mba Yehoba mu bisopelo bya Kihebelu.
16. Nga buku mo banembele Salamo wanembelwe mu 1640, waingijisha byepi jizhina ja Lesa?
16 Jizhina ja Lesa jitanwa ne mu Buku umo mo banembele Salamo. Lubaji lutanshi lwanembelwe mu 1640 muji Masalamo, lwatuntulwilwe kufuma mu Kihebelu kutwala mu Kizungu kyaambiwanga pa kyokya kimye. Mu uno buku baingijisha jizhina ja Lesa pa binembelo bimo nabiji Salamo 1:1, 2 paji byambo bya kuba’mba, “muntu watokwa” kechi ulondela bimubula babi ne, “pakuba usangalela mu mizhilo ya Yehoba.” Pa kuba’mba muyuke byavula pa jizhina ja Lesa, monai buloshuwa wa mu Kizungu wa kuba’mba, The Divine Name That Will Endure Forever.
YEHOBA WAZHIKIJILA BUKINE BWANJI
17, 18. (a) “Bukine” bo bu ka? (b) Mu “bukine bwa mambo awama,” muji ñanyi bintu?
17 Twingijila ‘Yehoba Lesa wa bukine’ na lusekelo. (Sala. 31:5) Kipongo kya byambo kitelwa’mba, Collins Cobuild English Dictionary kyaamba’mba: “Bukine bwa kintu, ke bishinka byonse byaamba pa kyokyo kintu, kechi bintu bya kufwanyikizhatu nangwa bya kusombatu ne.” Mu mulaka wa Kihebelu, kyambo kya kuba’mba “bukine” kilumbulula kintu kya kine, kyaketekelwa kabiji kya kishinka. Kabiji kyambo kya Kingiliki kyatuntululwa’mba “bukine” kimwesha’mba akyo kintu kya kishinka nangwa’mba kyawama ne koloka.
18 Yehoba wazhikijila bukine bwanji kabiji wibulengela kuyukanyikwa kya kine kwi atweba. (2 Yoa. 1, 2) Tubena kumvwisha bukine pache pache, mambo “jishinda ja baoloka jauba nobe kyeya kya kumakya, kyenda kisama ne kusamisha, kufika ne pa kushinkimana juba.” (Mana 4:18) Tuswa byambo byaambile Yesu mu lulombelo lwanji kwi Lesa amba: “Byambo byenu bo bukine.” (Yoa. 17:17) Mu Mambo a Lesa muji “bukine bwa mambo awama,” bwa mafunjisho onse a bena Kilishitu. (Nga. 2:14) Mu ano mafunjisho muji ne bukine bwaamba pa jizhina ja Yehoba, bumfumu bwanji, kitapisho kya bukuzhi bwa Yesu, lusanguko ne Bufumu. Pano twayai twisambe pe Lesa byo azhikijila bukine nangwa kya kuba Satana wakebelenga kwibuzhimañanya.
YEHOBA KECHI WASWISHISHE SATANA KUZHIMAÑANYA BUKINE NE
19, 20. Nimalode wajinga muntu wa mutundu ka, kabiji ñanyi kintu bantu kyo bakebelenga kuba mu kimye kya bukalama bwanji?
19 Panyuma ya Muyulo, kwajinga kikakashi walengululanga Yehoba ye batelanga’mba, Nimalode. (Nte. 10:9) Na mambo a kuba walengululanga Yehoba Lesa, Nimalode wapopwelanga Satana kabiji wajingatu byonka byajinga boba balengulwilenga Yesu bo aambijile’mba: “Anweba mwafuma kwi shenu Diabola, ne bintu bisaka shenu mwibyuba. Aye . . . kechi watwajijile kwikala mu bukine ne.”—Yoa. 8:44.
20 Nimalode walamanga Babela ne mizhi ikwabo yajinga pakachi ka mukola wa Tigris ne Ufelata. (Nte. 10:10) Kyamweka Nimalode ye wakambizhe kuba’mba bashimike muzhi wa Babela ne kyamba kutendeka mu 2269 B.C.E. Kupusanako na kyaswa muchima wa Yehoba kya kuba’mba bantu bakumbane pano pa ntanda ponse, bano bantungi baambile’mba: “Twayai, twitungile atwe bene muzhi ne kyamba kyalepesha, kikafike ne mwiulu, kabiji twilengele atwe bene jizhina jatumbalala, kuchina’mba twakapalañenamo pano pa ntanda ponsetu.” Pano bino, bakankelwe kwingila uno mwingilo mambo Lesa ‘wavulañenye mulaka ye baambilenga bonse ba pano pa ntanda’ ne kupalañanya bantungi ba kino kyamba. (Nte. 11:1-4, 8, 9) Inge kya kuba Satana wakebelenga’mba alenge bupopweshi bumo kuba’mba bantu bonse bamupopwelenga, uno mulanguluko inge kechi waingijile ne. Kufumatu ne kala, kupopwela Yehoba kwatwajijila kabiji kubena kuyilakotu palutwe pa juba pa juba.
21, 22. (a) Mambo ka bupopweshi bwa bubela o bwakankelwa konauna mpopwelo ya kine? (b) Ñanyi bintu byo tukesambapo mu mutwe walondelapo?
21 Bupopweshi bwa bubela bwakankalwa konauna mpopwelo ya kine. Mambo ka? Mambo Mufunjishi wetu Mwine walamawizha Mambo anji, kabiji walamine jizhina janji kuba’mba bantu bejingijishenga kabiji ye nsulo ya bukine. (Isa. 30:20, 21) Kupopwela Lesa mu bukine kwituletela bingi lusekelo, pano bino, kuba bino kukebewa kwikala bajimuka ku mupashi, kuketekela mwi Yehoba na muchima yense ne kulondela lutangijilo lwa mupashi wanji wazhila.
22 Mu mutwe walondelapo, tukesamba pa byatendekele mafunjisho a bubela. Kabiji tukafunda kuba’mba mu Binembelo kechi muji mafunjisho a bubela ne. Kunungapo, tukamona Yehoba ulamawizha bukine, byo etupesha pa kwitupa mafunjisho a kine o twanemeka amba buswanyi bwetu bwa ku mupashi.
[Kipikichala pa peja 3]
Twasekejile bingi pa kutambwila jizhina ja kuba’mba Bakamonyi ba kwa Yehoba pa kushonkena kwetu mu 1931
[Kipikichala pa peja 5]
Bantu nabiji Tyndale bafwijile Mambo a Lesa
[Byambo bya Muntu Ungi]
Kufuma mu Buku wa kwa Foxe wa kuba’mba, Book of Martyrs