Bukimote—kyubilo Kyanema kya Bwina Kilishitu
“Vwalai . . . bukimote.”—KOLOSE 3:12.
1. Kika kilengela muntu kimote kwikala wawama?
MUNTU umvwe kimote kiwama bingi kwikala nanji. Mfumu Solomone waambile’mba: “Lujimi nangwa wanekena wakonsha kuchimuna kikupa.” (Byambo bya Mana 25:15) Kimote watemwa bantu kabiji wingila, kechi wazenzalala ne.
2, 3. Bukimote bwakwatankana byepi na mupashi wazhila, kabiji tusakufunda ka mu uno mutwe?
2 Mutumwa Paulo watongwele ne bukimote mu ndonda yanji ya “bipangwa bya mupashi” bitanwa mu Ngalatiya 5:22, 23. Kyambo kya Kingiliki kyatuntululwa amba “bukimote” mu vesi 23 mu Buku wa Lesa, mu ma Baibolo a milaka ikwabo kyatuntululwa amba ‘butekanye’ nangwa’mba ‘kunekena.’ Kyashupa kwikala na kyambo ki kilumbulula mu milaka ikwabo mambo akuba kino kyambo kine kechi kilumbulula kutekanya nangwa kunekena mu byubilo byotuba ne, bino kilumbulula butekanye bwa mukachi ka muchima ne lusa; kabiji kechi ngubilo yotubilamo bintu ne, bino muntu mwine byoaji mu milangwe ne mu muchima.
3 Pa kuba’mba tumvwishe bulongo mwatala bukimote ne byo bwanema, twayai tufundepo bantu bana batongolwa mu Baibolo. (Loma 15:4) Byotusakufundanga pa bano bantu kechi tusakufundangatu biji kino kyubilo ne, bino ne byotwakonsha kwikala nakyo ne kwikimwesha mu byotuba.
“Wa Buneme ku Meso a Lesa”
4. Twayuka byepi kuba’mba Yehoba wanemeka bukimote?
4 Bukimote byobuji kipangwa kya mupashi wa Lesa, ko kuba’mba kyubilo kya Lesa. Mutumwa Petelo wanembele’mba wa “muchima wa bukimote ne wazhindama” ye “wa buneme ku meso a Lesa.” (1 Petelo 3:4) Bukimote ke kyubilo kyoamwesha Yehoba, kabiji wikinemeka bingi. Akye kishinka kyabaya bingi kyakonsha kulengela bakalume ba Lesa kwikala bakimote. Pano aye Lesa wa bulume bonse, mwine Wakila pa bilengwa byonse umwesha byepi bukimote?
5. Na mambo a bukimote bwa Yehoba, luketekelo ka lotuji nalo lwa kulutwe?
5 Bantu batanshi ba Adama ne Evwa byobajile ku kichi kya kuyuka byawama ne byatama kibakanyishe Lesa, baubijilemotu kyanshiji. (Ntendekelo 2:16, 17) Akwa kubilamotu kyanshiji, kwaletele bundengamambo, lufu, kabiji kwibapatwile kwi Lesa abo bene ne baana babo bo bakonsheshe kusema. (Loma 5:12) Nangwa kyakuba Yehoba wajinga na kishinka kyakwibakambwilapo, kechi wibasankijilepotu nobe bantu bakonsha kubula kwaluluka kabiji babula jishinda ja kwibakujilamo ne. (Masalamo 130:3) Na mambo a lusa lwanji kechi ubatu’mba kana mone bukimote ne, bino wanengezhezha bantu bandengamambo jishinda ja kumusolomokelamo ne kumona bibusa byanji. Ee, kupichila mu bupe bwa kitapisho kya bukuzhi bwa Mwananji Yesu Kilishitu, Yehoba witulengela kusolomoka jitanda janji jakila kwakubula moyo ne.—Loma 6:23; Bahebelu 4:14-16; 1 Yoano 4:9, 10, 18.
