Ikalai na Muchima Yehoba Yeakeba
“Lengai mwi amiwa muchima watoka, anweba Lesa; Ne kusangula mupashi ke mupya, washikamatu, mwi amiwa.”—MASALAMO 51:10.
1, 2. Mamboka otwafwainwa kuyukila bulongo muchima wetu?
WAJINGA mulampe nekilungi kyanji kyalamba mya. Ngauzhi Samwela byoamumwene, wafikenejiletu’mba awe mwana mubeji wakwa Yese ye iye Lesa yeatongola kwikala mfumu ukaswana Saulo. Bino Yehoba wamubujile’mba: “Kutala ku kilungi [kya yeuno mwana] nangwa ku kulepa kwa kimino kyanji ne; mambo amiwa namulengulula; . . . muntu utalatu pangye ya muntu, pakuba aye Yehoba utala mu muchima.” Yehoba wasajileko mwana Yese mwanyike aye Davida, ‘muntu wayijile monka mwayila muchima wanji mwine.’—1 Samwela 13:14; 16:7.
2 Lesa uyuka biji mumuchima wamuntu byonka byoaambile palutwe kacheche amba: “Amiwa Yehoba mpalanguzha mumilanguluko ya muntu, kabiji [ntalatala, NW] muchima wanji, namba mpane ku muntu yense monka mwayila bwikalo bwanji kabiji monka mwayila byubilo byanji.” (Yelemiya 17:10) Ee kine, “Yehoba ye [utalatala, NW] michima.” (Byambo bya Mana 17:3) Nanchi ñanyi muchima uji mumuntu Yehoba yeatalatala? Kabiji twakonsha kuba byepi pakuba’mba twikale namuchima Yehoba yeakeba?
“Muntu Wafyamika wa mu Muchima”
3, 4. Kikatakata kyambo kya “muchima” kyaingijishiwa muñanyi mulanguluko mu Baibolo? Ambai byakumwenako.
3 Kyambo kya “muchima” kitanyiwa bimye nobe kiumbi kimo mu Binembelo Byazhila. Mwavula, bekilumbulwila mu bukifwanyikizho. Kyakumwenako, Yehoba wabujile ngauzhi Mosesa amba: “Wibambile bena Isalela amba bandetele bya bupe; mukatambule bya bupe byami ku muntu yense waswa na muchima wanji yense.” Kabiji bonse “bajinga na michima yasumininwa” bapaine byabupe. (Kulupuka 25:2; 35:21, NW) Kyakine, lubaji lumo lwa muchima wakifwanyikizho ke kwifuukwila—ngovu ine yamukachi itulengela kuba kintu. Kabiji muchima wetu wakifwanyikizho umwesha byotuji, byotwiumvwa, byotusaka nebyotwatemwa. Muchima wakonsha kuzhingila nangwa kuchina, kuba bulanda nangwa kusangalala. (Masalamo 27:3; 39:3; Yoano 16:22; Loma 9:2) Kabiji wakonsha kwilundumika nangwa kwipelula, kutemwañana nangwa wakushikwa bantu.—Byambo bya Mana 16:5; Mateo 11:29; 1 Petelo 1:22.
4 Byonkabyo, mu “muchima” momufuma bintu byotufuukula kuba nekumwesha byotuji, bino ‘maana’ awo afuma mumilangwe. Bino byambo byobyo byalumbulula umvwe bebingijisha pamo byonse bibiji mu Kinembelo. (Mateo 22:37; Filipai 4:7) Pano bino muchima nemilangwe kechi byapusenshatu ne. Kyakumwenako, Mosesa wakambizhe bena Isalela amba: ‘Kilangulukainga mu michima yenu [nangwa’mba vulukainga mu milanguluko yenu] amba Yehoba ye Lesa [wakine].’ (Mpitulukilo ya mu mizhilo 4:39, NW, tubyambo twapanshi) Yesu waambijile banembeshi bamukebele-kebelenga’mba: “Mambo ka anweba mulangulukila bibi mu michima yenu?” (Mateo 9:4) Kabiji mumuchima momuji “milangwe,” ‘maana’ ne “milanguluko.” (1 Bamfumu 3:12; Byambo bya Mana 15:14; Mako 2:6) Nanchi kokuba’mba, muchima wakifwanyikizho wakonsha kulumbulula kalango—byotulanguluka nangwa milangwe yetu.
