BUTALA BWA MABUKU BWA PA INTANETI
Kyamba kya Usopa
BUTALA BWA PA INTANETI
Kikaonde
Pa kukebela
  • Bisopelo
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • KUPWILA
  • w02 12/1 pp. 8-13
  • Bena Kilishitu Bekabila Bene Nabene

Vidyo ufwamo.

Yakana kushinkuka.

  • Bena Kilishitu Bekabila Bene Nabene
  • Kyamba kya Usopa—2002
  • Tumitwe tucheche
  • Byambo Bipashako
  • Bapaine Bukwasho Bwakebewenga
  • Kukwashañana Bintu Byakumubiji
  • ‘Bakoseshañenenga Muchima’
  • Banabakazhi Bakwashanga Bakwabo
  • Anweba Bakyanyike Twimukabila
  • Umvwe Pamweka Malwa
  • Sapwilainga ne Kulenga Baana ba Bwanga
    Kyamba kya Usopa—2003
  • Twajijilai Kukomesha Kipwilo
    Kyamba kya Usopa—2010
  • ‘Itundaikainga Anweba Bene na Bene’
    Kyamba kya Usopa Kibena Kubijika Bufumu bwa Yehoba (Kya Kufundamo)—2022
  • Ikoseshainga Anweba Bene na Bene
    Kyamba kya Usopa—2004
Monai Bikwabo
Kyamba kya Usopa—2002
w02 12/1 pp. 8-13

Bena Kilishitu Bekabila Bene Nabene

“Atwe bene na bene twi bya mubiji umo.”—EFISESA 4:25.

1. Buku umo wa Encyclopedia waambapo’mbaka pamambo amubiji wamuntu?

MUBIJI wamuntu byoalengwapo mujishinda jakukumya! Buku wa The World Book Encyclopedia waamba’mba: “Bantu bimye bimo batela mubiji wamuntu amba mashinyi akatazha bingi. Kyakine, mubiji wamuntu kechi mashinyine, pano bino wakonsha kwesakanyiwa kumashinyi mumashinda avula. Byonka biji mashinyi, mubiji walengwa nabibese byavula. Kibese kimo kimo kyamubiji, byonka biji kibese kimo kimo kyamashinyi, kingila mingilo yanema bingi. Onkao mambo, bibese byonse bingijila pamo nekulengela mubiji kwingila bulongo.”

2. Muñanyi jishinda mubiji wamuntu nekipwilo kyabwina Kilishitu mobipashisha?

2 Ee, mubiji wamuntu uji nabibese byavula, kabiji kibese kimo kimo kingila mwingilo ukebewa. Kafwako mushipeshipe, nangwa bibese bikwabo byamubiji byabula nkitone. Byonkabyo, muntu yense mukipwilo kyabwina Kilishitu wakonsha kubapo kimo kyakununga kubutuntulu nebuya bwakyo. (1 Kolinda 12:14-26) Nangwa kyakuba bamukipwilo kechi beumvwa’mba bakila bakwabone, kafwako nangwa umo wafwainwa kwimona aye mwine amba kechi wanemane.—Loma 12:3.

3. Efisesa 4:25 waamba byepi kuba’mba bena Kilishitu bobamubiji umo?

3 Byonka bikwasha bibese byamubiji bine nabine, nebena Kilishitu nabo byobekwasha bene nabene. Mutumwa Paulo wabujile bakwabo bamulwitabilo bashingwa amba: ‘Onkao mambo tayai bubela ne kwiambila bya bukine anwe bene na bene; mambo atwe bene na bene twi bya mubiji umo.’ (Efisesa 4:25) Pakuba byobaji ‘bene na bene mubiji umo,’ bena Isalela bakumupashi, “mubiji wa Kilishitu” bomvwañana bingi nekwingijila pamo. Ee, bonse pamuntu pamuntu bobamubiji umo. (Efisesa 4:11-13) Bobakwatankana nabo pamo nalusekelo kebena Kilishitu bakishinka baji naluketekelo lwakwikala panopantanda.

