Bya Kusala bya Kisangajimbwe Byawama

1, 2. Twakonsha kusala byepi bya kisangajimbwe?

FWANYIKIZHAI’MBA mukeba kuja kipangwa kimo kyatobala bingi, pano bino mwataana’mba kyabola mutamba umo. Abya mwakonsha kuba byepi? Kampe mwakonsha kuja kipangwa kyonse, kujiila kumo ne mutamba wabola; mwakonsha kutaya kipangwa kyonse; nangwa mwakonsha kuchibako mutamba wabola ne kujako yewa wawama. Kyepi kyo mwakonsha kusalapo?

² Bya kisangajimbwe nabyo biji nobe kino kipangwa. Kimye kimo, mwakonsha kuba kemukebe kukayapo bisela bimo, pano bino, mwavuluka’mba bya kisangajimbwe byavula lelo jino byatama bingi kabiji biji nobe kipangwa kyabola. Abya mwakonsha kuba byepi? Bamo bakonsha kwivwanga mu bya kisangajimbwe byonse bya mu ino ntanda. Bakwabo bakonsha kukana bya kisangajimbwe byonse kuchina’mba bakevwanga mu bintu byatama. Bino bakwabo nabo bakonsha kusalapo kukayakotu bya kisangajimbwe byawama ne kukana byobya byabula kufwainwa. Ñanyi kintu kyo mwafwainwa kusalapo pa kuba’mba mwikale mu butemwe bwa Lesa?

3. Ñanyi bintu byo tusakwisambapo?

³ Atweba bavula twakonsha kusalapo jishinda ja busatu. Twayuka’mba bya kukayakaya nabyo bikebewa, pano bino twafwainwa kusala bya kisangajimbwe byawama. Onkao mambo, twafwainwa kulangulukapo pa byo twakonsha kuyuka bya kisangajimbwe byawama ne byatama. Patanshi twayai twisambe pa nsajilo yetu ya bya kisangajimbwe byo yakonsha kuwamisha nangwa kutamisha mpopwelo yetu ya kupopwela Yehoba.

“BINTU BYONSE SAKA MWIBYUBILA LUKUMO LWA LESA”

4. Kwipana kwetu kwakonsha kwitukwasha byepi kusala bulongo bya kisangajimbwe?

⁴ Kamonyi umo mukulumpe wabatizhiwe mu 1946 waambilepo’mba: “Nebikila mutanchi wa kutanwa ku majashi onse a lubatizhilo ne kumvwisha bibena kwambiwa, kumona nobe jashi ja lubatizhilo jibena kwambiwa kwi amiwa.” Mambo ka? Walumbulwile’mba: “Kimye kyonse, kuvuluka kwipana kwami kwankwasha bingi kutwajijila kwikala wa kishinka.” Kwambatu kine, ne anweba mwakonsha kwitabizha kino. Umvwe kemuvuluke’mba mwamulayile Yehoba kumwingijila mu bwikalo bwenu bonse, kino kikemulengela kuchinchika. (Tangai Musapwishi 5:4.) Ibyo, kulanguluka langulukapo pa kwipana kwenu kukemukwasha kuba bulongo kechi mu mwingilo wa bwina Kilishitu yenkatu ne, bino ne mu mbaji ikwabo ya mu bwikalo, ko kuba’mba kuvwangakotu ne bya kisangajimbwe. Mutumwa Paulo waambilepo pa kino kishinka kimye kyo anembejile bena Kilishitu ba mu moba anji amba: “Inge mubena kuja, nangwa mubena kutoma nangwa mubena kuba kintu kya byepi nangwa kya byepi, bintu byonse saka mwibyubila lukumo lwa Lesa.”—1 Kolinda 10:31.

