Kitango 10

Bufumu Bwa Kwa Lesa Bubena Kulama

1, 2. Mu ñanyi jishinda makamfulumende a bantu mo aikela apelelwa?

KAMPE mwapotelepo mashinyi amo, ne panyuma ya kwiapota mwataine kuba’mba kechi abena kwingila ne. Twayai twambe namba mwaichile makanyika amba emulungishisheko. Nangwa kikale byonkabyo, kimyetu kicheche panyuma ya “kwialungisha,” abwela afwa jibiji. Kashika byo kyazhingijishepo!

² Byobyo kiji ne ku makamfulumende a bantu. Bantu kimye kyonse bakeba kamfulumende wafwainwa kumona kuba’mba paji mutende ne lusekelo. Bino, kwingila na mikoyo kwa kulungisha byaonaika mu bwikalo bwa bantu kwakankalwa. Lumvwañano lwavula lwa kuleta mutende lulengwa—bino panyuma ya byobyo luzhilululwa. Mu kunungapo, ñanyi kamfulumende wakifumyapo kala buyanji, misalululo, bumbanzhi, malwazhi, ne konaunwa kwa bya mweo ne bimenwa? Bukalama bwa muntu bwaonaikijila. Nangwatu Mfumu wa mana wa bena Isalela Solomone waipwizhe amba: “Nanchi muntu akonshe kuyuka byepi jishinda janji?”—Byambo bya Mana 20:24.

3. (a) Ñanyi mutwe wajinga mu busapwishi bwa kwa Yesu? (b) Bantu bamo balumbulula byepi Bufumu bwa kwa Lesa?

³ Kange mwiumvwe kupelelelwa ne! Kamfulumende ukekala ntanda yonse ukabula kutelengela kechi kilototu ne. Ye wajinga mutwe wa busapwishi bwa kwa Yesu. Wamutelele’mba “bufumu bwa Lesa,” kabiji wafunjishe ne bana banji ba bwanga kumulombela. (Luka 11:2; 21:31) Mu bukishinka, Bufumu bwa Lesa bimye bimo bwambiwapo mu bupopweshi bwavula. Kya kishinka, mamilyoni avula a bantu be bulombela kila juba kimye kyo balomba Lulombelo lwa Nkambo (kabiji lutelwa’mba lulombelo lwa Tata Wetu nangwa’mba lulombelo lwa kumwenako). Bino inge bebepuzha amba, “Nanchi Bufumu bwa Lesa bobuka?” Bantu bakumbula mu mashinda apusanapusana. Bamo bamba kuba’mba, “Buji mu muchima wa muntu.” Bakwabo nabo bebwita amba mwiulu. Baibolo ipana mukumbu wa umvwanyika, byonka byo tusakumona.

BUFUMU BUJI NA NKEBELO

4, 5. Mambo ka Yehoba o asajijilepo kumwesha Bumfumu bwanji mu jishinda jipya, kabiji bukafikizha kika?

⁴ Yehoba Lesa ye Mfumu wa kimye kyonse, nangwa’mba Kalama Mukatampe wa mu kulengwa konse. Mambo akuba’mba ye walengele bintu byonse oa mutumbijika kwikala pakifulo kya peulu ya byonse. (1 Byambo bya Moba 29:11; Masalamo 103:19; Byubilo 4:24) Bino Bufumu abo Yesu boasapwijilepo bwajinga bwa kibiji, ku bumfumu bwa mu kulengwa konse bwa kwa Lesa. Abo Bufumu bwa Bumesiasa buji na nkebelo yashinkamana, nanchi ino nkebelo yo ika?

