Ikoseshainga Anweba Bene na Bene
“Bo banabalume bankosesha muchima.”—KOLOSE 4:11.
1, 2. Nangwa kya kuba kyakatezhe, mambo ka balunda nanji Paulo kyo bamufwakashijile mu kaleya?
KYAKONSHA kukatazha bingi kwikala mulunda na muntu ubena kuyandakana mu kaleya, nangwatu kya kuba awo mukwenu bamukasa pa kubula mambo. Ba mingilo balama kaleya bakonsha kuba kebemulangulukilepo bimo ne kwimubezhabezha konse ko mwapichila na kwimumona amba kechi mwalengapo mambo ne. Onkao mambo, pa kuba’mba mufwakashishe mulunda nenu ne kwisamba nanji, kuchinchika kukebewa bingi.
2 Balunda ba kwa mutumwa Paulo bamo byo byo baubile byonkabyo myaka nobe 1,900 yapitapo. Kechi bakankazhamine kufwakashisha Paulo mu kaleya moajinga na kumutekenesha, kumutundaika ne kumukosesha ku mupashi ne. Bano balunda nanji ba kine bajinga ba ñanyi? Kabiji ki ka kyo twakonsha kufunjilako ku kuchinchika kwabo, bukishinka, ne bulunda bwabo?—Byambo bya Mana 17:17.
“Kukosesha Muchima”
3, 4. (a) Balunda ba kwa Paulo batanu bajinga ba ñanyi, kabiji baikele ka kwi aye? (b) “kukosesha muchima” ko kuka?
3 Akitwayai tukibweleko lunyuma mu mwaka wa 60 C.E. Mutumwa Paulo wajinga mu kaleya ka mu Loma pa mambo a kumubepela amba ubena kutundaika bantu kwikala bansatuki. (Byubilo 24:5; 25:11, 12) Paulo watongwele mazhina a bena Kilishitu batanu bamukoseshanga amba ba: Tikisusa, nkwasho wanji kufuma mu nkambi ya Asha kabiji ‘kalume pamo ne aye mwi Nkambo’; Onesimusa, ‘mulongo wanji mutemwe ne wa kishinka’ kufuma ku Kolose; Alisatakusa, mwina Makedonya wafumine ku Tesalonika kabiji pa kimye kimo wajinga ‘mukwabo kaili’ ne Paulo; Mako, wanembele Mambo Awama atelwa na jizhina janji kabiji muvyala wanji Banabasa waingijile bumishonale pamo ne Paulo; ne Yusutusa, umo pa baingilanga na batumwa “na mambo a bufumu bwa Lesa.” Paulo waambile pa bano batanu amba: “Bo banabalume bankosesha muchima.”—Kolose 4:7-11.
4 Paulo waambile byambo byanema bingi pa mambo a bukwasho bwamukwashishenga balunda nanji bakishinka. Waingijishe kyambo kya Kingiliki kya (Pa·re·go·riʹa) pa kwikituntulula ko kuba’mba, “kukosesha muchima,” kitanwatu mu Baibolo pa ino vesi. Kino kyambo kyalumbulula byavula kabiji kyaingijishiwanga bingi mu bya bumichi.a Kyakonsha kulumbulula’mba ‘kukepeshako misongo, lutekenesho nangwa bukwasho.’ Paulo wakebewenga kukoseshiwa kwa uno mutundu, kabiji bano banabalume batanu bamukwashishe mu kino.
Ene Mambo Paulo o Akebewenga ‘Kukoseshiwa Muchima’
5. Paulo wakebewenga ka nangwa kya kuba wajinga mutumwa, kabiji ki ka kikebewa kwi atweba bonse pa kimye ne pa kimye?
5 Kyakonsha kulengela bamo kukumya kulanguluka amba mutumwa Paulo, naye wakebewenga kukoseshiwa. Ne kya kine wakebewenga kukoseshiwa. Kya kine, Paulo wajinga na lwitabilo lwakosa, kabiji wapulukile mu lumanamo lwa “bipumo byavula kechi bya kubala ne,” pepi na “lufu javula” ne misongo ikwabotu. (2 Kolinda 11:23-27) Bino, wajinga muntu byonka biji bantu bonse, kabiji bantu bonsetu pa kimye kimo bakebewa kwibatekeneshako ne kwibakosesha lwitabilo ku bakwabo. Byo byo kyajinga ne kwi Yesu. Juba japeleleko bufuku, malaika wamumwekejile mu Ngesemani “sa amukosesha.”—Luka 22:43.