5. Nanchi Bena Levi 22:18-20 bakonsha kwitukwasha byepi kumvwisha lujimuno luji mu Loma 12:1?

⁵ Bintu byonse byo muba byakonsha kwimulengela kwingijila bulongo Yehoba nangwa ne. Mu nkalata yanji yo anembejile bena Loma, Paulo wanembelemo byambo byawama bingi bya kukwasha bakwabo ba mu lwitabilo kuyuka bukine. Wibakambizhe’mba: “Mulambule mibiji yenu kwikala kitapisho kyumi, kyazhila, kyaitabilwa kwi Lesa ne kwingila mwingilo wazhila na bulume bwenu bwa kulanguluka.” (Loma 12:1) Mubiji wenu wavwangamo milanguluko, muchima ne bulume bwenu. Bino byonse mwibingijisha kwingijilamo Lesa. (Mako 12:30) Paulo waamba pa uno mwingilo wa kwingila na muchima yense kwikala kitapisho. Mu kino kyambo kya “kitapisho” mujiko ne lujimuno. Mu Mizhilo Lesa yo apele Mosesa, kitapisho kyalemana Lesa kechi wikiswanga ne. (Bena Levi 22:18-20) Po pamotu, umvwe mwingilo wa mwina Kilishitu watama, Lesa kechi ukamuswa ne. Pano kino kyakonsha kwikala byepi byobyo?

6, 7. Mwina Kilishitu wakonsha kutamisha byepi mubiji wanji, kabiji ñanyi bintu bifumamo?

⁶ Paulo wakambizhe bena Kilishitu ba mu Loma amba: “Kange muleke . . . mibiji yenu kwikala bilwilo bya bubi ne.” Kabiji Paulo wibambijile ne kuba’mba ‘mwipaye byubilo bya mubiji.’ (Loma 6:12-14; 8:13) Mu nkalata yanji itanshi watongwelemo “byubilo bya mubiji” bimo. Pa mambo a bantu bandengamambo, tutanga’mba: “Kanwa kabo kayula mafingo.” “Maulu abo aya lubilo na kwichila mashi.” “Abo kechi bakamwa Lesa ne.” (Loma 3:13-18) Mwina Kilishitu wakonsha kutamisha mubiji wanji umvwe waingijisha “binungwa” bya mubiji wanji kubilamo byubilo byatama bya uno mutundu. Umvwe mwina Kilishitu lelo keatambilemotu kya nshiji bintu byatama nabiji bya mulekese nangwa bya malwañano, ko kuba’mba ubena ‘kupana [meso anji] ku bundengamambo’ kabiji ubena kutamisha mubiji wanji yense. Mingilo yanji yo engila ikekala kitapisho kyabula kuzhila kabiji Lesa kechiukekitambula ne. (Mpitulukilo ya mu Mizhilo 15:21; 1 Petelo 1:14-16; 2 Petelo 3:11) Ukafumyamotu kalulu kuvimba meso na mambo a kusala bya kisangajimbwe byabula kufwainwa!

⁷ Bya kisangajimbwe bisala mwina Kilishitu byakonsha kuwamisha nangwa kutamisha mulambo wanji ye apana kwi Lesa. Onkao mambo, twafwainwa kusala bya kisangajimbwe bikalengela Lesa kuswa bitapisho byetu. Pano twayai twisambe byo twakonsha kuyuka bya kisangajimbwe byawama ne byabula kuwama.

“SHIKWAI KINTU KYATAMA”

8, 9. (a) Bya kisangajimbwe twakonsha kwibyabanya mu ñanyi mbaji ibiji? (b) Ñanyi bya kisangajimbwe byo tukana, kabiji mambo ka?

⁸ Bya kisangajimbwe byakonsha kwikala mu mbaji ibiji. Lubaji lumo lwavwangamo bya kisangajimbwe bikana bena Kilishitu; lubaji lukwabo lwavwangamo bya kisangajimbwe bena Kilishitu byo bakonsha kuswa kuba nangwa ne. Twayai twisambe pa lubaji lutanshi, ko kuba’mba bya kisangajimbwe bikana bena Kilishitu.

