‘Vwalai Kukokamuchima’
‘Vwalai bumuchima walusa, . . . ne kukokamuchima.’—KOLOSE 3:12.
1. Shimikizhai kyakumwenako kyawama kya kukokamuchima.
RÉGIS wikala kukabeta kabulenge-muzhika wa France, waikele ke Kamonyi wakwa Yehoba wabatizwa mu 1952. Pamyaka yavula, mukazhanji wakoselepo bingi nakumukanya kwingijila Yehoba. Wasabawilenga matayala amotoka yanji kuba’mba abulenga kuya nakupwila, kabiji pabimye bimo wamulondaizhanga umvwe waya nakusapwila byambo byamu Baibolo kunzubo nenzubo wenda umusebanya kimye mwinakwanji kyoesambilenga mambo awama a Bufumu nabantu. Nangwa kyakuba pajinga luno lupata lwakumukanya, Régis watwajijile kukokamuchima. Byonkabyo, Régis kewakumwenako bena Kilishitu bonse, mambo Yehoba ukeba bapopweshi banji bonse kukokamuchima mubyobekala nabakwabo.
2. Kyambo kya Kingiliki kwafuma kyambo kya “kukokamuchima” kilumbululaka, kabiji kyalumbululwa byepi?
2 Kyambo kya Kingiliki kwafuma kyambo kya “kukokamuchima,” kilumbulula “kubula muchima wakizhingijisha.” Mu Buku wa Lesa kyatuntululwa bimye jikumi’mba “kukokamuchima,” kabiji kyatuntululwa jisatu’mba butekanye. Byambo bya Kihebelu ne Kingiliki byatuntululwa “kukokamuchima” byonse biji namulanguluko wakutekanya, nekubula kuzhingila bukiji.
3. Ndangulukilo yabena Kilishitu pamambo akukokamuchima yapusana byepi nabyalangulukanga Bangiliki bamu kitota-myaka kitanshi?
3 Bangiliki bamu kitota-myaka kitanshi bamonanga’mba kukokamuchima kwatama. Kino kyambo kechi kyaambiwangapo nabatemwamaana bena Stoiki ne. Kwesakana nashayuka wa Baibolo aye William Barclay waambile’mba, kukokamuchima “kechi kyajinga kyubilo kyawama ku Bangiliki ne,” namambo akwitota “bakananga kwilekela mambo umvwe umo wamubala.” Kabiji waambile’mba: “Ku Bangiliki, muntu yebatakaikanga’mba mwanamulume keyewa washinkanyanga. Bino kubena Kilishitu, mwanamulume yebatota keyewa ubula kushinkanya nangwa kyakuba wakonsha kuba byobyo.” Bangiliki balangulukanga’mba kukokamuchima buleya, pano bino byonka byokiji mubyubilo bikwabo, ‘bumbulwamaana bwa Lesa bwakila maana a bantu; ne kunekena kwa Lesa ko kwakila bulume bwa bantu.’—1 Kolinda 1:25.
Kukokamuchima kwa Kilishitu ke Kyakumwenako
4, 5. Ñanyi kyakumwenako kyawama kyakukokamuchima Yesu kyoamwesheshe?
4 Yesu Kilishitu wajinga wakumwenako wawama bingi kukukokamuchima kabiji aye yeyenka wabubiji kwi Yehoba mukumwesha kino kyubilo. Byobamumanyikilenga kechi wabwezhezhenga kibi pakibine. Kwiaye kyaawilwe’mba: ‘Byo bamukatezhe ne kumumanyika, kechi waasamikile kanwa kanji amba: Ñambe ne; byonka bizhindama mwana mukooko ye babenakutwala na kwipaya, kabiji byonka bizhindama mukooko uji mu maboko a boba babenakumutenda boya, byonkabyo ne aye naye kechi waasamikile kanwa kanji amba: Ñambe ne.’—Isaya 53:7.
5 Yesu byoamwesheshepo kukokamuchima kwakukumya mumwingilo wanji yense kimye kyoajinga panopantanda! Wachinchikile kumepuzho akumuteteka amwipwizhenga balwanyi banji kabiji nebyamwenga byamwambijilenga bamukabishenga. (Mateo 22:15-46; 1 Petelo 2:23) Wibatekenyejile bingi baana banji babwanga, nepa kimyetu kyobatwajijile nakutoboka bene nabene’mba mukulumpe mwiabo ñanyi. (Mako 9:33-37; 10:35-45; Luka 22:24-27) Kabiji Yesu kechi wibazhingijile ba Petelo ne Yoano byobalaajile pabobwa bufuku bobamusolwele nangwa kyakuba wibabujile’mba ‘labainga’ ne.—Mateo 26:36-41.
