Nemekainga Jizhina Jikatampe Ja Yehoba
“Nkatumbijikanga jizhina jenu myaka ne myaka.”—SALA. 86:12.
MWAKONSHA KULUMBULULA NYI?
Kuyuka jizhina ja Lesa kulumbulula ka?
Yehoba wayukanyikisha byepi jizhina janji?
Kwenda mu jizhina ja Yehoba kulumbulula ka?
1, 2. Kupusanako na machechi avula a betela’mba bena Kilishitu, Bakamonyi ba kwa Yehoba bamona byepi jizhina ja Lesa?
MU MACHECHI avula a betela’mba bena Kilishitu kechi bengijisha jizhina ja Lesa ne. Kyakumwenako, byambo bitanshi biji mu Baibolo umo (Revised Standard Version) byaamba’mba: “Kwingijisha jizhina ja Lesa yenka wa kine . . . kechi kukebewa ku bipwilo bya bena Kilishitu mwaya ntanda yonse ne.”
2 Bakamonyi ba kwa Yehoba bomvwa bingi bulongo kutelwa pa jizhina ja Lesa ne kwijitumbijika. (Tangai Salamo 86:12; Isaya 43:10.) Kabiji tumona kuba’mba ke kintu kyanema bingi kuyuka mo jatala ne mambo a bumfumu avwangamo kuzhijika jino jizhina. (Mat. 6:9) Kino ke kintu kyanema bingi kyo twafwainwa kubula kukwata nzenzekela. Onkao mambo, twayai tulanguluke pa ano mepuzho asatu: Kuyuka jizhina ja Lesa kulumbulula ka? Yehoba wamwesha byepi kuba’mba wikela mwayila jizhina janji kuba’mba jitumbijikwe? Kabiji twakonsha kwenda byepi mu jizhina ja Yehoba?
KUYUKA JIZHINA JA LESA BYO KULUMBULULA
3. Kuyuka jizhina ja Lesa kulumbulula ka?
3 Kuyuka jizhina ja Lesa kulumbulula bintu byavula bingi kechi kuyukatu amba “Yehoba” kwapwa ne. Kwavwangamo kuyuka byo aji, byubilo byanji, bintu byo akeba, ne mingilo yanji yasololwa mu Baibolo, nabiji byo aubile na bakalume banji ba kala. Yehoba upana maana pachepache, kwesakana na mo akebela. (Mana 4:18) Yehoba wasolwele jizhina janji ku ba mulume ne mukazhi batanshi, onkao mambo, Evwa byo asemene mwananji Kaina, wijingijishe. (Nte. 4:1) Bashakulu bakishinka nabiji Nowa, Abalahama, Izaka, ne Yakoba bayukile jizhina ja Lesa. Byo bafunjile byavula pa jino jizhina, Yehoba wibapesheshe, wibatele bingi muchima, kabiji wibasolwejile byo akeba kuba. Kabiji Lesa walumbulwijile ne Mosesa mwatala jizhina janji.
4. Mambo ka Mosesa o aipwizhizhe jizhina ja Lesa, kabiji mambo ka o kyaijilemo kwipuzha?
4 Tangai Kulupuka 3:10-15. Mosesa byo afikizhe myaka ya kusemwa 80, Lesa wamukambizhe’mba: “Ukafumye bantu bami bena Isalela mu Ijipita.” Mosesa wakumbwile na mushingi kupichila mu kwipuzha bwipuzho bwanema bingi. Kijitu nobe Mosesa waipwizhe’mba: ‘Yenu bañanyi jizhina?’ Jizhina ja Lesa bejiyukile kufumatu ne ku kala, pano mambo ka Mosesa o aipwizhizhe buno bwipuzho? Kyamweka wakebelenga kuyuka byavula pa biji mwine mwina jino jizhina, bintu byakonsheshe kulengela bantu ba Lesa kushiinwa kuba’mba kine ukebapokolola. Buno bwipuzho bwayijilemo, mambo bena Isalela baikele mu buzha pa kimye kyabaya. Bafwainwa bazhinaukilenga’mba Lesa wa bashakulu babo kana ukebapokolola nyi? Bena Isalela bamo batendekele ne kupopwela balesa ba bena Ijipita.—Ezi. 20:7, 8.
