BUTALA BWA MABUKU BWA PA INTANETI
Kyamba kya Usopa
BUTALA BWA PA INTANETI
Kikaonde
Pa kukebela
  • Bisopelo
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • KUPWILA
  • w03 1/1 pp. 19-27
  • Kino Kyokimye Kyakukilamo Kwikala Bakulaba Nekukenkenta!

Vidyo ufwamo.

Yakana kushinkuka.

  • Kino Kyokimye Kyakukilamo Kwikala Bakulaba Nekukenkenta!
  • Kyamba kya Usopa—2003
  • Tumitwe tucheche
  • Byambo Bipashako
  • Mpelo Yabwikalo bwa Bayudea
  • Kimye Kyalujimuno Lwajimwinenga Batumwa
  • Bantu Bavula Babena Kulaba
  • Kyotufundako kwi Lota
  • “Labainga Mukenkentenga”!
    Kyamba kya Usopa—2003
  • “Aja Juba Jikatampe Ja Yehoba Jijitu Pepi”
    Kyamba kya Usopa—2007
Kyamba kya Usopa—2003
w03 1/1 pp. 19-27

Kino Kyokimye Kyakukilamo Kwikala Bakulaba Nekukenkenta!

“Kechi tula[a]le tulo byo bala[a]la bakwabo ne, nanchi tulabenga ne kukenkenta kasa tutekanya.”—1 TESALONIKA 5:6.

1, 2. (a) Pompeii ne Herculaneum ajinga mataunyi amutunduka? (b) Ñanyi lujimuno bangikazhi bavula bamu Pompeii nemu Herculaneun lobasujile, kabiji kika kibamwekejile?

MUKITOTA-MYAKA kitanshi kyakino kimye kyetu, Pompeii ne Herculaneum ajinga mataunyi mu Loma. Ano mataunyi ashimikijilwe kwipi na Mutumba wa Vesuvius kabiji mwajinga bingi bunonshi bukatampe. Mwajinga mapunzha awamine bingi bena Loma banonshi kobatemenwe kuya nakukokolokela. Mazubo abo mobakayilanga bisela abayile bingi mambo mwashonkenanga bantu kukila kiumbi kimo, kabiji mu Pompeii mwajinga nenzubo ikatampe yakukayilamo bisela yatwezhanga pepi nabantu bonse baikalanga muyewa taunyi. Bamfunji bapoyelenga byakupoya-poya mu Pompeii babajile’mba mwajinga bishimikwa 118 mobatomenanga maalwa. Mubino bishimikwa mwajinga nebimo mobakayilanga bisela byalubekyo nangwa mobaubilanga bupite. Bipikichala byapalubumbulu nemibiji yabafwa yobazhikwile bimwesha kuba’mba bulalelale bwanaine bingi kabiji bantu batemweshe bintu byakumubiji.

2 Pa August 24, mu 79 C.E., Mutumba wa Vesuvius watendekele kutubika. Bashayuka bafunda bitubika mitumba ya volcano, balangulukile’mba uno mutumba byoatubikile patanshi, mulobwe nenfututu yatwa kyuya kyamalwa yanyemukijile paano mataunyi abiji kechi byashinkijile bantu kyakukankalwa kulupukamone. Bavula banyemenemo. Aba balangulukile’mba akya kyaubiwe kyajingatu kintu kyakukaisha-kaisha nekulengulula biyukilo byalujimuno baikeletu chaka. Kepo byokyaubile kepakachi kabilo, mulobwe, mfututu nemabwe atwa kyuya kyamama nafwa byanyemukijile pataunyi wa Herculaneum, nekwipaya bangikazhi bonse bashajilemo. Kabiji kumakya ajuba jalondejilepo, bino bintu byanyemukile nejikwabo nekwipaya bantu bonse mutaunyi wa Pompeii. Byobamwenepo malwa akatampe namambo akubula kumvwina biyukilo byalujimuno!