⁵ Byonka byo kyalondololwa mu Kitango 6, bantu babiji batanshi basatukijile buntangi bwa kwa Lesa. Na mambo a ano mambo akolomwenwe, Yehoba wasajilepo jishinda jipya ja kumwesheshamo bumfumu bwanji. Lesa wataile mbila ya nkebelo yanji ya kuleta “lukunwa” ukachakakanya Mulolo, aye Satana, ne kufumyapo byubilo bya bundengamambo bobaswana bantu. “Lukunwa” mutanshi ye Yesu Kilishitu, ne “bufumu bwa Lesa” kyo kyela kikonauna Satana. Kupichila mu buno Bufumu, Yesu Kilishitu ukabwezha bundamakyalo pano pantanda mu jizhina ja kwa Yehoba ne kubingisha bumfumu bwa kwa Lesa myaka ne myaka.—Ntendekelo 3:15; Masalamo 2:2-9.

6, 7. (a) Nanchi Bufumu bujipi, kabiji Mfumu ne bakalama bakwabo boba ñanyi? (b) Nanchi bangikazhi ba buno Bufumu bo bañanyi?

⁶ Mwayila kutuntulula kumo kwa mawi a kwa Yesu ku Bafaliseo babi, waambile’mba: “Bufumu bwa Lesa buji mukachi kenu.” (Luka 17:21, The Bible in Luba Kaonde) Nanchi Yesu walumbulwile kuba’mba Bufumu bwajinga mu michima ya bobo bantu babi nyi? Ine. Kutuntulula kwa kilapo kuluñama kwa mu mwine mulaka wa Kingiliki kutangwa bino kuba’mba: “Bufumu bwa Lesa buji pakachi kenu.” (New World Translation) Yesu, wajinga pakachi kabo, mujojo jishinda witongwele aye mwine amba ye Mfumu wa kimye kya kulutwe. Mukupusenshatu na kintu kiji mu muchima wa muntu, Bufumu bwa kwa Lesa kamfulumende wa kine kine, wingila uji na kalama ne bangikazhi. Ye kamfulumende wa mwiulu, mambo utelelwa monse mubiji amba “bufumu bwa mwiulu” ne “bufumu bwa Lesa.” (Mateo 13:11; Luka 8:10) Mu kimwesho, ngauzhi Danyela wamwene Mfumu wabo kwikala “umo wapashañene nobe mwana muntu” waishile kwi Lesa Wabulume bonse ne kupewa “bundamabyalo, ne lukumo, ne bufumu, amba ba mu mitundu yonse ne ba mu mikoka yonse ne ba njimi yonse bamwingijilenga yenkaye.” (Danyela 7:13, 14) Nanchi uno Mfumu ye ñanyi? Kyawama, Baibolo itela Yesu Kilishitu amba “Mwana muntu.” (Mateo 12:40; Luka 17:26) Ee, Yehoba wasajile Mwananji, Yesu Kilishitu, kwikala Mfumu.

⁷ Yesu kechi ulamatu bunke bwanji ne. Uji na ba 144,000 “bakujilwe panopantanda” kwikala bamfumu ne bañanga bakwabo. (Lumwekesho 5:9, 10; 14:1, 3; Luka 22:28-30) Bangikazhi ba Bufumu bwa kwa Lesa bakekala kisemi kya bantu bonse ba panopantanda ponse babena kukokela ku buntangi bwa kwa Kilishitu. (Masalamo 72:7, 8) Nangwa kiji byonkabyo, nanchi twakonsha kushiinwa byepi amba Bufumu kine kine bukabingisha bumfumu bwa kwa Lesa ne kubwezha bwikalo bwa paladisa panopantanda yetu?

KISHIINO KYA KUBA’MBA BUFUMU BWA KWA LESA BWA KINE KINE

8, 9. (a) Nanchi twakonsha kulumbulula byepi kuketekelwa kwa milaye ya Bufumu bwa kwa Lesa? (b) Mambo ka o twafwainwa kushiinwa kuba’mba Bufumu bwa kine kine?

⁸ Angilangulukai kuba’mba mujilo wasoka nzubo yenu. Pano mukwenu uji na mali wimulaya kwimukwasha kushimukulula nzubo yenu ne kunengezhezha kisemi kyenu kajo. Inge kyakuba awo mukwenu wimubula bya kishinka kimye kyonse, nanchi kechi mwafwainwa kumuketekela nenyi? Twambe’mba juba jalondelapo pa kukomboka ku nkito mwatana bamingilo batendeka kala kukukula bibalakasha bya bipe byapile na mujilo kabiji waletela ne kisemi kyenu kajo. Kwa kubula nangwa kuzhinaukane mukashiinwa kuba’mba kumpelo kechi bintutu byonka bikabwezhiwane, bino bikawaminako kukila kala.

