Kitango 12
“Bumbulwakoloka, Lesa Uji Nabonyi?”
1. Twakonsha kumvwa byepi pa mambo a byubilo bya nshiji?
MWANAMUKAZHI wakikulumpe wafwilwa bamujiila mali anji. Kaana ka lukeke bekasankilapo kwi inako wakanama muchima. Muntu bamukasa na mambo o abula kulenga ne. Mumvwa byepi pa bintu bya uno mutundu? Bino bintu kampe bimukozha bingi ku muchima, kabiji kijitu bulongo kumvwa byobyo. Atweba bantu twayuka bingi kyawama ne kyatama. Umvwe paubiwa nshiji, kitukola bingi ku muchima. Tukeba muntu waubilwa nshiji kumufuta kabiji ne yewo waubila nshiji mukwabo kumukambula. Umvwe kino kyabula kubiwa, twakonsha kuzhinauka’mba: ‘Nanchi Lesa umona bibena kubiwa nyi? Nga mambo ka o abena kutajilapotu?’
2. Habakuka waumvwine byepi pa mambo a nshiji, kabiji mambo ka Yehoba o abujile kumukajipila?
2 Mu bwikalo bonse bwa bantu, bakalume ba Yehoba bakishinka bakishikishapo kala mepuzho a yenka uno mutundu. Kya kumwenako, ngauzhi Habakuka walombele kwi Lesa amba: “Mambo ka o mwaswila’mba mmone nshiji yatama bibye? Mambo ka o mwalekela bukapondo, bumpupabizhila, bumbanzhi, ne kukanama kukumbanatu konse konse?” (Habakuka 1:3, Contemporary English Version) Yehoba kechi wamukajipijile Habakuka pa ano mepuzho o aipwizhe mu bukishinka ne, mambo aye mwine Yehoba ye wabikilemo bololoke mu bantu. Ee kine, Yehoba wabikamo mwi atweba kipimo kicheche kya kino kyubilo kyanji kikatampe kya bololoke.
Yehoba Washikwa Nshiji
3. Mambo ka o kyafwainwa kwambiwa’mba Yehoba wayukisha nshiji kukila byo twiiyuka?
3 Yehoba wayuka nshiji yonse. Umona bibena kubiwa. Pa mambo a moba a Nowa, Baibolo witubula’mba: “Yehoba wamwene bubi bwa bantu byo bwatamisha pano pa ntanda, ne milanguluko yonse ya mu michima yabo byo yajingatu yatama kikuputu.” (Ntendekelo 6:5) Akilangulukaipotu mwatala ino ñambilo. Javula, nshiji twiimona umvwe twaumvwapo bintu bimo byaubiwa nangwa byo twapitamo atwe bene. Bino kupusanako, Yehoba wayuka nshiji yonse ibena kubiwa panopantanda ponse. Wiimonatu yonse! Kabiji aye umona ne milanguluko yatama iji mu muchima ilengela byubilo bya nshiji.—Yelemiya 17:10.
4, 5. (a) Baibolo umwesha byepi amba Yehoba wata muchima aba bobilwa nshiji? (b) Nga aye mwine Yehoba waubilwa byepi nshiji?
4 Bino Yehoba uba byavula kukila kuyukatu nshiji. Uta ne muchima aba baubilwa nshiji. Kimye bantu banji kyo bebamanyikilenga ku balwanyi babo, Yehoba waumvwinenga bingi bulanda “mambo a kubinza kwabo byo babinzhilenga na mambo a boba bebamanyikilenga.” (Mitonyi 2:18) Kampepo mwamona kuba’mba bantu bamo umvwe kimye kyonse sa bamona nshiji, kibijila bafumyako ne maana ku boba babena kubilwa nshiji. Pano bino kechi byo byo kiji kwi Yehoba ne! Aye wamona nshiji yonse po yapela pa myaka nobe 6,000, bino kechi waleka kwiishikwa ne. Baibolo witubula mu bukishinka’mba, bintu nabiji “lujimi wa bubela,” “maboko echila mashi a babula mambo,” ne “kamonyi wa bujimbijimbi wamba bya bubela” byo bya bunya kwi aye.—Byambo bya Mana 6:16-19.