Mpelo Yabwikalo bwa Bayudea

3. Kika kyaubiwe patanshi mu Yelusalema nemutaunyi wa Pompeii ne wa Herculaneum saka akyangye konaunwa?

3 Malwa aishile pa Yelusalema abayile bingi kukila oa aponejile taunyi wa Pompeii ne Herculaneum saka papita nekala myaka itanu naina. Ano malwa aishile namambo abyaubile bene bantu kechi aishilekotu ene bunke bwaone. Muoa malwa a Yelusalema kishimunwa’mba mwafwile bantu kukila pamilyonyi umo, kine ano malwa ambiwa’mba “kwaji kutulwa nzhita kumo kwatamine bingi mubwikalo bwabantu.” Bino byonkatu byajinga malwa aponejile taunyi wa Pompeii ne Herculaneum, lonaiko lwa Yelusalema nalo kechi lwaishiletu byonkabyo kwakubula kusopeshiwane.

4. Ñanyi kiyukilo kyabungauzhi Yesu kyoabujile baana banji babwanga kuyukilako’mba mpelo yabobwa bwikalo yajinga pepi, kabiji kyafikizhiwe byepi mukitota-myaka kitanshi?

4 Yesu Kilishitu waambijile jimo konaunwa kwa Yelusalema kabiji waambijile jimo nebintu byafwainwe kumwekana saka akyangye konaunwa, nabiji nkuwa yamakondo, kukepelwa kwakajo, bitentanshi nebumpupabizhila. Bangauzhi babubela nabo mwane beyekele nakwaula, bino mambo awama a Bufumu bwa Lesa asapwijilwenga panopantanda ponse. (Mateo 24:4-7, 11-14) Nangwa kyakuba byambo byakwa Yesu bibena kufikizhiwa pakatampe muano moba, byafikizhiweko nepacheche muoa moba akunyuma. Mubyambo byampito mwanembwa’mba mu Yudea mwajinga kipowe kikatampe kyanzala. (Byubilo 11:28) Muyudea shayuka wampito aye Josephus washimuna’mba mumpunzha ya Yelusalema mwaubiwe nekitentanshi muzhi mwine saka akyangye konaunwa. Byokyaubile kekitwale pepi kuba’mba Yelusalema onaunwe, kusatuka, makondo amulwabo pakachi kamabumba abamulwila ntanda ba Bayudea, nekwipayañana mumizhi yavula mwajinga Bayudea ne Bagentila mwane byaubile newoo. Bino nangwa byonkabyo, mambo awama a Bufumu asapwijilwenga “mu bilengwa byonse bya muno munshi.”—Kolose 1:23.

5, 6. (a) Ñanyi byambo byakwa Yesu byabungauzhi byafikizhiwe mu 66 C.E.? (b) Mamboka bantu bavula kyobafwijile kimye Yelusalema kyoaonawinwe mu 70 C.E.?

5 Kokyakayanga, mu 66 C.E., Bayudea basatukijile bena Loma. Cestius Gallus byoatangijile nzhita kwiya nakutula bulemo Yelusalema, baana babwanga bakwa Yesu pakumona kino bavulukile mawi aambile Yesu kuba’mba: “Byo mukamona Yelusalema sa bamuzhokoloka ku mazhita, kepo mukayuka’mba, lonaiko lwanji ke luji pepi. Ponkapo baji mu Yudea balekai bakanyemene ku mitumba; ne abo baji mukachi bakalupukemo; ne baji pangye mu tumizhi kange bakatwelemo ne.” (Luka 21:20, 21) Kimye kyafikile kyakulupukamo mu Yelusalema. Pano bakonsheshe kulupukamo byepi? Kwakubula nekuketekelatune, Gallus nenzhita yanji babwelelemo, kino kyashinkwijile bena Kilishitu mu Yelusalema ne mu Yudea jishinda jakukokela byambo byakwa Yesu nekunyemena kumitumba.—Mateo 24:15, 16.

