Yehoba ke Lesa Wakokamuchima
“Yehoba, Lesa wa lusa ne wa bibusa, ubanda kuzhingila, [wakifyele, NW].”—KULUPUKA 34:6.
1, 2. (a) Bañanyi kala bamwenejilemo mfweto mukukokamuchima kwa Yehoba? (b) Kyambo kya “kukokamuchima” kyalumbululaka?
BANTU mumoba akwa Nowa, bena Isalela baendelenga na Mosesa mukiselebwa, apa bino ne Bayudea bajingako kimye Yesu kyoajinga panopantanda—bonse bajinga mubwikalo bwapusana-pusana. Bino bano bonse bamwenejilemo mfweto mukukokamuchima kwa Yehoba. Kubamo lwajinga lupulukilo lwabo. Kabiji nekwiatweba, kukokamuchima kwa Yehoba lolupulukilo lwetu.
2 Kukokamuchima kokuka? Ñanyi kimye Yehoba poekumwesha, kabiji mamboka? “Kukokamuchima” kulumbulula “kutekanya umvwe bintu byatama nangwa kimye kyobakuzhingijisha kwakubula kwizhinausha’mba kyapwa bintu kechi bikawamane.” Onkao mambo kino kyubilo kiji nankebelo. Kitajisha pabwikalo bwawama bwayewo ubena kutamisha. Bino nangwa byonkabyo, kukokamuchima kechi kwalumbulula’mba kuswisha bubine. Umvwe nkebelo yakukokelamuchima yaubiwa, nangwa umvwe kafwako ene mambo akutekenya naoo mambo, kukokamuchima kupwa.
3. Mamboka Yehoba kyoakokelamuchima, kabiji kukafika pepi?
3 Nangwa kyakuba bantu bakokamuchima, Yehoba yewakumwenako wakila mukino kyubilo. Kutatulatu kala keene bundengamambo byobwavulañenye bulunda bwa Yehoba nabantu, Mulenga wetu wamwesha butekanye kabiji wanengezhezha bantu balapila jishinda mobakonsha kuwamishisha bulunda bwabo neaye. (2 Petelo 3:9; 1 Yoano 4:10) Bino kuno kukokamuchima kwanji byokukengila nkebelo yako, Lesa ukonauna bantu balenga-lenga mambo, nekufumyapo buno bwikalo bubi bujipo.—2 Petelo 3:7.
Kwakwatankana Nabyubilo Bikatampe bya Lesa
4. (a) Mulanguluko wakukokamuchima walumbululwa byepi mu Binembelo bya Kihebelu? (Monai netubyambo twapanshi.) (b) Ngauzhi Nahumi wamulumbulula byepi Yehoba, kabiji kino kisololaka pakukokamuchima kwa Yehoba?
4 Mu Binembelo bya Kihebelu, kukokamuchima kwaambiwa mubyambo bibiji bya Kihebelu bilumbulula “kulepa myona” byanembwa’mba “kukokamuchima” mu Buku wa Lesa.a Pakutongola kukokamuchima kwa Lesa, ngauzhi Nahumi waambile’mba: “Yehoba ubanda kuzhingila, kabiji bulume bwanji bo bukatampe bwine, kechi ukebalekatu aba baji na mambo kwa kubula kwibakabisha ne.” (Nahumi 1:3) Byonkabyo, kukokamuchima kwa Yehoba kechi buleyane, kabiji kechi buba sabukulailatune. Lesa wabulume bonse byoabanda kuzhingila nekwikala nabulume bukatampe bwine kimwesha’mba kukokamuchima kwanji kuji nankebelo imukanya kufikenatu wauba kintu ponkapo. Uji na lūsa lwakukabisha bantu, pano bino kechi uba byobyo ponkapotune pakuba’mba ape muntu watamisha kimye kyakukonsha kuleka byubilo byanji byatama. (Ezikyo 18:31, 32) Onkao mambo, kukokamuchima kwa Yehoba kumwesha butemwe bwanji, kabiji kumwesha maana oaji nao akwingijishishamo bulume bwanji.