5. Muchima wakifwanyikizho wimenakoka?
5 Kwesakana na byalumbulula buku umo, muchima wakifwanyikizho wimenako “muntu mwine wafyamika wamukachi kamuchima umwesha byubilo byanji byapusana-pusana, mu bintu byoasaka, butemwe, byoeumvwa, kubindankana kwamubiji, bintu byoakeba kuba, milanguluko yanji, ndangulukilo, milangwe, maana, kuyuka, bintu byoaketekela, apa bino nebyoavuluka nejiwi janji ja muchima.” Wimenako “muntu wafyamika wa mu muchima,” byonka byotuji mukachi ketu. (1 Petelo 3:4) Uno ye muchima Yehoba yeamona nekutalatala. Davida kyo kyoalombejile’mba: “Lengai mwi amiwa muchima watoka, anweba Lesa; Ne kusangula mupashi ke mupya, washikamatu, mwi amiwa.” (Masalamo 51:10) Twafwainwa kwikala byepi namuchima watoka?
‘Teshai Michima Yenu’ ku Byambo bya Lesa
6. Mukambizhoka Mosesa yeakambizhe bena Isalela kimye kyobatebelejile mu Musanza wa Moabu?
6 Pakukambizha bena Isalela batebelejile mumusanza wa Moabu kasa bakyangye kutwela mu Ntanda ya Mulaye, Mosesa waambile’mba: ‘Teshaikotu michima yenu ku byambo byonse byo mbenakwimulaya lelo jino, namba mukebikambizhe baana benu amba bakateshengakotu michima yabo mu kuba byambo byonse bya ino mizhilo.’ (Mpitulukilo ya mu mizhilo 32:46) Bena Isalela bafwainwe “kumvwina byonse.” (Knox) Kumvwina mikambizho ya Lesa kokonka kwakonsheshe kwibakwasha kuba’mba nabo beifunjishe kubaana babo.—Mpitulukilo ya mu mizhilo 6:6-8.
7. Kika kikebewa pakuba’mba ‘tutesheko muchima wetu’ ku Byambo bya Lesa?
7 Kintu kikatampe kikebewa pakuba’mba twikale namuchima watoka kekufunda maana alumbuluka akuyuka kyaswa muchima wa Lesa nenkebelo yanji. Kujitu nsulo imo mufuma ano maana. Ne ino nsulo ke Byambo bya Lesa byanembeshiwa. (2 Timoti 3:16, 17) Kwibiyukatu konka kechi kwakonsha kwitukwasha kwikala namuchima usekesha Yehoba ne. Pakuba’mba maana etwalule byotuji mukachi ketu, twafwainwa kutesha michima nekulama byotubena kufunda “mu muchima.” (Mpitulukilo ya mu mizhilo 32:46, An American Translation) Kino kyubiwa byepi? Nyimbi wa masalamo Davida walumbulwile’mba: “Mbenakuvuluka moba a ku kala; Ndangulukalanguluka byubilo byenu byonse; Mpimapima mingilo ya maboko enu.”—Masalamo 143:5.
8. Mepuzhoka otwafwainwa kulangulukishapo kimye tubena kufunda?
8 Ne atweba twafwainwa kulangulukalangulukapo nalusanchilo pamingilo ya Yehoba. Kimye kyotubena kutanga Baibolo nangwatu mabuku akwabo alumbulula Baibolo, twafwainwa kulangulukisha pa ano mepuzho akuba’mba: ‘Akye kibena kumfunjishapoka pamambo a Yehoba? Byubilo bya Yehoba ka byoamwesha pano byonamona? Bino byambo bibena kumfunjishapoka pamambo abintu Yehoba byoatemwa nebyoashikwa? Bika bifumamo mukuba bintu byatemwa Lesa kukila byobya byoashikwa? Bino byambo byaesakana byepi nabyonayukila jimo?’
