Nanchi Muji Na ‘Muchima Wa Kuyuka’ Yehoba Nyi?

“Nkebapa michima ya kungyuka amiwa amba: Ye Yehoba; ne abo bakekala ke bantu bami.”—YELE. 24:7.

MUSAKUKUMBULA’MBA KA?

Bayudea bavula ba mu moba ajingako Yelemiya bajinga byepi na ‘michima yabula mukanda’?

Mambo ka atweba bonse o twafwainwa kupesela pesela muchima wetu wa kifwanyikizho?

Twakonsha kwikala byepi na ‘muchima wa kuyuka’ Yehoba?

1, 2. Mambo ka bamo o batemenwa makuyu?

NANCHI mwakijapo kala makuyu nyi? Bena Isalela batemenwe bingi kuja makuyu. (Na. 3:12; Luka 13:6-9) Ne lelo jino, mu byalo bimo bajima makuyu. Makuyu akwasha bingi mu mubiji, kabiji bantu bamo bamba’mba alengela muchima kwikala bulongo.

² Yehoba wapashañenye michima ya bantu ku makuyu. Lesa kechi wabujilenga bantu makuyu byo akonsha kwibakwasha mu mubiji ne. Waambilenga pa muchima wa kifwanyikizho. Byo aambile kupichila mwi ngauzhi Yelemiya byakonsha kwimukwasha ne kukwasha balunda nenu. Byo tusakwisambanga pa byo aambile, langulukainga pa byakonsha kufunjilako bena Kilishitu.

3. Nga makuyu atongolwa mu Yelemiya kitango 24 emenako ka?

³ Patanshi twayai twisambe pa byaambile Lesa pa makuyu mu kimye kyajingako Yelemiya. Mu mwaka wa 617 B.C.E., kisaka kya bena Yuda kechi kyatalwanga bulongo kwi Lesa ne. Lesa wamwesheshe Yelemiya kimwesho kya bintu byajinga kulutwe mwajinga misango ibiji ya makuyu, “awamishatu” ne “atamishatu.” (Tangai Yelemiya 24:1-3.) Makuyu atama aimenejilengako Mfumu Zedekiya ne bakwabo bo bamanyikile ku Mfumu Nebukaneza ne mazhita anji. Pano nga Ezikyo ne Danyela ne balunda nanji basatu bajinga mu Babilona ne Bayudea bamo bajinga pepi kwibaleta mu buzha monka mu Babilona baimenejilwengako na ka? Bano bajinga nobe makuyu awama. Bayudea bashajilepo mu kuya kwa moba bafwainwe kubwela na kushimukulula Yelusalema ne nzubo ya Lesa. Ne kya kine byo byo kyajinga.—Yele. 24:8-10; 25:11, 12; 29:10.

4. Byaambile Lesa pa makuyu awama byakonsha kwitutundaika byepi?

⁴ Yehoba waambile pa boba baimenejilwengako na makuyu awama amba: “Nkebapa michima ya kungyuka amiwa amba: Ye Yehoba; ne abo bakekala ke bantu bami.” (Yele. 24:7) Kino kyo kinembelo paimena uno mutwe, kabiji kisa kwitutundaika bingi. Lesa ubena kukeba kupa bantu ‘muchima wa kumuyuka.’ Mu jino jishinda, “muchima” wimenako muntu byo aji. Ne anweba mwafwainwa mukeba kwikala na uno muchima pa kuba’mba mubajilwe pa bantu banji. Pa kuba’mba kikale bino, mwafwainwa kufunda ne kwingijisha Mambo a Lesa, kulapila ne kwaluluka, kwipana kwi Lesa ne kubatizhiwa mu jizhina ja Tata, ja Mwana ne ja mupashi wazhila. (Mat. 28:19, 20; Byu. 3:19) Mwafwainwa mwauba kala bino, nangwa kampe mupwila pamo na Bakamonyi ba kwa Yehoba kimye kyonse kabiji mubena kwinengezha kuba bino.

