“Nangwa Kala Kene Kafwako Muntu Waambile byo Āmba Uno Muntu Ne”
“Bonse bamutakaikilenga, bakuminyenga byambo bya bupe byafuminenga mu kanwa kanji.”—LUKA 4:22.
1, 2. (a) Mamboka bakalama bobatumine kuya nakukwata Yesu kyobabwelejilekotu mabokotu? (b) Kika kimwesha kuba’mba bakalama kechi bobonkatu bakuminye pakumvwa byafunjishenga Yesu ne?
BAKALAMA bakankelwe kwingila mwingilo yebebatumine. Bebatumine’mba baye nakukwata Yesu Kilishitu bino babwelelekotu mabokotu. Kepo bañanga bakatampe ne Bafaliseo bebashikishe’mba: “Mambo ka o mwabujila kumuleta?” Ee kyakyo, pano nga mamboka bakalama obabujile kukwata muntu wabujilepotu nangwa kuba bitala? Bakalama bebalumbulwijile’mba: “Nangwa kala kene kafwako muntu waambile byo āmba uno muntu ne.” Lufunjisho lwakwa Yesu lwibakumishe bingi kyakuba kechi bakonsheshe kumukwata uno muntu wamutende nekumutaya mukaleyane.a—Yoano 7:32, 45, 46.
2 Aba bakalama kechi bobonkatu bakuminye pakumvwa lufunjisho lwakwa Yesu ne. Baibolo itubula’mba mabumba nemabumba aishilenga kwiaye nakumvwa byambo byoaambilenga. Bantu bamumuzhi wanji bakuminye bingi “byambo bya bupe byafuminenga mu kanwa kanji.” (Luka 4:22) Javulatu waambilenga kumabumba akatampe apwijile kukitulu kya Kizhiba kya Ngalilea saka aji mubwato. (Mako 3:9; 4:1; Luka 5:1-3) Kwajinga kimye kimo “jibumba jikatampe” kyojaikele nanji moba amo kwakubula nekuja.—Mako 8:1, 2.
3. Ñanyi kintu kikatampe kyalengejile Yesu kwikala mufunjishi wakila?
3 Kika kyalengejile Yesu kwikala mufunjishi wakila? Butemwe bobwajinga kintu kikatampe. Yesu watemenwe bukine pamo nebantu boafunjishenga. Kabiji Yesu wayukile bingi mashinda akufunjishishamo bantu bulongo. Mumitwe yakufunda yapita twafunjile mashinda amo afwainwa oafunjishishengamo nebyotwakonsha kwialonda.
Kwamba Byambo Byapela Kumvwa
4, 5. (a) Mamboka Yesu kyoaambijilenga byambo byapela kumvwa mumfunjishisho yanji, kabiji kintuka kikatampe kyafumine mukwamba ino ñambilo? (b) Jashi japa Mutumba jaikala byepi jakumwenako pamambo akufunjisha Yesu koafunjishenga nabyambo byapela kumvwa?
4 Bantu bavula bafunda batemwa bingi kwamba byambo byashupa bikatazha bantu kumvwa. Pano bantu umvwe kebabule kumvwa byotubena kwamba, bakonsha kufunda byepi byotwayuka? Yesu byoajinga mufunjishi kechi waambilepo byambo byakatezhenga bantu kumvwane. Akilangulukaipotu byambo byakatazha byoafwainwe kwamba. Bino nangwa kyakuba wajinga namaana abyepi, walangulukijilengako bantu bamutelekelenga, kechi watele muchima kwiaye mwinene. Wayukile kuba’mba bavula “kechi bafunjile ne, bantutu.” (Byubilo 4:13) Pano pakuba’mba bano bantu bomvwe, wibafunjishenga mubyambo byapela kumvwa. Wafwainwe kampe waambilenga byambo byapela, pano bino bukine bwajingamo bwajinga bwanema bingi.