9. Lufunjisho lwa pabunke nekulanguluka-langulukapo byanema byepi?
9 Lisaa wamyaka yakusemwa 32 walumbulwile byoaishile kuyuka buneme buji mukufunda kwakukeba kuyuka bintu nekulanguluka-langulukapo amba: “Panyuma yalubatizhilo lwami mu 1994, nabambakene bingi mubukine pamyaka nobe ibiji. Natainwenga kukupwila kwabwina Kilishitu konse, kabiji pañondo pañondo naingijilenga maawala 30 kufika neku 40 mumwingilo wamu bujimi, nekupwañana nabakwetu bena Kilishitu. Kyaubiletu nobe kukopa kwa jiso, natendekele kukumpulwa. Nabwelele bingi panyuma kyakuba nazhilulwile nemuzhilo wa Lesa. Byo nalubulukile muchima, nalangulukile namba nafwainwa kutokesha bwikalo bwami. Kino kimye nasangalala bingi pakuyuka’mba Yehoba wamona lulapilo lwami nekuntambwila jibiji! Javula nelangulusha bingi namba: “Nga mamboka onasendukijile mulwitabilo muwa? Mukumbu yemvuluka kimye kyonse ke wakuba’mba nalekele kufunda kwakukeba kuyuka bintu nekulanguluka-langulukapo. Bukine bwa mu Baibolo kechi bwafikile mukachi ka muchima wami ne. Kufumatu luno, lufunjisho lwami lwa pabunke nekulanguluka-langulukapo kyokintu kisakwikalanga kikatampe jonse mubwikalo bwami.” Byotubena kutwajijila nakukoma mumaana akuyuka Yehoba, Mwananji ne Byambo byanji, kyanema bingi kwikalapo nakimye kyakuvulaukavulauka byotufunda.
10. Mamboka okibena kukebewa bukiji-bukiji kumonapo kimye kyakwikelamo nalufunjisho lwetu lwapabunke nekulanguluka-langulukapo?
10 Mu ino ntanda iji nabyakutabataba byavula, kyakatazha bingi kumonapo kimye kyakufunda nekulanguluka-langulukapo. Bino nangwa byonkabyo, bena Kilishitu baji kumupaka wa Ntanda ya Mulaye yawamisha—ntanda ya Lesa ya bololoke. (2 Petelo 3:13) Bintu byakukumya nabiji konaunwa kwa ‘Babilona Mukatampe’ nekulukukwa kwabantu ba Yehoba na “Gogi wa mu ntanda ya Magogi” katatakatu bikobiwa. (Lumwekesho 17:1, 2, 5, 15-17; Ezikyo 38:1-4, 14-16; 39:2) Bintu biji kulutwe yetu byakonsha kweseka butemwe bwetu botwatemwa Yehoba. Onkao mambo, kino kyokyonka kimye kyotwafwainwa kupulushako kimye nekutesha muchima wetu ku Byambo bya Lesa!—Efisesa 5:15, 16.
‘[Nengezhai, NW] Muchima Wenu Kufunda Byambo bya Lesa’
11. Muchima wetu wafwainwa kwesakanyiwa byepi kumushiji?
11 Muchima wakifwanyikizho wakonsha kwesakanyiwa kumushiji yebabyalapo lukunwa wabukine. (Mateo 13:18-23) Javula mushiji bamujima bulongo pakuba’mba kijimwa kikakomenga bulongo. Ne muchima wetu naye wafwainwa kunengezhiwa bulongo, pakuba’mba atambwilenga Byambo bya Lesa. Ñanga Ezela ‘[wanengezhe, NW] muchima wanji kufunda bya mu buku wa mizhilo ya Yehoba ne mu kwibyuba.’ (Ezela 7:10) Twafwainwa kunengezha byepi muchima wetu?
12. Kika kyakonsha kukwasha kunengezha muchima wenu kufunda?
12 Pakuba’mba tunengezhe bulongo muchima wetu kufunda Byambo bya Lesa, twafwainwa kulomba lulombelo kufuma mukachi kamuchima. Kupwila kwabapopweshi bakine babwina Kilishitu kutatula nekupwa nalulombelo. Byokyawamapo nanchi kimye kyonse kyotwatendeka lufunjisho lwa Baibolo lwapabunke nalulombelo lwakine nekubila bintu monka mwaila lulombelo lwetu kimye kyotubena kufunda!