5 Kabiji akilangulukai Yehoba byo ebanenene bantangi batama ba mu bena Isalela. Watangijile ngauzhi wanji na mupashi kwibashikisha’mba: ‘Nanchi kechi yenu mwafwainwa kuyuka kuchiba mambo monka mo aolokela nenyi?’ Panyuma ya kwibalondolwela bulongo byo baingijishenga bulume bwabo kutama, Yehoba waambijile jimo kikebamwekela aba banabalume batamine amba: “Bakamujijila Yehoba, bino kechi ukebakumbula ne; kine ukafya kilungi kyanji kwi abo mu kyokya kimye, mambo byubilo byabo byatama.” (Mika 3:1-4) Yehoba byo ashikwapo nshiji! Aye mwine ye mutanshi kubilwa nshiji! Satana wamwendeleka bingi pa myaka yavula. (Byambo bya Mana 27:11) Kabiji kunungapo, Yehoba kyamukolele bingi ku muchima kimye Mwananji wabujilepo ‘kulengapotu ne mambo’ ne, kyo afwijilwe nshiji ya muloolo ne kumwipaya nobe kapondo. (1 Petelo 2:22; Isaya 53:9) Kya kine, Yehoba kechi wafumyako maana ku malwa a boba bobilwa nshiji ne.
6. Twakonsha kumvwa byepi umvwe twamona nangwa twaubilwa nshiji, kabiji mambo ka?
6 Onkao mambo, umvwe twamona nshiji nangwa atwe bene inge twaubilwa nshiji, ke kintu kya kisemwa kumvwa kutama ku muchima. Twalengwa mu kipasha kya Lesa, kabiji nshiji yapusenshatu na Yehoba byo aji. (Ntendekelo 1:27) Pano nga mambo ka Yehoba o aswishisha nshiji?
Mambo a Bumfumu bwa Lesa
7. Lumbululai bumfumu bwa Yehoba byo bwazhinaukilwe.
7 Mukumbu wa buno bwipuzho walamata ku mambo a bumfumu. Byonka byo twamona kala, Mulenga uji na lūsa lwa kulama ntanda ne bonse bekalapo. (Masalamo 24:1; Lumwekesho 4:11) Nangwa byonkabyo, bumfumu bwa Yehoba bwazhinaukilwe kuntendekelo ya bwikalo bwa bantu. Kino kyaubiwe byepi? Yehoba wakambizhe muntu mutanshi aye Adama kubula kuja ku kichi kimo kyajinga mu bujimi bwa mu muzhi wanji wa Paladisa. Ki ka kyafwainwe kubiwa umvwe wabula kukokela? Lesa wamubujile’mba, “ukafwa kine.” (Ntendekelo 2:17) Uno mukambizho wa Lesa kechi wajinga wakatazha kwi Adama nangwa ku mukazhanji Evwa ne. Nangwa byonkabyo, Satana wamushiine Evwa kuba’mba Lesa wakizhizhemo mizhilo. Ki ka kyafwainwe kufumamo umvwe wajileko ku kichi? Satana wabujile Evwa kwakubula kupita mu mbaji’mba: ‘Kechi mukafwa ne. Mambo Lesa wayuka’mba mu juba jo mukajako, meso enu akalaba; kabiji mukekala pamo nobe Lesa mwine ne kuyuka byawama ne byatama.’—Ntendekelo 3:1-5.
8. (a) Byambo bya kwa Satana byo aambile kwi Evwa byatajile mwepi? (b) Ki ka Satana kyo azhinaukileko pa mambo a bumfumu bwa Lesa?
8 Mu bino byambo byanji, Satana kechi wikitazhizhetu mu kuba’mba Yehoba wamufile Evwa mabulañano anema ne, wikitazhizhe ne mu kuba’mba Yehoba wamubepele. Satana wajimukile kumona’mba kechi wazhinauka bukine bwa bumfumu bwa Lesa ne. Wazhinaukileko lūsa, ne bololoke bwa buno bumfumu. Mu ñambilo ikwabo, Satana waambile kuba’mba Yehoba kechi waingijishenga bumfumu bwanji mu jishinda jaoloka kabiji jawamina bangikazhi Banji ne.