6 Byopapichile myaka ina, nobe mukimye kyakijiilo kya Lupitailo, nzhita yabena Loma yatangijilwenga na Mukulumpe wayo aye Titusa yabwelele jibiji nabulume bonse amba ivizhe Bayudea basatukile. Nzhita yanji yazhokolokele Yelusalema yense ne ‘kuba nsakwa pangye’ yakwibashinkila. (Luka 19:43, 44) Nangwa kyakuba baumvwine’mba kuji nkondo, Bayudea bavula kufuma mu Byalo byonse byabena Loma bakwentekele bingi nekuya ku Yelusalema kukijiilo kya Lupitailo. Akwa kobakayile bakebashinkijile. Kwesakana nabyaamba Josephus, aba benyi bashaminwe bobajinga paboba bavula bobaipayile kunzhita yabena Loma.a Yelusalema byobamushinjile, Bayudea bavula mu Byalo byabena Loma bafwile. Lonaiko lwa Yelusalema nenzubo yayo ya Lesa lwalumbulwile mpelo yabwikalo bwa Bayudea nebupopweshi bwabo bwaimenejile pa Mizhilo ya Mosesa.b—Mako 13:1, 2.

7. Mamboka bena Kilishitu bakishinka kyobapulukijile lonaiko lwa Yelusalema?

7 Mu 70 C.E., bena Kilishitu Bayudea ba mu Yelusalema inge bafwile nangwa kukwatwa buzha pamo nabonse bajinga muyewa muzhi. Bino biyukilo byamumpito bimwesha kuba’mba, baumvwijile lujimuno lwakwa Yesu loebajimwineko myaka 37 lonaiko salukyangye kufikane. Bafuminemo mumuzhi kabiji kechi babwelelemone.

Kimye Kyalujimuno Lwajimwinenga Batumwa

8. Kika Petelo kyoamwene kuba’mba kyokyakebewenga, kabiji ñanyi byambo byakwa Yesu byoavulukile?

8 Lelo jino, lonaiko lukatampe lukapwisha buno bwikalo bonse lwafwenya kala kepepi. Byokwashajile myaka itanu naumo kuba’mba Yelusalema onaunwe, mutumwa Petelo wapaine lujimuno lwafwainwe bingi pakyokya kimye lobafwainwa nekumvwina bena Kilishitu muano moba etu alelo. Waambile’mba: Labainga! Petelo wamwene byokyakebewenga bena Kilishitu kubusha ‘michima yabo yawama’ kuba’mba babule kuvulama “mukambizho wa Nkambo,” Yesu Kilishitu. (2 Petelo 3:1, 2) Byoakambizhenga bena Kilishitu kwikala balaba, kyamweka Petelo wavulukile byambo byoaumvwine Yesu saka ambila batumwa Banji byokwashajile moba acheche kufwa amba: “Sa mujimuka ne kutoñama ne kulomba: pakuba anweba kechi mwayuka aja juba po jikeshila ne.”—Mako 13:33.

9. (a) Ñanyi muchima watama bamo yebakonsha kutatula kwikala naye? (b) Mamboka okyatamina kikatakata kwikala namuchima waluzhinauko?

9 Ano moba, bamo bamba mwenga’mba: “Mulaye wa kwiya [“kwikalapo,” NW] kwanji uji kwepi?” (2 Petelo 3:3, 4) Kyamweka bantu bauno mutundu balanguluka’mba bintu kechi bibena kuya nakwalukane, bijitu byonka byobikelwa kwikala kutatwila kuntendekelo yakulengwa kwa panopantanda. Luzhinauko lwauno mutundu lwatama bingi. Luzhinauko lwakonsha kwitulabika nekwitulengela kunemenenwa nakuba bintu byotuba atweba bene. (Luka 21:34) Kabiji byonka byaambile Petelo, bantu bamwenga bauno mutundu bavulama Muyulo wamumoba akwa Nowa, ao waonawine ntanda yonse. Kine ntanda yaalukile!—Ntendekelo 6:13, 17; 2 Petelo 3:5, 6.