5. Muñanyi jishinda kukokamuchima kwa Yehoba mokwakwatankena nabololoke bwanji?
5 Kukokamuchima kwa Yehoba kwakwatankana nabololoke bwanji. Wiyukanyikishe mwine kwi Mosesa’mba ‘Lesa wa lusa ne wa bibusa “[nangwa’mba wakokamuchima]” [wakifyele, NW] kibula kwaluka ne bukishinka.’ (Kulupuka 34:6) Byopapichile myaka, Mosesa waimbile mukutota Yehoba’mba: “Mashinda anji onse o aoloka. Ye Lesa wakishinka wabula bubi, aye ye waoloka ne kuluñama.” (Mpitulukilo ya mu mizhilo 32:4) Ee, lusa lwa Yehoba, kukokamuchima nebololoke bwanji byonse bingijila pamo.
Yehoba Byoakokelemuchima Muyulo Saka Akyangye Kufika
6. Ñanyi kiyukilo kyakukokamuchima Yehoba kyoamwesha kubaana baba Adama ne Evwa?
6 Bunsatuki bwa ba Adama ne Evwa mu Edena bwapwishishe bulunda bwabo bwawama bobajinga nabo ne Yehoba, Mulenga wabutemwe. (Ntendekelo 3: 8-13, 23, 24) Kuno kwipatula kwakwachile neku baana babo, baswaine bundengamambo, bumbulwakoloka, nelufu. (Loma 5:17-19) Nangwa kyakuba bamulume nemukazhi batanshi balengejilemotu mambo kyanshiji, Yehoba wibaswishishe kusema baana. Mukupita kwakimye, wanengezhejile baana baba Adama ne Evwa jishinda mobakonsha kupwañena nanji. (Yoano 3:16, 36) Mutumwa Paulo walumbulwile’mba: “Lesa witumwesha butemwe bwanji mwine bo etutemenwamo, mambo, byo twakijinga bandengamambo, Kilishitu witufwijile. Mambo pano, byo twabingishiwa na mashi anji, kine kabiji tukapulukila mwi aye ku bukaji bwa Lesa. Mambo umvwe byo twakijinga balwanyi, twapwaine ne Lesa mu lufu lwa Mwananji, pano byo twapwana, kine kabiji tukapulukila mu bumi bwanji.”—Loma 5:8-10.
7. Yehoba wamwesheshe byepi kukokamuchima Muyulo saka akyangye kwiya, kabiji mamboka lonaiko lwabantu bajingako Muyulo saka akyangye kwiya olwabingishiwe?
7 Kukokamuchima kwa Yehoba kwamwekele nemumoba akwa Nowa. Pamyaka yavula muyulo saka akyangye kufika, “Lesa watajile pano pa ntanda, kabiji talai, patamishetu mambo bantu bonse batamishe mashinda abo pano pantanda.” (Ntendekelo 6:12) Nangwa byonkabyo, Yehoba wamweshesheko kukokamuchima kwanji. Waambile’mba: “Mupashi wami kechi ukebalukuchilanga bantu kikuputu amba balapile ne, mambo abo bo ba buntunshitu, bino myaka yabo ikekala ke myaka kitota kimo ne myaka makumi abiji, kwapwa.” (Ntendekelo 6:3) Muyoya myaka 120 Nowa wakishinka momoasemejile baana kabiji momo bamubujile mukambizho wa Lesa wakufika bwato nekujimunako bantu boaikalanga nabo pamambo a Muyulo waishilenga. Mutumwa Petelo wanembele’mba: ‘Kukokamuchima kwa Lesa kwapembejile mu moba a Nowa, byo afikilenga bwato mo bapulukijile bamo bacheche, bo batanu na basatu na mema.’ (1 Petelo 3:20) Kyakine bantu bangi babujile mukisemi kyakwa Nowa “kechi bateleko muchima” (NW) kubyoasapwijilenga ne. (Mateo 24:38, 39) Bino byoakambizhe Nowa kufika bwato nekusapwila pamyaka yavula byoajinga ‘musapwishi wabololoke, Yehoba wapele bantu bajingako mukimye kya Nowa kimye kikatampe kyakulapila kumashinda abo atama nekwalulukila kwiaye kepo nekumwingijila. (2 Petelo 2:5; Bahebelu 11:7) Lonaiko lwaishijile boba bantu batama lwabingishiwe.