6, 7. (a) Mu Loma, ba ñanyi bakozhezhe Paulo ku muchima, kabiji ba ñanyi bamukoseshe? (b) Mingilo ka yo bamwingijile Paulo ku balongo banji ba mu Loma, kumwesha kwikala ba “kukosesha muchima”?
6 Paulo naye wakebewenga kukoseshiwa. Byo afikile mu Loma sa aji kaili, kechi bamutambwijile bulongo ku bantu ba mutundu wanji ne. Bano Bayudea bavula kechi baitabijile mu mambo awama a Bufumu ne. Panyuma ya kuba bakulumpe ba Bayudea bafwakashisha kala Paulo mu kaleya mo ajinga, jishimikila ja mu Byubilo bya Batumwa jaamba amba: “Bamo baitabile abya bintu byo aambile, kabiji bamo kechi baitabilebyo ne. Kabiji byo babujile kwitabanzhana abo bene na bene, bapalañene.” (Byubilo 28:17, 24, 25) Kubula kusanchila lusa lwa Yehoba kyafwainwa kyamukolele bingi Paulo ku muchima. Kwiumvwa koeumvwine pa ano mambo kwamwekejile mu nkalata yo anembejile kipwilo kya mu Loma panyuma ya kupitapo myaka icheche amba: “Nji na bulanda bukatampe ne musongo ubula kuchibika mu muchima wami. Mambo inge kyaji kyakonsheka inge nasaka namba, mfingwe mafingo ne kuchibiwako kwi Kilishitu na mambo a bakwetu, balongo bami ba mu buntunshi.” (Loma 9:2, 3) Bino monka mu Loma, wataine balunda nanji bakine kabiji bakishinka bamubwezhezheko muchima munda, na mambo a kuchinchika kwabo ne butemwe bwabo. Bajinga balongo banji ba ku mupashi ba kine kine.
7 Bano balongo batanu bajinga byepi ba kumukosesha muchima? Kubikwa kwa Paulo mu kaleya kechi kwibalengejile kubula kumonañananga nanji ne. Bepainenga abo bene kumwingijila Paulo mingilo yo akonsheshe kubula kwingila aye mwine na mambo a kukaswa mu kaleya. Kya kumwenako, baingijilenga mwingilo wa bumuluwe, wa kutwala makalata ne byambo bya mikambizho ku bipwilo byapusana pusana; baletelenga masawakya a lutundaiko kwi Paulo pa mambo a bwikalo bwa balongo ba mu Loma ne kukwabotu. Bo bamusendejile Paulo bintu byakebewenga, nabiji bivwalo bya mashika, mabuku, ne binembesho. (Efisesa 6:21, 22; 2 Timoti 4:11-13) Buno bukwasho bonse bwakoseshe ne kutundaika mutumwa mu kaleya, kabiji ne aye wakonsheshe kwikala wa “kukosesha muchima” bakwabo, kuvwangako ne bipwilo byonse.—Loma 1:11, 12.
Bya Kwikala ba “Kukosesha Muchima”
8. Lufunjisho ka lo twakonsha kufunjilako kwi Paulo byoekepeshe amba ubena kukebewa ‘kukoseshiwa muchima’?
8 Ki ka kyo twakonsha kufunjilako ku jino jishimikila ja kwa Paulo ne bakwabo batanu mo baingijilanga? Twayai tumone pa lufunjisho lumo lukatampe: Kikebewa kuchinchika ne kwipana pa kubatu’mba tukwashe bakwetu umvwe malwa ebaponena. Kunungapo, kikebewa kwikepesha pa kumona amba ne atweba twakonsha kukebewa bukwasho mu bimye bya malwa. Paulo kechi waswiletu amba ubena kukebewa bukwasho kyapwa ne, bino watambwijile buno bukwasho na kusanta ne kutakaika boba bebupaine. Kechi walangulukile amba kutambwila bukwasho ku bakwabo bwajinga buleya nangwa kwisebanya aye mwine ne, ne atweba kechi twafwainwa kulanguluka bino ne. Umvwe twaamba’mba kechi tukebewa bukwasho ne, kyakonsha kulumbulula amba tuji na bulume bwakila bwa bantu. Vulukai kya kumwenako kya kwa Yesu kimwesha kuba’mba nangwatu muntu waoloka naye wakonsha kujijila bukwasho.—Bahebelu 5:7.