4. Muñanyi mashinda bakatataka mobakonsha kukwashiwa?

4 Pamwaka pamwaka, bantu bavula baji naluketekelo lwakwikala panopantanda babatizwa. Bakwabo bamukipwilo bebakwasha nalusekelo ‘kuya kulutwe kufika ne ku bukulumpe.’ (Bahebelu 6:1-3) Bebakwasha mukwibakumbwila mepuzho amu Binembelo, nangwa kwibakwashako byakwingila bulongo mumwingilo. Umvwe twaikala bakumwenako mukukumbulapo pakupwila kwabwina Kilishitu, tukakwasha bakatataka kumwenako. Mubimye byamalwa, twakonsha nekwibatundaika nangwa kimo kimye kwibakosesha. (1 Tesalonika 5:14, 15) Twafwainwa kumonapo mashinda akukwashishamo bakwetu kuba’mba batwajijile ‘kwenda mu bukine.’ (3 Yoano 4) Kikale twibanyike nangwa twibakulumpe, popotwatendeka kwenda mubukine nangwa twatendekele kala, twakonsha kukomeshako bumupashi bwabakwetu bamulwitabilo—kabiji nabo betukabila.

Bapaine Bukwasho Bwakebewenga

5. Ba Akwila ne Pilisila bamukwashishe byepi Paulo?

5 Bena Kilishitu baji mumasongola nabo bamona lusekelo mukukwasha bena Kilishitu bakwabo. Kyakumwenako, Akwila nemukazhanji Pilisila bakwashishe Paulo. Bamutambwijile munzubo yabo, kabiji baingijile nanji pamo mwingilo wanji wabusendwe bwakuluka matente, nekumukwasha kulenga kipwilo kyakatataka mu Kolinda. (Byubilo 18:1-4) Mumashinda amo abujilwe kuyukanyikwa, babikilenga nebumi bwabo mukizumba pamambotu akwa Paulo. Bakikalanga mu Loma kimye Paulo aambijile bena Kilishitu bajingamo amba: “Bemunai ba Pilisila ne Akwila, bakwetu bo ñingila nabo ba mwi Kilishitu Yesu, bo baswile kutapwa pa mambo a mweo wami; kwi abo kechi amiwa yenka nasanta ne, nanchi ne bipwilo byonse bya Bagentila pamo.” (Loma 16:3, 4) Byonka byajinga ba Akwila ne Pilisila, bena Kilishitu bamo ano moba bakosesha bingi bipwilo nekukwasha bakwabo bamulwitabilo mumashinda avula, bimye bimo nekubikatu bumi bwabo mukizumba kubula kusolola bakalume bakwabo ba Lesa kuba’mba bakebamanyika kyatama nangwa kwibepaya kubalwanyi.

6. Ñanyi bukwasho Apolosa boakwashiwe?

6 Kabiji ba Akwila ne Pilisila bakwashishe nemwina Kilishitu aye Apolosa, wafunjishenga bangikazhi bamu Efisesa mambo a Yesu Kilishitu. Pakyokya kimye, Apolosa wakiyukiletu lonkalwa lubatizhilo lwakwa Yoano lwakumwesha lulapilo lwamambo akuzhilulula Mizhilo yalulayañano kwapwa. Ba Akwila ne Pilisila byobaumvwine kuba’mba Apolosa wakebewenga bukwasho, ‘bamubujishe bulongotu mwayila jishinda ja Lesa.’ Kampepo balumbulwile kuba’mba lubatizhilo lwabwina Kilishitu kekuzhimikwa mumema nekutambwila mupashi wazhila. Apolosa waingijishe bingi bulongo bintu byoafunjile. Palutwe kacheche mu Akaya ‘wibakwashishenga bingi aba baitabile na mambo a bupe bwa Lesa; mambo aye wibashinkishe bulaka Bayudea na bulume, ku meso a bantu, pa kwibabula na binembelo amba, Yesu ye Kilishitu.’ (Byubilo 18:24-28) Mikumbu ikumbula bapopweshi bakwetu javula yakonsha kwitukwasha kukomenako mukumvwa Byambo bya Lesa. Mujino jishinda namo, twikabila atweba bene nabene.

Kukwashañana Bintu Byakumubiji

7. Bena Filipai baubilepo byepi kimye bena Kilishitu bakwabo kyobakajiilwe bintu byakumubiji?

7 Bantu bamukipwilo kyabwina Kilishitu mu Filipai bamutemenwe bingi Paulo kufuma panshi yamichima yabo, kabiji bamutumijile bintu byakumubiji byoakajilwe kimye kyoakikelenga mu Tesalonika. (Filipai 4:15, 16) Kimye balongo bamu Yelusalema kyobakajiilwe bintu byakumubiji, bena Filipai befuukwijile abo bene kwibamwena bintu byobabujilepo neabo bene. Paulo wasanchile bingi pamuchima wawama wajinga nabalongo nebanyenga yanji bamu Filipai kyakuba’mba baikele bakumwenako bawama kubakwabo bamulwitabilo.—2 Kolinda 8:1-6.