Wakumwenako Mukwibakokela Muchima Bena Isalela
8. Muñanyi jishinda Yehoba moamwesheshe kukokamuchima kubena Isalela?
8 Lesa wibakokejile muchima bena Isalela pamyaka yavula bingi kukila neyoya 120. Mubwikalo bwabo bonse kukila pamyaka 1,500, byobajinga bantu ba Lesa boasajile, mubimye byavula bamwesekelenga bingi. Byopapichiletu milungu icheche panyuma yakupokololwa kwakukumya mu Ijipita, batendekele kupopwela bankishi, nekumwambila Mupulushi wabo mukeyu. (Kulupuka 32:4; Masalamo 106:21) Mumyaka ikwabo yalondejilepo, bena Isalela batamaukilenga pamambo akajo Yehoba koebapelenga mukiselebwa mujishinda jakukumya, kunyinyichila ba Mosesa ne Alona, nekumunena Yehoba, kabiji baubilenga bulalelale nabantu bangi nekupopwela Baela. (Kubala 11:4-6; 14:2-4; 21:5; 25:1-3; 1 Kolinda 10:6-11) Yehoba wafwainwe kuvizha bantu banji ponkapotu, pano bino wibakokejile muchima.—Kulupuka 14:11-21.
9. Yehoba wimwesheshe byepi kwikala Lesa wakokamuchima mukimye kya Mitonyi nekya bamfumu?
9 Kimye kya Mitonyi, bena Isalela javula baongolokejilenga kukupopwela bankishi. Byobaubanga kino, Yehoba waswishanga balwanyi babo kwibamanyika. Bino umvwe balapila nekumulomba’mba ebakwashe, wibakokejilenga muchima nekwibemenya mitonyi yakwibapokolola. (Mitonyi 2:17, 18) Pakimye kikatampe kyajinga bamfumu pabukalama, bamfumu bachechetu bobamweshanga kupopwela Yehoba mubukine. Bino nangwatu kimye kyalamanga bamfumu bakishinka, javula bantu bachapankanyanga bupopweshi bwakine nabwa bubela. Umvwe Yehoba waimanya bangauzhi kuya nakwibajimunako pamambo abukamfutumfutu bwabo, bano bantu javula basalangapo kumvwinako bañanga bangi nebangauzhi babukamfutumfutu. (Yelemiya 5:31; 25:4-7) Kyakine, bena Isalela bamanyikilenga bangauzhi bakishinka ba Lesa nekwipayapo bamo. (2 Byambo bya Moba 24:20, 21; Byubilo 7:51, 52) Bino nangwa byonkabyo, Yehoba watwajijile nakwibakokela muchima.—2 Byambo bya Moba 36:15.
Kukokamuchima kwa Yehoba Kechi Kwapwilene
10. Ñanyi kimye papelejile kukokamuchima kwa Yehoba?
10 Bino mpito imwesha’mba kukokamuchima kwa Lesa kuji napakupelela. Mu 740 B.C.E., waswishishe bena Asilya konauna bufumu bwa mikoka jikumi ya bena Isalela nekwibatwala mubuzha. (2 Bamfumu 17:5, 6) Kabiji waswishishe bena Babilona kutula bulemo bufumu bwamikoka ibiji bwabena Yuda nekonauna Yelusalema pamo nenzubo ya Lesa mu 607 B.C.E.—2 Byambo bya Moba 36:16-19.