9, 10. Buwame ka bwakonsha kufumamo umvwe muntu waitaba kumukwashako, kabiji kino kyakonsha kukwasha byepi ba mu kisemi ne mu kipwilo?
9 Bakulumpe mu kipwilo bakonsha kukwashiwa umvwe nabo baswa amba bakajilwa kabiji baketekela bukwasho kufuma ku bakwabo. (Yakoba 3:2) Kuyuka bino kukosesha butemwe pakachi ka bakulumpe mu kipwilo ne bantu bo batangijila, kutundaika kukwatankana ne kwisamba saka bakasuluka. Kwikepesha kwa boba bepana kwitaba bukwasho, kikala kya kumwenako bakwabo bakajilwa. Kino kimwesha amba aba babena kutangijila nabo bantutu bafwainwa kusolomokwa byonka biji bantu bakwabo.—Musapwishi 7:20.
10 Kya kumwenako, kyakonsha kwibapelela bingi baana kutambwila bukwasho ku bansemi yabo pa kupwisha makatazho ne meseko umvwe bayuka amba bansemi yabo nabo bapichile mu makatazho antutu amo kimye kyo bakijinga banyike. (Kolose 3:21) Mu jino jishinda, pekala kukwatankana kwawama pakachi ka bansemi ne baana. Bakonsha kwisamba bulongo binembelo bikwasha kupwisha makatazho ne kwibitambwila. (Efisesa 6:4) Byonkabyo, ba mu kipwilo nabo bakatambwila bukwasho ku bakulumpe mu kipwilo umvwe bayuka amba bakulumpe mu kipwilo nabo bapita mu makatazho, bomvwa moyo, ne bijikila. (Loma 12:3; 1 Petelo 5:3) Byonkatu byo kikala ku baana, pekala kukwatankana kwawama, kushilañana mafunde a mu binembelo ne kwikosesha mu lwitabilo. Twafwainwa kuvuluka amba balongo ne banyenga yetu luno bakebewa bukwasho bingi kukilatu ne kala.—2 Timoti 3:1.
11. Mambo ka bavula lelo jino o bakebewa ‘kukoseshiwa muchima’?
11 Nangwatu twikale kwepi, kikale twi bantu ba mutundu ka, kikale twakoma nangwa twibanyike, atweba bonse pa kimye kimo twapitapo kala mu makatazho mu bumi bwetu. Byo byo iji ino ntanda. (Lumwekesho 12:12) Makatazho ne bijikila bya uno mutundu byeseka lwitabilo lwetu. Meseko akonsha kufuma pa nkito, pa sukulu, mu kisemi, nangwa mu kipwilo. Kabiji bino bileta misongo nangwa kukatazhiwa milanguluko na mambo a kyomwapitamo. Byo kyakonsha kwimutekeneshapo umvwe mwina kwenu, mukulumpe mu kipwilo, nangwa mulunda nenu wimutekeneshako mu butemwe na byambo byawama nangwa na bukwasho! Mambo ka? Mambo kiji nobe muchi wa kushinga pa kilonda utontolola misongo. Onkao mambo, umvwe mwamona mulongo wenu uji mu uno musango, mwafwainwa kumukoseshako muchima. Nangwa umvwe lukatazho lubena kwimuletela kijikila, lombai bukwasho ku bantu bakoma ku mupashi.—Yakoba 5:14, 15.
Kipwilo byo Kyakonsha Kukwasha
12. Muntu yense mu kipwilo wakonsha kuba byepi mu kukosesha balongo banji?
12 Bonse mu kipwilo kuvwangakotu ne banyike, bakonsha kubapo bimo bya kukosesha bakwabo. Kya kumwenako, byo mutanwa ku kupwila kimye kyonse ne kuya mu mwingilo wa mu bujimi kikosesha bingi lwitabilo lwa bakwenu. (Bahebelu 10:24, 25) Kukosako kwenu kwa kwingila mwingilo wazhila kumwesha bulumbuluke bwenu kwi Yehoba ne kumwesha amba mubena kulaba ne kukenkenta ku mupashi nangwa kya kuba mubena kupita mu makatazho. (Efisesa 6:18) Kuno kwibikishako kwenu kwakonsha kukosesha bakwenu.—Yakoba 2:18.