⁹ Byonkabyo, Yehoba witupa kishiino kya kuba’mba Bufumu bwa kine kine. Byonka byo kyamweshiwa mu Baibolo mu buku wa Bahebelu, mbaji yavula ya Mizhilo ya imenejileko kukokozha kwa Bufumu. (Bahebelu 10:1) Bimwesho bya bikekala Bufumu bwa kwa Lesa byamwekeshetu patokatu too mu bufumu bwa Isalela panopantanda. Ao kechi wajinga kamfulumende waseeka ne, mambo bakalama baikajile “pa jitanda ja Yehoba.” (1 Byambo bya Moba 29:23) Mu kunungapo, kyaambiwe kuba’mba: “Ndondo ya bufumu kechi ikafumamo mu Yuda ne, nangwa kamama ka bundamakyalo kechi kakafume mu maulu anji ne, kana Shilo waiya; kabiji aye, mikoka ya bantu ikamukokelanga.” (Ntendekelo 49:10)a Ee, mwajinga mu uno mundando wa bamfumu ba ki Yudea amo Yesu, Mfumu wa muyayaya wa kamfulumende wa kwa Lesa moasemekejilwe.—Luka 1:32, 33.

10. (a) Kitendekesho kya Bufumu bwa kwa Lesa bwa Bumesiasa kyaikajikilwe ñanyi kimye? (b) Ñanyi mwingilo wanema bakalama bakwabo ba kwa Yesu ba mu kimye kya kulutwe ye babena kutangijila panopantanda?

¹⁰ Kitendekesho kya Bufumu bwa kwa Lesa bwa Bumesiasa kyaikajikilwe kimye kyasajilwe batumwa ba kwa Yesu. (Efisesa 2:19, 20; Lumwekesho 21:14) Bano bo bajinga batanshi ba mu ba 144,000 bakalama mwiulu pamo ne Yesu Kilishitu kwikala bamfumu bakwabo. Byo bakiji panopantanda, bano bakalama bakwabo ba mu kimye kya kulutwe, babena kutangijila mukwekele wa kusapwila, mu kumvwañana na mukambizho wa kwa Yesu wa kuba’mba: “Yainga na kwibasambisha ba mu mikoka yonse ya bantu baluke ke bana ba bwanga, ne kwibabatiza mu jizhina ja Tata ne ja Mwana ne ja Mupashi Wazhila.”—Mateo 28:19.

11. Mu ñanyi jishinda mwingilo wa kusapwila Bufumu mo abena kwingijiwa lelo jino, kabiji ubena kufikizha kika?

¹¹ Pa kino kimye kunekenena mukambizho wa kupanga bana ba bwanga kuji pa kipimo kikatampe kyabujile kumwekapo kala. Bakamonyi ba kwa Yehoba babena kutaya mbila ya mambo awama a Bufumu panopantanda ponse, mukumvwañana na mawi a bungauzhi a kwa Yesu akuba’mba: “Ano mambo awama a bufumu akasapwilwa panopantanda ponse mwa kwibashimwina ba mu mikoka yonse ya bantu; bino ke ku mpelo.” (Mateo 24:14) Byoluji lubaji lwa mwingilo wa kusapwila Bufumu, pologalamu ikatampe ya lufunjisho ibena kubiwa. Bantu banekenena mizhilo ne mafunde a Bufumu bwa kwa Lesa batendekako kala kwiyowa mutende ne buumo bubula kutana makamfulumende a bantu. Bino byonse bipana kishiino kimwesha kuba’mba Bufumu bwa kwa Lesa bwa kine kine!