13. Pakuba’mba twikale namuchima Yehoba yeakeba twafwainwa kuba byepi?
13 Muchima wakifwanyikizho wafwainwa kunengezhiwa bulongo pakuba’mba mufume milanguluko yajingamo kasa mukyangye kutatula. Bantangi babupopweshi mumoba akwa Yesu bakankelwe kuba kino. (Mateo 13:15) Bino Maliya inanja Yesu walangulukilenga “ku muchima wanji” byambo byonse byoaumvwine. (Luka 2:19, 51) Waikele kemwana wabwanga wakishinka wakwa Yesu. Lidiya wa ku Tiyatila watelekele kwi Paulo, kabiji ‘Nkambo wamushinkwile muchima amba omvwishe.’ Kepo naye aitabijile. (Byubilo 16:14, 15) Onkao mambo, kechi twafwainwa kuminatu popolo pamilanguluko yetu atweba bene nangwa kukakachila mafunjisho abubela aitabila bavulane. Mukifulo kyabyobyo, twayai tumone’mba “Lesa ekale wa bukine nangwa bantu bonse baikala ke babubela.”—Loma 3:4.
14. Twakonsha kunengezha byepi muchima wetu kuba’mba tumvwenga pakupwila kwabwina Kilishitu?
14 Kunengezha michima yetu’mba tutelekenga pakupwila kwabwina Kilishitu kekintu kyanema bingi. Bintu bivulañanya byakonsha kwitulengela kubula kumvwa bibena kwambiwa. Byambo bibena kwambiwa kuba bitukwashane inge tubena kulanguluka pabintu byaubiwa pajojo juba, nangwa umvwe twatesha muchima pabintu bikobiwa kesha. Umvwe tubena kukeba byambo bibena kwambiwa kwitukwasha, twafwainwa kutelekesha nekufunda bibena kwambiwa. Twakonsha kufunda bingi byavula umvwe ketumvwishe binembelo bibena kulumbululwa.—Nehemiya 8:5-8, 12.
15. Kwipelula kwitukwasha byepi kwikala bantu bakonsha kufunjishiwa?
15 Byonka bifuka mushiji umvwe babikamo mbolezha, nemuchima wetu wakifwanyikizho naye wakonsha kuwama umvwe twaikala bepelula, kwikala nakilaka kya bintu bya kumupashi, bukishinka, moyo wakwakamwa Lesa nekutemwa Lesa. Kwipelula kunekenya muchima nekwitukwasha kwikala bantu bakonsha kufunjishiwa. Yehoba waambijile Yosiya Mfumu wa bena Yuda amba; ‘byowaumvwa byambo byami na muchima wakokela, kabiji wipelula ku meso ami amiwa Yehoba, pa kumvwa byo naamba . . . onkao mambo ne amiwa nakumvwa.’ (2 Bamfumu 22:19) Muchima wakwa Yosiya wajinga wipelula ne kumvwina bintu. Kwipelula kokwakwashishe baana babwanga bakwa Yesu bajinga ‘bantutu babujile kufunda’ kumvwa nekwingijisha bukine bwakumupashi bobakankelwe kumvwa bantu ‘bajimuka ne ba maana.’ (Byubilo 4:13; Luka 10:21) Twayai “twipelule ku meso a Lesa wetu” byotubena kweseka kwikala namuchima Yehoba yeakeba.—Ezela 8:21.
16. Mamboka otwafwainwa kwibikilako pakuba’mba twikale namujojo wakajo ka kumupashi?
16 Yesu waambile’mba: “Bata muchima ku mupashi bo batokwa.” (Mateo 5:3, NW) Nangwa kyakuba tuji nabulume bwakuba bintu byakumupashi, makatazho aino ntanda ibi nangwa byubilo bimo nabiji bukope, byakonsha kwitulengela kubula kutako muchima kumupashi. (Mateo 4:4) Twafwainwa kwikala namujojo wakukebesha kajo ka kumupashi. Nangwatu kyakuba pakutendeka kechi twikala nalusekelo lwakutanga Baibolo nangwa kufunda lufunjisho lwapabunkene, umvwe twibikako tukamona kuba’mba ‘kuyuka bintu kukaleta lusekelo kwiatweba,’ nekusakishanga kimye kyonse kufunda.—Byambo bya Mana 2:10, 11.
17. (a) Mamboka otwafwainwa kuketekela Yehoba na muchima wetu yense? (b) Twafwainwa kwikala byepi naluketekelo mwi Lesa?