⁹ Byonka byo kiji mu Kitango 1, bya kisangajimbwe bimo bimwesha byubilo byo bakanya mu Baibolo. Akilangulukai pa mitanchi ya pa Intaneti, ya pa televizhonyi, nyimbo ne mafilimu amwesha bya malwañano, byubilo bya bandemona, bya mulekese nangwa byobya bitundaika byubilo bya bunya. Byo kiji kuba’mba bya kisangajimbwe byatama bya uno mutundu bimweshatu patoka’mba bilala mafunde ne mizhilo ya mu Baibolo, bena Kilishitu bafwainwa kwibikana. (Byubilo 15:28, 29; 1 Kolinda 6:9, 10; Lumwekesho 21:8) Inge mwakana bino bya kisangajimbwe byabula kufwainwa, mumwesha kwi Yehoba amba kya kine ‘mwashikwa kintu kyatama’ kabiji mukebesha ‘kuleka kuba bintu byatama.’ Kuba bino mukamwesha’mba muji na “lwitabilo lwabula bujimbijimbi.”—Loma 12:9; Salamo 34:14; 1 Timoti 1:5.

10. Twafwainwa kukana ñanyi ndangulukilo yatama pa mambo a bya kisangajimbwe, kabiji mambo ka?

¹⁰ Nangwa byonkabyo, bamo bakonsha kulanguluka’mba kutamba bya kisangajimbwe bimwesha byubilo byatama kechi kwatama ne. Bamba’mba, ‘Nakonsha kutamba bino bintu mu mafilimu nangwa pa televizhonyi, pano bino kechi nakonsha kwibyuba ne.’ Ndangulukilo ya uno mutundu, ke kwijimbaika kabiji yatama bingi. (Tangai Yelemiya 17:9.) Umvwe tumvwa bulongo kutamba bya kisangajimbwe byashikwa Yehoba, nanchi tumwesha’mba kya kine ‘twashikwa bintu byatama’ nyi? Umvwe twatwajijila na kutanga, kutamba nangwa kuteleka ku byubilo byatama, tukaleka kulanguluka bulongo. (Salamo 119:70; 1 Timoti 4:1, 2) Kuba bino kuketulengela kubula kuba bintu bulongo nangwa kutalangapotu pa byubilo byatama byuba bakwetu.

11. Byambo biji pa Ngalatiya 6:7 byaamba pa bya kisangajimbwe byamwesha byepi amba bya kine?

¹¹ Kino kyamwekelapo kala bamo. Bena Kilishitu bamo balengapo kala mambo na mambo a kutamba bya kisangajimbwe byatama. Bafunjijile mu kitoba kuyuka’mba “kyonka muntu kyo abyala, kyo kyo akanowa.” (Ngalatiya 6:7) Pano bino, bintu bya uno mutundu twakonsha kwibichinuzhuka. Umvwe mwatako muchima kubyala bintu byawama mu muchima wenu, mukanowa byawama ne kwikala na lusekelo.—Monai kakitenguluzha kaamba’mba “Bya Kisangajimbwe bya Mutundu ka byo Nafwainwa Kusala?”

BINTU BYAKONSHA KWIFUUKWILA MUNTU MWINE KWESAKANA NA MAFUNDE A MU BAIBOLO

12. Nanchi Ngalatiya 6:5 waambapo’mba ka pa bya kisangajimbwe, kabiji ñanyi kintu kyo tuji nakyo kya kwitukwasha kuyuka bya kufuukula bulongo?

¹² Twayai pano twisambe pa lubaji lwa bubiji, ko kuba’mba bya kisangajimbwe bimwesha bintu byatama byo babula kwambapo mu kushinkamika mu Mambo a Lesa. Pa kusala bya kisangajimbwe, mwina Kilishitu yense wafwainwa kwifuukwila mwine bya kisangajimbwe byo amona’mba byawama. (Tangai Ngalatiya 6:5.) Nangwa byonkabyo, tuji na mafunde a kulondela pa kuba bino. Mu Baibolo muji mafunde nangwa bishinka byanema byakonsha kwitukwasha kuyuka ndangulukilo ya Yehoba. Kulondela ano mafunde kuketukwasha kuyuka “kyaswa muchima wa Yehoba” mu bintu byonse kuvwangakotu ne bya kisangajimbwe byo tusala.—Efisesa 5:17.

13. Ñanyi kintu kiketukwasha kuchinuzhuka bya kisangajimbwe bifichisha Yehoba ku muchima?