12. (a) Mambo ka o kyafwainwa kwichila bakataya mbila ba Bufumu amba Bakamonyi ba kwa Yehoba? (b) Mu ñanyi jishinda Bufumu bwa kwa Lesa mobwapusena na makamfulumende a bantu?

¹² Yehoba wabujile bena Isalela amba: “Anweba bantu bami yenu batumonyi bami, . . . mwi bami ba mwingilo bo nasalulula.” (Isaya 43:10-12) Yesu, aye ‘Kamonyi wa Kishinka,’ wasapwijile mambo awama a Bufumu na kizaku. (Lumwekesho 1:5; Mateo 4:17) Onkao mambo kyafwainwa ku bakataya mbila ba Bufumu lelo kwikala na jizhina ja panyiwa na Lesa ja kuba’mba Bakamonyi ba kwa Yehoba. Bino nanchi mambo ka Bakamonyi o bataila kimye kyabaya bibye ne ngovu na kwisamba na bakwabo pa mambo a Bufumu bwa kwa Lesa? Boba bino mambo a kuba’mba Bufumu lo luketekelotu lujiko lwa bantu. Makamfulumende a bantu apona mukupelawizha nangwa panyuma ya kupitapo kimye kicheche, bino Bufumu bwa kwa Lesa kechi bukapona nangwa pachechetu ne. Isaya 9:6, 7 utela Yesu Ndamakyalo wabo amba, “Mfumu wa mutende” kabiji wanungapo kuba’mba: “Bufumu bwanji bukayanga na kubaya kikupu kabiji mutende ye akaleta kechi ukapwa ne.” Bufumu bwa kwa Lesa kechi buji na biji makamfulumende a bantu—apelawizha kupona ne. Mu bukishinka, Danyela 2:44 wamba kuba’mba: “Lesa wa mwiulu ukaleta bufumu bo bakabula konauna myaka ne myaka, nangwa pachechetu ne, kabiji abwa bufumu kechi bakebupana ku mutundu ungi ne. . . . Abo bukekala myaka ne myaka.”

13. (a) Ñanyi lukatazho alo Bufumu bwa kwa Lesa lo bukasebezelapo bulongo? (b) Mambo ka o twafwainwa kushiinwa amba milaye ya kwa Lesa ikafikizhiwa?

¹³ Ñanyi mfumu wa buntu wakonsha kufumyapo nkondo, bumbanzhi, malwazhi, nzala, ne kubulwa mazubo? Mu kunungapo, ñanyi kalama wa panopantanda wakonsha kusangula bafu? Bufumu bwa kwa Lesa ne Mfumu wabo bakasebezela pa bino bintu. Buno Bufumu kechi bukekala na kabulema, byonka biji mashinyi afwa-fwafwatu akeba kulungishiwa kimye kyonse ne. Mukifulo kya byobyo, Bufumu bwa kwa Lesa kechi byo byo bukekala ne, mambo Yehoba walaya kuba’mba: “Byambo byami bilupuka mu kanwa kami; kechi bikabwelatu byatu kwi amiwa ne, poso kuba kyonkakya kyo nafukula, ne kulumbulukila mu kyonkakya kintu kyo nebitumijile.” (Isaya 55:11) Nkebelo ya kwa Lesa kechi ikakankalwa ne, bino ñanyi kimye Bufumu kyo bwatendekele kulama?

ÑANYI KIMYE BUFUMU KYO BWATENDEKELE KULAMA?

14. Ñanyi kintu bana ba bwanga ba kwa Yesu kyoba bujile kumvwisha pa mambo a Bufumu, bino kika Yesu kyo ayukile pa mambo a bukalama bwanji?