5 Kyakumwenako, vulukai Jashi janji japa Mutumba janembwa mu Mateo 5:3–7:27. Apo kampe Yesu wijambiletu mumaminiti 20. Mafunjisho ajimo anema bingi, aji nabishinka bikatampe nabiji pamambo abukende, kwikana, nekutemwisha bintu byakumubiji. (Mateo 5:27-32; 6:19-34) Mubino byambo kechi mujipo byambo byakosa byakukankalwa kumvwane. Kafwamotu nangwa kyambo kimo kyakatazha kumwana wamucheche kyoakonsha kukankalwa kumvwane. Kimye kyoapwishishe kwamba, mabumba abantu kubikapotu nebanjimi, bakafunga, nebakwata masabi kyokyo “[b]akuminye mo afunjishenga.” —Mateo 7:28.
6. Ambai kyakumwenako kyakwa Yesu byoaambile byambo byapela kumvwa bintu muji byambo byanema.
6 Javula Yesu waambilenga byambo byanema bingi mutubyambo tucheche twapela kumvwa. Byambo byanji byapela byafikilenga bingi bantu pamuchima, nangwa kyakuba pakyokya kimye kechi kwajingapo mabuku akukwasha bafunjilenga amba bavulukenga byobebafunjishene. Monai byakumwenako bimo: “Ka paji muntu wakonsha kwibengijila bankambo babiji ne: . . . Kechi mukonshe kwingijila Lesa ne nsabo pamo ne.” “Kuzhachisha bakwenu ne, kuchina’mba, nenuwa mwakazhatwa.” “Mukebayukila ku bipangwa byabo.” “Bakosa kechi basaka [wakwibabuka, NW] ne, poso bakolwa.” “Bonse basenda mapoko bakafwa ku mpoko.” “Lubulai kwa Kesala bintu bya kwa Kesala, kabiji kwa Lesa bintu bya kwa Lesa.” “Lusekelo lobamona aba bapana lwakila lo bamona aba batambula.”b (Mateo 6:24; 7:1, 20; 9:12; 26:52; Mako 12:17; Byubilo 20:35) Kufika nebulelo, pabapite kemyaka 2,000 kimye Yesu aambile bino byambo, pano tukibivuluka kwakubula kukatazhiwane.
Kushikisha Mepuzho
7. Mamboka Yesu kyoashikishenga mepuzho?
7 Yesu washikishenga mepuzho awama bingi. Javula nangwa kyakuba wafwainwetu kwibakumbulatu kishinka kyobamushikisha kuba’mba bomvwe abule kutaya kimye, aye washikishenga mepuzho. Pano nga mamboka kyoashikishenga mepuzho? Pabimye bimo washikishenga mepuzho akumwesha patoka milanguluko yabalwanyi banji kuba’mba ebashinke bulaka. (Mateo 12:24-30; 21:23-27; 22:41-46) Pano bino javula, Yesu washikishenga mepuzho kuba’mba alumbulule bukine, bantu bamutelekelenga beambile biji kumichima yabo, kabiji nekufunjisha nekulangula ndangulukilo yabaana banji babwanga. Twayai tubalaule byakumwenako bibiji byamwekejile kwi Petelo.
8, 9. Yesu washikishe byepi mepuzho kukwasha Petelo amba ayuke mukumbu wafwainwa pamambo akupana musonko waku nzubo ya Lesa?
8 Patanshi vulukai kimye basonkeshi kyobashikishe Petelo amba bayuke kana Yesu wapainenga musonko waku nzubo ya Lesa nyi.c Kimye kimo Petelo wabulanga kulangulukapo bulongo pabintu wakumbwile’mba, “Ee.” Pano byopapichile kakimye, Yesu wisambile nanji mumeso anteka’mba: ‘I ki ka kyo walanguluka Shimona? bamfumu ba pano panshi, batambula misonko ne milambo kwi bañanyi? ku baana babo benenyi, inyi ku bangi? Kabiji Petelo pa kumukumbula’mba, Ku bangi. Yesu waambile’mba, Nanchi baana bekalatu, bo baana ba bene.’ (Mateo 17:24-27) Petelo wafwainwe kuyuka Yesu kyoamushikishenga ano mepuzho. Pano mamboka?