¹³ Bintu byayuka bena Kilishitu nangwa milangwe yo baji nayo, yapusana pusana. (Filipai 1:9) Kabiji bena Kilishitu bayuka’mba jishinda jo bamwenamo bya kisangajimbwe najo japusana. Onkao mambo, kechi twakonsha kuketekela’mba bena Kilishitu bonse bakafuukula bintutu bimo ne. Bino umvwe twaswisha mafunde a mu Baibolo kwitutangijila, tukakebeshanga bingi kukana bya kisangajimbwe byonse byakonsha kufichisha Yehoba ku muchima.—Salamo 119:11, 129; 1 Petelo 2:16.

14. (a) Ñanyi kintu kyo twafwainwa kulangulukapo pa kusala bya kisangajimbwe? (b) Twakonsha kutangizhako byepi bya Bufumu mu bwikalo bwetu?

¹⁴ Pa kusala bya kisangajimbwe, kuji kintu kikwabo kyo twafwainwa kulangulukapo: kimye kyenu. Byo kiji kuba’mba kutamba bya kisangajimbwe kwimena pa bintu byawama byo mwamonamo, kimye kyo mukengijisha kutambilamo byobyo bya kisangajimbwe kikamwesha bintu byo mwatemwa. Bena Kilishitu banemeka bingi kupopwela Lesa. (Tangai Mateo 6:33.) Pano mwakonsha kuba byepi pa kuba’mba kimye kyonse mutangizhengako bya Bufumu mu bwikalo bwenu? Mutumwa Paulo waambile’mba: “Monainga bulongo byo mwenda, kechi mwendenga nobe bantu babula maana ne, poso nobe bantu ba maana, saka mwingijisha kimye kyenu bulongo.” (Efisesa 5:15, 16) Ibyo, kwingijisha kimye kyafwainwa ku bya kisangajimbwe, kukemukwasha kwikala na kimye kyabaya kya kubilamo “bintu byanemesha,” ko kuba’mba bintu bikemukwasha kukosesha bulunda bwenu ne Lesa.—Filipai 1:10.

15. Mambo ka o kyawamina kuyuka pa kupelela pa kusala bya kisangajimbwe?

¹⁵ Kyanema bingi kuyuka pa kupelela pa kusala bya kisangajimbwe. Kino kyatala mu ka? Akilangulukai jikwabo pa kipangwa kyo twaji kwambapo. Pa kuba’mba mubule kuja pabola, mwafwainwa kuchiba kukilako pacheche na papelela mutamba wabola. Po pamotu, kyawama kuyuka pa kupelela pa kusala bya kisangajimbwe. Mwina Kilishitu wa maana kechi ukanatu bya kisangajimbwe byo bakanya mu mafunde a mu Baibolo ne, bino ukana ne byobya byabula kufwainwa nangwa byobya byakonsha kwitonawina bulunda bwetu ne Yehoba. (Byambo bya Maana 4:25-27) KulondelabyaambaMambo a Lesa kukemukwasha kukana bya kisangajimbwe muji byubilo byatama.

“BINTU BILENGELA MUNTU KWILAMA BULONGO”

16. (a) Twakonsha kumwesha byepi kuba’mba tumwena bintu monka mumwena Yehoba? (b) Kulondela mafunde a mu Baibolo kukemulengela kuba ñanyi kintu kimye kyonse?

¹⁶ Pa kusala bya kisangajimbwe, bena Kilishitu ba kine patanshi balanguluka pe Yehoba byo amona byobyo bya kisangajimbwe. Baibolo waamba pa bikeba Yehoba ne mizhilo yanji. Mfumu Solomone watanchika bintu byavula byashikwa Yehoba, nabiji “lujimi wamba bya bubela, ne maboko echila mashi a bantu babula mambo, muchima ulanguluka kuba byatama, ne maulu anyemena kuba bubi.” (Byambo bya Maana 6:16-19) Kumwena bintu mumwena Yehoba kwakonsha kwimukwasha byepi? Nyimbi wa masalamo wakambizhe’mba: “Anweba mwatemwa Yehoba, shikwai byatama.” (Salamo 97:10) Bya kisangajimbwe byo musala byafwainwa kumwesha kya kine amba mwashikwa bintu Yehoba byo ashikwa. (Ngalatiya 5:19-21) Kabiji yukai’mba, bintu byo muba kwa bunke bwenu, byo bimwesha bulongo byo muji kukila byobya byo muba inge paji bantu. (Salamo 11:4; 16:8) Onkao mambo, umvwe mwaikala na muchima wa kukebesha kulondela Yehoba ne kuba bintu byo amona’mba byawama mu bwikalo bwenu, kimye kyonse mukasalanga bintu byawama byaesakana na mafunde a mu Baibolo. Kuba kino kukemulengela kubanga bintu byawama kimye kyonse.—2 Kolinda 3:18.