5. Yehoba wakumbwile byepi Mosesa pa kumulumbulwila mwatala jizhina janji?
5 Yehoba wakumbwile byepi bwipuzho bwa kwa Mosesa? Waambijile Mosesa amba: “Ukebabule bena Isalela amba aye witela’mba: NJIPO ye wantuma ko muji.”a Kabiji wanungilepo’mba: “Yehoba, Lesa wa bashakulu benu . . . ye wantuma ko muji.” Lesa walumbulwile’mba ukekela monse mo akebela pa kuba’mba akobe bintu byo akeba, ne kuba’mba byonse byo alaya ukebyuba. Onkao mambo, mu kyepelo 15 tutangamo amba Yehoba mwine waambile’mba: “Jino jo jizhina jami ja pee, kino kyo kya kumvulukilako myaka ne myaka.” Bino byambo byafwainwa byamutundaikile bingi Mosesa ne kukosesha lwitabilo lwanji.
YEHOBA WAIKEJILE MONKA MWAYILA JIZHINA JANJI
6, 7. Yehoba wamwesheshe byepi kuba’mba wikela monka mwayila jizhina janji?
6 Papichiletu kimye kicheche kufuma po akambizhizhe Mosesa, Yehoba waikejile monka mwayila jizhina janji kupichila mu kwikala Mupokolweshi wa bena Isalela. Wakambwile bena Ijipita na myalo ya malwa jikumi, kabiji wasolwele kuba’mba balesa ba bena Ijipita kubikapo ne Felo batutu. (Lupu. 12:12) Kepo Yehoba aabenye Kalunga Kachila pakachi ne kupisha bena Isalela pakachi kako, kabiji walobeshe Felo ne nzhita yanji. (Sala. 136:13-15) Mu “kiselebwa kyabayisha kilengesha moyo,” Yehoba walamine bantu banji kampe bajinga 3 milyonyi nangwa kukilapo kupichila mu kwibapa kajo ne mema. Kabiji walengejile bivwalo byabo ne makwabilo abo kubula kufwa. (Mpitu. 1:19; 29:5) Ee kine, kafwako kyakonsha kulengela Yehoba kubula kwikela monka mwayila jizhina janji jikatampe ne. Palutwe kacheche waambijile Isaya amba: “Amiwa yami Yehoba, ka kuji mupulushi mukwabo nangwa umo ne, kana amiwa yenka.”—Isa. 43:11.
7 Waswaine Mosesa aye Yoshua, naye wimwenejile mingilo ikatampe ya Yehoba mu Ijipita ne mu kiselebwa. Onkao mambo, byo ajinga pepi kufwa, Yoshua waambijile bena Isalela bakwabo saka ashiinwa amba: “Anweba bonse mwayuka mu michima yenu ne mu myeo yenu amba kafwako kintu nangwa kimotu kya mu byobya byawama byo emulayile Yehoba Lesa wenu kyabula kumweka ne; byonse byamwekele kwi anweba, kafwako nangwa kimo kyabulwa kumweka ine.” (Yosh. 23:14) Kya kine, Yehoba wafikizhe byambo byanji ne ‘kwikela monka mo akebela.’
8. Yehoba ubena kwikela byepi mwayila jizhina janji mu ano moba?
8 Ne lelo jino, Yehoba ‘wikela monka mo akebela.’ Kupichila mu Mwananji, waambijile jimo kuba’mba mambo a Bufumu akasapwilwa “pano pa ntanda ponse.” (Mat. 24:14) Lesa Wabulume bonse ye yenkatu wakonsha kwambila jimo uno mwingilo ne kumona’mba waingijiwa na bantu banji ‘babula kufunda kabiji bantutu.’ (Byu. 4:13) Onkao mambo, inge twaingilako uno mwingilo, ko kuba’mba tubena kufikizha bungauzhi bwa mu Baibolo. Tutumbijika Shetu kabiji tumwesha kuba’mba tubila bintu monka mwayila lulombelo lwetu lwa kuba’mba: “Jizhina jenu jizhile. Bufumu bwenu bufike. Kyaswa muchima wenu kyubiwe pano pa ntanda, byonka byo kibena kubiwa mwiulu.”—Mat. 6:9, 10.
