Bantu Batokeshiwa Kwingila Mingilo Yawama
“Twitokeshe atwe bene ku bubipisho bonse bwa mubiji ne bwa muchima, kasa tulumbulula buzhile bwetu mu moyo wa kwakamwa Lesa.”—2 KOLINDA 7:1.
1. Yehoba ukeba bantu bamupopwela kwikala byepi?
KALA Davida mfumu wabena Isalela waipwizhe jipuzho jafwainwa kulangulukwapo pamambo ampopwelo yoakeba Yehoba amba: “Ñanyi ukakanjila mu mutumba wa Yehoba? Kabiji ñanyi ukemana mwanji mwazhila?” Kepo akumbwile’mba: “Aye wa maboko abula mambo, ne wa muchima watoka to; wabula kutwala mweo [Wami, NW] mu byatu, nangwa kuchipa mu bya bujimbijimbi ne.” (Masalamo 24:3, 4) Pakuba’mba muntu etabilwe kwi Yehoba mwine mwina buzhile, wafwainwa kwikala muntu wabutooto kabiji wazhila. Patanshi, Yehoba wavulwileko bena Isalela amba: “Mukezhijike anwe bene, mwikale bazhila, mambo amiwa nazhila.”—Bena Levi 11:44, 45; 19:2.
2. Ba Paulo ne Yakoba baambilepo byepi namukoyo pabuneme bwabutooto mumpopwelo yakine?
2 Byopapichile myaka yavula, mutumwa Paulo wanembejile bena Kilishitu bakwabo baikalanga mumuzhi wa Kolinda mwavujile byubilo byabula kufwainwa amba: “Anweba batemwe, byo tuji ne milaye ino, twitokeshe atwe bene ku bubipisho bonse bwa mubiji ne bwa muchima, kasa tulumbulula buzhile bwetu mu moyo wa kwakamwa Lesa.” (2 Kolinda 7:1) Mukino namo muji kishinka kyakuba’mba, muntu pakuba’mba ekale mulunda na Lesa nekukatambwila mfweto yoalaya, wafwainwa kwikala wabutooto wabula biko kumubiji nekumupashi nekubula bubi. Byonkabyo nepakunemba mambo ampopwelo ikeba Lesa, mwana wabwanga Yakoba wanembele’mba: “Bwina Lesa bwa kine ne bwa kubula bubi ku meso a Lesa Tata wetu bo bo buno, bwa kupempula banabanshiwa ne banabakazhi bafwilwa mu malwa abo, ne kwilama obe mwine ku biko bya panopantanda.”—Yakoba 1:27.
3. Pakuba’mba mpopwelo yetu itabilwe kwi Lesa, kika kyotwafwainwa kutapo muchima?
3 Kwikala wabutooto, kuzhila, nekwilama kubiko byokwanema mumpopwelo yakine, muntu yense ukeba kwitabilwa kwi Lesa wafwainwa kutako muchima kusunga ino mizhilo. Lelo jino bantu bavula byobabaikale namizhilo nemilanguluko yapusana-pusana pamambo abutooto, twafwainwa kumvwisha nekulondela bintu bimona Yehoba amba byobya butooto kabiji byaitabilwa. Twafwainwa kukebakeba nekuyuka bintu Lesa byoakeba bapopweshi banji kuba mukino nebyoauba mukwibakwasha kutwajijila kwikala bantu babutooto kabiji baitabilwa kwiaye.—Masalamo 119:9; Danyela 12:10.
Butooto Bukebewa Mumpopwelo Yakine
4. Lumbululai mwatala butooto bwatongolwa mu Baibolo.
4 Bantu bavula balanguluka’mba kwikala wabutooto kilumbulula kubula biko. Bino mu Baibolo kwikala wabutooto kwalumbululwa nabyambo bya Kihebelu ne Kingiliki bilumbulula’mba, butooto kechi bwakumubijitu konkane, bino kikatakata bulumbulula kwikala wabutooto mubyubilo, nemumpopwelo. Mujino jishinda, encyclopedia imo ya Baibolo yaamba’mba: “‘Butooto’ ne ‘biko’ kechi byambo byambiwatu kutongola butooto nangwa biko byakumubijine, bino byambo byamba pampopwelo. Kwesakana naino ndumbulwilo yabino byambo, jifunde ja ‘butooto’ jalamata bwikalo bonse pobwapela.”
