BUTALA BWA MABUKU BWA PA INTANETI
Kyamba kya Usopa
BUTALA BWA PA INTANETI
Kikaonde
Pa kukebela
  • Bisopelo
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • KUPWILA
  • bt Kitango 10 pp. 77-83
  • “Byambo bya Yehoba Byayilenga na Kusampana”

Vidyo ufwamo.

Yakana kushinkuka.

  • “Byambo bya Yehoba Byayilenga na Kusampana”
  • “Kushimuna Bulongo” Mambo a Bufumu bwa Lesa
  • Tumitwe tucheche
  • Byambo Bipashako
  • “Undondelenga” (Byu. 12:6-11)
  • “Bakuminye Bingi pa Kumumona” (Byu. 12:12-17)
  • “Malaika wa Yehoba Walengejile Heloda Kukolwa” (Byu. 12:18-25)
  • Kwashai Bantu Kutambula Mambo a Bufumu
    Kyamba kya Usopa—2003
  • Funjilai Kulaba Ne Kukenkenta Ku Batumwa Ba Kwa Yesu
    Kyamba kya Usopa—2012
  • Wafunjile kwi Nkambo bya Kulekelako Bantu Mambo
    Kyamba kya Usopa—2010
  • “Nalomba Kutwala ano Mambo kwi Kesala!”
    “Kushimuna Bulongo” Mambo a Bufumu bwa Lesa
“Kushimuna Bulongo” Mambo a Bufumu bwa Lesa
bt Kitango 10 pp. 77-83

KITANGO 10

“Byambo bya Yehoba Byayilenga na Kusampana”

Petelo bamupokolwele kabiji lumanamo kechi lwalengejile mambo awama kuleka kusapwilwa ne

Lufunjisho lwaimena pa Byubilo 12:1-25

1-4. Petelo watalañene na ñanyi kintu kyakatazha, kabiji inge mwajinga Petelo umvwe mwiumvwine byepi?

PETELO bamutwezhezhe mu kaleya kabiji majiba apangile kyongo kikatampe pa kwiashinka. Bamukashile minyololo pamo na bashilikale babiji bena Loma ne kumutajangizha kumutwala mu kibamba kya mu kaleya. Waikelemo maola avula nangwa moba saka apembelela kuyuka kyo bakebelenga kumuba. Mu kaleya mo ajinga, wamwenengatu bibumbulu ne byela, minyololo yo bamukashile ne baota bamusopelenga kwapwa.

2 Petelo kechi bamuchibijile bulongo mambo ne. Mfumu Heloda Agilipa wakebeshe bingi kwipaya Petelo.a Petelo bafwainwe kumuleta ku bantu panyuma ya Kijiilo kya Lupitailo, kabiji lufu lwanji lwafwainwe kwikala nobe bupe bwakonsheshe kusangajika bantu. Kino kechi kyajingatu kya kuba’mba bamuchinye ne, bafuukwile kya kine amba bamwipaye. Mutumwa mukwabo aye Yakoba, bafuminetu na kumwipaya kwi yenka uno mfumu.

3 Kyajinga kimye kya mabanga, juba jo batongwele kwipaya Petelo saka jikyangye kufika. Ñanyi kintu kyalangulukilenga Petelo kimye kyo ajinga mu mfishi mu kibamba kya mu kaleya? Nanchi wavulukile amba myaka yapichilepo kunyuma, Yesu wasolwele amba Petelo juba jimo bakamukasa ne kumutwala ko abujile kukeba kuya, ko kuba’mba kuya na kumwipaya nyi? (Yoa. 21:18, 19) Kampe Petelo walangulukilenga amba kana akya kimye kyaambile Yesu kyafikile nangwa ne.

4 Umvwe mwajinga Petelo, inge mwiumvwine byepi? Bavula inge balangulukilenga amba kyapwa bunga bwapwila pa mpuki. Nangwa byonkabyo, ku mwana wa bwanga wa kine wa kwa Yesu, nanchi lukatazho lonse lwakonsha kumulengela kulanguluka amba bunga bwapwila pa mpuki nyi? Twakonsha kufunjilako ka ku byaubile Petelo ne bakwabo bena Kilishitu kimye kyo batalañene na lumanamo? Twayai tumone.

4 ‘Kipwilo Kyalombelenga Bingi’ (Byu. 12:1-5)

5, 6. (a) Mfumu, Heloda Agilipa I, walukukile byepi kipwilo kya bena Kilishitu kabiji mambo ka? (b) Mambo ka lufu lwa Yakoba o lwaikejile lweseko ku kipwilo?

