Anweba Banabakazhi—Nemekai Bamwata Wenu

‘Anweba banabakazhi, nekenenai bamwata wenu.’—EFISESA 5:22.

1. Mambo ka javula o kishupila kunemeka mulume?

MU BYALO byavula umvwe wamulume ne wamukazhi besongola, musongwa uchipa ne kulaya amba ukanemeka bamwata wanji. Nangwa byonkabyo, jishinda banabalume bavula jo balaminamo bakazhi babo jo jimwesha kana bakankalwa nangwa babena kulondela lolwa luchipo. Nangwa byonkabyo, ku ntendekelo masongola ajinga bingi bulongo. Lesa wamwangachile lubavu Adama muntu mutanshi, ne kulenga mwanamukazhi. Adama waambile’mba: “Pano uno kyo kikupa kya ku bikupa byami, kabiji ye mubiji wa ku mubiji wami.”—Ntendekelo 2:19-23.

2. Mu ano moba, ki ka kyamwekana ku banabakazhi ne masongola?

² Nangwa kya kuba ku ntendekelo masongola ajinga bingi bulongo, ku ntatwilo ya mu ma 1960, mu United States mwalengelwe kipanyi kitelwa’mba kulubulwa kwa banabakazhi, ko kuba’mba, banabakazhi kwikala na lūsa lwa kwiikela kwa kubula kwibatangijila ku banabalume. Pa kyokya kimye banabalume nobe 300 bashilenga bisemi byabo, ko kuba’mba ku lubaji lwa banabakazhi umotu ye washilenga kisemi kyanji. Ku mpelo ya mu ma 1960, banabalume 100 bo bashilenga bisemi byabo, bino ku lubaji lwa banabakazhi umotu ye washilenga kisemi kyanji. Pano lelo jino, kyamweka nobe banabakazhi bafiñana, kutoma, kupepa, ne kuba byubilo byatama byonkatu byuba banabalume. Nanchi kino kimwesha’mba banabakazhi baji na lusekelo nyi? Ine. Mu byalo bimo, nobe kichika wa bantu basongola mu kuya kwa moba masongola apwa. Banabakazhi bamo byo bebikako kuba’mba bawamishe masongola abo, nanchi bintu bikala bulongo nyi, inyi biya munsunya?—2 Timoti 3:1-5.

3. Ki ka kibena kulengela masongola kwikala na makatazho?

³ Ñanyi lukatazho lujipo? Ke lukatazho lwaubiwa kufumatu kimye Evwa kyo bamongwele kwi malaika wapondokele, ‘yenkaye muloolo wa kala, ye batela’mba Diabola ne Satana.’ (Lumwekesho 12:9; 1 Timoti 2:13, 14) Satana walengulula bifunjisha Lesa. Kya kumwenako, pa mambo a masongola, Diabola wialengela kumwekana nobe apita mwazhoka kabiji atama. Bubela bo asampanya kupichila mu byambo bya pa mwela ne mapepala a byambo mu ino ntanda yo abena kulama, bwaikelako kuba’mba bulengelenga mikambizho ya Lesa kumwekananga nobe kechi yawama ne, kabiji nobe yapwa nkito. (2 Kolinda 4:3, 4) Pano umvwe twauba’mba tutalepo bulongo pe Lesa byo aamba pa mambo a mwingilo wingila banabakazhi mu masongola, tusakutana’mba Mambo a Lesa apana mafunde awama bingi kabiji akwashañana.

Lujimuno ku Boba Basongola

4, 5. (a) Mambo ka mwanamukazhi kyo afwainwa kwikela wajimuka pa kutwela mu masongola? (b) Mwanamukazhi wafwainwa kuba ka saka akyangye kwitaba amba asongolwe?