JIZHINA JANJI JIKATAMPE
9, 10. Yehoba waikejile byepi mwayila jizhina janji kwesakana na byo aubile na bena Isalela, kabiji ki ka kyafuminemo?
9 Aku bena Isalela bafumatu mu Ijipita, Yehoba wibasolwejile bintu byavula pe aye mwine. Kupichila mu lulayañano lwa Mizhilo waikele ‘nkambo yabo,’ kabiji waingijile mingilo ya bunkambo. (Yele. 3:14) Kabiji bena Isalela baikele nobe mukazhi wa kifwanyikizho kwi Yehoba, bantu batelwa pa jizhina janji. (Isa. 54:5, 6) Inge bamukokela ne kulama mikambizho yanji, waikelenga nobe ‘Mwatawabo’ walumbuluka. Kabiji wibapeshanga, kwibalama ne kwibapa mutende. (Bala. 6:22-27) Jizhina jikatampe ja Yehoba jatumbijikilwe mu mikoka yonse. (Tangai Mpitulukilo ya mu mizhilo 4:5-8; Salamo 86:7-10.) Ne kya kine bantu ba mu mikoka ikwabo baishile mu bupopweshi bwa kine na kupopwela Yehoba pamo na bena Isalela. Nabo kyajingatu nobe baambile byonka byaambile mwanamukazhi mwina Moabu Luta kwambila Naomi amba: “Balongo benu bakekala ke balongo bami ne Lesa wenu ukekala ke Lesa wami.”—Luta 1:16.
10 Pa myaka 1,500, bintu Yehoba byo aubijile bena Isalela byasolwele byo aji. Nangwa kya kuba uno mukoka wasatukanga, Yehoba waikele “Lesa wa lusa” kabiji “ubanda kuzhingila.” Kabiji Lesa wibamwesheshe butekanye ne kukoka muchima. (Lupu. 34:5-7) Nangwa byonkabyo, lusa lwa Yehoba luji na po lupelela, kabiji walekele kubila Bayudea lusa kimye kyo bakaine Mwananji ne kumwipaya. (Mat. 23:37, 38) Ba mu kisaka kya bena Isalela balekele kwikala bantu batelwa pa jizhina ja Lesa. Bulunda bwabo na Lesa bwataminetu nobe kichi kyauma. (Luka 23:31) Nga kino kibalengejile kumonanga byepi jizhina ja Lesa?
11. Bayudea balekele byepi kwingijisha jizhina ja Lesa?
11 Byo papichile kimye, Bayudea baikele na milanguluko yatama pa jizhina ja Lesa. Balangulukilenga’mba jizhina ja Lesa jazhila kya kuba kafwako wafwainwa kwijitela ne. (Lupu. 20:7) Mu kuya kwa kimye, balekele kwingijisha jizhina ja Lesa. Kyafichishe bingi Yehoba ku muchima pa kumona jizhina janji byo bejilengulwilenga. (Sala. 78:40, 41) Jizhina ja Lesa janema bingi. O ene mambo Baibolo o aambila’mba Lesa wijubila mukao. Na mambo a kuba bena Isalela balengulwile jizhina janji, kechi bafwainwe kutwajijila kutelwa pa jino jizhina ne. (Lupu. 34:14) Kino kitufunjisha kuba’mba kyanema bingi kunemeka jizhina ja Mulenga wetu.