5 Byonka byo twafunjile mu kitango kyafumako kya uno buku, kwaluluka kwa muntu wa mu kisaka kikwabo, aye Koneleusa ne kisemi kyanji, kwalengejile kipwilo kya bena Kilishitu kwikala na lusekelo lukatampe. Bino, Bayudea babujile kwitabila bafwainwa kibapezhezhe bingi maana pa kumona amba bena Kilishitu Bayudea bavula bapopwejilenga pamo na bantu babujile Bayudea saka bakasuluka.

6 Mulwila ntanda wa bujimuku aye Heloda, wamwene kino kwikala kimye kya kukeba kutajilwamo bulongo ku Bayudea, onkao mambo watatwile kumanyika bena Kilishitu. Kyamweka wayukile amba mutumwa Yakoba wajinga mulunda wa kine wa kwa Yesu Kilishitu. Onkao mambo, Heloda “waipayile na mpoko Yakoba bankasa ne kolo ne Yoano.” (Byu. 12:2) Luno lwajinga lweseko lukatampe ku kipwilo! Yakoba wajinga pa batumwa basatu bamweneko kwaluka kwa kwa Yesu ne bya kukumya bikwabo byabujile kusololwa ku batumwa bakwabo. (Mat. 17:1, 2; Mako 5:37-42) Yesu watelele Yakoba ne nkasanji aye Yoano amba “Baana batatauka nobe mvula” na mambo a lupata lukatampe lo bajinga nalo. (Mako 3:17) Onkao mambo, kipwilo kyaelele mutumwa wachinchikile, wakishinka kabiji ye batemenwe.

7, 8. Kipwilo kyaubilepo byepi kimye Petelo kyo bamukashile?

7 Lufu lwa Yakoba lwasangajikile bingi Bayudea byonka byaketekejile Agilipa. Byo atundaikilwe na kino kyamwekele, wanankamine Petelo. Byonka byo kyalumbululwa kala, wakashile Petelo. Nangwa byonkabyo, Heloda wavulukile amba batumwa bebakasulwilenga mu kaleya mu jishinda ja kukumya byonka byo kyaambiwa mu Kitango 5 kya uno buku. Pa kuba’mba Petelo abule kunyemamo mu kaleya, Heloda wakashile Petelo minyololo pamo na baota babiji kabiji baota 16 baingijilenga mute ne bufuku saka bepimpuzhanya kuchina amba uno mutumwa wakanyema. Umvwe wanyemene, aba baota bafwainwe kwibepaya mu kifulo kya kwa Petelo. Mu bimye bya uno mutundu, bakwabo bena Kilishitu bafwainwe kubapo byepi?

8 Kipwilo kyayukile bulongo kintu kyo kyafwainwe kuba. Pa Byubilo 12:5 patangiwa amba: “Onkao mambo, Petelo bamulaminenga mu kaleya, bino kipwilo kya mulombejilengako bingi kwi Lesa.” Milombelo yo balombejilengako mulongo wabo yajinga ya kufuma panshi ya muchima. Lufu lwa Yakoba kechi lwibalengejile kulefulwa nangwa kumona’mba kulomba kechi kwanema ne. Milombelo yanema bingi kwi Yehoba. Umvwe yalombewa monka mwayila kyaswa muchima wanji, wiikumbula. (Hebe. 13:18, 19; Yako. 5:16) Luno ke lufunjisho lwanema bingi bena Kilishitu lelo jino lo bafwainwa kulondela.

9. Twakonsha kufunjilako ka ku byaubile bena Kilishitu bakwabo ba kwa Petelo, pa mambo a milombelo?

9 Nanchi mwayukapo bamo bakwenu ba mu lwitabilo babena kupita mu meseko avula nyi? Kampe babena kwibamanyika, kwibakanya ku kafulumende kusapwila nangwa kupita mu bya malwa biponakotu bine. Kyakonsha kuwama bingi kwibatongola mu milombelo yenu ifuma panshi ya muchima. Kampe mwakonsha kuyukapo umo ubena kutalañana na makatazho abula kuyuka bavula, nabiji makatazho mu kisemi, kulefulwa nangwa lukatazhotu lukwabo lubena kubwezha panyuma lwitabilo lwabo. Umvwe mwalangulukilapo jimo saka mukyangye kulomba, mwakonsha kuvulukapo bantu bamo bo mwakonsha kutongola pa jizhina kimye kyo mubena kulomba kwi Yehoba, ‘Umvwa milombelo.’ (Sala. 65:2) Mambo ne anweba mukebewa balongo ne banyenga yenu kwimulombelako umvwe mwaponenwa na bya malwa.