9 Mumoba akwa Yesu bamukisemi kyamfumu kechi bapanangako misonkone. Onkao mambo, byoaji Mwana Mfumu wamwiulu yebapopwelanga munzubo ya Lesa, Yesu kechi wafwainwe kupana musonkone. Monai kuba’mba, mukifulo kyakumubulatu mukumbu, Yesu wamushikishe mepuzho bulongo kuba’mba akwashe Petelo kuyuka bulongo mukumbu wafwainwa. Kabiji kampe nekumukwasha amba amone buneme bwakukilangulukapo bulongo saka akyangye kwamba.
10, 11. Yesu waubile byepi kimye Petelo kyoakopwele kutwi kwamwanamulume bufuku bwajuba jakijiilo kya Lupitailo mu 33 C. E, kabiji kino kimwesha byepi’mba Yesu wayukile buneme bwakushikisha mepuzho?
10 Kyakumwenako kikwabo kekyokya kyamwekele bufuku bwajuba jakijiilo kya Lupitailo mu 33 C.E. kimye kyaishile kiombe kyabantu nakukwata Yesu. Baana babwanga bamushikishe Yesu amba kana kyakonsheka bamulamwineko. (Luka 22:49) Kwakubula nekukyumvwatu mukumbune, Petelo wakopweleko kutwi kwamwanamulume umo nampoko (pano bino mulanguluko wanji wajinga wakukeba kumukozha kyatama). Petelo waubile kintu kyoabujile kukeba nkambo yanji, mambo Yesu winengezhezhe kwipana amba bamukwate. Nga Yesu waubilepo byepi pakikye? Byoatekanyanga kimye kyonse, wamushikishe Petelo mepuzho asatu’mba: “Katomeno ko bampele Batata kechi ntomeko nenyi?” “Nanchi mwalanguluka’mba, Nabula kukonsha kusa[n]shijila batata, bukumo bantumina kala mazhita a bamalaika akila jikumi na abijinyi? Kabiji kana byonkabyo binembelo bikafika byepi, amba bino byafwainwa kumweka?”—Yoano 18:11; Mateo 26:52-54.
11 Langulukaipo pabino byambo. Yesu byobamuzhokolokele kukiombe kyabantu bazhingila wayukile’mba bukumotu afwe, nekuba’mba aye yeyenka wafwainwa kufumyapo mwenga yebaleta pajizhina ja Shanji, kabiji mwiaye momuji lupulukilo lwabantu. Bino wabanjileko pacheche pakyokya kimye nakufunjisha Petelo bukine bwanema mukumushikisha mepuzho. Nanchi kino kechi kibena kumwesha kuba’mba Yesu wayukile buneme bwakushikisha mepuzho nenyi?
Ñambilo Yakifwanyikizho
12, 13. (a) Ñambilo yakifwanyikizho yoika? (b) Yesu waingijishe byepi ñambilo yakifwanyikizho kulumbulwilamo bumbulwamaana bwakuzhachisha balongo betu patubilubo twabo tucheche?
12 Ñambilo yakifwanyikizho yajinga jishinda jikwabo jafwainwa Yesu joafunjishishangamo mumwingilo wanji. Ino keñambilo yakulumbulula kintu amba kyumvwanyike. Muino ñambilo yakifwanyikizho, Yesu waambilenga bifwanyikizho byakukwasha bantu kubula kulubamo bukiji. Twayai tufundepo byakumwenako bimo.
13 Mujashi janji japa Mutumba, byoalumbulwilenga kutama kwa “kuzhachisha” bakwenu, Yesu waambile’mba: “Mamboka o mutajila kakibalabala kaji mu jiso ja mulongo wobe, kabiji kechi ulanguluka mwamba uji mu jiso jobe obe mwine ne?” (Mateo 7:1-3) Mwakonsha kwikifwanyikizha kinonyi? Muntu watemwa kuzhachisha bakwabo ukeba’mba afumye kakibalabala kaji mu “jiso” jamulongo wanji. Uno muntu ulanguluka’mba mulongo wanji kechi ubena kumwesha bulongo bintu byobijine, onkao mambo kechi wakonsha kulanguluka bulongone. Pano bino bulume bwakulanguluka bulongo bwauno muntu uzhachisha bakwabo bwaonaika na “mwamba”—kichi kyobatengelapo mutenge wanzubo. Jino kejishinda jakubula kulubamo jakulumbulula bumbulwamaana bwakuzhachisha balongo betu patubilubo twabo tucheche bino atwe bene satuji nabilubo bikatampe!