5. Mizhilo yakwa Mosesa yalamine byepi butooto mubwikalo bwabena Isalela?
5 Kyakine, mu Mizhilo ya Mosesa mwajinga yoya yalumbulwile byafwainwe kwikala bwikalo bwabena Isalela, nekutongaula bintu byabutooto byaitabijilwe nebyabiko byabujile kwitabilwa. Kyakumwenako, mu Bena Levi kyapitala 11 kufika ku 15, tutanamo mikambizho yavula yaamba pabutooto nebiko. Banyama bamo bajinga babiko, nebena Isalela kechi bafwainwe kwibajane. Kusemwa kwamwana kwalengejilenga mwanamukazhi kwikala wabiko pakimye kimo kyatongwelwe. Bikola bimo byapa kikoba, kikatakata mbumba, kubikapotu nekusuma mubwanabukazhi nangwa kubwanabulume nabyo byalengelanga muntu kwikala wabiko. Kabiji Mizhilo yalumbulwile byafwainwa kubiwa pamambo abiko. Kyakumwenako, mu Kubala 5:2, tutangamo’mba: “Wibakambizhe bena Isalela’mba bafumye mu kampu ba mbumba bonse, ne bonse baji na kikola kya kusuma, ne bonse bezhilulula pa kukwata ku mubiji wa mufu.”
6. Mizhilo yapainwe pamambo abutooto yajinga nañanyi nkebelo?
6 Kwakubula nangwa kuzhinaukatune, ino mizhilo neikwabo yapaine Yehoba yalamawizhanga bantu kubikola nekwikala namibiji yakosa badokotala saka bakyangye nekwiiyukatune. Kabiji ibakwashishenga bingi bantu umvwe kebeilondele. Pano bino, ino mizhilo kechi yapainwetu’mba ibakwashenga kwikala nabutuntulu bwamubiji bwakosa bulongo nangwa kwikalatu jishinda jakuchinuzhukilamo bikolane. Yajinga lubaji lwampopwelo yakine. Byoyajinga mizhilo yaambilenga pabwikalo bwabantu bwa pajuba pajuba nabiji, njiilo, kusema, masongola, nebikwabotu, yamweshatu patoka kuba’mba Lesa wabo Yehoba yewajinga nalūsa lwakwibasalulwila kyafwainwa nangwa kyabula kufwainwa mubwikalo bwabo bonse bobepaine kwi Yehoba yenkatu.—Mpitulukilo ya mu mizhilo 7:6; Masalamo 135:4.
7. Bena Isalela bafwainwe kumwenamoka mukulama Mizhilo?
7 Kabiji Mizhilo yalulayañano yazhikijilenga bena Isalela kuchina kwitumpa mubyubilo byabiko byaubanga mikoka yabantu ibazhokolokele. Mukulama Mizhilo nabukishinka nemikambizho yonse yakwikala babutooto kumeso a Yehoba, bena Isalela momobaikejile bantu baitabilwa kwingijila Lesa wabo nekumona bibusa byanji. Pakino, Yehoba wibabujile’mba: “Inge kine mukomvwa jiwi jami ne kulama lulayañano lwami, mukekala ke kya bunonshi bwami ami mwine kyapatulwa mu mikoka yonse, mambo pano pa ntanda ponse po pami. Kabiji mukekala kwi amiwa ke bufumu bwa bañanga ne mukoka wazhila.”—Kulupuka 19:5, 6; Mpitulukilo ya mu mizhilo 26:19.