Mulongo ye bakasa nshimbi babena kumutwala ku kakibamba ka mu kaleya ku muota.

Twakonsha kulombelako balongo betu baji mu kaleya na mambo a lwitabilo lwabo

“Undondelenga” (Byu. 12:6-11)

10, 11. Lumbululai malaika wa Yehoba byo apokolwele Petelo mu kaleya.

10 Nanchi Petelo waakaminwe pa mambo a kizumba kyo atalañene nakyo nyi? Kechi twakonsha kuyuka byo eumvwinenga ne, bino abwa bufuku bwapeleleko mu kaleya, walaajile bingi pakachi ka baota babiji bamusopelenga. Uno muntu wajinga na lwitabilo wayukile amba, byonse byakonsheshe kumumwekela mu juba jalondejilepo, Yehoba wakonsheshe kumulama. (Loma 14:7, 8) Petelo kyamweka kechi walangulukilepo amba kusakumumwekela bintu bya kukumya ne. Mu kaleya mo ajinga mwatokeletu too na kyeya kyasamijilemo. Mwaimene malaika ye babujile kumona ku baota kabiji ponkapotu wabushishe Petelo. Kabiji aya minyololo yo bakashile ku maboko anji yamwekelenga nobe kuba yakasuluka ne, yakasulukileko.

Petelo ubena kulondela malaika, bapita pajinga baota baimana na kusopa, babena kunangijila ku kinzhilo kya kyela kyatajile mu muzhi.

“Bafikile pa kinzhilo kya kyela kyatajile mu muzhi, kabiji kinzhilo kibashinkukijiletu kine.”​—Byu. 12:10

11 Malaika wakambizhe Petelo amba: “Endesha buuka! . . . “Vwala bivwalo ne makwabilo obe . . . Vwala kivwalo kyobe kya peulu.” Petelo wakookejile. Kyapeleleko, malaika wamwambijile amba: “Undondelenga,” kabiji Petelo waubile byonkabyo. Balupukilemo mu kaleya, bapichile pa baota baimene pangye kabiji bapichile kishinshi pa kibelo kyajinga na jijiba. Pano bakonsheshe kupita byepi? Umvwe Petelo walangulukilepo pa kino, ko kuba’mba kwajingatu kwa pa kakimye kacheche. Byo bafwenyenye ku kibelo, kinzhilo “kibashinkukijiletu kine.” Petelo saka akyangye kuyuka kyaubiwenga, bapichile pa kibelo ne kuya mu mukwakwa kabiji malaika wazhimañene. Petelo bamushile mu mukwakwa kabiji ponkapotu wayukile amba kine kino kintu kyamweka. Kechi kyajinga kimwesho ne. Bamupokolwele!​—Byu. 12:7-11.

12. Mambo ka o twakonsha kutaina lutekenesho inge ketulanguluke pe Yehoba byo apokolwele Petelo?

12 Nanchi kechi kitekenesha umvwe ketulanguluke pa bulume bwa Yehoba bubula kupela bwa kupokola bakalume banji nenyi? Petelo bamukwachile kwi mfumu watangijilwanga na kafulumende mukatampe wajingako pa kyokya kimye. Nangwa byonkabyo, Petelo waendele kufuma mu kaleya! Ibyo kuba’mba Yehoba kechi uba bya kukumya bya uno mutundu ku bakalume banji bonse ne. Kechi byo byo aubile kwi Yakoba ne; kabiji palutwe kacheche kechi byo byo aubile kwi Petelo kimye byambo bya kwa Yesu kyo byafikile pe uno mutumwa ne. Bena Kilishitu lelo jino kechi baketekela kwibapokolola mu jishinda ja kukumya ne. Pano bino, tuvuluka kuba’mba Yehoba kechi waaluka ne. (Mala. 3:6) Katatakatu akengijishe Mwananji kukasulula bantu bavula mu tuleya, ko kuba’mba lufu. (Yoa. 5:28, 29) Twakonsha kukosa bingi umvwe ketulanguluke pa milaye ya uno mutundu kimye kyo tubena kupita mu makatazho lelo jino.