14. Mamboka byambo byakwa Yesu pamambo akususa kabwibwi nekuminako ngamela kyobyajinga ñambilo yakifwanyikizho kyawama?
14 Pakimye kikwabo, Yesu wasanzhilemo Bafaliseo amba: “Bantangi ba bumpofu, mususako kabwibwi, kabiji ngamela mumumina!” (Mateo 23:24) Ino yajinga ñambilo yawama bingi yakifwanyikizho. Mamboka? Bantu bamutelekelenga Yesu bakuminye bingi palupusano lukatampe luji pakachi kangamela nekabwibwi, mambo ngamela yewajinga nyama mukatampe yebayukile. Kyambiwa kuba’mba tubwibwi twafwainwa kwikala nobe 70,000,000 pakuba’mba twikale nakinemenezhi kyanema ngamela umo. Kabiji Yesu wayukile kuba’mba Bafaliseo basusanga binyu byabo nansalu. Bano bantu baumijiletu popolo pamizhilo, baubanga kino kuchina’mba bakamina kabwibwi nekwikala babiko kwesakana namwayijile kisho kyabo. Bino mubukifwanyikizho bamiinenga ngamela naye wajinga nyama wabiko. (Bena Levi 11:4, 21-24) Kishinka kyakwa Yesu kyaumvwanyikile. Bafaliseo bajimukile bingi kulondela tubintu tucheche twa mu Mizhilo, pano bino balengulwile bintu byanema—“bu[n]chibamambo bwaoloka, ne lusa, ne bukishinka.” (Mateo 23:23) Yesu wibasanzhilemotu patoka byonka byobajinga.
15. Ñanyi mafunjisho amo Yesu oafunjishe nañambilo yakifwanyikizho?
15 Mumwingilo wanjitu yense, Yesu waambanga ñambilo yakifwanyikizho. Monai byakumwenako bimo. “Lwitabilo pamo no jipeke [jichuchu] ja mastate” lwakonsha kushikula mutumba. Yesu kechi kyamukatezhe kwingijisha ino ñambilo yawamane, waambile kwakubula kukatazhiwa’mba lwitabilotu lucheche lwakonsha kwingila mingilo yabaya. (Mateo 17:20) Ngamela nyama mukatampe kaechichimike mujiso janguya. Kino kibena kumwesha bingi bulongo byokyakatazha kumuntu munonshi wisasabikako kwingijila Lesa bino saka akakachila kubwikalo bwakutemwisha bintu byakumubiji. (Mateo 19:24) Nanchi kechi mukumya nañambilo yakwa Yesu yakulumbulula bintu nebulume bwanji bwakufunjisha nabyambotu bicheche nenyi?
Ñambilo Yamaana Yakukankalwa Kukana
16. Kimye kyonse muñanyi jishinda Yesu moaingijishanga bulume bwamaana anji?
16 Namilangwe yanji yalumbuluka, Yesu wayukile bingi kwamba nabantu ñambilo yamaana. Pano bino buno bulume bwanji kechi wibwingijishanga mujishinda jabula kufwainwane. Mulufunjisho lwanji kimye kyonse waingijishanga bulume bwamaana anji kutwajilamo bukine palutwe. Kimye kimo waambanga ñambilo yamaana kukainamo bubela bobamubepelanga balwanyi banji babupopweshi. Javula waambanga ñambilo yamaana kuba’mba afunjishishemo baana banji babwanga byambo byanema. Pano twayai tumone bulume bwakwa Yesu bwakwamba ñambilo yamaana.
17, 18. Ñanyi ñambilo yamaana Yesu yoaambile na Bafaliseo yakumwesha kuba’mba byambo byabo byajinga byabubela?