11. Yehoba wamwesheshe byepi kukokamuchima nangwatu kimye kyoaletelenga lonaiko?
11 Nangwatu kimye kyoaletelenga lonaiko kubena Isalela nebena Yuda, Yehoba kechi walekele kukokamuchimane. Kupichila mwi Yelemiya ngauzhi wanji, Yehoba wabulañene kubwezhiwa kwabantu banji basalwa. Waambile’mba: “Pakupitapo myaka makumi atanu na abiji yo namutongwela Babilona, amiwa nkemubila lusa anweba, ne kufikizha byambo byami byawama ko muji, ne kwimubwezha kuno. . . . Anweba mukantana, ne amiwa nkemukonkola ne kwimukonkanya kwimufumya mu mikoka yonse ya bantu, ne konse konse ko nemupangijile.”—Yelemiya 29:10, 14.
12. Kubwela mu Yuda kwa Bayudea bashajilepo kwaikele byepi jishuko pamambo akwiya kwa Mesiasa?
12 Bayudea bashajilepo muboba bayile mubuzha kyakine babwelele ku Yuda nekutendeka jibiji kupopwela Yehoba munzubo yanji yobashimukulwile. Mukwingijiwa kwankebelo ya Yehoba, bano bantu banji bashajilepo baikele nobe “kime kyafuma kwi Yehoba” kikokolosha nekwikazha mutende. Kabiji bachinchikile nekukosa nobe “bokwe uji mukachi ka banyama ba mungye.” (Mika 5:7, 8) Bino byambo kampe byafikizhiwe mukimye Bayudea kyobalaminwenga nakisemi kyabena Makebe kyobapangijilemo balwanyi babo mu Ntanda ya Mulaye kabiji nekuzhijika jibiji nzubo ya Lesa yobatamishile. Mujino jishinda ntanda nenzubo ya Lesa byasungilwe kuba’mba bantu bakwabo bakishinka bashajilepo bakatambwile Mwana Lesa kimye kyoaishile aye Mesiasa.—Danyela 9:25; Luka 1:13-17, 67-79; 3:15, 21, 22.
13. Nangwatu panyuma ya Bayudea byobaipayile Mwananji, Yehoba watwajijile byepi nakwibakokela muchima?
13 Nangwatu panyuma Bayudea byobaipayile Mwananji, Yehoba wibakokejile muchima pamyaka ikwabo isatu nekichika nekwibapa jishuko jikatampe jakwikala lubaji lwalukunwa wakumupashi wakwa Abalahama. (Danyela 9:27)b Mwaka wa 36 C.E., saka akyangye kufika nepanyuma yayewo mwaka, Bayudea bamo baumvwijile luno lwito, ne Paulo kyokyo ekyambijile’mba, “bashalapo bamo [baaluluka, NW] monka mwayila kusalulwila jimo kwa bupe.”—Loma 11:5.
14. (a) Mu 36 C. E, jishuko jakwikala lubaji lwalukunwa wa kumupashi wakwa Abalahama jayile kwibañanyi? (b) Paulo walumbulwile byepi byoeumvwinenga pamambo a Yehoba byoasala bamu bena Isalela ba kumupashi?
14 Mu 36 C. E, jishuko jakwikala lubaji lwalukunwa wa kumupashi wakwa Abalahama japainwe kimye kitanshi kubantu bangi babujile Bayudea nangwa’mba benyi. Yense waumvwijile luno lwito watambwijile lusa lwa Yehoba lwa bupetu nekukokamuchima kwanji. (Ngalatiya 3:26-29; Efisesa 2:4-7) Byoamwesheshenga lusanchilo lwamaana nenkebelo yakukokamuchima kwa Yehoba mwafuma kibelengelo kyonse kyaboba baitwa kongezha pabena Isalela bakumupashi, mutumwa Paulo waambile’mba: ‘Mamā byo byazhika bunonshi, ne maana, ne kuyukisha kwa Lesa! Ne buchibamambo bwanji byo bwabula kukonsheka kuyukanyika, ne mashinda anji nao byo abula kukonsheka kwialondalonda!’—Loma 11:25, 26, 33; Ngalatiya 6:15, 16.