6. Paulo washukijilwemo byepi mukukokamuchima kwakwa Yesu kabiji tufundakoka kukino?
6 Panyuma yalufu nelusanguko lwanji, Yesu watwajijile nakukokamuchima. Mutumwa Paulo wikiyukile bingi kino, mambo kala wamanyikanga bena Kilishitu. Paulo wanembele’mba: “Kino kyambo kyo kya kishinka, kabiji kyafwainwa kwitabilwa konse, amba Kilishitu Yesu waishile panopantanda mu kupulusha bandengamambo; mwi abo amiwa yami mwine wakilamo kulenga mambo: byonkabyo na onka ano mambo o namwenejile lusa, amba monka mwi amiwa, byonji mwine wakilamo kulenga mambo, Yesu Kilishitu amweshemo kukokamuchima kwanji konse, ngikale wa kumwenako bonse bakamwitabila mu kumona bumi bwa myaka.” (1 Timoti 1:15, 16) Nangwa kala bwikalo bwetu bwajinga bwabyepi nangwa byepi, umvwe twaitabila mwi Yesu, uketutekenya muchima—bino saakeba’mba tumweshe “mingilo yafwainwa lulapilo.” (Byubilo 26:20; Loma 2:4) Mawi oatumine Kilishitu kubipwilo 7 byamu Asia Minor amwesha’mba nangwa wakokamuchima, ukeba bantu kwaluluka nekuleka byubilo byabo byatama.—Lumwekesho, byapitala 2 ne 3.
Kipangwa Kyamupashi
7. Ñanyi lukwatankano luji pakachi kakukokamuchima ne mupashi wazhila?
7 Mukyapitala kyabutanu munkalata yanji yoanembejile bena Ngalatiya, Paulo wapusenye mingilo yabuntunshi kubipangwa bya mupashi. (Ngalatiya 5:19-23) Kukokamuchima nako byokuji pabyubilo bya Yehoba, kino kyubilo kifuma kwiaye kabiji kekipangwa kyamupashi wanji. (Kulupuka 34:6, 7) Kyakine, kukokamuchima kyokya buna pabipangwa byamupashi byoatongwele Paulo kubikapo ne “butemwe, lusekelo, mutende, . . lusa, buwame, bukishinka, bukimote, ne kwikanya.” (Ngalatiya 5:22, 23) Byonkabyo, umvwe bakalume ba Lesa bamwesha butekanye Lesa boamwesha, nangwa kukokamuchima, boba kino namambo akutangijilwa namupashi wazhila.
8. Kika kyakonsha kwitukwasha kwikala nabipangwa byamupashi, kubikapo ne kukokamuchima?
8 Bino nangwa byonkabyo, kino kechi kilumbulula’mba Yehoba ukanjikizha mupashi wanji pamuntune. Twafwainwa kukokela byoakeba. (2 Kolinda 3:17; Efisesa 4:30) Tuswisha mupashi kwingila mubwikalo bwetu umvwe ketwikale nabipangwa byamupashi mubyonse byotuba. Panyuma yakutongaula mingilo yabuntunshi nebipangwa byamupashi, Paulo wanungilepo’mba: “Umvwe twamwena bumi ku Mupashi, twendenga monka mu Mupashi. Kechi mujimbaikwe ne; Lesa kechi ukosamikwa ne: mambo kyonkakya kyo abyala muntu kyo kyonka kyo akanowa. Mambo awa ubyajila buntunshi bwanji mwine ukanowa bubole konka ku buntunshi; kabiji awa ubyajila mupashi ukanowa bumi bwa myaka konka ku Mupashi.” (Ngalatiya 5:25; 6:7, 8) Umvwe ketwikale bakokamuchima, twakonsha kwikala nena bipangwa bikwabo bya mupashi wazhila byakonsha kwikala namwina Kilishitu.
“Butemwe [Kukokamuchima, NW]”
9. Nga mamboka Paulo kyoabujile bena Kolinda’mba “butemwe [kukokamuchima, NW]”?
9 Paulo wamwesheshe kuba’mba paji lukwatankano lukatampe pakachi kabutemwe nekukokamuchima byoaambile’mba: “Butemwe [kukokamuchima].” (1 Kolinda 13:4) Shayuka umo wa Baibolo aye Albert Barnes waambile’mba Paulo waambile kino namambo a mapata nelutobo lwajinga mukipwilo kyabena Kilishitu mu Kolinda. (1 Kolinda 1:11, 12) Kabiji Barnes waambile’mba: “Kyambo kyaingijishiwa pano [kwafuma kyambo kyakukokamuchima] kyapusana nakupelawizha kuba kintu: kwamba byambo byabukaji nekuzhingila bukiji. Kilumbulula KUTWAJIJILA NAKWILEKELAKO MAMBO umvwe bakukabisha nangwa kukuzhingijisha.” Butemwe nekukokamuchima bivuzha mutende mukipwilo kyabwina Kilishitu.