8. Mamboka bena Kilishitu lelo jino kyobafwainwa kutelako muchima kubyaambiwa mu Mizhilo pamambo abutooto?
8 Yehoba byoabikilemo bino bishinka mu Mizhilo yakukambizha bena Isalela mobakonsheshe kwikela babutooto, bazhila, kabiji baitabilwa kwiaye, nanchi kechi kintu kyafwainwa kubena Kilishitu lelo jino kulangulukapo bulongo nekumona umvwe nabo babena kwiilondela nenyi? Nangwa kyakuba bena Kilishitu kechi bakaswa ku Mizhilo ne, bafwainwa kuvuluka byalumbulwile mutumwa Paulo amba, bintu byonse byanembwa mu Mizhilo, “byo bimvule bya bintu bikeya; pakuba mubiji mwine ye wa Kilishitu.” (Kolose 2:17; Bahebelu 10:1) Umvwe Yehoba Lesa mwine, waamba’mba “kechi ngaluka ne,” wikimwenenga pakyokya kimye kuba’mba kwikala wabutooto nekubula biko kekintu kyanema mumpopwelo yakine, nanchi kokuba’mba neatweba twafwainwa kutako bingi muchima kwikala babutooto kumubiji, mubyubilo, nekumupashi umvwe tukeba kwikala bantu baitabilwa kwiaye nekumona bibusa byanji.—Malakai 3:6; Loma 15:4; 1 Kolinda 10:11, 31.
Butooto Bwakumubiji Bwitulumbulula
9, 10. (a) Mamboka butooto bwaku mubiji kyobwanemena kumwina Kilishitu? (b) Ñanyi byambo byambiwa javula pamambo akupwila kukatampe kwa Bakamonyi bakwa Yehoba?
9 Nanchi butooto bwakumubiji bukiji kintu kyanema mumpopwelo yakinenyi? Nangwa kyakuba butooto bwaku mubijitu bunke kechi bwalula muntu kemupopweshi wakine wa Lesa ne, mupopweshi wa Lesa wafwainwa kwikala muntu wabutooto kwesakana napapelela bwikalo bwanji. Kikatakata ano moba etu alelo bantu bavula kechi beta muchima kwilama bene kipale mumvwajilo nangwa kuwamisha pamazubo abone. Bino aba belama kipale bebakumbwa bingi kubakwabo mukinkalankulo. Bwikalo bwauno mutundu buleta lutakaiko, byonka Paulo byoabujile bena Kilishitu mu Kolinda amba: “Kechi tuba bya kwituntulako bantu, nangwa kimo ne, kuchina’mba mwingilo wetu wakanenwa bibi; bino mu bintu byonse kasa twilumbulula byo tuji ba mingilo ya Lesa.”—2 Kolinda 6:3, 4.
10 Pakimye nepakimye, babinemanga bamukafulumende batakaika bingi Bakamonyi bakwa Yehoba pamambo abutooto bwabo, kuba bintu mujishinda jafwainwa, nena mambo abyubilo byabo byamushingi bimweka pakupwila kwabo kukatampe. Kyakumwenako, pepala wabyambo wa La Stampa waambilepo pakupwila kukatampe kumo kwajingako mukibunji kya Savona, mukyalo kya Italy amba: “Butooto nekuba bintu mujishinda jafwainwa byobintu bikatampe muntu byoakonsha kumona umvwe keapite pampunzha pakonkena bano bantu.” Panyuma yakwimwena mwine kupwila kwajinga mukibanza kyampila mu São Paulo, Brazil, mukulumpe wakino kibanza wabujile kapitao wakipanyi kiwamisha payoya mpunzha amba: “Kufuma lelo jino, tukeba namba kibanza bekiwamishenga bulongo byonka byobekiwamishe Bakamonyi bakwa Yehoba.” Mukulumpe mukwabo pakyonkakya kibanza waambile’mba: “Umvwe Bakamonyi bakwa Yehoba bakeba kulombako kibanza, twakamwakotu moba obalomba kwapwa. Kechi twakamwapo’mba kana mpunzha ikekala byepine.”