17. Saka tukyangye kusala bya kisangajimbwe, ñanyi mepuzho o twafwainwa kwishikisha?

¹⁷ Ñanyi kintu kikwabo kyo mwakonsha kuba kikemulengela kubila bintu monka mukebela Yehoba pa kusala bya kisangajimbwe? Akilangulukai pa buno bwipuzho, ‘Nga kino kikalengela bulunda bwami ne Lesa kwikala byepi?’ Saka mukyangye kufuukulapo bya kutamba filimu, ishikishai anweba bene amba, ‘Bintu biji mu uno filimu bisakulengela jiwi jami ja mu muchima kwikala byepi?’ Twayai twisambe pa mafunde akonsha kwingila pa uno mutwe.

18, 19. (a) Byambo biji pa Filipai 4:8 byakonsha kwitukwasha byepi kuyuka umvwe bya kisangajimbwe byetu byawama nangwa ne? (b) Ñanyi mafunde akwabo akonsha kwimukwasha kusala bya kisangajimbwe byawama? (Monai tubyambo twa munshi.)

¹⁸ Jifunde janema jitanwa mu Filipai 4:8, jaamba’mba: “Langulukainga pa bintu bya kine, bintu byanema, bintu byaoloka, bintu bilengela muntu kwilama bulongo, bintu bileta butemwe, bintu bitelwa bulongo, bintu byawamisha, ne bintu byafwainwa kutotwa ku bantu.” Paulo kechi waambilenga pa bya kisangajimbwe ne, waambilenga pa kulanguluka langulukapo kwa mu muchima kwafwainwa kwimena pa kuba bintu bitokesha Lesa ku muchima. (Salamo 19:14) Nangwa byonkabyo, byambo byaambile Paulo byakonsha ne kwingila pa kusala bya kisangajimbwe. Mu ñanyi jishinda?

¹⁹ Ishikishai anweba bene amba, ‘Nanchi mafilimu, makayo a pa vidyo, nyimbo nangwa bya kisangajimbwe bikwabo byo nsala bilengela muchima wami kwikala na “bintu bilengela muntu kwilama bulongo” nyi?’ Inge mwapwisha kutamba filimu, bipikichala ka bishala mu milanguluko yenu? Umvwe mwamona’mba abyo bipikichala byawama kabiji byafwainwa, kino kikemulengela kuyuka’mba filimu wenu wawamine. Pano bino, umvwe filimu ye mwatambile wimulengela kulanguluka pa bintu byatama, ko kuba’mba awo filimu wenu watamine bingi. (Mateo 12:33; Mako 7:20-23) Mambo ka? Mambo kulanguluka pa bintu byatama kwakonsha kwimulengela kubula kukasuluka mu muchima, konauna jiwi jenu ja mu muchima jo mwafunjisha na Baibolo ne konauna bulunda bwenu ne Yehoba. (Efisesa 5:5; 1 Timoti 1:5, 19) Byo kiji kuba’mba bya kisangajimbwe bya uno mutundu byakonsha kwimuletela makatazho, mwafwainwa kwibichinuzhuka.a (Loma 12:2) Ikalai byonka byajinga nyimbi wa masalamo walombele kwi Yehoba amba: “Kanyai meso ami kutala ku bintu byatutu.”—Salamo 119:37.

UBAINGA BINTU BYAKONSHA KUWAMINA BAKWENU

20, 21. Nanchi 1 Kolinda 10:23, 24 waambapo’mba ka pa kusala bya kisangajimbwe byawama?