5. Yelemiya wanembejile bañanyi?

⁵ Nangwa twaubapo kala bimo nangwa byonse byo twaambapo, twafwainwa kwipesapesa ne kumona biji muchima wetu ne byubilo byetu. Mambo ka? Tusa kuyuka ene mambo o kyaikela bino kupichila mu kwisamba pa byambo bikwabo byanembele Yelemiya pa muchima. Bitango bimo mu buku wa Yelemiya byaamba pa mikoka ibazhokolokele, pano bino, byavula byaamba kikatakata pa mukoka wa bena Yuda mu kimye kya bukalama bwa bamfumu babo batanu. (Yele. 1:15, 16) Yelemiya waambijilenga banabalume ne banabakazhi ne baana bepaine kwi Yehoba. Bashakulu babo bepaine kwikala mukoka wa bantu banji. (Lupu. 19:3-8) Mu moba ajingako Yelemiya, bantu baswile kuba’mba bepaine kwi Lesa. Baambile’mba: “Tubena kwiya ko muji, mambo anweba mwi Yehoba, Lesa wetu.” (Yele. 3:22) Nangwa byonkabyo, mwalanguluka’mba michima yabo yajinga byepi?

MUCHIMA WAFWAINWA KUBUKWA MU BUKIFWANYIKIZHO

6. Mambo ka o twafwainwa kutela maana ku byaamba Lesa pa muchima?

⁶ Bashayuka ba bya michi ano moba bakonsha kwingijisha biñambañamba bimo pa kuba’mba bamone biji muchima ne byo abena kwingila. Pakuba Yehoba upesapesa muchima kukila bantu byonka byo aubile mu kimye kyajingako Yelemiya. Lesa waambile’mba: ‘Muchima wa muntu uji na bujimbijimbi kukila bintu byonse, kabiji watamishatu; ñanyi wakonsha kumuyuka byo aji? Amiwa Yehoba mpalanguzha mu muchima, namba mpane ku muntu yense monka mwayila bwikalo bwanji kabiji monka mwayila byubilo byanji.’ (Yele. 17:9, 10) ‘Kupalanguzha mu muchima’ kechi kulumbulula kupesapesa muchima mwine ne. Yehoba waambilenga pa muchima wa kifwanyikizho. Uno “muchima” ubena kulumbulula muntu byo aji, bintu byo asaka, milanguluko yanji, byubilo byanji ne bintu byo akeba kuba. Ne anweba muji na uno muchima. Lesa upesa pesa muchima wenu, kabiji ne anweba bene mwakonsha kwesekako kuba bino.

7. Yelemiya walumbulwile byepi michima yajinga na Bayudea bavula bajingako mu moba anji?

⁷ Pa kuba’mba twinengezhe kwitupesapesa, twafwainwa kwiipuzha’mba, ‘Nga michima ya kifwanyikizho ya Bayudea bajingako mu moba a kwa Yelemiya yajinga byepi?’ Pa kuba’mba mukumbule buno bwipuzho, langulukai pa byambo byaingijishe Yelemiya bya kuba’mba: “Bonse ba mu kisaka kya Isalela nabo kechi batambula mukanda wa mu michima yabo ne.” Yelemiya kechi waambilenga pa mukanda wayangako banabalume Bayudea ne, mambo waambile’mba: “Aye Yehoba waamba’mba: Umvwai, moba akeya o nkebakabishishamo bonse bajitu na mukanda wa ku mibiji bino kechi baji na mukanda wa mu muchima ne.” Onkao mambo, ne banabalume Bayudea bayile ku mukanda kechi bajinga na “mukanda wa mu muchima ne.” (Yele. 9:25, 26) Nga kino kyatajile mu ka?

8, 9. Bayudea bafwainwe kuba byepi ku michima yabo?