8. Epafolodita wamwesheshe muchima wañanyi mutundu?

8 Kimye Paulo kyoajinga mukaleya, bena Filipai kechi bamutumijilengatu bintu byakumubijitu byonkane, bino bamutumijile nemuluwe wabo aye Epafolodita. Paulo waambile’mba: “Mambo na mambo a mingilo ya kwa Kilishitu [Epafolodita] wajinga pepi na lufu, kechi waakaminwe bumi bwanji ne, mambo a kuba’mba, afikizhe akya kyabujilwepo pa mingilo yenu ya kwingijila amiwa.” (Filipai 2:25-30; 4:18) Kana Epafolodita wajinga mukulumpe mukipwilo nyi, inyi kana wajinga nkwasho, kechi betubulane. Pano bino, wipaine bingi aye mwine, kabiji wajinga mwina Kilishitu wakwashañananga bingi, ne Paulo wamutemenwe bingi. Abya mukipwilo kyenu mujipo umo uji byonka byajinga Epafolodita nyi?

‘Bakoseshañenenga Muchima’

9. Alisatakusa waikala byepi wakumwenako wawama atweba kulonda?

9 Balongo nebanyenga babutemwe, nabiji byajinga ba Akwila, Pilisila, ne Epafolodita, banemekwa bingi mukipwilo kiji kyonse. Bapopweshi bakwetu bamo kimo kimye bakonsha kwikala byonka byajinga mwina Kilishitu wamukitota-myaka kitanshi aye Alisatakusa. Aye nebakwabo ‘bakoseshañenenga muchima,’ kampepo bobajinga balutekenesho nangwa kukwashañana, mubintu bikebewa. (Kolose 4:10, 11) Alisatakusa byoamukwashishe Paulo, wamwesheshetu patoka amba kine mulunda nanji wapamuchima mubimye byakukajilwa. Yemuntu uji nabiji watelwapo mu Byambo bya Mana 17:17 amba: “Mutemwe wobe ukutemwa bimye byonse, kabiji mulongo wasemekelwa mambo a kimye kya kumona bya malwa.” Nanchi kuba atweba bonse twaesekesha nangovu kuba’mba ‘tukoseshañanenga muchima’ nabena Kilishitu bakwetu nenyi? Kikatakata twafwainwa kukwasha boba baponena mumalwa.

10. Petelo wajinga byepi wakumwenako wawama kubakulumpe mukipwilo kyabwina Kilishitu byobafwainwa kumulonda?

10 Kikatakata bakulumpe mukipwilo kyabwina Kilishitu bafwainwa kwikala bakoseshañana kubalongo nebanyenga yabo bakumupashi. Kilishitu waambijile mutumwa Petelo amba: ‘Kosesha bakwenu.’ (Luka 22:32) Petelo waubile kino mambo wachinchikile, wajinga nabyubilo byakosa, kikatakata panyuma yakusangulwa kwa Yesu. Bakulumpe mukipwilo nenuwa ibikaingako kuba kino namuchima wakifyele nelusa mambo bakwenu bamulwitabilo bemukabila.—Byubilo 20:28-30; 1 Petelo 5:2, 3.

11. Twakonsha Kumwenamo byepi mukulonda muchima wajingapo ne Timoti?

11 Mulunda nanji Paulo aye Timoti wajinga mukulumpe mukipwilo wateshangako bingi muchima kubakwabo bena Kilishitu. Nangwa kyakuba butuntulu bwaji bwamubiji kechi bwawaminene, Timoti wajinga nalwitabilo kufuma panshi yamuchima wanji kabiji ‘waingijilenga pamo ne Paulo mukwendesha mambo awama.’ Kyokyalengejile mutumwa Paulo kubula bena Filipai kuba’mba: “Mambo kechi nji na muntu mukwabo uji na muchima pamo ne aye, ukateshako bulongo muchima ku bwikalo bwenu ne.” (Filipai 2:20, 22; 1 Timoti 5:23; 2 Timoti 1:5) Twakonsha kukwasha bingi bakwetu bapopweshi ba Yehoba umvwe twaikala nabyubilo byajingapo na Timoti. Kyakine, tupita mumakatazho nemeseko amutundu nemutundu, pano bino netuwa twakonsha kabiji twafwainwa kumwesha lwitabilo lwakosa, nekumwesha butemwe bwetu patoka kubalongo nebanyenga yetu bakumupashi byotwibatemwa. Kimye kyonse twafwainwa kuvulukanga’mba betukabila.