“Bakuminye Bingi pa Kumumona” (Byu. 12:12-17)

13-15. (a) Ba mu kipwilo bapwijile mu nzubo ya kwa Maliya baubilepo byepi kimye Petelo kyo aishile? (b) Ñanyi bintu byaambiwapo mu bitango byalondelapo biji mu buku wa Byubilo, bino Petelo watwajijile kuba byepi ku balongo ne banyenga bena Kilishitu?

13 Petelo waimene mu mfishi mu mukwakwa saka alanguluka kwa kuya. Kepo afuukwilepo kwa kuya. Kwajinga mwanamukazhi umo mwina Kilishitu wa jizhina ja Maliya waikalanga pepi. Byo ajinga mwanamukazhi wafwilwa kwamweka wajingako na bunonshi, Maliya wajinga na nzubo yanji yabaya mwakonsheshe kwikala kipwilo. Wajinga inanja Yoano Mako, waambiwapo kimye kitanshi mu jishimikila jiji mu buku wa Byubilo kabiji waishile kwikala nobe mwana wa kwa Petelo. (1 Pe. 5:13) Pa bubwe bufuku, bavula ba mu kipwilo bajinga mu nzubo ya kwa Maliya nangwa kya kuba bwajinga bufuku saka balomba na mukoyo. Balombejilengako Petelo amba bamukasulule bino kechi baketekejile Yehoba amba usakukumbula ne!

14 Petelo wakonkonsheshe ku kinzhilo kya kutwelelamo mu lubanza mwajinga nzubo. Nsongwakazhi wamwingilo wa jizhina ja Loda, ko kuba’mba jizhina ja Kingiliki jilumbulula amba “Rose” nangwa’mba jiluba, waishile ku kibelo. Wakuminye bingi pa byo aumvwine. Waumvwine jiwi ja kwa Petelo! Mu kifulo kya kushinkulako, uno nsongwakazhi na mambo a lusekelo washile Petelo saka aimana mu mukwakwa ne kubwelakanya mu nzubo kabiji waesekele kwitabisha kipwilo amba Petelo uji pangye. Abo baambile amba wakonya, bino kechi wikilekele kwamba ne. Aye wakoselepotu kwamba kintu kyo ayukile amba kya kine. Byo bamwene amba ubena kwamba kine, bamo balangulukile amba kampe wajinga malaika waimenejilengako Petelo. (Byu. 12:12-15) Petelo watwajijiletu na kukonkosha kufikilatu ne kimye kyo bayile ku kibelo ne kushinkulako.

15 Byo bashinkwileko, “bakuminye bingi pa kumumona.” (Byu. 12:16) Petelo wibazhindamikilepo kuba’mba ebabule kyamumwekejile ne kwibakambizha amba bakabule mwana wa bwanga aye Yakoba ne balongo bakwabo kabiji ponkapo aye wafumineko bashilikale ba kwa Heloda saka bakyangye kumutana. Petelo wayile ne kutwajijila kwingila mwingilo wanji mu bukishinka ku mpunzha ikwabo kwabujile balwanyi. Petelo watongolwa mu Byubilo kitango 15 mo aambile pa mambo a kupwisha mambo a mukanda akolomokele, bino kufumatu pa kikye kimye kechi waambiwapo jibiji mu jishimikila jiji mu buku wa Byubilo ne. Bitango byalondelapo biji mu buku wa Byubilo byaamba pa mwingilo ne lwendo lwa mutumwa Paulo. Nangwa byonkabyo, twaketekela kuba’mba Petelo wakoseshe lwitabilo lwa balongo ne banyenga konse ko ayile. Byo ashile aja jibumba ku nzubo ya kwa Maliya, bafwainwa bonse basekejile bingi.

16. Mambo ka kimye kya kulutwe o kiketulengela kwikala na lusekelo lukatampe?

16 Bimye bimo Yehoba ubila bakalume banji bintu byo bakonsha kubula kuketekela kya kuba bashalatu na lusekelo. Abino byo biumvwine balongo ne banyenga ba ku mupashi ba kwa Petelo pa bobwa bufuku. Ne lelo jino, byo byo twiumvwa pa bimye bimo bimo umvwe Yehoba witupesha. (Mana 10:22) Mu kimye kya kulutwe tukamona milaye ya Yehoba yonse byo ikafika pano pa ntanda ponse. Bintu byawama bikafika, bikakila ne pa bintu byo tufwanyikizha lelo jino. Onkao mambo, umvwe twatwajijila kwikala bakishinka, twakonsha kutengela bimye bya lusekelo biji kulutwe.