13. Mambo ka bamo o bakokela, kabiji ki ka kyakonsha kubiwa pa kwibakwasha?
13 Bimye bimo, makatazho a mu bumi nangwa akwabotu akonsha kulengela bamo kukoka ne kuleka kwingila mwingilo wa mu bujimi. (Mako 4:18, 19) Kimye kimo kechi twakonsha kumona bakoka na kwiya ku kipwilo ne. Bino bakonsha kwikala bantu bakitemwa Lesa mu michima yabo. Ki ka kyakonsha kubiwa kukosesha lwitabilo lwabo? Bakulumpe mu kipwilo bakonsha kwibakwasha kupichila mu kwibafwakesha. (Byubilo 20:35) Ne ba mu kipwilotu bakwabo nabo bakonsha kutumwa kuya na kwibakwasha. Kuno kufwakasha kwawama, kwakonsha kwikala muchi wa kulangwilamo boba bakoka mu lwitabilo.
14, 15. Ñanyi lufunjisho Paulo lo apaine pa mambo a kukosesha bakwetu? Ambai kya kumwenako kya kipwilo kimo kyaingijishe uno mukambizho wanji.
14 Baibolo itukambizha ‘kukosesha ba michima yapungila, ne kukwasha banekena.’ (1 Tesalonika 5:14) Kampe boba “ba michima yapungila” bakonsha kutana amba kuchinchika kwabo kubena kukepelako kabiji amba kechi bakonsha kushinda makatazho kwa kubula wa kwibakwasha ne. Nanchi mwakonsha kwibakwasha nyi? Byambo bya kuba’mba, “kwashai banekena” bituntululwa ne kuba’mba “kukwachisha” nangwa “kukakachila” ku bakoka. Yehoba wanemeka ne kutemwa mikooko yanji yonse. Kechi wibamona amba babula kunema ne, kabiji kechi ukebapotu nangwa umo kukumpuka ne. Nanchi mwakonsha kukwasha kipwilo “kukwachisha” bakoka ku mupashi kufika ne kimye kyo bakonsha kukosa nyi?—Bahebelu 2:1.
15 Mukulumpe umo mu kipwilo wafwakashishe bamulume ne mukazhi bajinga bakoka pa myaka itanu na umo. Uno mukulumpe mu kipwilo wanembele’mba: “Butemwe bwibamwesheshe kipwilo kyonse bwawamine bingi kya kuba bwibatundaikile kubwela ku jitanga.” Nyenga wakokele, wiumvwine byepi pa mambo a kumufwakesha ku ba mu kipwilo? Waamba’mba: “Kyaishile kwitukwasha kukosa jibiji, ke na mambo a kuba’mba balongo betufwakeshe ne banyenga kafwapo nangwa umo wamwesheshe byubilo bya kwituzhachisha nangwa bya kwitulengulula ne. Bino, bayukile byo twajinga ne kwitukosesha na Binembelo.”
16. Ñanyi utanwa jonse kukwasha boba babena kukebewa kukoseshiwa?
16 Ee, mwina Kilishitu wa kishinka usekela bingi mu kukosesha bakwabo. Kabiji bwikalo bwetu byo bwalauka alauka, ne atweba bene twakonsha kukoseshiwa na byubilo bya balongo betu. Twafwainwa kuyuka amba kimye kimo balongo kechi bafwainwa kwitukosesha kimye kiji kyonse kyo twakonsha kwikala na makatazho ne. Pano bino, kuji Nsulo imo ikoseshañana, aye utanwa jonse, kabiji ukwashañana kimye kyonse aye Yehoba Lesa.—Masalamo 27:10.
Yehoba ye Nsulo Ikatampe ya Kukoseshañana
17, 18. Mu ñanyi mashinda Yehoba mo akoseshe Mwananji, Yesu Kilishitu?