10. (a) Mu ñanyi jishinda butemwe mobwitukwashisha kwikala bakokamuchima, kabiji ñanyi lujimuno mutumwa Paulo loajimuna pakino? (b) Shayuka wa Baibolo waambilepo’mbaka pakukokamuchima kwa Lesa ne buwame? (Monai tubyambo tuji panshi.)
10 “Butemwe [kukokamuchima, NW] kasa buba lusa. Butemwe . . kechi bwikebela bintu ne; kechi buzhingila ne.” Byonkabyo, mumashinda avula, butemwe bwitukwasha kwikala bakokamuchima.a (1 Kolinda 13:4, 5) Butemwe bwitulengela kwitekenya nekwilekelako mambo atwe bene nabene satuvuluka’mba bonse twibambulwakoloka kabiji tulenga bilubo. Kabiji bwitukwasha kulangulukilako bakwetu nekwibalekelako mambo. Mutumwa Paulo witutundaika kwenda “na kwipelula konse ne bukimote, ne na kukokamuchima, kasa mwitekenya anwe bene na bene mu butemwe; ne kutesha muchima kulama bumuchima umo wa Mupashi mu lufungwa wa mutende.”—Efisesa 4:1-3.
11. Mamboka okyanemena kubena Kilishitu bekala pamo kukokamuchima?
11 Kubena Kilishitu bekala pamo, kukokamuchima kwibalengela kwikala mutende nelusekelo, kikale mubipwilo, pa Betele, mumazubo mwikala bamishonale, bipanyi byabantungi nangwa mumasukulu abwina Kilishitu. Namambo akupusana-pusana mubumuntu, mubintu byotukeba, nkomeno, mushingi nemubutooto, kimye kimo pekala lukatazho. Lukatazho lwauno mutundu nemubisemi namo lwakonsha kwikalamo. Kukokamuchima kekintu kyanema bingi. (Byambo bya Mana 14:29; 15:18; 19:11) Kukokamuchima nangwa’mba kutekanya, kokwakonsha kuwamisha bintu, onkao mambo bonse byobyo bafwainwa kwikala.—Loma 15:1-6.
Kukokamuchima Kwitukwasha Kuchinchika
12. Mamboka kukokamuchima kyokwanemena kimye kyamakatazho?
12 Kukokamuchima kwitukwasha kuchinchika makatazho amweka nobe kechi akapwane nangwa amweka nobe kafwako kintu kyakonsha kwiapwisha bukijine. Kino byobyo kyajinga nekwi Régis, wajikutongolwa kuntendekelo. Pamyaka yavula, mukazhanji wamukainyenga kupopwela Yehoba. Bino nangwa byonkabyo, juba jimo waishile koaji namipolo nekwamba’mba: “Nayuka namba buno bobukine. Mwane nkwashaiko. Mbena kukeba lufunjisho lwa Baibolo.” Mukuya kwamoba wabatizwe nekwikala Kamonyi. Régis waambile’mba: “Kino kyammwesheshe Yehoba byoampesheshe muyoya myaka yonebikilengako, kutekanya nekuchinchika.” Mukukokamuchima kwanji wamwenejilemo mfweto.
13. Kika kyamukwashishe Paulo kuchinchika kabiji byoapichilemo byakonsha kwitukwasha byepi kuchinchika?
13 Kala mumyaka-kitota kitanshi C.E., mutumwa Paulo wajinga wakumwenako wawama bingi mukukokamuchima. (2 Kolinda 6:3-10; 1 Timoti 1:16) Byokyailenga kumpelo yabumi bwanji, pakujimunako mukwabo wakyanyike Timoti, Paulo wamujimwine’mba bena Kilishitu bonse bakapitanga mumeseko. Paulo watongwele byoapichilemo aye mwine nekutakaika byubilo byabwina Kilishitu bimo byafwainwa pakuba’mba achinchike. Wanembele’mba: “Pakuba obewa walondejilenga bulongo lufunjisho lwami, ne byubilo byami, ne mo natela muchima, ne lwitabilo lwami, ne kukokamuchima kwami, ne butemwe bwami, ne butekanye bwami, ne bya kupatwa kwami, ne bya kumanama kwami, ne byamfikijile ku Antioka, ne ku Ikonyuma, ne ku Lisitila; ne bya kupatwa kwami byo nakosejilemo: kabiji mu byobya byonse Nkambo wampokolwelemo. Kine kabiji, bonse bakeba kwikala na munema wa kunemeka Lesa mwi Kilishitu Yesu, bakapatwanga.” (2 Timoti 3:10-12; Byubilo 13:49-51; 14:19-22) Pakuba’mba tuchinchike, twafwainwa kwikala nalwitabilo, butemwe nekukokamuchima.