⁴ Baibolo wajimunañana. Waamba’mba mu ino ntanda ilamwa na Diabola, nangwatu boba baji mu masongola awama bamona “byakatazha.” Onkao mambo, nangwa kya kuba Lesa ye watendekeshe masongola, Baibolo wajimuna boba besongola. Kutazha ku mwanamukazhi wafwishishe mulume wanji kabiji wakasulukile kusongolwa, nembi umo wa Baibolo waambile’mba: “Umvwe waikala buzhike byonka byo aji usakukila mu kusekela.” Kabiji Yesu waambile’mba kyawama kwikala katanda nangwa muzhike ku boba ‘bekitambula.’ Nangwa byonkabyo, umvwe muntu wakeba kusongola nangwa kusongolwa, wafwainwa kusongola “kana monka mwi Nkambo,” ko kuba’mba ku mupopweshi wa Lesa wipana ne kubatizhiwa.—1 Kolinda 7:28, 36-40; Mateo 19:10-12.

⁵ Ene mambo mwanamukazhi kikatakata o afwainwa kutela muchima ku mwanamulume wamusongola ke na mambo a lujimuno lwa mu Baibolo lwaamba’mba: “Mwanamukazhi uji na mwata wanji wakaswa na muzhilo.” Kanatu mwata wanji wafwa nangwa wauba bukende ne kwipala, bino kokoko uno wamukazhi “wakasuluka ku muzhilo wa mwata wanji.” (Loma 7:2, 3) Butemwe bumweshiwa kimye kitanshi kyo mwimona bebelwa na muntu bwakonsha kulengela bantu kwifwalama, pano bino kechi bo bwakonsha kulengela masongola kwikala a lusekelo ne. Onkao mambo, mwanamukazhi ukyangye kusongolwa wafwainwa kwiipuzha amba, ‘Abya naswa kutwela mu masongola mo nkekala wakaswa na muzhilo wa uno mwanamulume nyi?’ Kyawama kwiipuzha buno bwipuzho saka mukyangye kusongolwa, kechi panyuma ya kuba mwasongolwa kala bino kokoko ke mwiipuzhe ne.

6. Banabakazhi bavula lelo jino bakonsha kufuukulapo kuba ka, kabiji mambo ka o kyanemena?

⁶ Lelo jino mu mapunzha avula mwanamukazhi wakonsha kufuukulapo mwine kwitaba nangwa kukana kumusongola. Pano bino, kyakonsha kushupa bingi pa kuba’mba mwanamukazhi afuukulepo bulongo, mambo wakonsha kwikala bingi na mujojo wa kukebesha kusongolwa ne kumutemwa ku mwanamulume. Nembi umo waambile’mba: “Umvwe twakebesha kuba bintu, kikale kusongola nangwa kusongolwa nangwa kukanjila pa mutumba, kyakonsha kwitulengela kulanguluka’mba bintu bijitu bulongo, kabiji kino kitulengela kutatu muchima ku byambo byaamba pa kyokyo kintu kyo tubena kukeba kuba.” Umvwe awa ubena kukanjila ku mutumba wabula kufuukula bulongo, mwakonsha kufuma lufu; kabiji umvwe muntu wabula kusala bulongo wa kutwela nanji mu masongola mwakonsha kufuma malwa.

7. Ñanyi lujimuno lwawama lwaamba pa kukeba wa kutwela nanji mu masongola?

⁷ Mwanamukazhi wafwainwa kuteshapo muchima ne kuyuka byo kilumbulula kwikala wakaswa na muzhilo wa mwanamulume ubena kukeba kumwipanguzha amba amusongole. Myaka ya kunyumakwe, nsongwakazhi umo mwina India waambile na mushingi amba: “Bansemi betu bakoma kabiji baji bingi na maana, kabiji kechi kyapela kwibabepa byonka byo kyakonsha kupela kwitubepa atweba ne. . . . Amiwa nakonsha kupelawizha kulenga kilubo.” Bukwasho bupana bansemi ne bantu bakwabo bwanema bingi. Pa myaka yavula yapitapo, muntu umo upana maana watundaikile bakyanyike amba bafwainwa kuyuka bansemi ba yewo muntu ye babena kukeba kwisongola nanji kabiji ne kumona yewo muntu ye babena kukeba kwisongola nanji byo oba ku bansemi ne ku ba mu kisemi bakwabo.