Banabakazhi Bakwashanga Bakwabo

12. Twakonsha kufundakoka kubyubilo byakwa Dokasi?

12 Pabanabakazhi bajinga namoyo wakwakamwa Lesa bakwashanga bakwabo pajinga ne Dokasi. Byoafwile, baana babwanga baichile Petelo kebaye nenanji munzubo yapeulu. Byobafikile momwa “banabakazhi bafwilwa baimene ko ajinga kasa bajila, ne kumubula mikangyo ya mukachi ne bivwalo bikwabo byo aubilenga Dokasi, byo akijinga nabo.” Dokasi bamusangwile kemumi kabiji kwakubula nangwa kuzhinaukatune watwajijile ‘kwingila mingilo yawama nebyubilotu bikwabo byalusa.’ Mukipwilo kyabwina Kilishitu ano moba muji banabakazhi baji byonka byajinga Dokasi bakonsha kusona bivwalo nangwa kwingila mingilo ikwabo yabutemwe yakukwasha boba bakajilwa. Pano bino, mingilo yabo yawama kikatakata yafwainwa kwikala yakutwala palutwe bintu bya Bufumu nekwingilako mwingilo wakulenga baana babwanga.—Byubilo 9:36-42; Mateo 6:33; 28:19, 20.

13. Lidiya watemenwe byepi bena Kilishitu bakwabo?

13 Mwanamukazhi mukwabo wajinga namoyo wakwakamwa Lesa wakwashanga bakwabo, wajinga Lidiya. Wajinga ngikazhi waku Tiyatila, bino waikalanga ku Filipai kimye Paulo kyoasapwijileko nobe mu 50 C.E. Kampe Lidiya wajinga mwenyi mu Bayudea, bino kampepo mwajingatu Bayudea bacheche kabiji mu Filipai kechi mwajingapo nshinagoga ne. Aye nebanabakazhi bakwabo bepana bakonkene pamo nakupopwela kwipi namukola kimye mutumwa kyoebasapwijilenga mambo awama. Jishimikila jamba’mba: ‘Nkambo washinkwile muchima wakwa [Lidiya] amba omvwishe byambo byamba Paulo. Ponkapo byo abatizhilwe, ne ba mu nzubo yanji pamo, witusanshijile’mba, umvwe mwandanguluka’mba, ye wa kishinka mwi Nkambo, twelai mu nzubo yami, mwikale; mo mo etukakachizhe.’ (Byubilo 16:12-15) Lidiya wakakachijile Paulo nebakwabo amba batwelepo munzubo yanji, mambo wakebelenga kubilapo bakwabo byawama. Byotusantapo pakumona bena Kilishitu balusa kabiji baji nabutemwe kebatambwile benyi mujishinda jauno mutundu mumoba etu alelo!—Loma 12:13; 1 Petelo 4:9.

Anweba Bakyanyike Twimukabila

14. Yesu Kilishitu waubile byepi nabaana bacheche?

14 Watendekele kipwilo kyabwina Kilishitu wajinga Mwana Lesa wajinga nalusa nekuwama muchima, aye Yesu Kilishitu. Bantu bakasulukanga bingi kwikala nanji mambo wajinga nabutemwe nelusa. Bamo kimye kyobatendekele kuleta baana babo kwi Yesu, baana banji babwanga bebakainyenga. Bino Yesu waambile’mba: ‘Balekai baana bacheche beye kwi amiwa; ne kwibakanya ne; mambo bufumu bwa Lesa bo bwa bonkaba baana. Kine nemwambila namba, awa ukabula kutambula bufumu bwa Lesa pamo nobe mwana mucheche, kechi ukatwelamo nangwa pacheche ne.’ (Mako 10:13-15) Pakuba’mba tukatambule mfweto mu Bufumu, twafwainwa kwikala bantu bekepesha nekukokela byonka byuba baana bacheche. Yesu wamwesheshe butemwe bwanji kubaana bacheche byoebatambwilenga mumaboko anji nekwibapesha. (Mako 10:16) Nga anweba bakyanyike balelo? Shiinwai kuba’mba neanweba bemutemwa kabiji bemukabila mukipwilo.