Vwalai Kukokamuchima
14. Kukika Paulo koapashañenye byubilo bya Lesa nabiji kukokamuchima, kabiji ñanyi lujimuno loajimwine bena Kilishitu mu Kolose?
14 Paulo wapashañenye kukokamuchima nebyubilo bikwabo bya Lesa kubyakuvwala byobafwainwa kuvwala bena Kilishitu panyuma yakuvula byubilo bya “bumuntu bwakala.” (Kolose 3:5-10) Wanembele’mba: ‘Onkao mambo byo muji basalululwa ba Lesa, bazhila, batemwe, vwalai bumuchima walusa, ne kwipelula, ne bukimote, ne kukokamuchima; kasa mwitekenya anwe bene na bene, ne kwilekela mambo, umvwe umo uji na mambo na mukwabo; monka mo emulekejile mambo Nkambo, mo monka mo mubilanga ne anweba.’—Kolose 3:12-14.
15. Kika kyakonsha kubiwa umvwe bena Kilishitu ‘bavwala kukokamuchima’ nebyubilo bya Lesa?
15 Umvwe bamukipwilo ‘bavwala’ muchima walusa, kwipelula, bukimote, kukokamuchima ne butemwe, bakonsha kupwisha makatazho nekukwatankena pamo mumwingilo wa Yehoba. Kikatakata bakulumpe mukipwilo bafwainwa kukokamuchima. Pekala bimye bimo byobafwainwa kukajipila bakwabo bena Kilishitu, pano bino kuji mashinda avula akubilamo kino. Paulo watongwele mulanguluko wawama wakubilamo kino kimye kyoanembejile Timoti amba: “[Wibakajipile, NW] ne kwibakalukila, ne kwibafunda, na kukokamuchima konse ne na lufunjisho.” (2 Timoti 4:2) Ee, mikooko yakwa Yehoba kimye kyonse yafwainwa kulamwa nakukokamuchima, mushingi nena lusa.—Mateo 7:12; 11:28; Byubilo 20:28, 29; Loma 12:10.
‘Ikalai Bakokamuchima ku Bonse’
16. Kika kyakonsha kubiwa umvwe ‘twaikala bakokamuchima kubonse?’
16 Kukokamuchima kwa Yehoba koaji nako kubantu kwitupa mutembo wakwikala ‘bakokamuchima ku bonse.’ (1 Tesalonika 5:14) Kino kibena kulumbulula’mba nebantu babula Bakamonyi nabiji bamukisemi, bakwetu motwikela, motusebezela nebakwetu motufunjila twafwainwa kwibatekenya. Bakamonyi bashinda lupato lwavula namambo akulekelako bantu bebapunyikanga pamyaka yavula kusukulu nangwa kunkito. (Kolose 4:5, 6) Mutumwa Paulo wanembele’mba: “Bwikalo bwenu bwikale bwafwainwatu mu Bagentila; amba, nangwa bemunena bibi nobe mwi babi, bakamone mingilo yenu yawama ne kumutumbijika Lesa mu juba jo akebapempula.”—1 Petelo 2:12.
17. Twakonsha kulonda byepi butemwe bwa Yehoba nekukokamuchima, kabiji mamboka otwafwainwa kubila kino?
17 Kukokamuchima kwa Lesa kukalengela bavula kupuluka. (2 Petelo 3:9, 15) Umvwe ketulonde butemwe bwa Lesa nekukokamuchima, tukatwajijila nakusapwila mambo awama nekufunjisha bakwetu nabutekanye kukokela bukalama bwa Bufumu bwa Kilishitu. (Mateo 28:18-20; Mako 13:10) Umvwe twaleka kusapwila, kiji nobe tubena kukeba kupwisha kukokamuchima kwa Lesa kabiji nekukankalwa kuyuka nkebelo yako, yakukeba’mba bantu balapile.—Loma 2:4.
18. Ñanyi lulombelo Paulo loalombejileko bena Kolose?