11, 12. (a) Ñanyi jifunde jamu Baibolo jotwafwainwa kuvulukanga pamambo abutooto bwetu atwe bene pamuntu pamuntu? (b) Ñanyi mepuzho afwainwa kwipuzhiwa pamambo aatwe bene nemubintu byotuba mungikelo yetu?
11 Umvwe kyakuba butooto nekuba bintu mujishinda jafwainwa pampunzha yetu potupwila bileta lutakaiko kwi Lesa yetupopwela, kokuba’mba kumwesha bino byubilo mubwikalo bwetu bwaku mbaji kyanema bingi. Pano bino, kumbaji mumazubo etu twakonsha kulanguluka’mba kijitu bulongo kuba monka monakebela kafwako wakunkalakanyane. Kabiji nangwatu mumvwajilo nenzañwino atwe bene tuji nalūsa lwakwisajila kyotwamona’mba kitufwainwa kabiji kyawama. Pano, bino byonse byafwainwa kubiwa mukwesakanya. Vulukai kuba’mba, Paulo wajimwineko bakwabo bena Kilishitu pamambo ansajilo yakajo amba: “Jimukai kuchina’mba luno lūsa lwenu lwakaluka ke kya kwituntulako banekena.” Kepo atongwele jifunde janema amba: “Bintu byonse byabula kuzhila: bino kechi byonse byafwainwa kuba ne. Bintu byonse byabula kuzhila; bino kechi byonse bikomesha bantu ne.” (1 Kolinda 8:9; 10:23) Luno lujimuno lwakwa Paulo lwitulamata byepi pamambo abutooto?
12 Kekintu kyafwainwa bingi kuba’mba bantu baketekela muntu wamingilo ya Lesa kwikala wabutooto kabiji uba bintu mujishinda jafwainwa. Onkao mambo, twafwainwa kumona kuba’mba mwekelo yanzubo yetu nelubanza yense kechi byapusana nañambilo yetu yakuba’mba twibamingilo ba Mambo a Lesa ne. Nzubo yetu ishimuna’mbaka peatweba nepa bintu byotwaitabilamo? Nanchi imwesha’mba twibantu babena kutonga kwikala muntanda ipya yakipale yotutentemesha kubakwetu yayula bololokenyi? (2 Petelo 3:13) Byonkabyo, nemwekelo yetu atwe bene—kikale kimye kyotubena kufwakasha nangwa kampe kimye kyotuji mumwingilo—yakonsha kulengela bantu kumvwa nangwa kulengulula byambo byotusapwila. Kyakumwenako, monai bino byambo byaambile munembeshi wabyambo mu Mexico: “Mu Bakamonyi bakwa Yehoba muji bakyanyike bavula bingi babeya bulongo nsuki yabo, bamweka kipale, kabiji bavwala bivwalo byafwainwa.” Byokiletapo lusekelo kwikala nabakyanyike bauno mutundu!
13. Kika kyotwakonsha kuba pakuba’mba tumone’mba mbaji yabwikalo bonse bwetu bwajuba nejuba yonse yaikala yabutooto kabiji yanengezhiwa bulongo?
13 Kyapela bingi kwamba’mba twafwainwa kulama mubiji wetu, bipe byetu, nemazubo etu kipale saamweka bulongo kimye kyonse, pano bino kyashupa kwibyuba. Kino kechi kilumbulula’mba muntu wafwainwa kwikala nabipe byamutengone. Wafwainwa kulanguluka bulongo mwakwibyubila nekwibikako kimye kyonse. Kikebewa kwikala nakimye kyakowa pamubiji, kuchapa bivwalo, kuwamisha nzubo, kovwa motoka, nebikwabotu. Kwikala bapayankana kimye kyonse mumwingilo, kutanwa kukupwila, nelufunjisho lwetu lwapabunke, kununga pakwingila bintu bikwabo mubwikalo, kechi bitwamuna kumukwekele wetu wakwikala babutooto kabiji baitabilwa kumeso a Lesa nebantune. Jifunde jayukanyikwa jakuba’mba ‘bintu byonsetu biji nakimye kyabyo’ jalamata nekuluno lubaji lwabwikalo bwetu.—Musapwishi 3:1.
