Mambo a Yehoba o Omi
Bishinka Bikatampe Kufuma mu Buku wa Kubala
BYO balupukile mu Ijipita, bena Isalela bailenga mu bujibumba jakwatankana. Palutwetu kacheche, bakonsheshe kutwela mu Ntanda ya Mulaye, bino kechi bakitwelelemo ne. Onkao mambo, bapitañenengatu monka mu “kiselebwa kyabaya kilengesha moyo,” myaka makumi ana. (Mpitulukilo ya mu mizhilo 8:15) Mambo ka? Jishimikila ja mu buku wa Kubala jitubula kyamwekele kala. Jafwainwa kwitulengela kumukokela Yehoba Lesa ne kunemeka bantu bamwimenako.
Uno buku wa Kubala wanembelwe na Mosesa mu kiselebwa ne mu misanza ya Moabu, wanembelwe myaka 39 ne bañondo batanu na bana, ko kuba’mba kufuma mu 1512 B.C.E. kufika mu 1473 B.C.E. (Kubala 1:1; Mpitulukilo ya mu mizhilo 1:3) Jino jizhina jaishile na mambo a kubala kubiji kwaubiwe ko babajile bena Isalela. Kufuma kimye kitanshi kyo bebabajile kwiya kufika ku kimye kya kubalwa kwabo kwa bubiji papichile myaka 38. (Byapitala 1-4, 26) Jino jishimikila jaabanwa mu bipungu bisatu. Kipungu kitanshi kyashimikizha bintu byamwekele ku Mutumba wa Sinai. Kya bubiji kyashimikizha byaubiwe kimye bena Isalela kyo bapitañenenga mu kiselebwa. Ne kipungu kyapelako kyalondolola bintu byaubiwe mu Misanza ya Moabu. Pa kutanga jino jishimikila, kampe mwakonsha kwiipuzha anweba bene amba: ‘Abino byamwekele bimfunjishapo ka? Nanchi mu uno buku mujipo mafunde akonsha kunkwasha amiwa nyi?
KU MUTUMBA WA SINAI
Kubala kutanshi kwajingako kwaubiwe bena Isalela saka bakijitu munshi ya Mutumba wa Sinai. Banabalume ba myaka 20 ne bakilapo, kufumyako Bena Levi, bafikile 603,550. Kuno kubala kwaji kwa kubala banabalume banzhita. Kampu yense, kubikako ne banabakazhi, banyike, ne bena Levi, bakonsheshe kukilaila pa mamilyonyi asatu.
Kubala byo kwapwile, bena Isalela batambwijile mikambizho ya byo bakonsheshe kwingila, bishinka pa mambo a mingilo ya bena Levi, ne mingilo ya ku tente wa lusambakeno, mikambizho ya bya kwishinkila na kwitokesha, mizhilo yaambilenga pa mambo a kichima, ne luchipo lwachipile Banazili. Mu kyapitala 7 muji byambo byaamba pa mambo a milambo yapanwanga na bakulumpe ba kisaka na mambo a kulambula milambo ya kuzhijikilako kya kusokelapo bitapisho, ne kyapitala 9 kyaamba pa bya kuvuluka Kijiilo kya Lupitailo. Kabiji jino jibumba japewe ne mikambizho ya pa mambo a bya kukonkana ne kupalañana.
Mepuzho a mu Binembelo Akumbulwa:
2:1, 2—“Tuyukilo” twazhokolokele matente a mikoka isatu mu kiselebwa twajinga tu ka? Baibolo kechi walumbulula tuno tuyukilo byo twajinga ne. Nangwa byonkabyo, kechi twamonwanga amba tuyukilo twazhila nangwa kupewa mushingi wa kwitupopwela ne. Tuno tuyukilo twaingijishiwe ku nkebelo yawama, ko kuba’mba kukwasha muntu kuba’mba ayuke po ekela mu kampu.
5:27—Kyatala mwepi kwamba’mba mwanamukazhi wauba bukende “jimbwata janji jikaluka ke japapa”? Kyambo kya kuba’mba ‘jimbwata’ kyaingijishiwa pano, kilumbulula bibese bya mwanamukazhi bya lusemo. (Ntendekelo 46:26) ‘Kupapa kwa jimbwata’ kumwesha konaika kwa bino bibese, pa kuba’mba muntu wakankalwa kwimita.