9. (a) Bi ka byafumine mu milengulwila ya ba Adama ne Evwa, kabiji kino kyaletele ñanyi mepuzho akatampe? (b) Mambo ka Yehoba o abujile konauna aba bansatuki ponkapotu?
9 Byonkabyo, ba Adama ne Evwa bamulengulwile Yehoba kupichila mu kuja ku kichi kyo bebakanyishe. Milengulwila yabo ibaletejile lukabisho lwa lufu monka mwaambijile Lesa. Bubela bwa kwa Satana bwaletele mepuzho akatampe bingi. Nanchi kine Yehoba uji na lūsa lwa kulama bantu nyi, inyi bantu bafwainwa kwilama abo bene? Nanchi Yehoba wingijisha bumfumu bwanji mu jishinda jawama nyi? Yehoba wafwainwe kwingijisha bulume bwanji bwakila konauna boba bansatuki ponkapotu. Bino ano mambo akolomwenwe ajinga a bukalama bwanji kechi a bulume bwanji ne. Onkao mambo konauna ba Adama, Evwa, ne Satana inge kechi kwamwesheshe bukalama bwa Lesa amba bwaoloka ne. Kabiji inge kwaletatu ne mepuzho akwabo pa mambo a bukalama bwanji. Jishindatu ja kuyukilako’mba kana bantu bakonsha kwilama abo bene bulongo kwakubula Lesa, ke kuswisha kimye kupitapo.
10. Nga mpito yamweshapo ka pa mambo a bukalama bwa bantu?
10 Nga kimye kyonse kye kyapitapo kyamwesha ka? Pa myaka yonse ye, bantu baeseka eseka makafulumende apusana pusana, nabiji kafulumende wa autocracy, wa democracy, wa socialism, ne wa communism. Bintu byonse byafuma mu ano makafulumende byaambiwa mu byambo bya mu Baibolo bya kubula kupita mu mbaji bya kuba’mba: ‘Muntu umo wauba bunkambo pa muntu mukwabo mu kumuyanjisha.’ (Musapwishi 8:9) Ngauzhi Yelemiya kyo kyo aambijile’mba: ‘Anweba Yehoba, nayuka namba muntu mwine na maana anji kechi wakonsha kusalulula jishinda jawama kuyamo ne, aye mwine muntu kechi uji na bulume bwa kwenda monka mwafwainwa ne.’—Yelemiya 10:23.
11. Mambo ka Yehoba o alekejile bantu kuyanda?
11 Yehoba wayukile kufumatu ne ku ntendekelo amba mu bukalama bwa kwilama bantu bene mukafuma buyanji bwavula. Nanchi waubile nshiji pa kuswisha buno bwikalo bwa buyanji kutwajijila nyi? Ine! Kya kumwenako: Fwanyikizhai kuba’mba muji na mwana ubena kukebewa kumusaya pa kuba’mba kikola kyo aji nakyo kibukwe. Mwayuka’mba kuno kumusaya kukalengela mwanenu kumanama pa kakimye kacheche, kabiji kino kimuletela bulanda bukatampe bingi. Pa kimye kimotu mwayuka kuba’mba panyuma ya kumusaya mwanenu ukekala na butuntulu bwa mubiji bwawama. Byonkabyo, Lesa wayukile kabiji waambijile ne jimo kuba’mba kuswisha bukalama bwa bantu ko auba kukaleta lumanamo ne buyanji. (Ntendekelo 3:16-19) Pano bino wayukile ne kuba’mba kukabululwa kwa kine kabiji kwa kikupu kukekalako panyuma ya kuleka bantu bonse bemwena bene bintu byatama bifuma mu bunsatuki. Mu jino jishinda mo mwafwainwa kupwila mambo a bumfumu bwa Lesa kikupu, myaka ne myaka.