KISAKA KIPYA KYA BANTU BATELWA PA JIZHINA JA LESA
12. Bañanyi baishile kwikala bantu batelwa pa jizhina ja Lesa?
12 Kupichila mwi Yelemiya, Yehoba wasolwele ene mambo o alayañenejile “lulayañano lupya” na kisaka kipya kya bena Isalela ba Lesa. Yelemiya waawile’mba bonse “kufuma ku mwanyike mucheche kufika ne kumwine mukulumpe,” ‘bakayuka Yehoba.’ (Yele. 31:31, 33, 34) Buno bungauzhi bwatendekele kufika pa Pentekosita mu 33 C.E. kimye Lesa kyo aikajikile lulayañano lupya. Mu kino kisaka kipya, ko kuba’mba “bena Isalela ba Lesa,” muji Bayudea ne bantu ba mu bisaka bikwabo, baikele ‘bantu ba jizhina ja Lesa.’ Yehoba wibatelele’mba, ‘bantu batelwa pa jizhina jami.’—Nga. 6:16; tangai Byubilo 15:14-17; Mat. 21:43.
13. (a) Nanchi bena Kilishitu batanshi baingijishanga jizhina ja Lesa nyi? Lumbululai. (b) Mumona byepi kwingijisha jizhina ja Yehoba mu mwingilo wenu?
13 Byo baji ‘bantu batelwa pa jizhina [ja Lesa],’ ba mu kino kisaka kipya baingijishanga jizhina ja Lesa, kikatakata kupichila mu kwingijisha Binembelo bya Kihebelu.b Onkao mambo, mutumwa Petelo byo aambilenga ku Bayudea bafumine mu byalo byapusana pusana ne bantu baalukile ke Bayudea pa Pentekosita mu 33 C.E., waingijishe jizhina ja Lesa pa bimye byavula. (Byu. 2:14, 20, 21, 25, 34) Bena Kilishitu batanshi banemekele Yehoba, onkao mambo, naye wibakwashishe mu mwingilo wabo wa kusapwila. Ne lelo jino Yehoba upesha mwingilo wetu inge ke tushimune jizhina janji ne kumwesha bantu jino jizhina mu ma Baibolo abo. Mu kuba bino twibayukisha kwi Lesa. Ke kintu kyanema bingi kwi abo ne kwi atweba pamo. Kabiji inge bayuka Lesa, batendeka kwikala na bulunda bwawama na Yehoba bukatwajijila kwikala bwakosa myaka ne myaka.
14, 15. Nangwa kya kuba kwajinga bunsatuki, Yehoba waubile byepi pa kuba’mba azhikijile jizhina janji?
14 Mu kuya kwa kimye, bunsatuki bwatendekele kutamisha kipwilo kya bena Kilishitu batanshi, kikatakata panyuma ya lufu lwa batumwa. (2 Tesa. 2:3-7) Bano bafunjishi ba bubela balondejilenga kisho kya Bayudea kya kubula kwingijisha jizhina ja Lesa. Nanchi Yehoba waswishishe jizhina janji kuzhiya nyi? Ine. Nangwa kya kuba ntelelo ya jino jizhina kechi yayukanyikwa bulongo ano moba ne, jino jizhina jaikala myaka. Pa myaka yavula jatanwa mu ma Baibolo avula bingi kabiji ne mu mabuku a bashayuka ba Baibolo. Kya kumwenako, mu 1757, Charles Peters wanembele’mba jizhina ja “Yehoba” japusanako na mazhina akwabo a kwa Lesa a mushingi, mambo “jimulumbulula byo aji.” Mu 1797, buku wanembele Hopton Haynes waamba pa kupopwela Lesa, kitango 7 kyatendeka na byambo bya kuba’mba: “YEHOBA jo jizhina jine ja LESA jaingijishanga Bayudea; kabiji ye ye bapopwelangatu kwapwa, byonka byaubanga Kilishitu ne Batumwa banji.” Henry Grew (1781-1862) kechi waingijishetu jizhina ja Lesa ne, bino wayukile ne kuba’mba bejuba mwenga kabiji amba jafwainwa kuzhijikwa. Kabiji George Storrs (1796-1879), mulunda wa kwa Charles T. Russell, waingijishanga jizhina ja Lesa byonka byaubanga Russell.