“Malaika wa Yehoba Walengejile Heloda Kukolwa” (Byu. 12:18-25)

17, 18. Ñanyi kintu kyalengejile amba Heloda bamwambile ku bantu byambo byamulambisha?

17 Kunyema kwa kwa Petelo kwakumishe bingi Heloda, bino kino kechi kyamutokeshe ku muchima ne. Bukiji bukiji Heloda wakambizhe amba baye na kukeba Petelo, kabiji baota bamusopelenga nabo bebatotolweshe. ‘Bebatwajile na kwibamanyika,’ kampe kuya na kwibepaya. (Byu. 12:19) Heloda Agilipa kechi bamuvuluka na mambo a kwikala na kifyele ne lusa ne. Nanchi uno muntu wakanamine bamukambwile nyi?

18 Kyamweka Agilipa waumvwine bingi bumvu byo akankelwe kwipaya Petelo, bino palutwe kacheche watwajijile kwikala na muchima wa kwitota. Kwabukile lukatazho lwalengejile balwanyi banji amba bapwane nanji kabiji wakebeshe bingi kwamba ku luonde. Luka washimwine amba pa kwinengezha, “Heloda wavwajile bivwalo bya bufumu.” Shayuka wa mpito Muyudea, aye Josephus wanembele amba bivwalo bya kwa Heloda byalengelwe na siliva kuba’mba umvwe kyeya kyamusamina uno mfumu, amwekenga nobe uji bingi na lukumo. Uno mulwila ntanda wijantwile waambile ku luonde. Byo bakebelenga kumumvwisha bulongo, jibumba jabijikile amba: “Jino ke jiwi ja lesa, kechi ja muntu ne!”​—Byu. 12:20-22.

19, 20. (a) Mambo ka Yehoba o akambwijile Heloda? (b) Ñanyi lutekenesho luji mu jishimikila ja lufu lwa kubazhimukila lwa kwa Heloda?

19 Lukumo lwa uno mutundu lwafwainwe kuya kwi Lesa, kabiji Lesa wamwenenga kyaubiwenga. Heloda wafwainwe kuchinuzhuka kizumba kyaishilenga pe aye. Wafwainwe kololako jibumba nangwa kubula kulondela byo jaambilenga. Mu kifulo kya kuba bino, wafikizhe byambo bya kuba’mba: “Awa witota kulutwe ukonaika.” (Mana 16:18) “Ponkapotu malaika wa Yehoba walengejile Heloda kukolwa,” ne kufwa lufu lwatama kabiji lwa bumvu. Heloda “bamujile ku mapila ne kufwa wafwile.” (Byu. 12:23) Josephus naye waambile amba Agilipa bamulengejile kukolwa ponkapotu, kabiji wanungilepo amba uno mfumu waambile amba wafwilenga mambo a kuswa byambo byamulambisha byaambile jibumba. Josephus wanembele amba Agilipa wamanamine pa moba atanu saka akyangye kufwa.b

20 Kimye kimo, bantu babula kwakamwa Lesa bakonsha kumweka nobe kechi bakakambulwa pa bintu byatama byo boba ne. Kechi twafwainwa kukumya ne, mambo “pano pa ntanda ponse paji mu bulume bwa kwa aye mubi.” (1 Yoa. 5:19) Nangwa byonkabyo, kimye kimo bakalume ba Lesa bakishinka bakatazhiwa bingi umvwe bantu babi babula kwibakambula. O ene mambo mashimikila aji nobe jino o etutekeneshesha. Kiji nobe tubena kumona Yehoba saka akwasha bantu banji ne kwibavululako bakalume banji amba aye watemwa bunchibamambo bwaoloka. (Sala. 33:5) Katatakatu bunchibamambo bwanji bwaoloka bukobiwe pano pa ntanda ponse.

21. Ñanyi lufunjisho lwanema luji mu Byubilo kitango 12, kabiji mambo ka o lwakonsha kwitutekeneshesha lelo jino?