Lufunjisho kwi Atweba:
6:1-7. Banazili bafwainwe kwizhijika bene ku kintu kyonse kyafuma ku mañanzañanza nangwa ku byabila, kwikana abo bene. Bakebewenga kuleka nsuki yabo kwikala yalepa—kumwesha lukokelo kwi Yehoba, byonka byafwainwe banabakazhi kukokela balume babo nangwa bashabo. Banazili bafwainwe kwikala bazhila kupichila mu kubula kufwenya kwipi ku mubiji wa mufu, nangwatu ekale wa mulongo wabo. Bakalume ba kimye kyonse ba ano moba bamwesha mupashi wa kwipana mu kwikana ne kumukokela Yehoba ne byo anengezha. Mingilo imo yakonsha kwikala ya kuya na kwingijila ku mapunzha amo kwalepa, akyo kyakonsha ne kwikala kintu kyashupa kubwela ku muzhi na kujila mulongo umo wa mu kisemi wafwa.
8:25, 26. Pa kuba’mba banabalume bafwainwa bengilenga bulongo mwingilo wa bwina Levi, bakulumpe bakoma bebakambizhe kuleka mingilo yabo, na mambo a kukepelwa ngovu. Nangwa byonkabyo, bepananga kukwasha bakwabo bena Levi. Byo kiji kuba’mba ano moba kafwako kuleka mwingilo wa kusapwila Bufumu ne, jifunde ja uno muzhilo jitufunjisha kintu kyanema bingi. Umvwe mwina Kilishitu wakankalwa uno mwingilo na mambo a kukoma, wakonsha kwingila uno mwingilo kwesakana na papela ngovu yanji.
LWENDO LWABO LWA MU KISELEBWA
Jikumbi peulu ya tente wa lusambakeno byo jafuminepo, bena Isalela baendele lwendo lwabo kuya ku misanza ya Moabu panyuma ya myaka 38 ne ñondo umo nangwa babiji. Kyakonsha kwimukwasha bingi kulondela lwendo lwabo pa mapu iji pa peja 9, mu buloshuwa wa ‘Monai Kyalo Kyawama,’ wanembwa na Bakamonyi ba kwa Yehoba.
Byo bayilenga ku Kadeshi, mu kiselebwa kya Palana, bejizhañenyenga pa bintu bisatu. Kwijizhañanya kutanshi kwapwile kimye Yehoba kyo atumine mujilo ne konauna bantu bamo. Kwijizhañanya kwa bubiji bena Isalela bajijijilenga nyama, kabiji Yehoba waletele bitentu. Kwijizhañanya kwa busatu, ba Milyama ne Alona bamunenene Mosesa kabiji ne kyafuminemo Milyama wakwachilwe na kikola kya mbumba.
Byo batebelejile mu Kadeshi, Mosesa watumine banabalume 12 mu kwendela Ntanda ya Mulaye. Kabiji byo papichile moba 40 babwelele. Byo baumvwijile jiwi ja kunena bibi ja bamwendela ntanda 10, bantu bakebelenga kwibasa mabwe ba Mosesa, Alona ne banabalume bakishinka babiji baendejile ntanda, ba Yoshua ne Kaleba. Yehoba walangulukile kwibapuma na mwalo, bino Mosesa wamusashijile, kabiji Lesa waambile’mba bakekalangatu mu kiselebwa myaka 40—kufikilatu ne kimye boba babajilwe bajinga na myaka 20 kuya peulu bafwa.
Yehoba wapaine mikambizho ikwabo. Kola ne bakwabo basatukijile ba Mosesa ne Alona, bino nangwa byonkabyo bano bansatuki baonawinwe na mujilo. Juba jalondejilepo jibumba jonse jibanyinyichilenga ba Mosesa ne Alona. Kyafuminemo, bantu 14,700 bafwile na mwalo ku meso a Yehoba. Pa kuba’mba ayukanyikishe ñanga wanji Mukatampe, Lesa walengele kamama ka kwa Alona kusapuka. Yehoba wapaine mikambizho yavujilako pa mambo a mutembo wa bena Levi kabiji ne kwibatokesha bantu. Kwingijisha buto buchila bwa ñombe kwaimenejilengako kutokeshiwa kupichila mu kitapisho kya kwa Yesu.—Bahebelu 9:13, 14.