15. Ñanyi bishinka byaamba pabwikalo bwakwa Yesu byanembwa mu Luka 2:40-52, kabiji wajinga byepi wakumwenako wawama bakyanyike yebafwainwa kumwenako?

15 Yesu byoajingatu mwanyike, wamwesheshe byoatemenwe Lesa ne Binembelo. Kimye kyoajinga namyaka yakusemwa 12, aye nebansemi yanji, ba Yosefwa ne Maliya, baendele kufuma kumuzhi wabo wa Nazala kuya ku Yelusalema kukijiilo kya Lupitailo. Bino byobabwelelenga, bansemi bakwa Yesu bataine kuba’mba Yesu kechi wajinga mujibumba jobajingamone. Byobamukebele-kebelenga popo bamutaine munzubo ya Lesa kasa aikala mukachi kabafunjishi ba Bayudea na kwibomvwa ne kwibepuzha mepuzho. Bino namambo akuba ba Yosefwa ne Maliya kechi bayukile kwakumutainane, Yesu wibepwizhe’mba: “Kechi mwajikuyuka’mba, nafwainwa kwikala mu nzubo ya Batata nenyi?” Ponkapo wayilenga pamo nabansemi yanji kufika neku nzubo, kasa ebanekenena, kabiji wakomenenga mumaana nemukimino. (Luka 2:40-52) Yesu byoajingapo wakumwenako wawama kubakyanyike betu! Ee, bafwainwa kukokela bansemi yabo nekumvwa kwiabo kuba’mba bebafunjishe bintu byakumupashi.—Mpitulukilo ya mu mizhilo 5:16; Efisesa 6:1-3.

16. (a) Bakalombwana bamo babijikile’mbaka kimye Yesu kyoasapwijilenga munzubo ya Lesa? (b) Jishukoka bakyanyike babwina Kilishitu jobaji najo lelo jino?

16 Byomukiji banyike, kimo kimye mwakonsha kusapwilanga pe Yehoba kusukulu nekunzubo nenzubo pamo nabansemi yenu. (Isaya 43:10-12; Byubilo 20:20, 21) Yesu byoasapwijilenga nekubuka bantu munzubo ya Lesa pepitu nalufu lwanji, baana bamo babijikile amba: “Hosana, kwi mwana Davida.” Byobekyumvwine, ponkapotu bañanga bakatampe ne banembeshi bejizhañenye’mba: “Mwaumvwa byo babenakwambanyi?” Kumvwa Yesu amba, “Ee.” “Nanchi mukyangye kutanganyi, amba, Mu tunwa twa twanyike ne twana twa lukeke mo mwanengezhezhe kutota?” (Mateo 21:15-17) Byonka byaubile boba baana, neanweba bakyanyike mukipwilo muji najishuko jikatampe jakumutota Lesa ne Mwananji pamo. Kine twimukabila kwingila nenu bonse pamo bataya mbila ya Bufumu.

Umvwe Pamweka Malwa

17, 18. (a) Mamboka Paulo kyoanengezhejile kutambula bintu byakukwasha bena Kilishitu mu Yudea? (b) Bupe bwakwitemenwa bwapainenga Bayudea bamulwitabilo bwakwashishe byepi Bayudea babujile mulwitabilo nebena Kilishitu Bagentila?

17 Kikale bwikalo bwetu buji byepi, butemwe bobwitulengela kukwasha bena Kilishitu bakwetu baponena mumalwa. (Yoano 13:34, 35; Yakoba 2:14-17) Butemwe bwakutemwa balongo nebanyenga yanji mu Yudea bobwamutundaikile Paulo kwibanengezhezhapo bintu bimo kufuma mubipwilo byamu Akaya, Ngalatiya, Makedonya, nemubibunji bya Asha. Lumanamo, malwañano, nebipowe byanzala byapichilengamo baana babwanga mu Yelusalema byobintu bimo Paulo byoatelele’mba “bya kumanama,” “bya malwa,” ne ‘kupukulwa kwabintu [byabo].’ (Bahebelu 10:32-34; Byubilo 11:27–12:1) Onkao mambo, walaminenga kajali kakukwashishamo bena Kilishitu bayanji mu Yudea kobamuletejilenga.—1 Kolinda 16:1-3; 2 Kolinda 8:1-4, 13-15; 9:1, 2, 7.