10. Ñanyi byambo Petelo byoakosesha aba bakonsha kutendeka kwikala babula butekanye?

10 Petelo wakwasha bantu batanga nkalata yanji kwikala batekanya pakwibavululako ene mambo Lesa oabanjila kuleta lonaiko bukiji-bukiji. Patanshi Petelo waamba’mba: “Kwi aye Nkambo juba jimo jauba nobe myaka kiumbi, ne myaka kiumbi yauba nobe juba jimo.” (2 Petelo 3:8) Pakuba Yehoba byoaji wamyaka, upalanguzha bintu byonse nekusalapo kimye kyafwainwa kuletelamo lonaiko. Kabiji, Petelo waamba kuba’mba Yehoba usaka bantu konse konse amba balapile. Butekanye bwa Lesa bwalumbulula lupulukilo kubavula bafwainwe konaunwa umvwe kyakuba waletele lonaiko bukiji. (1 Timoti 2:3, 4; 2 Petelo 3:9) Nangwa byonkabyo, butekanye bwa Yehoba kechi bulumbulula’mba ukabula kuleta lonaikone. Petelo waamba’mba: ‘Juba ja Nkambo jikeya nobe ngivi.’—2 Petelo 3:10.

11. Kika kiketukwasha kwikala balaba kumupashi, kabiji kino ‘kikamweka byepi kwendesha lubilo’ juba ja Yehoba?

11 Ngesakenyo yakwa Petelo yanema bingi. Bangivi kechi bapela kwibakwatane, bino malonda ubena kulaba bufuku bonse wakonsha kumona ngivi, kukila yewa ubena kukunuka pakimye nepakimye. Malonda wakonsha kutwajijila byepi nakulaba? Kimupelelako malonda kutwajijila nakulaba umvwe ubena kwenda endako kechi kushikalalatu kifulo kimone. Byonkabyo, kwikala bantu babambakana kumupashi kuketukwasha atweba bena Kilishitu kwikala balaba. Onkao mambo, Petelo witukambizha kwikala bapayankana mu “bwikalo bwazhila ne bwa kunemeka Lesa.” (2 Petelo 3:11) Byubilo byauno mutundu biketukwasha kutwajijila na ‘kwikutengela ne kwikusakisha kwiya [kwikalapo, NW] kwa juba ja Lesa.’ Kyambo kya Kingiliki kyanembwa’mba “kwikusakisha” kyakonsha kutuntululwa’mba “kulengela kwendesha lubilo.” Kyakine kechi twakonsha kupimpula mutanchi wakimye kya Yehoba ne. Juba janji jikeya mukimye kyojatongwelwa. Pano bino kimye kechi kikamweka kubandane umvwe kasa tukelwa kwingijisha mumwingilo wanji.—1 Kolinda 15:58.

12. Atweba bonse pamuntu pamuntu twakonsha kushukilwa byepi butekanye bwa Yehoba?

12 Onkao mambo, bonse balanguluka’mba juba ja Yehoba jabanda batundaikwa kumvwina lujimuno lwakwa Petelo lwakutengela nabutekanye kimye kyatongolwa kya Yehoba. Kimye kyashalako, kyabutekanye bwa Yehoba twakonsha kwikingijisha bulongo. Kyakumwenako, twakonsha kutwajijila kwikala nabyubilo byanema byabwina Kilishitu nekushimuna mambo awama kubantu bavula bingi kukila nepabyotukelwa kuba. Umvwe saka tulaba, Yehoba uketutana ‘mu mutende, kasa twabula biko ne bulema’ kumpelo yabuno bwikalo. (2 Petelo 3:14, 15) Byoikekalapo mfweto!