Kukokamuchima Namambo a Jizhina Janji
15. Ñanyi mambo ene akatampe Lesa oakokelamuchima, kabiji ñanyi mambo akebewa kimye pakuba’mba achibiwe bulongo?
15 Mamboka Yehoba oakokelamuchima? Kitanshi kenamambo akubaisha jizhina janji jazhila nekubingisha bukalama bwanji. (1 Samwela 12:20-22) Mambo akolomwene Satana pamambo ajishinda Yehoba joalaminamo akebewa kimye pakuba bilengwa byonse bimone’mba achibiwa bulongo. (Yoba 1:9-11; 42:2, 5, 6) Onkao mambo, bantu banji byobamanyikilwenga mu Ijipita Yehoba wamubujile Felo amba: “Ano o mambo o nakulamina na bumi namba nkumweshe bulume bwami, kabiji’mba jizhina jami jitumbalale ne monse mwapela ntanda.”—Kulupuka 9:16.
16. (a) Kukokamuchima kwa Yehoba kwamulengeshe byepi kupatula bantu namambo ajizhina janji? (b) Jizhina ja Yehoba jikazhijikwa byepi kabiji bukalama bwanji nabo bukabingishiwa byepi?
16 Byambo Lesa byoabujile Felo, mutumwa Paulo wibikopolwele kimye kyoaambile pamwingilo wankebelo ya Lesa yoakokelamuchima mukutumbijika jizhina Janji jazhila. Paulo wanembele’mba: “Kabiji nanchi byepi, umvwe Lesa pa kuswa kumwesha bukaji bwanji ne kuyukanyikisha bulume bwanji, aye wibitekenjile na kukokamuchima kwavula bijilo bya bukaji byafwainwa lonaiko: mu kuba’mba ayukanyikishe bunonshi bwa lukumo lwanji pa bijilo bya lusa, byo anengezhezhe jimo amba bya lukumo, ye atweba kabiji, bo aita, kechi Bayudea bonka ne, ne mu Bagentila pamo? Monka mo aambila ne mu Hosea’mba:, Amiwa nkebatela namba, bantu bami aba babujilwe bami.” (Loma 9:17, 22-25) Mambo akuba Yehoba wakokelemuchima, wakonsheshe kupatulamo mu Bagentila “bantu na mambo ajizhina janji.” (Byubilo 15:14) Byo batangijilwa na Mutwe wabo, aye Yesu Kilishitu, bano “bantu bazhijikwa” bobanswanyi ba Bufumu Yehoba boakengijisha kuzhijika jizhina Janji jikatampe nekubingisha bukalama Bwanji.—Danyela 2:44; 7:13, 14, 27; Lumwekesho 4:9-11; 5:9, 10.
Kukokamuchima kwa Yehoba Kuleta Lupulukilo
17, 18. (a) Kika kyotwakonsha kuba kwakubula kuyuka’mba tubena kumunena Yehoba namambo akukokamuchima kwanji? (b) Twakoselako byepi kumona butekanye bwa Yehoba?