Mambo a Bulumbuluke bwa Bantu
12. Byonka byo kyalondolowa pa byo kyajinga kwi Yoba, ñanyi mambo a bubela Satana o apelemo bantu?
12 Kuji ne lubaji lukwabo lwa ano mambo. Byo azhinaukilenga lūsa ne bololoke bwa bukalama bwa Lesa, Satana kechi wabepejiletu Yehoba pa mambo a bumfumu bwanji bonka ne; wabepejile ne bakalume ba Lesa pa mambo a bulumbuluke bwabo. Kya kumwenako, akimonai Satana byo aambijile Yehoba pa mambo a Yoba muntu waoloka: “Anweba kechi mwamuzhokolosha aye mwine, ne ba mu nzubo yanji, ne byonse byo aji nabyo na nsakwa konse konse nenyi? Anweba mwapesha mingilo yanji, kabiji bintu byanji byavula kala mu kyalo. Bino umvwe mutanyike kuboko kwenu ne kukwatako ku kintu nangwa kimo kyo aji nakyo, aye ukemunena mwenga konka ku meso enu.”—Yoba 1:10, 11.
13. Satana byo aambile pe Yoba byatajile mwepi, kabiji kino kyavwangamo byepi ne bantu bonse?
13 Satana waambile kuba’mba Yehoba waingijishenga bulume bwanji bwa luzhikijilo kujimbaikilamo Yoba amba epane kwi aye. Akino kyalumbulwilenga amba bulumbuluke bwa kwa Yoba bwajinga bwa bukamfutumfutu, kabiji ne kuba’mba wapopwelangatu Lesa na mambo a bintu byo amwenangamo. Satana waambishepo kyabaya kuba’mba umvwe kya kuba Lesa waleka kubila Yoba bintu byawama, ukamunena mwenga Mulenga wanji. Satana wayukile’mba Yoba ye yenkatu muntu walumbulukile ‘mu koloka, ne mu kwakamwa Lesa ne mu kuvundamina ku bubi.’a Onkao mambo, umvwe kya kuba’mba Satana waonawine bulumbuluke bwa kwa Yoba, nanchi inge wakankelwe konauna ne bwa bantu bonse nyi? Mu jino jishinda, Satana wazhinaukilenga bukishinka bwa boba bonse bakeba kwingijila Lesa. Pa kuba’mba abaishe ano mambo, Satana waambijile Yehoba amba: ‘Byonse byo aji nabyo muntu [kechi Yoba yenkatu ne] ukebipana mu kupulusha mweo wanji.’—Yoba 1:8; 2:4.
14. Nga mpito yamweshapo ka pa mambo a bishiino bya bubela bya kwa Satana pa bantu?
14 Mpito yamwesha kuba’mba, bantu bavula byonka byajinga Yoba, batwajijila kwikala bakishinka kwi Yehoba mu kimye kya meseko kupusanako na byaambile Satana. Balengela muchima wa Yehoba kusangalala na mambo a bwikalo bwabo bwa bukishinka, kabiji kino kyalengela Yehoba kushinawina Satana amba myendeleko yanji ya bwitote ya kuba’mba bantu bakaleka kwingijila Lesa umvwe bamanyikwa, ya bubela. (Bahebelu 11:4-38) Ee kine, bantu bakishinka bakana kuvundamina Lesa. Nangwatu kimye kyo basusubala na bwikalo bwa malwa, popo batwajijilatu na kukinkisha manungo mwi Yehoba kwibapa bulume bwa kuchinchika.—2 Kolinda 4:7-10.
15. Bwipuzho ka bwakonsha kwipuzhiwa pa mambo a buchibamambo bwa Lesa bwa kunyuma ne bwa kulutwe?
15 Pano bino, Yehoba kechi wingijishatu bololoke bwanji na mambo a bumfumu ne bulumbuluke bwa bantu bonkatu ne. Baibolo witubula jishimikila ja buchibamambo bwa Yehoba bwa kuchibila mambo bantu ne mikoka yonse. Kabiji muji ne bungauzhi bubena kwamba pa luzhachisho lo akoba kulutwe. Mambo ka o twafwainwa kuketekela’mba Yehoba wachibanga kabiji ukachibila mambo monka mo aolokela?