Bena Isalela babwelele ku Kadeshi, ko afwijile Milyama. Jibumba jibanyinyichilenga jikwabo ba Mosesa ne Alona. Kunyinyita kwabo kwajinga kwa kukeba mema. Na mambo a kuba ba Mosesa ne Alona bakankelwe kuzhijika jizhina ja Yehoba kimye kyo ebapele mema mu jishinda ja kukumya, bataile jishuko jabo ja kutwela mu Ntanda ya Mulaye. Bena Isalela baimene lwendo kufuma ku Kadeshi, ne Alona wafwijile pa mutumba wa Hola. Byo basezhezhenga kyalo kya Edomu, bena Isalela michima yabo yapelelwe kabiji bamunenene Lesa ne Mosesa. Yehoba watumine miloolo yajinga na bulembe kuba’mba ebakabishe. Kabiji Mosesa ne jikwabo wibalombejile, ne Lesa wamwambijile Mosesa kulenga muloolo wa mukuba ne kumwimika ku kichi pa kuba’mba bonse bo basumine bakonshe kubukwa ponka pa kumutala muloolo. Muloolo waimenejilengako lufu lwa kwa Yesu Kilishitu mo tumwena mfweto ya myaka ne myaka. (Yoano 3:14, 15) Bena Isalela bashinjile mafumu abena Amoli ba Sihona ne Oga kabiji batambwile ntanda yabo yonse ke yabo.
Mepuzho a mu Binembelo Akumbulwa:
12:1—Mambo ka ba Milyama ne Alona o bamunenene Mosesa? Ene mambo alengejile kumunena ajinga a kuba’mba Milyama wakebelenga bukulumpe kukila pa bo ajinga nabo. Kimye mukazhanji Mosesa, aye Zipola, kyo abwelele kwi Mosesa ne kwikala nanji mu kiselebwa, Milyama wachiine amba pano kyapwa kechi ukamonwa kwikala mwanamukazhi wakilamo kunema mu kampu ne.—Kulupuka 18:1-5.
12:9-11—Mambo ka Milyama kyo akwachilwe na kikola kya mbumba bunke? Kyamwekele kuba’mba Milyama ye watendekele kunenañana, kepo ne kukanjikizha Alona kuba kintutu kimo. Bino Alona wamwesheshe kulapila ne kulomba lulekelo lwa mambo.
21:14, 15—Ñanyi buku waambiwepo pano? Kinembelo kyamba pa mabuku apusana pusana banembi ba Baibolo mo bafumishe byambo. (Yoshua 10:12, 13; 1 Bamfumu 11:41; 14:19, 29) “Buku wa Makondo a Yehoba” ye uno buku waambiwepo. Wajinga na mashimikila a kala a makondo a bantu ba kwa Yehoba.
Lufunjisho kwi Atweba:
11:27-29. Mosesa waikala wa kumwenako wawama bingi ku byo twafwainwa kuba umvwe bantu bamo batambula mashuko a kwingila mu mwingilo wa Yehoba. Mu kifulo kya kumvwa kichima ne kukeba kwitumbijika aye mwine, Mosesa watemenwe bingi Elidada ne Medada byo batendekele kwaula.
12:2, 9, 10; 16:1-3, 12-14, 31-35, 41, 46-50. Yehoba ukeba bapopweshi banji kukokela buntangi bwanji.
14:24. Kintu kyanema kya kwitukwasha kukana bintu byatama bya ino ntanda, ke kwikala “na muchima ungi,” nangwa’mba ndangulukilo ingi. Wafwainwa kwikala yewa wapusanako na wa panopantanda.
15:37-41. Kuvwala minyumbwe kwa bena Isalela kwaikele kwa kwibavululako’mba bajinga bantu basalululwa kumupopwela Lesa kabiji ne kukokela mikambizho yanji. Nanchi ne atweba kechi twafwainwa kulama mikambizho ya Lesa ne kwikala bapusanako na bantu ba ino ntanda nenyi?
MU MISANZA YA MOABU
Bena Isalela bebakaminwe bingi byo batungile kampu mu misanza ya Moabu. Onkao mambo, Balaka mfumu wa bena Moabu, waichile Balamu amba ebafinge. Bino Yehoba wakanjikizhe Balamu kwibapesha. Baishile pano kwingijisha banabakazhi bena Moabu ne bena Mijanyi kongola banabalume mu bulalelale ne kupopwela bankishi. Kyafuminemo, Yehoba waonawine bantu 24,000 bangubabibi. Ano malwa apwile kimye Finease kyo amwesheshe kuba’mba kechi ukeba nangwa pachechetu bantu kumusatukila Lesa ne.
Kubala kwa bubiji kumwesha’mba kafwako nangwa mwanamulume umo pa bonse babajilwe mu kubala kutanshi washajile mumi ne, kanatu Yoshua ne Kaleba kwapwa. Yoshua wakambizhiwe kwikala nswanamumi kwi Mosesa. Bena Isalela batambwile mikambizho pa bya kupana milambo yapusana pusana kabiji ne ya kulayañana na luchipo. Kabiji bena Isalela bashinkenye nabo bena Mijanyi. Lubenyi, Gadi ne mwanzo umo wa mukoka wa bena Manase, baikele ku musela wa Mukola wa Yodano. Bena Isalela bebapele mikambizho pa bya kwabuka Yodano ne kutambula ntanda. Kabiji monse mwayila mipaka yonse ya ntanda yatongwelwe. Pa kuswana ntanda kwajinga kutaya bubale. Bena Levi bebapele mizhi 48, kabiji pa yonka ino mizhi, 6 yo yajinga mizhi ya kufyamamo.