17 Vulukai kimye Yesu kyoabukile mwanamulume wanonkelwe kubademona wajinga mpofu kabiji kamaama. Byobekyumvwinetu, Bafaliseo baambile’mba: “Uno kechi wibapangamotu bademona ne, poso mu bulume bwa Belezebuba [Satana], mfumu wa bademona.” Monai pano, Bafaliseo baitabile’mba muntu wakonsha kupanga bademona bakwa Satana posotu uji nabulume bwakila bwabantu. Pakuba’mba bakanye bantu kwitabila mwi Yesu, baambile’mba buno bulume boengijisha bufuma kwi Satana. Pano pakwibamwesha’mba kechi balangulukile bulongo namwayila maana anjine, Yesu wakumbwile’mba: “Bufumu bwialukila bwine bonaika; kabiji nangwa muzhi nangwa nzubo bialukila bine kechi bikekala ne: kabiji umvwe Satana apangemo Satana, wialukila mwine; kabiji bufumu bwanji bukekala byepi?” (Mateo 12:22-26) Kokuba’mba Yesu waambilenga’mba: ‘Umvwe amiwa, kwesakana nakwamba kwenu nentomesha wakwa Satana ubena kuchakulapo byoaubile aye mwine, kokuba’mba Satana ubena kuba byoabula kukeba mwine kabiji bukumotu akapone.’ Kine yajinga ñambilo yamaana, keibyo nenyi?
18 Kabiji Yesu waambilepo nejikwabo paano mambo. Wayukile kuba’mba Bafaliseo bamo bapangapo kala bademona. Onkao mambo, washikishe jipuzho japela bingi bino jakumwesha bubela bwabo amba: ‘Amiwa umvwe mpangilamo bademona mu bulume bwa Belezebula, nanchi ne baana [nangwa’mba baana benu babwanga] bebapangilamo mu bulume bwa ñanyi?’ (Mateo 12:27) Byambo byakwa Yesu byalumbulwilenga’mba: ‘Inge amiwa mpangila bademona mubulume bwakwa Satana, kokuba’mba nenuwa nanchi baana benu babwanga nabo momo bapangila bademona.’ Nga Bafaliseo baambilepo mbaka? Kechi bakumbwile’mba baana babo babwanga bapangilenga bademona mungovu yakwa Satana ne. Nañambilo yamaana yakukankalwa kukana, Yesu wibashinkile bulaka pabyo bamunenenenga nekumwesha patoka kuba’mba byambo byabo byajinga byabumbulwamaana.
19, 20. (a) Muñanyi jishinda jawama Yesu moaambijilenga ñambilo yamaana? (b) Yesu waambile byepi ñambilo yakuba’mba ‘nanchi aye’ kimye akumbwilenga baana banji babwanga byobamulombele kwibafunjisha byakulomba?
19 Kunungapo pakwingijisha ñambilo yamaana yakuzhindamikapo balwanyi banji, Yesu waambilenga neñambilo yamaana yakwitabishamo bantu kuba’mba ebafunjishe bukine bwa Yehoba busangajika muchima. Javulatu waambilenga ñambilo nabiji yakuba’mba ‘nanchi aye,’ ñambilo yakulengela bantu bamutelekelenga kulangulukishapo bulongo nekwibakwasha kufunjilapo byavula pabukine bobayukijile jimo. Twayai tumonepotu byakumwenako bibiji.
20 Kimye akumbwilenga baana banji babwanga byobamwipwizhe pamambo akulomba, Yesu wibashimikizhe kishimpi kyamwanamulume umo awo namambo a “kusakila mukoyo” walengejile mukwabo wakainenga kumupa kintu kyoasakilenga. Kabiji Yesu walumbulwile nebansemi byobekebela bene “kupana byawama” kubaana babo. Kepo apezhezheko’mba: ‘Kabiji umvwe anweba, byo muji babi, mwayuka kupana byawama ku baana benu, nanchi aye Shenu wa mwiulu kechi emukile kupana mupashi wazhila ku bamulomba nenyi?’ (Luka 11:1-13) Kishinka kyaambilenga Yesu kechi kyakwesakanya bintune, bino kyalumbulwilenga lupusano lujipo. Umvwe mukwenu mulunda ubabulenga kukeba kupa mukwabo kintu waimana wamupakyo, kabiji umvwe bansemi bambulwakoloka bakonsha kupa baana babo byobakeba, nanchi aye Shetu wamwiulu kechi etukile kupa mupashi wazhila bakalume banji bamusolomoka nakwikepesha mululombelo nenyi?