13. Ñanyi byambo byakwa Paulo kubena Kilishitu bamu Tesalonika kikatakata byafwainwa muano moba?

13 Kabiji munkalata yanji itanshi kubena Kilishitu bena Tesalonika, Paulo waambile pabuneme bwakwikala balaba. Wajimunako’mba: “Kechi tula[a]le tulo byo bala[a]la bakwabo ne, nanchi tulabenga ne kukenkenta kasa tutekanya.” (1 Tesalonika 5:2, 6) Kino kibena kukebewa bingi mambo lonaiko lwabwikalo bwaino ntanda luji pepi kupwa. Bapopweshi ba Yehoba babena kwikala muntanda muji bantu basula bintu byakumupashi, kabiji kino kyakonsha kwibabwezha panyuma. Paulo kyokyo ajimwijile’mba: “Twikale batekanya, tuvwale kyela kya pa kyaji kya lwitabilo ne butemwe; ne kya pa mutwe kya luketekelo lwa lupulukilo.” (1 Tesalonika 5:8) Kwikala kimye kyonse nalufunjisho lwa Byambo bya Lesa nekupwañenanga pamo kikupu nabalongo pakupwila kuketukwasha kulondela lujimuno lwakwa Paulo nekutwajijila kwikala bajimuka.—Mateo 16:1-3.

Bantu Bavula Babena Kulaba

14. Bibelengelo ka bibena kumwesha’mba bavula ano moba babena kulondela lujimuno lwakwa Petelo lwakwikala balaba?

14 Abya nanchi ano moba kujipo bantu bavula bomvwina lujimuno lwanembeshiwa namupashi lwakwikala balabanyi? Ee. Mumwaka wamwingilo wa 2002, basapwishi 6,304,645, bavujilako namapesenti 3.1 kukila kibelengelo kyamu 2001 bamwesheshe’mba babena kulaba kumupashi byobaingijile maawala 1,202,381,302 kwamba nabakwabo mambo a Bufumu bwa Lesa. Kwingila kwabano bantu kechi kwaji kwingilatu kwabyonkabyatune. Wajinga mwingilo wanema bingi mubwikalo bwabo. Muchima yebaji nanji bavula keyewa wamweshapo ba Eduardo ne Noemi bekala mu El Salvador.

15. Ñanyi kyakumwenako mu El Salvador kibena kumwesha kuba’mba bantu bavula babena kulaba?

15 Myaka yakunyumakwe, ba Eduardo ne Noemi bavulukile byambo byakwa Paulo byakuba’mba: “Musango wa panopantanda ubenakupichijila.” (1 Kolinda 7:31) Bapezhezheko bwikalo bwabo nekutwela mumwingilo wakimye kyonse wabupainiya. Mukupita kwakimye, bamwene mfweto mumashinda avula bingi kyakuba baingijile nemumwingilo wabukulumpe bwakijiiji nebwankambi. Nangwa kyakuba ba Eduardo ne Noemi bapita mumakatazho akatampe, bashiinwa kuba’mba bafuukwilepo kuba kintu kyawama bingi kyakusankilapo bwikalo bwawamisha bwakwilemena nekutwela mumwingilo wakimye kyonse. Basapwishi bavula 29,269 kuvwangako nebapainiya 2,454 mu El Salvador bamwesha umo muchima wakwipana, walengela nekibelengelo kyabasapwishi mukyokya kyalo kuyilako peulu namapesenti 2 kukila mwaka wapwa.

16. Mulongo wakyanyike mu Côte d’Ivoire wamwesheshe ñanyi muchima?

16 Nsongwalume wabwina Kilishitu mu Côte d’Ivoire wamwesheshe yenka uno muchima wanembejile kuofweshi yamusampi amba: “Ne nkwasho mukipwilo. Bino nkankalwa kubula balongo kwingila mwingilo wabupainiya mambo akuba amiwa kechi ñingilako uno mwingilone. Kyokyo nalekela nenkito yonaingilanga yakufola mali avula, nekutendeka kwiingijila ami mwine namba ngikalengako nakimye kyakwingila mumwingilo wamubujimi.” Uno nsongwalume pano keumo wabapainiya 983 mu Côte d’Ivoire, mwajinga basapwishi 6,701 mwaka wapwa, abo bavujilako namapesenti 5.