Mepuzho a mu Binembelo Akumbulwa:
22:20-22—Mambo ka Yehoba o a mubukijile bukaji Balamu? Yehoba waambijile ngauzhi Balamu amba kechi wafwainwe kwibafinga bena Isalela ne. (Kubala 22:12) Bino aye ngauzhi wayile na banabalume ba kwa Balaka mu kukeba’mba afinge bena Isalela. Balamu wakebelenga kutokesha mfumu wa Moabu pa muchima kabiji ne kutambula mfweto kwi aye. (2 Petelo 2:15, 16; Yuda 11) Nangwatu kimye Balamu kyo bamukanjikizhe kupesha bena Isalela mu kifulo kya kwibafinga, wajinga na mulanguluko wa kukwasha mfumu amba banabakazhi bapopwelanga Baela baye na kongola banabalume mu Isalela. (Kubala 31:15, 16) Onkao mambo, kyalengejile’mba Lesa amubukile bukaji Balamu, ke na mambo a kuba uno ngauzhi kechi wajinga na bukishinka ne.
30:6-8—Nanchi mwanamulume mwina Kilishitu wakonsha kukanya byafuukula mukazhanji kuba nyi? Pa mambo a kufuukula bya kuba, Yehoba pano wingila na bapopweshi banji umo umo. Kya kumwenako, kwipana kwi Yehoba ke kintu kifuukwila aye muntu mwine. (Ngalatiya 6:5) Mwanamulume kechi uji na lūsa lwa kukanya kufuukula kwa uno mutundu ne. Nangwa byonkabyo, mwanamukazhi wafwainwa kuchinuzhuka kufuukula bintu byabula mu Byambo bya Lesa nangwa byapusana na byo afwainwa kwingijila mwatawanji.
Lufunjisho kwi Atweba:
25:11. Byo aikalapo wa kumwenako wawama Finease kwi atweba kwikala ba mukoyo mu kupopwela Yehoba! Nanchi kizaku kya kusunga kipwilo kwikala kyatoka kechi kyakonsha kwitulengela kwamba bantu boba bulalelale ku bakulumpe ba bwina Kilishitu nenyi?
35:9-29. Kishinka kya kuba’mba muntu waipaya mukwabo kya mapuso wafwainwe kufumamo mu muzhi wanji ne kunyemena mu muzhi wa kufyamamo pa kimye kimo, kitufunjisha’mba bumi bwanema bingi kabiji amba twafwainwa kwibunemeka.
35:33. Ntanda yazhilululwa na mashi aichikile a bantu babula mambo, yakonsheka kufuchilwa kanatu na mashi a bonkaba babena kwiechila. Byo kyawamapo kuba’mba Yehoba ukonauna bangubabibi ino ntanda saka ikyangye kwalulwa ke paladisa!—Byambo bya Mana 2:21, 22; Danyela 2:44.
Mambo a Lesa Engila
Twafwainwa kumunemeka Yehoba ne kunemeka boba batongolwa bapewa mingilo mukachi ka bantu banji. Buku wa Kubala walumbulula bingi bulongo kino kishinka. Byo lwaikalapo lufunjisho lwanema bingi lwa kwikala ba mutende ne kukwatankena pamo mu kipwilo lelo jino!
Byamwekele byaambiwapo mu Kubala, bimwesha byo kyapela ku boba balengulula bumupashi bwabo kuponena mu byubilo byatama, biji nobe kunyinyita, bulalelale, ne kupopwela bankishi. Bya kumwenako bimo ne mafunjisho aji mu uno buku akonsha kwingijishiwa pa Kupwila kwa Mwingilo mu majashi a bibena kukebewa pa kipwilo mu kupwila kwa Bakamonyi ba kwa Yehoba. Kya kine, “mambo a Lesa o omi, ne kwingila engila” mu bwikalo bwetu.—Bahebelu 4:12.
[Kipikichala pa peja 31]
Kupichila mu jikumbi ja kukumya peulu ya tente wa lusambakeno, Yehoba watangijilanga bya kukonkana ne kupalañana kwa bena Isalela
[Bipikichala pa peja 32]
Yehoba ukeba atweba kumukokela kabiji ne kunemeka bonse bamwimenako