21, 22. (a) Ñanyi ñambilo yakulangulukapo Yesu yoaambile pakufunjisha mwakubila nakijikila pamambo abintu byakumubiji? (b) Byotwapituluka mumashinda amo oafunjishishengamo Yesu, pano twayuka’mbaka?
21 Kabiji Yesu waingijishe neñambilo intu imo kimye afunjishenga mwakubila nakijikila pamambo abintu byakumubiji. Waambile’mba: ‘Langulukai ku bikwangala, abyo kechi bibyala nangwa kunowa ne; kechi bikala na mwa kubika, nangwa butala ne: kabiji Lesa wibijisha: kabiji anweba kechi mwakijishatu bañonyi mu kunema nenyi? Langulukai ku buluba, byo bukoma: kechi bwingila nangwa kuluka kisapi ne . . . Kabiji umvwe Lesa uvwika byobyo nsono ya mungye, ikalatu lelo, kesha beisoka namujilo; lelo nanchi kechi akizhepo kwimuvwika anweba nenyi? Anweba ba kalwitabilo kacheche.’ (Luka 12:24, 27, 28) Ee umvwe Yehoba ulama bañonyi nemaluba, nanchi kechi wakonsha kukizhapo kulama bakalume banji nenyi? Kwakubula nangwa kuzhinaukatune, byambo byauno mutundu byakifyele bino sabiji byakulangulukapo bulongo byafikile bingi bantu bamutelekelenga Yesu pamuchima.
22 Byotwapituluka mumashinda amo oafunjishishengamo Yesu, pano twayuka namba aba bakalama bobatumine’mba bakamukwate kechi babepele bubela pakwamba’mba: “Nangwa kala kene kafwako muntu waambile byo āmba uno muntu ne.” Bino jishinda jakufunjishishamo jimo joayukanyikilwako bingi Yesu kejoja jakwingijisha bishimpi nangwa’mba byakumwenako. Mamboka oaingijishenga jino jishinda? Kabiji kika kyalengelanga bishimpi byanji kwikala byafwainwa? Ano mepuzho akakumbulwa mumutwe walondelapo.
[Tubyambo twa mushi]
a Kyamweka bano bakalama bajinga bantomesha bakije kya Saniedilini bobatumine kubañanga bakatampe.
b Mutumwa Paulo yeyenka wibitongolapo jikwabo bino byambo biji mu Byubilo 20:35, nangwa kyakuba byalumbululwa bulongo mumabuku a Mambo awama. Apo kampe Paulo bamubujiletu bino byambo pakanwa (nabiji kumwana wabwanga wibyumvwine kwi Yesu saebyamba, nangwa kwi Yesu mwine panyuma yalusanguko) nangwa kampe mukimwesho kya Lesa.—Byubilo 22:6-15; 1 Kolinda 15:6, 8.
c Pamwaka pamwaka Bayudea bebakebelanga kupana musonko wa madalika abiji kunzubo ya Lesa (mali afolanga muntu waingilanga moba abiji). Mali amusonko obapananga beengijishenga kuwamishishamo nzubo ya Lesa, kulipilila mingilo yaingijiwangamo, nemilambo yalambulwanga pajuba pajuba yakulambwilako bantu.
Mukivulukanyi?
• Ñanyi byakumwenako bimo bimwesha’mba Yesu wafunjishenga mubyambo byapela kumvwa?
• Mamboka Yesu oashikishishanga mepuzho mumfunjishisho yanji?
• Ñambilo yakifwanyikizho yoika, kabiji Yesu waingijishe byepi jino jishinda jakufunjishishamo?
• Yesu waambanga byepi ñambilo yamaana kuba’mba afunjishishemo baana banji babwanga bukine bwa Yehoba busangajika muchima?
[Kipikichala pa peja 18]
Bafaliseo ‘basusangako kabwibwi bino baminangako ngamela’