18 Munkalata yanji yoanembejile bena Kolose, mu Asia Minor, Paulo wanembele’mba: ‘Na onkao mambo ne atweba netuwa, kufuma ku aja juba jo twikyumvwine, kechi tuzhikilwa kwimulombela ne. Twimusakila, namba, muyule maana a kuyukisha kyaswa muchima wanji mu maana onse ne milangwe ya bumupashi, mwendenga mwafwainwa Nkambo mwa kumutokesha ku muchima to, kasa mupanga bipangwa mu mingilo yonse yawama, ne kuya na kukoma mu maana a kuyuka Lesa; ne kukosesha bemukoseshenga na bulume bonse, monka mwayila ngovu ya lukumo lwanji, mwikale ne butekanye bonse ne kukokamuchima nelusekelo pamo.’—Kolose 1:9-11.
19, 20. (a) Twakonsha kuchinuzhuka byepi kumona kukokamuchima kwa Yehoba nobe lweseko? (b) Mfwetoka ikafuma mukukokamuchima kwetu?
19 Kukokamuchima kwa Yehoba kechi kukekala kelweseko kwiatwebane umvwe ‘twayula maana a kuyukisha kyaswa muchima wanji’ kyakuba’mba “bantu bonse bapuluke, bakayukishe bya bukine.” (1 Timoti 2:4) ‘Tukapanganga bipangwa mu mingilo yonse yawama,’ kikatakata aya yakusapwila “mambo awama a bufumu.” (Mateo 24:14) Umvwe twatwajijila mubukishinka kuba kino, Yehoba ‘uketukomeshanga na bulume bonse,’ bwakwitulengela ‘kwikala na butekanye bonse ne kukokamuchima ne lusekelo.’ Umvwe ketube kino ‘tukendanga mwafwainwa Nkambo,’ kabiji tukekala namutende ufuma mukuyuka’mba tubena ‘kumutokesha kumuchima.’
20 Twayai tuyukishe maana a Yehoba oakokelamuchima. Lolupulukilo lwetu nelwa boba bomvwa byotusapwila nekufunjisha. (1 Timoti 4:16) Kwikala nabipangwa byamupashi, butemwe, lusa, buwame, bukimote nekwikanya—kuketulengela kukokamuchima satwasangalala. Tukekalanga bulongo mumutende nabamukisemi kyetu pamo nebalongo nebanyenga yetu bamukipwilo. Kabiji kukokamuchima kuketukwasha kwikala batekanya kubakwetu botwingila nabo nangwa motufunjila sukulu. Kukokamuchima kwetu kukekala nankebelo yakupulusha bangubabibi nekutumbijika Lesa wakokamuchima aye Yehoba.
[Tubyambo twa mushi]
a Kwambapo pabyaambile Paulo’mba “butemwe [kukokamuchima] kasa buba lusa,” shayuka wa Baibolo Gordon D. Fee wanembele’mba: “Mubuku wanembele Pauline mfunji wabyabupopweshi bino byambo [kukokamuchima ne lusa] bimenako mbaji ibiji yamilanguluko ya Lesa kubantu (cf. Rom. 2:4). Kulubaji lumo, Lesa wamwesha butekanye bwanji kupichila mukubula kuzhingijila bantu byobasatuka; kulubaji lukwabo, lusa lwanji luji mumingilo yanji yavula moebumweshesha. Onkao mambo, ndumbulwilo yakwa Paulo yoalumbulwilamo lusa yatendeka naino mbaji ibiji ikatampe moalumbulwila Lesa, awo kupichila mwi Kilishitu wikanya nekumwesha lusa kuboba boafwainwa konauna.
Mwakonsha Kulumbulula Nyi?
• Muñanyi mashinda Kilishitu moaikela wakumwenako wawama mukukokamuchima?
• Kika kyakonsha kwitukwasha kwikala bakokamuchima?
• Kukokamuchima kukwasha byepi bisemi, bena Kilishitu bekala pamo nebakulumpe mukipwilo?
• Kukokamuchima kwakonsha kwitufweta byepi atwe bene nebakwetu?
[Kipikichala pa peja 29]
Nangwatu byoajinga mulukatazho lukatampe, Yesu wibatekenyejile baana banji babwanga
[Kipikichala pa peja 30]
Bakulumpe babwina Kilishitu mukipwilo bakambizhiwa kwikala bakumwenako mukukokamuchima pakwingila nabalongo babo
[Kipikichala pa peja 31]
Umvwe ketulonde butemwe bwa Yehoba nekukokamuchima, tukatwajijila nakusapwila mambo awama
[Kipikichala pa peja 32]
Paulo walombele’mba bena Kilishitu bafwainwa “kukokamuchima ne lusekelo pamo”