Yesu byo Anekenejile

8, 9. (a) Yesu wakokejile byepi Lesa? (b) Mfweto ka muntu yo akonsha kutanamo umvwe wanekenena?

⁸ Nangwa kya kuba kechi kyapela kunekenena ne, banabakazhi bakonsha kwikimona’mba ke kintu kyanema bingi, mambo ne Yesu byo byo ekimwene. Nangwa kya kuba kukokela kwi Lesa kwamulengejile kupita mu lumanamo, kubikakotu ne kufwa lufu pa kichi kya lumanamo, wataine lusekelo mu kunekenena Lesa. (Luka 22:41-44; Bahebelu 5:7, 8; 12:3) Banabakazhi bakonsha kumwena kwi Yesu, mambo Baibolo waamba’mba: “Mutwe wa banabalume bonse ye Kilishitu; kabiji mutwe wa mwanamukazhi ye mulume wanji; kabiji mutwe wa Kilishitu ye Lesa.” (1 Kolinda 11:3) Nangwa byonkabyo, banabakazhi basongolwa kechi bo bonkatu batangijilwa na bumutwe bwa banabalume ne.

⁹ Baibolo walondolola’mba, banabakazhi kikale basongolwa nangwa ne, bafwainwa kunekenena bumutwe bwa banabalume bafikapo ku mupashi batangijila mu kipwilo kya bena Kilishitu. (1 Timoti 2:12, 13; Bahebelu 13:17) Umvwe banabakazhi saka banekenena mu kulondela lutangijilo lwa Lesa, bapana kya kumwenako ku bamalaika ba mu lunengezho lwa jibumba ja Lesa. (1 Kolinda 11:8-10) Kabiji banabakazhi bakikulumpe basongolwa, umvwe saka bekala ba kumwenako bawama kabiji bakwashañana bulongo, bafunjisha banabakazhi bakyanyike ‘kunekenena bamwata wabo abo bene.’—Titusa 2:3-5.

10. Yesu wamwesheshe byepi kya kumwenako kya kukokela?

¹⁰ Yesu wayukile buneme buji mu kunekenena bulongo. Kimye kimo, waambijile mutumwa Petelo kupana misonko yabo bonse babiji ku bakulumpe ba kyalo, kabiji ne kumupatu Petelo mali a musonko. Petelo waishile kunemba’mba: “Nekenenai mikambizho yonse ya bantu na mambo a Nkambo.” (1 Petelo 2:13; Mateo 17:24-27) Pa mambo a kukokela kukatampe kwa kwa Yesu, tutanga’mba: “Wialwile mwine nobe ke watu pa kutambula musango wa buzha, ne kwaluka ke wa mu kipasha kya bantu. Kabiji byo amwekele mu bumuntu, wipelwile mwine, wakokejile ne ku lufu.”—Filipai 2:5-8.

11. Mambo ka Petelo o atundaikijile banabakazhi kunekenena bamwata wabo babujile kwikala mu lwitabilo?

¹¹ Byo atundaikilenga bena Kilishitu kunekenena nangwatu ku bakulumpe ba kyalo bakanama, Petelo waambile’mba: “Mambo kino kyo kyo mwaichilwa: mambo Kilishitu naye wimumanamijile anweba, ne kwimushila mwa kulondela, mulonde monka mu ngayo yanji.” (1 Petelo 2:21) Panyuma ya kulondolola byamanamine Yesu kabiji ne byo atwajijile kukosa saka anekenena, Petelo watundaikile banabakazhi basongolwa ku bantu babula mu lwitabilo amba: “Byonkabyo, anweba banabakazhi nenuwa, nekenenai bamwata wenu, amba, nangwa bamo babula kukokela mambo, pabula mambo betabishiwe na bwikalo bwa bakazhi babo; byo bamona bwikalo bwenu bwawama bwa mu mushingi.”—1 Petelo 3:1, 2.

12. Ñanyi mfweto yafuminemo na mambo a kuba Yesu wanekenejile?