Ene Mambo Buchibamambo Bwaoloka bwa Lesa o Bwakijila
16, 17. Bya kumwenako ka bimwesha kuba’mba ndangulukilo ya bantu yo balangulukilamo bintu yapelelela pa mambo a buchibamambo bwaoloka?
16 Pa mambo a Yehoba, kyafwainwa kwambiwa’mba: “Mashinda anji onse o aoloka.” (Mpitulukilo ya mu mizhilo 32:4) Kafwako nangwa umo wa mwi atweba wakonsha kwamba’mba mashinda ami aoloka ne, mambo javula ndangulukilo yetu yapelelela ilubankanya milanguluko yetu ya byawama. Kya kumwenako, akilangulukai pe Abalahama. Wasashijile Yehoba na mambo a lonaiko lwa Sodoma nangwa kya kuba bubi bwajingamo bwasampukijile ne pa katele. Washikishe Yehoba amba: “Kine mukonauna baoloka pamo na babinyi?” (Ntendekelo 18:23-33) Kya kine mukumbu wajinga’mba ine. Panyuma ya kuba Lota waoloka ne baana banji babakazhi bafika mutende mu muzhi wa Zoala, Yehoba po po ‘anokeshe kibiliki ne mujilo’ pa Sodoma. (Ntendekelo 19:22-24) Kupusanako na kino, Yona “wazhingijile” bingi pa kumona Yehoba waubila lusa bena Ninevwa. Na mambo a kuba Yona watayijile jimo mbila ya kwibonaunatu bonse shata, wafwainwe kusangalala bingi pa kumona baipayiwa nangwa kya kuba balapijile kufuma panshi ya michima yabo.—Yona 3:10–4:1.
17 Yehoba watekeneshe Abalahama kuba’mba buchibamambo bwanji bwaoloka kechi bwipayatu babi bonka ne, bino bupulusha ne baoloka. Kabiji Yona, wafunjile kuba’mba Yehoba wa lusa. Umvwe babi bapimpula mashinda abo, ‘waswila jimo kulekela mambo.’ (Masalamo 86:5) Kupusanako na bantu bomvwa moyo bakeba kulamawizha bifulo byabo, Yehoba kechi uleta lukabisho kukebatu’mba amweshe bulume bwanji ne, kabiji kechi uleka kumwesha lusa na mambotu a kuchina’mba bakamumona’mba kafwako kyo akonsha kuba ne. Umwesha lusa umvwe paikala kibena kukebewa kumwesha lusa pa kimye kiji kyonse.—Isaya 55:7; Ezikyo 18:23.
18. Mweshai kufuma mu Baibolo kuba’mba Yehoba kechi ujimbaikwa na byambo bya pa kanwatu ne.
18 Nangwa byonkabyo, Yehoba kechi ujimbaikwa na byambo bya pa kanwatu ne. Kimye bantu banji kyo bakosejile kupopwela bankishi, Yehoba waambile patokatu to amba: ‘Nsa kukuchibila mambo monka mwayila ñendelo yobe; nkakukabisha na mambo a bintu byobe bya bunya byonsetu. Amiwa kechi nkakutala na lusa nangwa kukulekatu ne, bino, nkakukabisha na mambo a ñendelo yobe.’ (Ezikyo 7:3, 4) Onkao mambo, umvwe bantu bakosela ku byubilo byabo, Yehoba wibachibila mambo monka mwayila mashinda abo. Pano bino, buchibamambo bwanji bwimena pa bishinka byaumvwanyika. Kimye kyo aumvwine “muteto” wabaya pa mambo a Sodoma ne Gomola, Yehoba waambile’mba: “Onkao mambo pano ngikile nkamone kana babenakuba monka mwayila muteto wafika ko nji, inyi ne.” (Ntendekelo 18:20, 21) Byo twafwainwa kusantapo kuba’mba Yehoba kechi uji nobe bantu bafikatu ponkapo kuchiba mambo lubilo lubilo kwakubula kumvwisha bishinka byonse ne! Ee, Yehoba uji byonka Baibolo byo amulumbulula amba, “ye Lesa wakishinka wabula bubi.”—Mpitulukilo ya mu mizhilo 32:4.