21 Jino jishimikila japezhako na lufunjisho lutekenesha lwa kuba’mba: “Mambo a Yehoba ayilenga na kukoma ne bantu bavula baitabijilenga.” (Byu. 12:24) Uno sawakya wa pa mambo a kuyilako palutwe kwa mwingilo wa kusapwila wakonsha kwituvululamo Yehoba byo apesha uno mwingilo muntutu umo mu ano moba etu a lelo. Kine, jishimikila jiji mu Byubilo kitango 12 kechi jaimena pa lufu lwa mutumwa umo ne byo anyemene ne. Jino jishimikila jaamba pe Yehoba ne byo akanya byubilo bya kwa Satana bya kukeba kuzhiisha kipwilo kya bena Kilishitu ne kulekesha mukoyo wakyo wa mwingilo wa kusapwila. Kuno kulukuka kechi kwaingijile ne, byonkatu mashinda onse a uno mutundu byo akabula kwingila. (Isa. 54:17) Kabiji aba baji ku lubaji lwa Yehoba ne Yesu Kilishitu bengilako mwingilo ye bakubula kushinda. Nanchi uno kechi mulanguluko utekenesha nenyi? Byo aikalapo munema wa kukwasha kutwala palutwe “mambo a Yehoba” lelo jino!

MFUMU HELODA AGILIPA I

Heloda Agilipa I, waipayile Yakoba ne kutaya Petelo mu kaleya, ye wajinga munkana wa kwa Heloda Mukatampe. Ba Heloda bonse bafumanga mu bufumu bwa bumulwila ntanda bwalamanga Bayudea. Kino kisemi kyajinga kya bena Idumiya, ko kuba’mba bena Edomu. Bena Idumiya bebatelanga amba Bayudea mambo nobe mu mwaka wa 125 B.C.E., bebakanjikizhe kuya ku mukanda.

Heloda Agilipa I wasemekelwe mu 10 B.C.E, kabiji wafunjijile mu Loma. Waikele na balunda bapusana pusana ba ku bufumu. Umo pa bano balunda wajinga Ngayusa wayukanyikilwe amba Kalingula waishile kwikala mfumu kata mu 37 C.E. Watongwele Agilipa kwikala mfumu wa mizhi ya Itulea, Tilakonitisa ne Abilene. Palutwe kacheche, Kalingula wabayishe bufumu bwa kwa Agilipa kupichila mu kumupa kibunji kya Ngalilea ne Pelia.

Agilipa wajinga mu Loma kimye Kalingula kyo bamwipayile mu 41 C.E. Sawakya waamba’mba Agilipa waingijile mwingilo wabaya bingi kupwisha lukatazho lwaishile kwikalako panyuma ya kwipaya Kalingula. Wajingapo pa misambo yajinga pakachi ka mulunda nanji mukwabo wajinga na bulume aye Kaludiusa ne Kije Kikatampe kya Loma. Kyafuminemo, Kaludiusa bamuswanyikile ke mfumu kata kabiji malwañano akebelenga kwikalako apwile. Pa kuba’mba afwete Agilipa na mambo a kwibakwasha kupwisha lukatazho, Kaludiusa wamupele kulama Yudea ne Samaliya mizhi yatangijilwanga na bakulumpe bena Loma kufumatu mu 6 C.E. Onkao mambo, Agilipa waishile kwikala na nyaunda ikatampe yaesakene na yoya yalamanga Heloda Mukatampe.

Muzhi mukatampe wa kwa Agilipa wajinga Yelusalema mo bamutemenwe bingi ku bantangi ba bupopweshi. Kyaambiwa amba Heloda walamanga bingi mizhilo ya Bayudea ne bisho kupichila mu kupana milambo jonse ku nzubo ya Lesa, kutanga Mizhilo pa mvula bantu ne kwikala “wa mukoyo mu kulwila lwitabilo lwa Bayudea.” Nangwa byonkabyo, wimwesheshe amba kechi wajinga mupopweshi wa Lesa ne, mambo watundaikanga malwañano ne bintutu bikwabo byatama mu bishimikwa mwaubiwanga bisela. Mfumu Agilipa bamwambapo amba wajinga muntu wa bujimuku, wabulanga kuta muchima ku bintu byanema kabiji wa kisuse.

a Monai kakitenguluzha ka kuba’mba “Mfumu Heloda Agilipa I,” pa jipa 79.

b Shayuka umo wa michi kabiji nembi, wanembele amba biyukilo bya kikola byalumbulula Josephus ne Luka, byafwainwa byaishileko na mambo a nsokanda ishinka mu mila. Ino nsokanda javula beilasa nangwa kulupuka ine mu mubiji wa mulwazhi inge wafwa. Buku umo waamba’mba: “Luka byo ajinga shayuka wa michi walumbulula bingi bulongo byafwile [Heloda].”

    Mabuku a mu Kikaonde (1992-2025)
    Shinkai
    Shinkulai
    • Kikaonde
    • Tuminaiko Bakwenu
    • Byo Mukeba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Shinkulai
    Tuminaiko Bakwenu