6. Lesa wamwesheshe byepi bukimote byoakwashishenga Kaina?
6 Kala keene Yesu saka akyangye kwiya panopantanda, bukimote bwa Yehoba bwamweshiwe kimye Kaina ne Abela, baana babalume ba kwa Adama kyo balambwile milambo kwi Lesa. Byoayukile byajinga michima yabo, Yehoba wakaine mulambo wa kwa Kaina ne kutala “wamutajile bulongo” aye Abela ne mulambo wanji. Lesa byoatajile bulongo Abela muntu wa kishinka ne kwipana kwanji, kyalengejile Kaina kuba bukaji. Baibolo yamba’mba: “Ponkapo Kaina ke bukaji bukatampe ne kilungi kyanji kyaalukile.” Nga Yehoba wikimwene byepi? Abya waubile bukaji na mambo a kutama muchima kwa kwa Kaina? Ine. Bino mu bukimote waipwizhe Kaina kyoazhingijile. Kabiji Yehoba wamubujile Kaina jishinda jo akonsheshe ‘kwitabilwamo.’ (Ntendekelo 4:3-7) Kine, Yehoba kimote.—Kulupuka 34:6.
Bukimote Bwawama Kabiji Bukokolosha Bingi
7, 8. (a) Twakonsha kuyuka byepi bukimote bwa Yehoba? (b) Mateo 11:27-29 waambapo’mba ka pe Yehoba ne Yesu?
7 Jishinda jimo jawama jakuyukilamo bukimote bukatampe bwa Yehoba ke kufunda bwikalo ne mwingilo wa kwa Yesu Kilishitu. (Yoano 1:18; 14:6-9) Mu mwaka wa bubiji kimye kyoajinga mu Ngalilea mu mukwekele wanji wa kusapwila, Yesu waingijile mingilo ya bulume yavula mu Kolazeni, Beteseda, Kapenama ne mu mapunzha ajinga kipikipi. Bino bantu bavula betotele, kino kyalengejile kuba’mba babule kutako muchima ne kukana kwitabila. Nga Yesu waubile byepi? Nangwa kyakuba wibabujile malwa obajinga na kupitamo na mambo akubula lwitabilo, waumvwijile lusa ba ʽam ha·ʼaʹrets, kokuba’mba bantu bakoka michima basubakene ne kupelelwa ku mupashi.—Mateo 9:35, 36; 11:20-24.
8 Mingilo yoaingijile Yesu yamwesheshe kuba’mba ‘wayukile Shanji byo aji’ kabiji waubilenga byonka byuba shanji. Yesu waichile bantutu amba: “Iyai ko nji, anweba bonse basulwila na mingilo ne kunemenwa, ne amiwa nkemukokolosha. Tambulai kikonkoji kyami ne kufunda kwi amiwa; mambo amiwa ne kimote ne kukoka pa muchima: ne anweba mukamona kukokoloka kwa michima yenu.” Bino byambo byobyatekeneshepo ne kukokolosha boba bobayanjishenga! Ne atwebatu ano moba bino byambo bitutekenesha ne kwitukokolosha. Umvwe twavwala bukimote, byonkabyo ne atweba tukekala pa boba “bantu bo aswa Mwana kwibasolwelaye” Shanji.—Mateo 11:27-29.
9. Kyubilo ka kyendela pamo na bukimote, kabiji Yesu waikala byepi wakumwenako wawama mu kino?
9 Kyambo kikwabo kyendela pamo na bukimote ke kwipelula, ko kuba’mba “kukoka pa muchima.” Bino kwitota kulengela muntu kwilundumika ne javula kumulengela kuyanjisha bakwabo. (Byambo bya Mana 16:18, 19) Yesu wamwesheshe kwipelula mu mwingilo wanji yense panopantanda. Nangwatu kimye Yesu kyoatwelele mu Yelusalema saka kwakishala moba atanu na jimo kuba’mba afwe, ne kutelwa’mba Mfumu wa Bayudea, byubilo byanji byapusenshetu na bandamabyalo ba panopantanda. Wafikizhe bungauzhi bwa kwa Zekaliya bwa bu Mesiasa bwa kuba’mba: “Tala, mfumu wobe awa ubena kwiya ko uji; waoloka, kabiji ye kashinde wakoka muchima, kabiji waikala pa mbongolo, po pa kitubala wa mbongolo.” (Mateo 21:5; Zekaliya 9:9) Ngauzhi wakishinka Danyela wamwene kimwesho Yehoba moapaine bundamabyalo ku Mwananji. Kabiji mu bungauzhi butanshi walumbulwile Yesu amba “wakijisha mu kupela.” Kine nanchi ee bukimote bwendela pamo na kwipelula.—Danyela 4:17; 7:13, 14.