¹⁴ “Nkambo, musakubwezha bufumu ku bena Isalela mu kyonka kino kimyenyi?” Jino jipuzho jobaipwizhe bana ba bwanga ba kwa Yesu jimwesha kuba’mba pa kimye kyo bejipwizhenga kechi bakiyukile nkebelo ya Bufumu bwa kwa Lesa ne kimye kyatongolwa kyo bukatendekelamo kulama ne. Pa kwibajimunako kubula kusombatu pa ano mambo, Yesu waambile’mba: “Ka kiji kyenu kya kuyuka moba nangwa myaka, yo belamina bene Batata, ine.” Yesu wayukile kuba’mba kimye kyanji kya kulama ino ntanda kyakijinga kulutwe, kimye kyabaya panyuma ya lusanguko lwanji ne kukanjila kwiulu. (Byubilo 1:6-11; Luka 19:11, 12, 15) Binembelo byaambile kino. Byepi byo byo?

15. Nanchi Masalamo 110:1 itupa byepi mana pa mambo a kimye kyatendekele bukalama bwa kwa Yesu?

¹⁵ Pakutongola Yesu mu bungauzhi amba “Nkambo,” Mfumu Davida waambile’mba: “Yehoba wamwambijile Nkambo yami, amba, Ikalai ku kilujo kyami, Poso ngalule balwanyi benu ke kyakutulapo maulu enu.” (Masalamo 110:1; esakanyai na Byubilo 2:34-36.) Buno bungauzhi bumwesha kuba’mba bukalama bwa kwa Yesu kechi bwatendekeletu ponkapo aku ukanjilatu mwiulu ne. Mu kifulo kya byobyo, wapembelejilenga ku kilujo kya Lesa. (Bahebelu 10:12, 13) Nanchi kuno kupembelela kwatwajijile kufika ku ñanyi bula bwa kimye? Nanchi bukalama bwanji bwatendekele kimye ka? Baibolo itukwasha kutana mikumbu.

16. Kika kya mwekele mu 607 B.C.E., kabiji kyakwatankene byepi na Bufumu bwa kwa Lesa?

¹⁶ Muzhitu bunke panopantanda Yehoba mo abikile jizhina janji wajinga Yelusalema. (1 Bamfumu 11:36) Kabiji ye wajinga muzhi mukatampe wa bufumu bwa pantanda bwaswishiwe na Lesa bwakwimenako Bufumu bwa kwa Lesa bwa mwiulu. Onkao mambo, lonaiko lwa Yelusalema ku bena Babilona mu 607 B.C.E. lwajinga bingi na bwaluluzhi. Kino kyubilo kyayukishe ntendekelo ya lepa ya kuchibikizha kulama kwa buntunanwa kwa kwa Lesa pa bantu banji ba panopantanda. Pepi nobe myaka bitota bitanu na kimo, Yesu wamwesheshe kuba’mba kino kimye kya kuchibikizha kulama kyakijingakotu, mambo waambile’mba: “Yelusalema bakamunyanta ku Bagentila, poso myaka ya Bagentila ikapwe.”—Luka 21:24.

17. (a) Nanchi “myaka ya Bagentila” yo ika, kabiji yafwainwe kwikala na bula walepa byepi? (b) Ñanyi kimye kyatendekele “myaka ya Bagentila” kabiji yapwile kimye ka?

¹⁷ Kimye kya “myaka ya Bagentila,” makamfulumende a panopantanda aswishiwe kuchibikizha buntangi bwaswishiwa na Lesa. Akyo kimye kyatendekele na lonaiko lwa Yelusalema mu 607 B.C.E., ne Danyela wamwesheshe kuba’mba kikatwajijila pa “bimye bitanu na bibiji.” (Danyela 4:23-25) Ñanyi bula abobo? Baibolo imwesha kuba’mba “bimye” bisatu ne kichika byaesakana pamo na moba 1,260. (Lumwekesho 12:6, 14) Kuvuzha kino kibese kya kimye jibiji, nangwa’mba bimye bitanu na bibiji, bikala ke moba 2,520. Bino kafwako kintu kikatampe kyaubiwe ku mpelo ya kyo kya kibese kya kimye kipi ne. Nangwa kikale byonkabyo, kwingijisha “mwaka umo na mambo a juba jimo” ku bungauzhi bwa kwa Danyela ne kubala myaka 2,520 kufuma mu 607 B.C.E., tufika mu mwaka wa 1914 C.E.—Kubala 14:34; Ezikyo 4:6.