⁸ Bintu Lesa byo akambizhe Bayudea kuba byakonsha kwitukwasha kuyuka bilumbulula kubula “mukanda wa mu muchima.” Wibambijile’mba: ‘Fumyai tulomolomo tuji ku michima yenu, anweba banabalume bena Yuda ne anweba mwikala mu Yelusalema, kuchina’mba bukaji bwami bwakeya na mambo a bubi bwa mu byubilo byenu.’ Nga bino byubilo byabo byatama byafumine pi? Byafumine mukachi ka michima yabo. (Tangai Mako 7:20-23.) Lesa waingijishe Yelemiya kutongola kwafumanga bubi bwa Bayudea. Bajinga na michima ya bunsatuki. Milanguluko yabo yatama yafichishenga Lesa ku muchima. (Tangai Yelemiya 5:23, 24; 7:24-26.) Lesa wibambijile’mba: “Itwezhai anwe bene mu mukanda kwi Yehoba, fumyai tulomolomo tuji ku michima yenu.”—Yele. 4:4; 18:11, 12.

⁹ Onkao mambo, Bayudea ba mu moba ajingako Yelemiya michima yabo ya kifwanyikizho yafwainwe kubukwa, ko kuba’mba ‘kulama michima yabo’ byonka byaubile boba bajingako mu moba a kwa Mosesa. (Mpitu. 10:16; 30:6) ‘Kufumya tulomolomo twa ku michima yabo’ kwalumbulwilenga kuleka ndangulukilo yatama, byakusakasaka ne kuchinuzhuka bintu bibalengelanga kulengulula mikambizho ya Lesa.—Byu. 7:51.

BYA KWIKALA NA ‘MUCHIMA WA KUYUKA’ LESA MU ANO MOBA

10. Kwesakana na byaambile Davida, twafwainwa kuba ka?

¹⁰ Tumusanchila bingi Lesa pa kwitukwasha kuyuka muchima wa kifwanyikizho. Bamo bakonsha kulanguluka’mba, ‘pano mambo ka?’ ‘Nanchi kino kyanema ku Bakamonyi ba kwa Yehoba ba mu ano moba nyi?’ Kechi kiji bino na mambo a kuba’mba bena Kilishitu bavula mu kipwilo baji na byubilo byatama nangwa’mba baji nobe “makuyu atama” byonka byajinga Bayudea ba kala ne. Kupusanako na byajinga Bayudea, bakalume ba Lesa bavula ano moba baji na byubilo byawama kabiji bengijila Lesa mu bukishinka. Nangwa byonkabyo, akilangulukai pa misashijilo ya kwa Davida kwi Yehoba. Waambile’mba: “Muntaletale, anweba Lesa, muyuke muchima wami: Ngesekai, muyuke milanguluko yami: Mumone kana muji jishinda ja bubi mwi amiwa.”—Sala. 17:3; 139:23, 24.

11, 12. (a) Mambo ka o twafwainwa atweba bonse kupesa pesa michima yetu? (b) Ki ka kibula kuba Lesa?

¹¹ Yehoba ukeba atweba bonse kumuyuka bulongo ne kutwajijla kwitabilwa kwi aye. Yelemiya wanembele pa baoloka amba: ‘Anweba Yehoba wa mabumba, yenka upesapesa baoloka, umona mu michima ya bantu ne mu milanguluko yabo.’ (Yele. 20:12) Inge Wabulume bonse upesa pesa ne mu michima ya baoloka, nanchi ne atweba kechi twafwainwa kwipesapesa mu bukishinka nenyi? (Tangai Salamo 11:5.) Pa kuba bino, twafwainwa kulangulukanga pa byubilo byetu, bikonkwanyi ne biji mu muchima wetu bikebewa kupesa pesa. Twakonsha kuyuka kintu kitulengela kwikala na milengulwila, ko kuba’mba ‘kalomolomo ka ku muchima wetu’ ko twafwainwa kufumyako. Kuba kino ke kubuka muchima mu bukifwanyikizho. Inge mwaswa kuba’mba kyawama kupesa pesa muchima wenu wa kifwanyikizho, ñanyi kintu kyo mwafwainwa kukebamo? Kabiji mwakonsha kupimpula byepi byubilo byenu?—Yele. 4:4.