Muchima Wabula Biko
14. Mamboka okyaambiwa’mba kwikala babutooto mubyubilo neku mupashi kwanema kukila nebutooto bwaku mubiji?
14 Byonkatu byokyanema kwikala wabutooto kumubiji, kyakilapo nekunema kekwikala bantu babutooto mubyubilo nekumupashi. Twaamba bino, mambo nemukoka wabena Isalela bamukaine kwi Yehoba, kechi namambo akuba bajinga nabiko kumubijine, bino kenamambo akuba baikele nabyubilo byatama kumubiji nekumupashi. Kupichila mwi ngauzhi Isaya, Yehoba wibabujile’mba namambo akuba baikele ke “mukoka wa bandengamambo, bantu banemenwa na bubi,” milambo yabo, kutentama kwabo pakuseela ñondo, kusunga moba a sabado nemilombelo yabo, byaikele kekipe kyanema kwiaye. Pano bafwainwe kuba byepi pakuba’mba Lesa ebobile jibiji bibusa? Yehoba waambile’mba: “Owai; itokeshai; fumyai bubi bo muba ku meso ami; kilekai kuba byatama.”—Isaya 1:4, 11-16.
15, 16. Kika Yesu kyoaambile amba kyokizhilulula muntu, kabiji byambo byakwa Yesu byakonsha kwitukwasha byepi?
15 Pakuba’mba tumvwishe buneme bwabutooto bwamu byubilo nekumupashi, vulukai Yesu byoaambile kimye Bafaliseo nebanembeshi kyobaambile’mba baana banji babwanga bajinga babiko mambo kechi baowele kumaboko pakuja kajone. Yesu wibakwashishe bingi bulongo amba: “Kitwela pa kanwa kechi kizhilulula muntu ne; kana kilupuka mu kanwa.” Kepo alumbulwile’mba: “Pakuba bilupuka mu kanwa bifuma mu muchima; abya byo bizhilulula muntu. Mambo mu muchima mo mulupuka milanguluko yatama, ne kwipayañana, ne bukende, ne bulalelale, ne bwivi, ne bubela bwa kubepela bantu, ne byamwenga: bino byo bizhilulula muntu; kabiji kuja kwa kubula kowa ku maboko kechi kuzhilulula muntu ne.”—Mateo 15:11, 18-20.
16 Twakonsha kufunjilakoka kubyambo byakwa Yesu? Yesu walumbulwilenga’mba bubi, nebyubilo bincha bifuma mumilanguluko ibi yamu muchima. Byonka byaambile mwana wabwanga Yakoba amba: ‘Bantu bonse besekwa, byo bebakoka ku lwiso lwabo bene.’ (Yakoba 1:14, 15) Onkao mambo, pakuba’mba tuchine kuponena mububi boatongwelepo Yesu, kechi twafwainwa kuswisha muchima wetu kulanguluka byubilo byauno mutundune. Kibena kulumbulula amba twafwainwa kujimuka nabintu byotutanga, byotutamba, nebyotutelekako. Lelo jino, bipamo bilenga byakisangajimbwe, namulambisha wabyo bibena kulenga bipikichala nenyimbo ibindankanya mubiji wetu wabundengamambo. Twafwainwa kwibikako nekumona kuba’mba bino bintu kechi byatenkamina mumichima yetune. Kishinka kikatampe kekya kuba’mba pakuba’mba twikale bantu batokesha Lesa pamuchima baitabilwa kwiaye, twafwainwa kujimuka nabino bintu pakuba’mba tutwajijile namuchima wabutooto wabula kwizhilulula.—Byambo bya Mana 4:23.