17. Kamonyi wakyanyike umo mu Belgium wamwesheshe byepi kuba’mba kechi wajinga namoyo wakuchina misalululone?

17 Kushinkilwa, misalululo nekunyanchijilwa byakitwajijila nakukatazha basapwishi ba Bufumu 24,961 mu Belgium. Pano bino nangwa byonkabyo, babambakana bingi kabiji kechi bachinane. Kimye kyobesambilenga mukalasilumu pamambo abyubilo byapasukulu, mwanyike umo Kamonyi wamyaka yakusemwa 16 byoaumvwine bakwabo baamba’mba Bakamonyi bakwa Yehoba jibumba jabansatuki, walombele lūsa kuba’mba alumbulule Bakamonyi bakwa Yehoba byobaji. Kwingijisha vidyo ya Jehovah’s Witnesses—The Organization Behind the Name nebuloshuwa wa Inte sha kwa Yehoba—Ni Bani? walumbulwile Bakamonyi byobaji. Byambo byoaambile uno mwanyike byaumvwanyikile, kabiji mulungu walondejilepo baana basukulu bebapele kunemba meseko ajinga namepuzho onse aambilenga pabupopweshi bwabwina Kilishitu bwa Bakamonyi bakwa Yehoba.

18. Kika kyamwesha kuba’mba basapwishi mu Argentina ne mu Mozambique kechi babwelele panyuma mumwingilo wa Yehoba namambo abuyanji bwamaline?

18 Bena Kilishitu bavula babena kupita bingi mumakatazho amama nafwa muano moba apelako. Bino beseka nangovu kubula kubwela panyuma. Nangwa kyakuba mu Argentina muji nkuwa yabuyanji bwamali, mwaka wapwa mwafumine sawakya wakatataka wa Bakamonyi 126,709. Kabiji ne mu Mozambique namo buyanji bwanana bingi. Nangwa byonkabyo sawakya wafumamo ubena kumwesha’mba bantu 37,563 baingijile mwingilo wabusapwishi, kabiji bavujilako namapesenti 4. Bwikalo bwashupa bingi kubavula mu Albania, bino mukyokya kyalo mwafuma sawakya wawama bingi wabasapwishi bavujilako namapesenti 12, abo pano babafike 2,708. Kyamwekeshatu patoka kuba’mba mupashi wa Yehoba kechi unyanchijilwa namambo akushupa kwabwikalo inge kyakuba bakalume banji basambila kukebesha Bufumu ne.—Mateo 6:33.

19. (a) Kika kibena kumwesha kuba’mba kobakiji bantu babumukooko baji nanzala yabukine bwa mu Baibolo? (b) Ñanyi byambo bikwabo byasawakya wapamwaka bibena kumwesha kuba’mba bakalume ba Yehoba babena kulaba kumupashi? (Monai chati pamapeja 22-25.)

19 Sawakya wamwaka wapwa wamafunjisho a Baibolo 5,309,289 ubena kumwesha kuba’mba kobakiji bantu bavula babumukooko baji nanzala yabukine bwa mu Baibolo. Pabantu 15,597,746 batainwe ku Kivuluko, bavula bakyangye kutendeka kwingijila Yehoba. Kine batwajijile kukomenangako mumaana kabiji nemukutemwa Yehoba nekutemwa bulongo bwetu bwantanda yonse. Kibena kusangajika bingi pakumona kuba’mba “jibumba jikatampe” ja ‘mikooko ikwabo’ jibena kutwajijila nakupanga bipangwa byojibena kwingijila Mulenga “mute ne bufuku monka mu nzubo yanji yazhila” pamo nabalongo babo bashingwa namupashi.—Lumwekesho 7:9, 15; Yoano 10:16.