15 Mwaka wa 1931 wanemene bingi mambo mu uno mwaka Bafunda Baibolo mo mo betumbile jizhina ja mu Binembelo ja kuba’mba Bakamonyi ba kwa Yehoba, byonka byatelwanga bantu ba Lesa ba kala. (Isa. 43:10-12) O ene mambo o beyukishe mwaya ntanda yonse kuba’mba bapopweshi ba Lesa wa kine, “bantu ba jizhina janji,” kabiji bejitumbijika. (Byu. 15:14) Bino bintu bituvululamo byambo bya kwa Yehoba bitanwa mu Malakai 1:11 bya kuba’mba: “Jizhina jami jatumbalala mu mikoka ya bantu kufuma ku musela kufika ku muzhika.”
ENDAINGA MU JIZHINA JA YEHOBA
16. Twafwainwa kwiumvwanga byepi byo tutelwa pa jizhina ja Yehoba?
16 Ngauzhi Mika wanembele’mba: “Ba mu mitundu yonse ya bantu benda mu mazhina a balesa babo pa mutundu, pa mutundu, bino atweba tukendanga mu jizhina ja Yehoba Lesa wetu myaka yonsetu.” (Mika 4:5) Yehoba byo aswishishe Bafunda Baibolo kwingijisha jizhina janji ke kintu kyanema bingi. Kyamwekeshetu patoka kuba’mba baitabilwa kwi aye. (Tangai Malakai 3:16-18.) Nga anweba mumvwa byepi? Nanchi mubena kwibikako ‘kwenda mu jizhina ja Yehoba’ nyi? Abya mwayuka byavwangwa mu kuba bino nyi?
17. Kwenda mu jizhina ja Lesa kulumbulula ka?
17 Kwenda mu jizhina ja Lesa kwavwangamo bintu bisatu. Kitanshi, twafwainwa kubulangako bakwetu jino jizhina, mambo ‘bonka beta pa jizhina ja Yehoba bo bakapuluka.’ (Loma 10:13) Kya bubiji, twafwainwa kumweshanga byubilo bya Yehoba, kikatakata butemwe. Kya busatu, twenda mu jizhina ja Lesa kupichila mu kukokela mizhilo yanji yaoloka na muchima yense ne kuchinuzhuka kuleta mwenga pa jizhina jazhila ja Shetu. (1 Yoa. 4:8; 5:3) Nanchi mwafuukulapo ‘kwendanga mu jizhina ja Yehoba myaka yonsetu’ nyi?
18. Mambo ka bonse banemeka jizhina jikatampe ja Yehoba o bafwainwa kutengelanga kimye kya kulutwe na luketekelo?
18 Bonse balengulula nangwa kusatukila Yehoba katatakatu bakamuyukile mu kitoba. (Ezi. 38:23) Mambo bano bantu baji nobe Felo waambile’mba: “Yehoba ye ñanyi kya kuba’mba ñumvwe jiwi janji?” Aye wamuyukijile Lesa mu lubilo. (Lupu. 5:1, 2; 9:16; 12:29) Bino atweba twasalapo kuyuka Yehoba. Twatemwa bingi kutelwa pa jizhina janji ne kumukokela. Onkao mambo, tutengela kimye kya kulutwe saka twaketekela mu mulaye wanembwa mu Salamo 9:10 wa kuba’mba: “Ne abo bayuka jizhina jenu bakemuketekela; mambo anweba, Yehoba, kechi mwibaleka abo bemukeba ne.”
[Tubyambo twa mushi]
a Jizhina ja Lesa mu Kihebelu jilumbulula’mba, “Wikela monse Moasakila.”
b Jizhina ja Yehoba jajinga mu Binembelo bya Kihebelu byaingijishanga bena Kilishitu batanshi. Jino jizhina jajinga ne mu Septuagint wa Kingiliki ye batuntulwile kufuma mu Binembelo bya Kihebelu.
[Kipikichala pa peja 24]
[Kipikichala pa peja 25]
Kuyuka mwatala jizhina ja Lesa kwakoseshe lwitabilo lwa kwa Mosesa
[Kipikichala pa peja 26]
Felo wakaine kuyuka’mba Yehoba ye Lesa