18. Kika Yesu kyo aubile panyumatu yakwikala pa Bufumu, kabiji kino kyafikijile byepi ntanda?

¹⁸ Nanchi Yesu watendekele kulama mwiulu pa kyonkakyo kimye nyi? Mu kitango kyalondelapo tukesamba pa mambo a mu Binembelo o twafwainwa kuswilamo kuba’mba watendekele kulama. Mu bukishinka, kutendeka kulama kwa kwa Yesu kechi kwajinga kwa kuyukanyikilwa ku mutende wa ponkapotu panopantanda ne. Lumwekesho 12:7-12 umwesha kuba’mba panyumatu ya kutambula Bufumu, Yesu waelele Satana ne bamalaika banji ba budemona kufuma mwiulu. Kino kyalumbulula malwa panopantanda, bino kibena kutekenesha pa kutanga amba Diabola ujitu na ‘kimye kicheche’ kyamushajila. Bukumotu, tukasekele kechi na mambo a kubatu’mba Bufumu bwa kwa Lesa bubena kulama ne, bino ne na mambo a kuba’mba bukaleta mapesho ku ino ntanda ne ku bantu bakyumvwina. (Masalamo 72:7, 8) Nanchi twayuka byepi kuba’mba kino bukumotu kyubiwe?

[Tubyambo twa mushi]

MONAI INGE MWAYUKA

Nanchi Bufumu bwa kwa Lesa bobuka, kabiji bulama kufuma pi?

Bañanyi balama mu buno Bufumu, kabiji bangikazhi babo bañanyi?

Mu ñanyi jishinda Yehoba moetupela kishiino kya kuba’mba Bufumu bwa kine kine?

Ñanyi kimye kyatendekele “myaka ya Bagentila” kabiji yapwile ñanyi kimye?

[Kitenguluzha pa peja 94]

BYUBILO BIMO BYANEMA BYAKWATANKANA NA BUFUMU BWA KWA LESA

• Yehoba wataya mbila ya nkebelo yanji ya kuleta “lukunwa” ukachakakanya Mulolo, aye Satana Diabola.—Ntendekelo 3:15.

• In 1943 B.C.E., Yehoba wamwesheshe kuba’mba uno “lukunwa” ukekala muntu ukasemwa mu mundando wa kwa Abalahama.—Ntendekelo 12:1-3, 7; 22:18.

• Lulayañano lwa Mizhilo lwapainwe ku bena Isalela mu 1513 B.C.E. lwanengezhezhe “kimvule kya bintu byawama bikeya.”—Kulupuka 24:6-8; Bahebelu 10:1.

• Bufumu bwa bena Isalela bwa panopantanda bwatendekele mu 1117 B.C.E., kabiji bwatwajijile panyuma ya byo byo mu mundando wa kwa Davida.—1 Samwela 11:15; 2 Samwela 7:8, 16.

• Yelusalema waonaunwa mu 607 B.C.E., ne “myaka ya Bagentila” yatendeka.—2 Bamfumu 25:8-10, 25, 26; Luka 21:24.

• Mu 29 C.E., Yesu washingilwe kwikala Mfumu Wasalwa kabiji watwajijile na butumwa bwanji panopantanda.—Mateo 3:16, 17; 4:17; 21:9-11.

• Mu 33 C.E., Yesu wabwelele kwiulu, na kutengela ku kilujo kya Lesa poso kimye kya kulama kwanji byo kyatendekele.—Byubilo 5:30, 31; Bahebelu 10:12, 13

• Yesu wabikwa pa jitanda ja Bufumu bwa mwiulu mu 1914 C.E. pa kupwa kwa “myaka ya Bagentila.”—Lumwekesho 11:15.

• Satana ne bademona banji baelelwe kwipi na panopantanda kabiji baleta malwa avula ku bantu.—Lumwekesho 12:9-12.

• Yesu ubena kutangijila mwingilo wa kusapwila mambo awama a Bufumu bwa kwa Lesa.—Mateo 24:14; 28:19, 20.