17 Kimye Yesu kyo bamupopele pa kichi kya lumanamo, wabijikizhe amba, “Tata, natula mupashi wami mu maboko enu.” (Luka 23:46) Kepo afwile. Maawala acheche saka bakyangye kumwipaya, wajinga wakaswa kabiji balunda nanji ba pa muchima bonse bamushile ne kunyema na mambo a moyo. (Mateo 26:56) Yesu bamushile bunke bwanji na Nsulo imo ikoseshañana, Shanji wa mwiulu. Po pamotu, luketekelo lwanji mwi Yehoba kechi lwajingatu lwatu ne. Bulumbuluke bwa kwa Yesu kwi Shanji bwalambwilwe na bukwasho bwalumbuluka bwa kwa Yehoba mwine.—Masalamo 18:25; Bahebelu 7:26.
18 Yehoba wapele Mwananji, Yesu, byo akebelenga kimye kyo aingijilenga mwingilo wanji yense pano pa ntanda kuba’mba atwajijile kwikala na bulumbuluke kufikatu ne ku lufu lwanji. Kya kumwenako, aku Yesu ubatizwatu akyo kyalumbulwilenga ntendekelo ya mwingilo wanji, waumvwine jiwi ja Shanji ja kulumbulula’mba waitabilwa ne kumwesha byo Amutemwa. Kimye Yesu kyo akebewenga bukwasho, Yehoba watumine bamalaika kwiya na kumukosesha. Kimye Yesu kyo atalañene na lweseko lwanji lukatampe ku mpelo ya bumi bwanji, Yehoba waumvwine misashijilo yanji mu lulombelo. Kine, bino byonse bya mukoseshe bingi Yesu.—Mako 1:11, 13; Luka 22:43.
19, 20. Twakonsha kuketekela byepi amba Yehoba uketukosesha mu kimye kya kukajilwa kwetu?
19 Ne atweba Yehoba ukeba amba ekale Nsulo yetu ya kwitukosesha. (2 Byambo bya Moba 16:9) Nsulo ya kine ya bulume bukatampe yakonsha kwitukosesha mu kimye kyo twakajilwa. (Isaya 40:26) Nkondo, buyanji, kubela, lufu, ne bumbulwakoloka bwetu byakonsha kwituletela kijikila kikatampe. Umvwe meseko a mu bumi etukila bulume aikala nobe ‘mulwanyi wakosa,’ Yehoba wakonsha kwikala wa kwitukosesha. (Masalamo 18:17; Kulupuka 15:2) Witupa bukwasho bwitukosesha bwa mupashi wazhila. Kupichila mu mupashi wanji, Yehoba wakonsha kupana ‘bulume ku watembuka’ amba akonshe ‘kutumbuka ne kuya mwiulu nobe mpungu.’—Isaya 40:29, 31.
20 Mupashi wa Lesa ye wakilamo bulume mu kulengwa konse. Paulo waambile’mba: “Nakonsha kuba byonse mwi aye unkosesha.” Ee, Shetu wa butemwe wakonsha kwitupa “bukata bwine bwa bulume” amba tuchinchike makatazho akosa kufika ne kimye kyoakalula “bintu byonse ke bipya” mu Paladisa yo alaya yafwenya kala ke pepi.—Filipai 4:13; 2 Kolinda 4:7; Lumwekesho 21:4, 5.
[Tubyambo twa mushi]
a Buku wa Vine’s Complete Expository Dictionary of Old and New Testament Words, by W. E. Vine, waamba’mba: “Ñambilo ya kyambo kya [Pa·re·go·riʹa] yatala mu ñambilo ilumbulula muchi byo antontolola misongo (Mu Kizungu, ‘paregoric’).”
Mukivuluka Nyi?
• Balongo ba mu Loma baikele byepi ba “kukosesha muchima” wa kwa Paulo?
• Mu ñanyi mashinda mo twakonsha kwikela ba “kukosesha muchima” kipwilo?
• Yehoba waikala byepi Nsulo ikatampe ya kwitukosesha?
[Kipikichala pa peja 28]
Balongo baikele ba “kukosesha muchima” wa kwa Paulo kupichila mu kumukwasha kya kine, kumutundaika, ne kumubilako bintu byoakankelwenga kuba
[Kipikichala pa peja 31]
Bakulumpe mu kipwilo bebikako kukosesha jitanga