Kyotufundako kwi Lota

20. Tufunjilako ka kwi Lota nemukazhanji?

20 Kyakine, nangwatu bakalume ba Lesa bakishinka bakonsha kulabama kimye kimo. Vulukai Lota mwana koloja Abalahama. Bamalaika babiji bamufwakashijile bamubujile kuba’mba kimye kya Lesa kyafika kyakonawinamo Sodoma ne Gomola. Bino byambo kechi byamulengejile Lota kukumyane mambo aye ‘waubishe bulanda na mambo a bwikalo bwa bunya bwa babi.’ (2 Petelo 2:7) Nangwa byonkabyo, kimye kyaishile bamalaika babiji amba bamushinjikinye kufuma mu Sodoma, “wabanjile kwimana.” Kwashajiletu pacheche bamalaika kukeba kumutajangizha aye nekisemi kyanji kwibafumya muyewa muzhi. Byobakilupukilenga, muka Lota walengulwile lujimuno lwabamalaika lwakubula kutala kunyuma. Misula yanji yamwipaishe. (Ntendekelo 19:14-17, 26) Yesu wajimwine’mba: “Langulukai muka Lota.”—Luka 17:32.

21. Mamboka okyanemena pano kukilamo kwikala balaba kukila nekala?

21 Malwa amwekele mu Pompeii ne Herculaneum nebintu byamwesheshenga lonaiko lwa Yelusalema kubikapo nebyaubiwe pa Muyulo wamumoba akwa Nowa ne kwi Lota, bimwesha buneme bwakutesha muchima kulujimuno. Atweba bakalume ba Yehoba twayuka kiyukilo kyakimye kyakumpelo. (Mateo 24:3) Twipatula atweba bene kubupopweshi bwabubela. (Lumwekesho 18:4) Byonka byajinga bena Kilishitu bamukitota-myaka kitanshi, twafwainwa “kwikusakisha kwiya [kwikalapo] kwa juba ja Lesa.” (2 Petelo 3:12) Ee, kino kyokimye kyakukilamo kwikala balaba! Ñanyi bintu byotwakonsha kuba atwe bene pabunke, kabiji byubilo ka byotwafwainwa kwikala nabyo kuba’mba twikale balaba? Mutwe walondelapo ukamba pabino bintu.

[Tubyambo twa mushi]

a Kimweka nobe bangikazhi baikalanga mu Yelusalema mukitota-myaka kitanshi kechi bavujile kukila pa 120,000 ne. Eusebius wabajile’mba bangikazhi 300,000 baikalanga mukibunji kya Yudea bayile ku Yelusalema kukijiilo kya Lupitailo mu 70 C.E. Bakwabo bafwile kyamweka bafumine mumapunzha akwabo akyalo.

b Bino kwesakana namulanguluko wa Yehoba, Mizhilo ya Mosesa yapingizhiwepo nalulayañano lupya mu 33 C.E.—Efisesa 2:15.

Musakukumbula’mbaka?

• Ñanyi bintu byamwekele byalengejile bena Kilishitu Bayudea kunyema lonaiko lwa Yelusalema?

• Lujimuno mubinembelo byanembele ba Petelo ne Paulo lwitukwasha byepi kwikala balaba?

• Bañanyi ano moba bamwesha kuba’mba babena kulaba?

• Lufunjisho ka lotufunda mujishimikila jakwa Lota nemukazhanji?

[Bipikichala pa peja 26]

Kwikala bantu babambakana kukwasha bena Kilishitu kwikala balaba

    Mabuku a mu Kikaonde (1992-2025)
    Shinkai
    Shinkulai
    • Kikaonde
    • Tuminaiko Bakwenu
    • Byo Mukeba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Shinkulai
    Tuminaiko Bakwenu