Batokeshiwa Kwingila Mingilo Yawama
17. Mamboka Yehoba kyoetokeshesha bantu banji?
17 Bukwasho bwa Yehoba kejishuko jikatampe bingi kabiji bwituzhikijila kwikala nabyubilo byawama kwiaye. (2 Kolinda 6:14-18) Kabiji tusanta bingi pakuba Yehoba witokeshesha bantu banji kuba’mba bengile mingilo. Paulo wabujile Titusa amba Yesu Kilishitu: ‘Wipaine mwine pe atweba, [kuba’mba] etukuule ku bubi bonse, ne kwitokeshesha aye mwine bantu ba kwikala ke banji mwine, ba mukoyo mu kwingila mingilo yawama.’ (Titusa 2:14) Byotuji bantu batokeshiwa, ñanyi mingilo yotwakonsha kwingila namukoyo?
18. Twakonsha kumwesha byepi’mba tuji namukoyo wakwingila mingilo yawama?
18 Kishinka kitanshi, twafwainwa kukosakana nakusapwila bantu mambo awama a Bufumu bwa Lesa. (Mateo 24:14) Mukino motubujila bantu luketekelo lwakwikala myaka nemyaka pantanda yatoka too ikabula kutamishiwa nangwa pachechene. (2 Petelo 3:13) Mingilo yetu yawama yavwangamo nekumwesha bipangwa byamupashi mubwikalo bwetu pajuba pajuba, akyo kitumbijika Shetu wamwiulu. (Ngalatiya 5:22, 23; 1 Petelo 2:12) Kabiji kechi tulubako neboba babula mubukine baponenwa nabya malwa nangwa baji mumalwa aleta bantune. Tuvuluka lufunjisho lwakwa Paulo amba: “Byonkabyo kabiji, byo tuji ne mwa kubila, twibobile bantu bonse byawama, pakuba bene bene bonka bakwetu ba mu lwitabilo.” (Ngalatiya 6:10) Ino mingilo yonse, yotwingila namuchima watoka, ke mingilo itokesha Lesa pamuchima.—1 Timoti 1:5.
19. Ñanyi bintu byawama byotubena kupembelela kukamona umvwe twatwajijila kwikala bantu babutooto kumubiji, mubyubilo, nekumupashi?
19 Byotuji bamwingilo ba Mwine Wakila, tumvwina byambo byakwa Paulo byakuba’mba: “Byonkabyo anwebakwetu, nemusashijila na bya lusa lwa Lesa, namba, mulambule mibiji yenu, ke kitapisho kyumi, kyazhila, kyaitabilwa kwi Lesa, ko kunemeka Lesa kwenu kwa mu muchima.” (Loma 12:1) Twayai tutwajijile kunemeka jishuko jetu jakwikala bantu batokeshiwa kwi Yehoba nekwibikako kwikala bantu babutooto kumubiji, mubyubilo, nekumupashi. Mukuba bino kechi kikalengelatu atweba bene kunemekwa nekusekela konkatune, bino kiketulengela kwikala naluketekelo lwakumonako bikapitanga ‘bintu bitanshi’ nangwa’mba buno bwikalo bubi bwabiko kimye Lesa ‘kyoakalula bintu byonse ke bipya.’—Lumwekesho 21:4, 5.
Mukivulukanyi?
• Mamboka bena Isalela kyobebapejile mizhilo yavula pamambo abutooto?
• Butooto bwaku mubiji bulengela byepi mambo otusapwila kukebula bantu?
• Mamboka butooto bwamu byubilo neku mupashi kyobwanemena kukila butooto bwaku mubiji?
• Twakonsha kumwesha byepi’mba twibantu ‘ba mukoyo wakwingila mingilo yawama’?
[Bipikichala pa peja 29]
Butooto bwaku mubiji bulengela mambo otusapwila kukebula bantu
[Kipikichala pa peja 30]
Yesu wajimwine’mba milanguluko ibi ileta byubilo byatama
[Bipikichala pa peja 31]
Byobaji bantu batokeshiwa, Bakamonyi bakwa Yehoba, baji namukoyo wakwingila mingilo yawama