¹² Umvwe muntu babena kumwendeleka ne kumunena bino saka anekenenatu, bakonsha kumumona’mba wakokelela. Bino Yesu kechi byo byo ekimwene ne. Petelo wanembele’mba: “Byo bamwambijile mwenga, kechi walubwile mwenga ne; kabiji byo amanamine kechi wapingile bipingo ne.” (1 Petelo 2:23) Bamo bamwenenga Yesu na kumanama baishile kwitabila, kubikako ne yewa kapondo ye bapopele pa kichi wajinga kwipi ne Yesu kabiji ne mukulumpe wa bashilikale washinkilwepo. (Mateo 27:38-44, 54; Mako 15:39; Luka 23:39-43) Popamotu, Petelo naye waambile’mba banabalume bamo babula kwikala mu lwitabilo, nangwatu boba ba mwenga, bekala bena Kilishitu umvwe bamona bakazhi babo saka bebanekenena. Twikimona kino saka kyubiwa mu ano moba.

Banabakazhi byo Bakonsha Kwitabishañana

13, 14. Mfweto ka ifuma mu kunekenena banabalume babula mu lwitabilo?

¹³ Banabakazhi baji mu lwitabilo baitabisha bena kwabo na byubilo byabo biji nobe bya Kilishitu. Pa kupwila kwa nkambi kwa Bakamonyi ba kwa Yehoba kwajingako katatakatu papo, mwanamulume umo waambile pa mambo a mukazhanji mwina Kilishitu amba: “Najinga muntu wakanama bingi ku mukazhami. Bino, aye wanemekanga bingi. Kechi wandengulwilepotu nangwa juba jimo ne. Kechi wankanjikizhanga amba kanatu ngitabile mu bintu byo aitabilamo ne. Wandamine bingi bulongo. Byoaile ku kupwila kukatampe, waingijile bingi na ngovu kunengezhezha jimo saka kukiji kimye ne kwingila mingilo yonse ya pa nzubo. Byubilo byanji byawama byatendekele kuntundaika kuba’mba mfundenga Baibolo. Kyafumamo ke kya kuba’mba, luno lombena kwamba ne Kamonyi!” Ee, ‘bamwitabishe’ na bwikalo bwa mukazhanji.

¹⁴ Byonka byaambilepo Petelo, byubilo byawama bimwesha mwanamukazhi byo bipanga bipangwa byawama, kechi byambo byoamba ne. Byo byaubile mwanamukazhi umo wafunjile bukine bwa mu Baibolo ne kukebesha bingi kutanwanga ku kupwila kwa bwina Kilishitu. Bamwata wanji bamukajipijile’mba: “Agnes, umvwe wisulwe malwa kulupukila ku kyokya kibelo ne kuya uye, kechi wesekatu nangwa pacheche kubwela muno mu nzubo ne!” Agnes kechi walupukijile ku “kyokya kibelo” kyo bamukainye ku bamwata wanji ne, bino walupukijile ku kibelo kingi. Juba jikwabo ja kupwila kimye kya bufuku, wamuzakamishe amba: “Kechi usakuntana muno mu nzubo kimye kyo usakubwela ne.” Ne kya kine kechi wajingapo ne, wafuminepo moba asatu. Byo abwelele, mukazhanji wamwipwizhe na mushingi amba: “Mwane kana mwakeba kujapo kajo nyi?” Agnes kechi wakebeletu nangwa pacheche kuleka kwipana kwi Yehoba ne. Kyapeleleko, bamwata wanji batendekele kufunda Baibolo, bepaine kwi Lesa, kabiji mu kuya kwa moba baikele bakulumpe mu kipwilo ne kwingila mingilo yavula bingi.

15. Ñanyi “kwiwamisha” kwafwainwa kuba banabakazhi bena Kilishitu?