Ikalai na Luketekelo mu Bololoke bwa Yehoba
19. Twafwainwa kuba byepi umvwe tuji na mepuzho o twabula kumvwisha pa mambo a Yehoba byo engijisha bololoke bwanji?
19 Baibolo kechi wakumbula mepuzho onse a pa mambo a Yehoba byo aingijilenga kunyuma ne; kabiji kechi waambatu pa byonse Yehoba byo akachibila bantu mambo pa muntu pa muntu nangwa mabumba mu kimye kya kulutwe ne. Umvwe twakankalwa kumvwisha mashimikila nangwa bungauzhi bwa mu Baibolo mwabula bino bishinka, twakonsha kumwesha bukishinka bumotu bwamwesheshepo Mika, wanembele’mba: “Nkamupembelela Lesa yenkaye umpulusha.”—Mika 7:7.
20, 21. Mambo ka o twafwainwa kuketekela kuba’mba Yehoba ukatwajijila kuba byaoloka?
20 Twafwainwa kuketekela kuba’mba mu kiji kyonse, Yehoba ukoba kyaoloka. Nangwa kibena kumweka nobe bantu bafumyako maana ku nshiji, Yehoba walaya’mba: “Kushinkanya ko kwami; amiwa yami nkashinkanya.” (Loma 12:19) Umvwe twamwesha muchima wa kupembelela, tukamba na luketekelo byonka byaambile mutumwa Paulo amba: “Bumbulwakoloka, Lesa uji nabonyi? Ine kabiji, akyo ne.”—Loma 9:14.
21 Pa kino kimye, tubena kwikala mu “bimye byakatazha.” (2 Timoti 3:1) Nshiji ne “lukabisho” byalengela malwa avula bingi. (Musapwishi 4:1) Nangwa byonkabyo, Yehoba kechi waaluka ne. Nshiji wakiishikwatu ne luno, kabiji wibata bingi muchima aba bobilwa nshiji. Umvwe twatwajijila bakishinka kwi Yehoba ne ku bumfumu bwanji, uketupa bulume bwa kuchinchika kufikila kimye kyatongolwa kyo akafumyapo nshiji yonse kupichila mu bukalama bwa Bufumu bwanji.—1 Petelo 5:6, 7.
[Tubyambo twa mushi]
a Yehoba waambile pe Yoba’mba: ‘Mambo kapaji muntu mukwabo pano pa ntanda waesakana nanji ne.’ (Yoba 1:8) Kyamweka Yoba waikeleko Yosefwa sa afwa kala kabiji Mosesa sa akyangye kutongolwa kwikala ntangi wa bena Isalela. Onkao mambo o o kyaambijilwe kuba’mba pa kyokya kimye kafwako wajinga na bulumbuluke bwajingapo na Yoba ne.
Mepuzho a Kulangulukapo
Mpitulukilo ya mu mizhilo 10:17-19 Mambo ka o twafwainwa kuketekela’mba Yehoba kechi utala ku bilungi bya bantu mu ñiñijilo yanji ne?
Yoba 34:1-12 Umvwe mwamona nangwa mwaubilwa nshiji, nga byambo bya kwa Elihu byakonsha kukosesha byepi luketekelo lwenu mu bololoke bwa Lesa?
Masalamo 1:1-6 Mambo ka o kitekeneshesha kuyuka’mba Yehoba upima bulongo byubilo bya waoloka ne wabula koloka?
Malakai 2:13-16 Yehoba waumvwine byepi pa nshiji yo baubijile banabakazhi pa kwibakana ku bamwata wabo kwakubula ne ene mambo a kwibakaina ne?
[Kipikichala pa peja 122]
[Kipikichala pa peja 123]
Yehoba kechi ‘ukonauna baoloka pamo na babi ne’