17 Kutatulatu kimye bantu kyobaponejile mubundengamambo bwamalwa kufika nelelo, Yehoba ke Lesa wakokamuchima. Kukokamuchima kwanji koaubile Muyulo saka akyangye kwiya kwapaine kimye kyakujimwinamo bantu nekunengezhezhamo jishinda jalupulukilo. Bino butekanye bwanji bwafikile pobwapelejile, ne Muyulo waishile. Byonkabyo nelelo jino, Yehoba wakoka bingi muchima, kabiji kino kyabanda bingi kukila nebyaketekejile bavula. Pano bino, kechi twafwainwa kulukusha michima na kinone. Mambo umvwe ketube byobyo kiji nobe tubena kumunena Lesa namambo akukokamuchima kwanji. Paulo waipwizhe’mba: ‘Nanchi wasulatu kuvula kwa lusa lwanji ne kutekanya kwanji ne kukokamuchima kwanji, ne kuyuka ne, amba, lusa lwa Lesa lwayila mu kuba’mba ulapile?’—Loma 2:4.
18 Kafwako nangwa umo wamwiatweba wakonsha kuyuka kipimo kyotukebelamo kukokamuchima kwa Lesa pakuba’mba tumone’mba twaitabilwa kwiaye kwitupulushane. Paulo witujimunako’mba ‘twilumbulwile atwe bene lupulukilo [lwetu] na kwakamwa ne kuzakama.’ (Filipai 2:12) Mutumwa Petelo wanembejile bakwabo bena Kilishitu’mba: ‘[Yehoba, NW] kechi wabanda ku mulaye wanji, byo balanguluka bamo mambo a kubanda ne; pakuba wimutekenya muchima byo abula kusaka nangwa umo onaike ne, poso amba, bonse balapile.’—2 Petelo 3:9.
19. Muñanyi mashinda motwafwainwa kushukilwa kukokamuchima kwa Yehoba?
19 Onkao mambo kange tulukushe michima namambo ajishinda Yehoba moobila bintune. Mukifulo kyabyobyo, twayai tulondele lujimuno lukwabo lwa Petelo ne ‘kulanguluka’mba, kukokamuchima kwa Nkambo yetu lo lupulukilo.’ Lupulukilo lwabañanyi? Lwetu nelwa bakwetu bakikebwa kumvwa “mambo awama a bufumu.” (2 Petelo 3:15; Mateo 24:14) Kino kiketukwasha kusanchila Yehoba byoamwesha kukokamuchima nekwitulengela neatweba kukokamuchima mubyotuba nabakwetu.
[Tubyambo twa mushi]
a Mu Kihebelu, kyambo kya “myona” nangwa’mba “mona” (ʼaph) javula kingijishiwa mukwimenako bukaji. Kyaingijishiwa mambo akupemashika nekufoma kwamuntu wazhingila.
b Pakuba’mba mumvwishe bulongo buno bungauzhi byobwalumbululwa, monai buku wa Angweniko ku Kusesema kwa kwa Daniele!, mapeja 191-4, wanembwa na Bakamonyi bakwa Yehoba.
Mwakonsha Kulumbulula Nyi?
• Kyambo kya “kukokamuchima” mu Baibolo kyalumbululaka?
• Yehoba wamwesheshe byepi kukokamuchima kwanji Muyulo saka akyangye kufika, panyuma yakufuma mubuzha mu Babilona, nemu kitota-myaka kitanshi C.E.?
• Ñanyi mambo akatampe Yehoba oakokelamuchima?
• Twafwainwa kumonanga byepi kukokamuchima kwa Yehoba?
[Kipikichala pa peja 23]
Kukokamuchima kwa Yehoba Muyulo saka akyangye kwiya kwapele bantu jishuko jakulapila
[Kipikichala pa peja 24]
Bayudea bamwenejilemo mfweto mukukokamuchima kwa Yehoba panyuma ya konaunwa kwa Babilona
[Kipikichala pa peja 25]
Mu kitota-myaka kitanshi, Bayudea nebantu bangitu bamwenejilemo mfweto mukukokamuchima kwa Yehoba
[Bipikichala pa peja 26]
Bena Kilishitu lelo jino bashukilwamo mukukokamuchima kwa Yehoba