10. Mambo ka bukimote bwa bwina Kilishitu kyobubujila kulumbulula amba muntu wazenzalala?
10 Bukimote bumwesha Yehoba ne Yesu bwitukwasha kufwenya kwipi ne abo. (Yakoba 4:8) Pano bino muntu umvwe kimote kechi kilumbulula amba wazenzalala wa kukankalwa kuba bintu ne. Yehoba Lesa wa bulume bonse, ye mwine wakila mu ngovu ne bulume. Ubukila bukaji bangubabibi. (Isaya 30:27; 40:26) Yesu naye wamwesheshe byoashikwa bubi kimye kyobamwesekelenga kwi Satana Diabola. Washikilwe byubilo byatama byaubanga bantangi ba bupopweshi mu bya busulu. (Mateo 4:1-11; 21:12, 13; Yoano 2:13-17) Pano bino nangwa byonkabyo waubilenga bukimote ku baana banji ba bwanga mukubula kukosela pa bilubo byabo, kabiji wibatekenyejilenga ne kusulako. (Mateo 20:20-28) Shayuka umo wa Baibolo walumbulwile bukimote amba: “Muntu uji na muchima wanekena uji na ngovu yakuba bintu.” Twayai twikale na kino kyubilo kijipo na Kilishitu kya bukimote.
Muntu Wajinga Kimote Kukila Bantu Bonse Bajingako Kimye Kyanji
11, 12. Kwesakana na nkomeno yanji Mosesa, kika kimwesha kuba’mba wajinga kimote?
11 Wakumwenako wa busatu ye twaya twisambepo ke Mosesa. Baibolo imulumbulula’mba “wajinga kimote kukila bantu bonse bajinga pano panshi.” (Kubala 12:3) Abye byambo byanembeshiwe na mupashi. Bukimote bwa kwa Mosesa bo bwamulengejile kukokela mikambizho ya Yehoba.
12 Nkomeno yakomejilemo Mosesa yashupile bingi. Bino Yehoba wazhikijile uno mwana wa Bahebelu ba lwitabilo ku bya bujimbijimbi ne kumona kuba’mba kechi bamwipayile ne. Mu myaka yanji ya bwanyike, Mosesa waikelenga na bainanji bamufunjishe bulongo kuyuka Yehoba Lesa wa kine. Pano mu kuya kwa moba, Mosesa bamufumishe ku bainanji ne kumutwala ku nzubo ingi. Setepena mwina Kilishitu wafwijile pa lwitabilo lwanji walumbulwile’mba: ‘Mosesa bamufunjishishe maana onse a bena Ijipita; wajinga kilobo mu byambo byanji ne mu mingilo.’ (Byubilo 7:22) Wamwesheshe lwitabilo lwanji byoamwenenga bakapaso ba kwa Felo sabayanjisha balongo banji. Na mambo akuba waipaile mwina Ijipita wapumine Muhebelu, Mosesa wafumine mu Ijipita ne kunyemena ku kyalo kya Mijanyi.—Kulupuka 1:15, 16; 2:1-15; Bahebelu 11:24, 25.
13. Bwikalo bwa kwa Mosesa myaka 40 ku Mijanyi bwamufunjishe ka?
13 Mosesa byoafikizhe myaka ya kusemwa 40 wakekajilenga mungye bunke bwanji. Ku Mijanyi wakasambakene na baana babakazhi batanu na babiji ba kwa Luela ne kwibakwashako kutapula mema akutomesha jitanga ja bashabo. Byo babwelele ku nzubo bansongwakazhi balumbulwijile bashabo ba Luela amba “mwina Ijipita” yewajikwitupokolola ku bakafunga babetukatazhenga. Kepo ba Luela baichile Mosesa kuba’mba bekalenga nanji. Malwa oapichilemo kechi amulengejile kuzhingila; nangwa kukankalwa kupimpula bwikalo bwanji na bantu boabula kwibijila ne. Kusaka kwanji kwa kukeba kuba kyaswa muchima wa Yehoba kechi kwapwile ne. Mu myaka yonse 40 byoafungilenga mikooko ya ba Luela, wasongwele Zipola ne kusemenamo baana babalume, Mosesa wakomejileko mu bwikalo bwanji. Bintu byoapichilemo Mosesa byamufunjishe kwikala kimote.—Kulupuka 2:16-22; Byubilo 7:29, 30.