²⁰ Paulo watongwele jifunde jikatampe ja mu Baibolo jo twafwainwa kulangulukapo kimye kyo tufuukula bintu bya kuba. Waambile’mba: “Bintu byonse bijitu bulongo mwayila mizhilo, bino kechi byonse bikomesha muntu ne. Onkao mambo, muntu yense kechi akebengatu bintu byamuwamina aye mwine ne, poso bintu byawamina ne mukwabo.” (1 Kolinda 10:23, 24) Jino jifunde jakonsha kwimukwasha byepi kusala bya kisangajimbwe byawama? Mwafwainwa kwiipuzha anweba bene amba, ‘Nga bya kisangajimbwe byo nsala bikalengela bakwetu kumvwa byepi?’

²¹ Jiwi jenu ja mu muchima jakonsha kwimuswisha kwivwanga mu bya kisangajimbwe byo mwamona’mba bebiswisha nangwa’mba “bijitu bulongo mwayila mizhilo.” Nangwa byonkabyo, umvwe mwamona bakwenu ba mu lwitabilo bamo baji na jiwi ja mu muchima jibakanya kwivwanga mu byobyo bya kisangajimbwe, kyawama kubula kwibyuba. Mambo ka? Ke na mambo a kuba Paulo waambile’mba kechi mukeba ‘kulenga mambo balongo benu,’ nangwatu ‘kumulenga mambo Kilishitu’ pa kulengela balongo benu ba mu lwitabilo kukankalwa kwikala ba kishinka kwi Lesa ne. Mumvwina lujimuno lwa kuba’mba: “Kechi mwikale bya kwituntulako” ne. (1 Kolinda 8:12; 10:32) Lelo jino, bena Kilishitu ba kine balondela luno lujimuno lwawama lwa kwa Paulo lwa kuchinuzhuka bya kisangajimbwe “bijitu bulongo mwayila mizhilo” bino saka bibula “kukomesha muntu.”—Loma 14:1; 15:1.

22. Mambo ka bena Kilishitu o babujila kukosela pa bintu byo bakebatu abo bene?

²² Nangwa byonkabyo, kuji kintu kikwabo kilengela kubila bakwetu bintu bibawamina. Mwina Kilishitu uji na jiwi ja mu muchima jimukanya kuba bintu bimo, kechi wafwainwa kukanjikizha bonse mu kipwilo kya bena Kilishitu kulondela bya kisangajimbwe byo amona aye amba byo byawama ne. Umvwe kya kuba wauba kino, ukekala nobe muntu ubena kukyofwa nkinga ukeba bakwabo bonse babena kukyofwa makinga mu mukwakwa kukyofwa lubilo byonka byo abena kukeba. Kukanjikizha bantu kuba bino kechi kwakonsha kuwama ne. Na mambo a butemwe bwa bwina Kilishitu, muntu uji na jiwi ja mu muchima jimukanya kuba bintu bimo, wafwainwa kunemeka bakwabo ba mu lwitabilo bamwena bya kisangajimbwe mu jishinda japusanako na janji, bino saka jaimena pa mafunde a bwina Kilishitu. Kuba bino, kulengela ‘kukooka muchima kwanji kuyukanyikwa ku bantu bonse.’—Filipai 4:5; Musapwishi 7:16.

23. Mwakonsha kuba byepi pa kuba’mba musale bya kisangajimbwe byawama?

²³ Mwakonsha kuba byepi pa kuba’mba muyuke’mba mwasala bya kisangajimbwe byawama? Kanai bya kisangajimbwe byonse bimwesha byubilo byatama byo bakanya mu Mambo a Lesa. Londelai mafunde a mu Baibolo akonsha kwingila pa kusala bya kisangajimbwe byo babula kutongola mu kushinkamika mu Baibolo. Chinuzhukai bya kisangajimbwe byakonsha konauna jiwi jenu ja mu muchima, kabiji mwafwainwa kusankilapo bya kisangajimbwe byakonsha kutuntwisha bakwenu, kikatakata bakwenu ba mu lwitabilo. Mwane kufuukulapo kwenu kuba bino kulete lukumo kwi Lesa ne kwimulengela anweba ne kisemi kyenu kwikala mu butemwe bwanji.