17 Mfumu Solomone wakambizhe amba: “Ketekela mwi Yehoba na muchima wobe yense.” (Byambo bya Mana 3:5) Muchima waketekela mwi Yehoba wayuka’mba kyonse Kyoakeba nekukambizha kupichila mu Byambo byanji, kimye kyonse kekintu kyawama. (Isaya 48:17) Kinetu Yehoba ye yetwafwainwa kuketekela namuchima wetu yense. Aye ufikizha byonse byoakeba. (Isaya 40:26, 29) Nejizhina janji jailamotu jilumbulula’mba “Ulengela Bintu Kwikalako,” uji nabulume bwakukonsha kufikizha byonse byoalaya. Aye “yewaoloka mu mashinda anji onse, kabiji [“ye wakishinka,” NW] mu mingilo yanji yonse.” (Masalamo 145:17) Pano bino pakuba’mba tumuketekele, twafwainwa ‘kumutompa ne kumona Yehoba byo awama’ kupichila mukwingijisha mubwikalo bwetu byotufunda mu Baibolo nemu kulangulukalanguluka pamfweto ifuma mukuba kino.—Masalamo 34:8.
18. Moyo wakwakamwa Lesa witukwasha byepi kumvwina mikambizho ya Lesa?
18 Solomone watongwele nekyubilo kikwabo kilengela muchima wetu kumvwina mikambizho ya Lesa amba: “Umwakamwe Yehoba ne kufumako ku bubi.” (Byambo bya Mana 3:7) Yehoba waambijile bena Isalela amba: ‘Kine inge moba onse bajinga na muchima wa byonkabyo wa kungakamwa ne kulama mikambizho yami, namba bakamonenga byawama kikuputu, abo ne baana babo pamo!’ (Mpitulukilo ya mu mizhilo 5:29) Ee kine, aba baji na moyo wakwakamwa Lesa bamukokela. Yehoba uji nangovu ya ‘kumwesha bulume bwanji aba bamuteleka na muchima yensetu’ nekukabisha aba bonse babula kumukokela. (2 Byambo bya Moba 16:9) Lekai moyo wakwakamwa Lesa kubula kumufichisha pamuchima ekale mu byubilo byetu, mu milanguluko, nemu byotwiumvwa.
‘Temwai Yehoba na Muchima Wenu Yense’
19. Butemwe bwingila ñanyi mwingilo pakulengela muchima wetu kumvwina mikambizho ya Yehoba?
19 Kukilatu nebyubilo byonse, butemwe bulengela muchima wetu kumvwina mikambizho ya Yehoba. Muchima wayula butemwe bwakutemwa Lesa ulengela muntu kufunda bisekesha Lesa nebibula kumusekesha. (1 Yoano 5:3) Yesu waambile’mba: ‘Ukamutemwe Nkambo Lesa wobe na muchima wobe yense, ne na mweo wobe yense, ne na maana obe onse.’ (Mateo 22:37) Twayai tubaishe butemwe bwetu bwakutemwa Lesa kupichila mu kulangulukalanguluka pabuwame bwanji, kimye kyonse kwisamba naye byonka byotwisamba namulunda netu wapa muchima, nenakizaku kumutongaula kubantu.
20. Twakonsha kwikala byepi namuchima Yehoba yeakeba?
20 Kubatu nobe kupitulukamo pacheche: Kwikala namuchima Yehoba yeakeba kulumbulula kuswisha Byambo bya Lesa kwitwalula byotuji mukachi ketu, muntu wafyamika wa mu muchima. Kwikala nalufunjisho lwapabunke lwakufunda Binembelo nekulanguluka-langulukapo kyakine kwanema bingi. Jishinda jawamisha jakubilamo kino kekwikala namuchima wanengezhiwa—ubena kubula kulanguluka bintu bingi, kabiji uji nabyubilo bitulengela kumvwa! Ee, Yehoba wakonsha kwitukwasha kwikala namuchima yeakeba. Pano, mashindaka otwakonsha kuba akulaminamo muchima wetu?
[Tubyambo twa mushi]
a Mazhina apimpulwa.
Musakukumbula’mba Ka?
• Muchima wakifwanyikizhoka Yehoba yeatalatala?
• Twakonsha ‘kuta muchima wetu’ byepi ku Byambo bya Lesa?
• Twafwainwa kunengezha byepi muchima wetu kufunda Byambo bya Lesa?
• Byomwafunda luno lufunjisho, kika kyomubena kwiumvwa’mba mwatundaikwa kuba?
[Kipikichala pa peja 12]
Davida walanguluka-langulukanga pabintu byakumupashi nalusanchilo. Nanchi nenuwa byobyo muba nyi?
[Bipikichala pa peja 16]
Nengezhai muchima wenu kasa mukyangye kutatula kufunda Byambo bya Lesa