18 Bupe bwakwitemenwa bwakupa bazhijikwa mu Yudea bwamwesheshe kuba’mba pajinga lumvwañano pakachi kabalongo bonse Bayudea ne Bagentila bapopwelanga Yehoba. Kupana bupe bwamali nako kwalengejile nebena Kilishitu Bagentila kusanchila bapopweshi bakwabo Bayudea pabupe bwavula bwakumupashi bobatambwijile kwiabo. Onkao mambo, bepelengapo bene nabene bintu byakumubiji nebyakumupashi. (Loma 15:26, 27) Bupe bwakukwasha bapopweshi bakwetu bakajilwa ano moba nabo bupanyiwa mukwifuukwila kabiji butemwe bobulengela kupana. (Mako 12:28-31) Twikabila atweba bene nabene mukino twesakanenga kuba’mba ‘ne aye wabungizhizhe kacheche kechi abulwebyone.’—2 Kolinda 8:15.

19, 20. Ambaipo kyakumwenako kibena kumwesha bantu ba Yehoba byobakwasha bakwabo umvwe kwamweka malwa.

19 Namambo akuba’mba bena Kilishitu bekabila bene nabene, tupelawizha bingi kukwasha balongo nebanyenga yetu bamulwitabilo. Kyakumwenako, langulukai kitentanshi kyamwekele mu El Salvador kuntendekelo ya 2001 kyamunguswile mushiji. Sawakya umo washimwine’mba: “Balongo baesekele nangovu kutwala bukwasho mumapunzha onse amu El Salvador. Mabumba abalongo kufuma mu Guatemala, United States, neku Canada aishile nakwitukwasha. . . . Mazubo akulaalamo kukila 500 ne Mazubo a Bufumu asatu awama bulongo ashimikilwe mumoba achechetu. Mwingilo waingijiwe nekukwatankana pamo kwabalongo bakwitemenwa washimwine bukamonyi bwabaya kyakine.”

20 Sawakya umo wamu South Africa waambile’mba: “Balongo betu babwina Kilishitu nabo bayujilwemo na muyulo wamema wakumbene mumapunzha avula amu Mozambique. Musampi wamu Mozambique wanengezhezhepo bimo byakwibapa byobakajiilwe. Pano bino, balongo bapamusampi betulombele kuba’mba tutume bivwalo nangwa byotwavwalamo kala bikijitu bulongo byakupa balongo bakajijilwe. Twakonkenye bivwalo byavula byayujile loole, nekutuma kubalongo betu mu Mozambique.” Ee, nemuano mashinda namo twikabila atwe bene nabene.

21. Kika kikafunjiwa mumutwe walondelapo?

21 Byonka byotwamona kala, bibese byamubiji wamuntu byonse byanema. Byobiji kipwilo kyabwina Kilishitu. Bonse bajimo bekabila bene nabene. Kabiji bafwainwa kutwajijila kwingijila pamo sabakwatankana. Mumutwe walondelapo tukafunda bishinka bilengela kino.

Musakukumbula’mbaka?

• Mubiji wamuntu nekipwilo kyabwina Kilishitu bipasha byepi?

• Bena Kilishitu batanshi baubilepo byepi kimye bakwabo bamulwitabilo kyobakebelenga bukwasho?

• Ñanyi byakumwenako bimo byamu Binembelo bimwesha kuba’mba bena Kilishitu bekabila kabiji bekwasha bene nabene?

[Kipikichala pa peja 10]

Akwila ne Pilisila bakwashanga bingi bakwabo

[Bipikichala pa peja 12]

Bantu ba Yehoba bekwasha bene nabene kabiji bakwasha nebakwabo umvwe kwamweka malwa

    Mabuku a mu Kikaonde (1992-2025)
    Shinkai
    Shinkulai
    • Kikaonde
    • Tuminaiko Bakwenu
    • Byo Mukeba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Shinkulai
    Tuminaiko Bakwenu