¹² Kintu kimo kyo twafwainwa kuyuka ke kino: Kechi twafwainwa kuketekela Yehoba kwitukanjikizha kupimpula byubilo byetu ne. Yehoba waambile pa bantu bajinga nobe “makuyu awama” amba “nkebapa michima ya kungyuka.” Kechi waambile’mba ukebakanjikizha kwalula michima yabo ne. Abo bene bafwainwe kukeba kwikala na muchima wawama umwesha’mba bayuka Lesa. Nanchi kechi byo byo twafwainwa kuba ne atweba lelo jino nenyi?

13, 14. Bintu biji mu muchima wa mwina Kilishitu byakonsha kumubika byepi mu kizumba?

¹³ Yesu waambile’mba: “Mu muchima mo mufuma milanguluko yatama, kwipayañana, bukende, bulalelale, bwivi, bubela ne mwenga.” (Mat. 15:19) Inge muchima wa kubula kumvwa walengela mulongo kuba bulalelale nangwa bukende kabiji wakana kulapila, Lesa ukamushikwa kikupu. Bino nangwatu muntu wabula kulenga mambo a uno mutundu wakonsha kuleka milanguluko yatama yakoma mu muchima wanji. (Tangai Mateo 5:27, 28.) Kupesa pesa muchima mu bintu bya uno mutundu kwakonsha kwitukwasha bingi. Inge kya kuba mwapesa pesa muchima wenu, abya mwakonsha kutanamo milanguluko yatama kutazha ku mwanamulume nangwa mwanamukazhi yakanya Lesa yo mwafwainwa kufumyamo nyi?

¹⁴ Nangwa mulongo wabula “kwipayañana” wakonsha kuleka bukaji bwaikajijila mu muchima wanji kya kuba washikwa mwina Kilishitu mukwabo. (Levi 19:17) Nanchi kechi wafwainwa kwibikako kuleka ino milanguluko yakonsha kumulengela kwikala na muchima watama nenyi?—Mat. 5:21, 22.

15, 16. (a) Ambai bintu byakonsha kumwesha’mba mwina Kilishitu kechi ‘watambula mukanda wa mu muchima’ ne. (b) Mambo ka o mwakonsha kwambila’mba ‘muchima wabula mukanda’ ufichisha Yehoba ku muchima?

¹⁵ Kya lusekelo ke kya kuba’mba, bena Kilishitu bavula kechi baji na luno ‘lukatazho lwa muchima’ ne. Pano bino, Yesu waambile pa “milanguluko yatama.” Ino ke miteeto yakonsha kutamisha mbaji yavula mu bwikalo. Kya kumwenako, muntu wakonsha kulanguluka’mba kwikala wakishinka ku balongo banji ko kwanema. Kijitu bulongo mwina Kilishitu ‘kutemwa’ balongo banji, kechi wafwainwa kwikala byonka biji bantu bavula babula butemwe ba mu ano “moba akupelako” ne. (2 Timo. 3:1, 3) Nangwa byonkabyo, muntu wakonsha kukizhamo kutemwa balongo banji. Bamo bamba’mba, “wobe wobe.” Kino kibalengela kuzhikijila nangwa kwichina kala na balongo babo mu bintu byonse kya kuba umvwe mulongo wabo bamulenga mambo, kimwekatu nobe bo bo balenga mambo. Akimonai bukaji byo bwalengejile bakolojanji Daina kuba kyatama. (Nte. 34:13, 25-30) Kabiji akifwanyikizhai milanguluko yajinga ne Abisalomo mu muchima yamulengejile kwipaya kolojanji Aminona. (2 Sam. 13:1-30) Nanchi “milanguluko yatama” kechi yo yalengejile bino byonse nenyi?

¹⁶ Kya kine kuba’mba bena Kilishitu bakine kechi bepayañana ne. Nangwa byonkabyo, bamo bazhingijila bingi mulongo nangwa nyenga wafichishe ku muchima mulongo wabo nangwa ye balangulukila amba ye wamubile kyatama. Bakonsha kuleka kumvwañana na mukwabo wa mu lwitabilo ye balanguluka’mba waubile mulongo wabo nshiji. (Hebe. 13:1, 2) Kushikwa muntu ne kubula kupwanañana nanji kechi kintu kicheche ne, kimwesha’mba kechi tuji na butemwe ne. Mwine upesapesa michima wakonsha kumona kuba’mba kuba bino ke kubula “mukanda wa mu muchima.” (Yele. 9:25, 26) Vulukai bantu bo batundaikile kwi Yehoba amba: “Fumyai tulomolomo tuji ku michima yenu.”—Yele. 4:4.