14. Lumbululai kintu kimo kyamwekele kimye Mosesa kyoatangijilenga bena Isalela kyoamwesheshemo bukimote.
14 Nangwatu panyuma yakuba Yehoba wamutongola kwikala ntangi wa mukoka wa bena Isalela, bukimote bwa kwa Mosesa bwamwekelenga. Nsongwalume umo waletele sawakya kwi Mosesa amba ba Elidada ne Medada babena kwawila monka mu kampu, bino sababujilepo kimye Yehoba kyoaitulwile mupashi wanji pa banabalume bakulumpe 70 bakukwashako Mosesa mu mingilo. Yoshua waambile’mba: “Anweba nkambo yami Mosesa, bakanyai.” Mosesa wakumbwile mu bukimote’mba: “Wauba kichima na mambo a amiwanyi? Umvwe bantu bonse ba kwa Yehoba bajinga bangauzhi, kabiji umvwe Yehoba wabika Mupashi wanji pe abo, inge nasekela.” (Kubala 11:26-29) Kukoka muchima ko kwapwishishe lolwa lukatazho.
15. Nangwa kyakuba Mosesa wajinga mbulwakoloka, mambo ka oaikela wakumwenako wawama kulonda?
15 Pano bino kimye kimo Mosesa wakankelwe kumwesha bukimote bwanji. Ku Meliba kwipi na Kadeshi Mosesa kechi wapele Yehoba lukumo waubilenga Byakukumya ne. (Kubala 20:1, 9-13) Nangwa kyakuba Mosesa wajinga mbulwakoloka, lwitabilo lwanji lwakosa lwa mukoseshenga mu bwikalo bwanji bonse, kabiji bukimote bwanji bwitukwasha ne atweba mu ano moba kubila lusa bakwetu.—Bahebelu 11:23-28.
Kushintauka ne Bukimote
16, 17. Lujimuno ka lotufunjilako ku jishimikila ja kwa Nabala ne Abigaila?
16 Kya kwitujimunako ke kyokya kyamwekele mu kimye kya kwa Davida panyuma kacheche kufuma pafwijile ngauzhi wa Lesa Samwela. Kyajinga kya kwa Nabala ne mukazhanji Abigaila. Bano bantu bapusene byubilo. Abigaila wajinga mwanamukazhi wa ‘maana alumbuluka,’ pakuba mwata wanji wajinga “na muchima wakatazha ne byubilo byanji byajinga byatama.” Bansongwalume ba kwa Davida bamukwashisheko Nabala kulama mikooko yanji kuchinya bangivi. Pano abo byobaile kwi Nabala amba ebapepo kajo ne mema, wakaine bingi ne kwitota. Davida byo aumvwine kino kintu ponkapo wakambizhe bantu banji kunyinga mapoko abo ne kunankama Nabala amba akalwe nanji.—1 Samwela 25:2-13.
17 Aku Abigaila umvwatu kyamwekele wapelawizhe kushikula shinkwa, binyu, nyama, kajo ka kukanga ne makuyu, keatundaile ne Davida. Byoamusambakene wamusashijile’mba, “Nkambo yami, buno bubi bufikile pe amiwa yenka; nasasapo, mukindeke amiwa muzha wenu, ñambe ku matwi enu, kabiji mumvwe byambo bya muzha wenu.” Davida waumvwine byambo byamusashijile Abigaila wabwezhamo ne muchima. Panyuma ya kumvwa byalumbulwile Abigaila, Davida waambile’mba: ‘Atotwe Yehoba, Lesa wa Isalela, wajikukutuma ja lelo na kuntundaila; kabiji ne maana obe atotwe ne obe mwine pamo, mambo obewa ja lelo wankanya kwichila mashi.’ (1 Samwela 25:18, 24, 32, 33) Kutama kwa muchima wanji Nabala kwamwipaishe. Byubilo byawama bya kwa Abigaila kulutwe na lwendo byalengejile Davida kumusongola. Bukimote bwanji ke bwa kumwenako boba bonse bengijila Yehoba ano moba.—1 Samwela 25:36-42.
Kebai Bukimote
18, 19. (a) Lupimpu ka lwikalapo umvwe twavwala bukimote? (b) Kika kyakonsha kwitukwasha kwipimapima bulongo?
18 Bukimote bwanema bingi. Kechi kutekanyatu mu bintu konka ne; ke kyubilo kyawama bingi ku muntu kiletela ne bakwabo lusekelo. Kampepo kala twaibijile kwamba na kushintauka ne kuba bintu kwakubula lusa. Pano byotwafunjile bukine bwa mu Baibolo twikilekele ne kwikala na muchima wawama. Paulo waambilepo pa kuno kwaluka kimye kyoakambizhe bena Kilishitu bakwabo’mba: “Vwalai bumuchima wanekena, ne lusa, ne kwipelula, ne bukimote, ne kukokamuchima.” (Kolose 3:12) Baibolo yesakanya kuno kwaluka ku binyama bikaji bya mungye nabiji musuka, kisumpa, bokwe, mbeyala ne mulolo byaaluka nobe banyama bakulela babula bukaji, byonka biji mukooko, mwana mbuzhi, ne ñombe. (Isaya 11:6-9; 65:25) Bantu betumona bakumya bingi pakumona byubilo byawama byotutendeka kumwesha. Bino tuyuka kuba’mba mupashi wa Lesa yeubena kwitukwasha kumwesha byubilo byawama, mambo bukimote nabo bebutela pa bipangwa bya mupashi.
19 Nanchi kino kilumbulula kuba’mba umvwe twapimpula byubilo byetu ne kwipana atweba bene kwi Yehoba, ko kuba’mba twafwainwa kubula kuzhingila bukiji nyi? Ine. Kijitu byonka byokikala umvwe waikala na kivwalo kyakatataka, wikibebesela bingi bulongo. Kutanga mu Byambo bya Lesa ne kulanguluka pa byakumwenako byanembwamo kwitukwasha kwikala na milanguluko yawama. Byambo byanembeshiwa na mupashi wa Lesa biji nobe katajilo bimwesha byepi byotuji?
20. Twakonsha kumwesha byepi bukimote?
20 Bantu jishinda jobobilamo bintu jaenda kupusana na mambo akuba baji na bisemwa byapusana pusana. Bakalume ba Lesa bamo kibapelela kumwesha bukimote kukila bakwabo. Pano bino bena Kilishitu bonse bafwainwa kumwesha bukimote kipangwa kya mupashi. Paulo wajimwine Timoti mu butemwe amba: ‘Sa ulonda bololoke, ne munema wa kunemeka Lesa, ne lwitabilo, ne butemwe, butekanye, ne bukimote.’ (1 Timoti 6:11) Kyambo kya “kulonda” kilumbulula’mba muntu wafwainwa kwibikako. Baibolo imo yalumbulula bino byambo amba ‘kutatala na kukebesha kuba kintu.’ (New Testament in Modern English, yanembwa na J. B. Phillips) Umvwe mwibikako na kulanguluka languluka pa bintu bya kumwenako byawama biji mu Byambo bya Lesa, byafwainwa kwikala mu milanguluko yenu ubatu nobe byajimbwa monka. Bikemulengela kwikala na byubilo byawama kabiji bikemutangijilanga.—Yakoba 1:21.
21. (a) Mambo ka otwakonshesha kukeba bukimote? (b) Kika kyotukafunda mu mutwe walondelapo?
21 Byotuba ku bakwetu bimwesha amba twi bakimote nangwa ne. Mwana wa bwanga Yakoba washikishe’mba: ‘Ñanyi mwenu uji na maana ne kuyukisha? Amweshe na bwikalo bwanji bwawama byubilo byanji mu bukimote bwa maana.’ (Yakoba 3:13) Twakonsha kumwesha byepi kino kyubilo kya bwina Kilishitu pa nzubo, mu mwingilo wa bwina Kilishitu ne mu kipwilo? Mutwe walondelapo walumbulula byambo byakonsha kwitukwasha?
Kupitulukamo
• Bika byomwafunda ku bukimote bwa kwa
• Yehoba?
• Yesu?
• Mosesa?
• Abigaila?
• Mambo ka otwakonshesha kukeba bukimote?
[Kipikichala pa peja 20]
Mambo ka Yehoba oatajiile bulongo mulambo wa kwa Abela?
[Kipikichala pa peja 21]
Yesu wamwesheshe kuba’mba bukimote ne kwipelula byendela pamo
[Kipikichala pa peja 22]
Mosesa ke wakumwenako wawama mu bukimote