KWIKALA NA ‘MUCHIMA WA KUYUKA’ LESA NE KUMULAMAWIZHA

17. Moyo wa kwakamwa Yehoba witukwasha byepi kwikala na muchima wa lukokelo?

¹⁷ Pano ibyepi inge kya kuba pa kupesa pesa muchima wenu wa kifwanyikizho mwatana kuba’mba ulengulula lujimuno lupana Yehoba kabiji mwatana ne kuba’mba ‘kechi watambula mukanda ne’? Kampe mwamona kuba’mba muji na moyo wa kuchina bantu, mukeba kutumbalala, kwikala ntentente, muji na bitaala nangwa mukeba kwitolwela. Kechi yenu bonka ne. (Yele. 7:24; 11:8) Yelemiya wanembele’mba Bayudea babujile bukishinka bajingako mu oa moba bajinga na “michima yauluñana ne ya kusatuka.” Wanungilepo ne kuba’mba: “Kechi bamba mu michima yabo amba: Tumwakamwe Yehoba Lesa wetu, yenkaye upana mvula” ne. (Yele. 5:23, 24) Nanchi kino kechi kibena kumwesha kuba’mba kwikala na moyo wa kwakamwa Yehoba ne kumunemeka kya kine ko kwakonsha kwitukwasha kufumya ‘kalomolomo ka ku muchima’ nenyi? Uno moyo wawama, wakonsha kwitukwasha kwikala na muchima wa kumvwina bitukambizha Lesa.

18. Ñanyi mulaye Yehoba ye alaya baji mu lulayañano lupya?

¹⁸ Byo twibikako kwingijila Yehoba, uketupa ‘muchima wa kumuyuka.’ Byo byo alayile ne bashingwa ba mu lulayañano lupya amba: “Amiwa nkabika mizhilo yami mukachi kabo ne kwiinemba pa michima yabo; ne amiwa nkekala ke Lesa wabo, ne abo bakekala ke bantu bami.” Pano nga pa kumuyuka waambilepo’mba ka? Waambile’mba: “Kafwako muntu ukikafunjishanga mukwabo ye aikala nanji, nangwa mulongo wanji, amba: Yukai Yehoba, ne, mambo bonsetu bakangyuka, kufuma ku mwanyike mucheche kufika ne kumwine mukulumpe . . . mambo amiwa nkebalekela bubi bwabo, ne kwiavuluka mambo abo jibiji ne.”—Yele. 31:31-34.a

19. Bena Kilishitu bakine babena batengela ka?

¹⁹ Inge mubena kutengela kwikala myaka ne myaka mwiulu nangwa pano pa ntanda, mwafwainwa kukebesha kuyuka Yehoba ne kwikala pa bantu banji. Kwimulekelako mambo kwaimena pa bukuzhi bwa Kilishitu kwanema bingi pa kuba’mba mukamone bino bintu byawama. Kishinka kya kuba’mba mambo enu akonsha kulekelwa kyafwainwa kwimulengela kulekelangako bakwenu mambo nangwatu kyakatazha kuba byobyo. Kuswa kufumya bukaji ne lupato mu muchima kukemulengela kwikala na muchima wawama. Kechi mukamweshatu’mba mukeba kwingijila Yehoba ne, bino mukamwesha ne kuba’mba mwatendeka kumuyuka bulongo. Mukekala nobe boba Yehoba bo aambijile kupichila mwi Yelemiya amba: “Byo mukankeba mukantana inge mukankebesha na muchima yense. . . . Anweba mukantana.”—Yele. 29:13, 14.

[Tubyambo twa mushi]

[Kipikichala pa peja 8]

[Kipikichala pa peja 10]

[Kipikichala pa peja 11]

Kupesa pesa muchima wetu ne kufumyamo milanguluko yatama kuketuletela mapesho