¹⁵ Mutumwa Petelo watongolapo kintu kyaubile banabakazhi batongolwapo kala, amba, “kwiwamisha,” bino kechi kukizhamo kwa “kwiichika nsuki” nangwa “kwa kuvwala bivwalo, ne.” Bino Petelo waambile’mba: “[Kwiwamisha kwenu] kwikale kwa muntu wafyamika wa mu muchima, kyo kivwalo kibula kubola, ye muchima wa bukimote ne wazhindama, ye wa buneme ku meso a Lesa.” Uno muchima umwekela mu jiwi byo jumvwanyika pa kwamba ne kubula bitala nangwa kukeba bintu byavula. Onkao mambo, mwanamukazhi mwina Kilishitu umwesha mushingi ku mwata wanji.—1 Petelo 3:3, 4.

Bya Kumwenako byo Twafwainwa Kufunjilako

16. Mu ñanyi mashinda Sala mo aikela wa kumwenako wawama ku banabakazhi bena Kilishitu?

¹⁶ Petelo wanembele’mba: “Banabakazhi bazhila ba kala, baketekejile Lesa, nabo bevwikile byonkabyo, byo banekenejile bamwata wabo.” (1 Petelo 3:5) Abano banabakazhi bayukile’mba kutokesha Yehoba ku muchima kupichila mu kulondela lujimuno lwanji kwakonsha kulengela kisemi kwikala kya lusekelo kabiji mufuma bumi bwa myaka. Petelo watongwele Sala, mwanamukazhi wajinga wa buya muka Abalahama, ne kwamba’mba ‘wakokejile Abalahama, kasa amutela’mba, nkambo.’ Sala wakwashanga bingi mwatawanji wajinga na moyo wa kwakamwa Lesa, ye bapele mwingilo kwi Lesa wa kuya na kwingijila ku ntanda ingi. Sala washile bwikalo bwanji bwawama ne kubikatu bumi bwanji mu kizumba. (Ntendekelo 12:1, 10-13) Petelo wamutakaikile bingi Sala pa kwikala wa kumwenako wawama, amba: ‘Anweba pano ke muji baana banji, umvwe mwauba bulongo, ne kuleka kintu nangwa kimo kimubishe moyo ne.’—1 Petelo 3:6.

17. Mambo ka Petelo kyo alangulukijile’mba Abigaila ye wa kumwenako wawama banabakazhi bena Kilishitu ye bafwainwa kulonda?

¹⁷ Abigaila naye wajinga mwanamukazhi mukwabo wabujile moyo waketekejile mwi Lesa, kabiji naye bamulangulukilengapo kwi Petelo. ‘Wajinga na maana alumbuluka,’ bino mwata wanji Nabala “wajinga na muchima wakatazha ne byubilo byanji byajinga byatama.” Nabala byo akaine kukwasha Davida ne bantu banji, bakebele kumwipaya ne kisemi kyanji kyonse. Bino Abigaila wamwene mwakubila kuba’mba apulushe kisemi kyanji. Wanengezhezhe kajo ne kwikabika pa bambongolo ne kuya na kumutundaila Davida byo aishilenga na bantu banji saka bepanza. Byo amumwenetu Davida bebelwa, wafikenejiletu kwikepesha ne kuponena ku maulu anji ne kumusashijila amba abule kupelawizha kuba kyatama. Davida kyamwikele bingi ku muchima, ne kwamba’mba: ‘Atotwe Yehoba, Lesa wa Isalela, wajikukutuma ja lelo na kuntundaila,” ‘kabiji ne maana obe atotwe.’—1 Samwela 25:2-33.

18. Umvwe banabakazhi ke bebafwalame ku muntu ungi wabula mwina kwabo, bafwainwa kuvuluka kya kumwenako kya kwa ñanyi, kabiji mambo ka?

¹⁸ Kya kumwenako kikwabo kyawama banabakazhi kyo bafwainwa kumwenako ke kya mwanamukazhi wa kyanyike mwina Shulema wajinga wa kishinka kwi kafunga wamulayile kumusongola. Watwajijile kutemwa yewa kafunga nangwa kya kuba mfumu munonshi wakebele’mba amongole. Uno mwanamukazhi waambile butemwe bwanji bo atemenwe yewa nsongwalume kafunga amba: “Umvwale pa muchima wobe nobe shitampa wa jizhina, nangwa nobe kambalaminwe ka shitampa ko bavwala ku munwe; mambo butemwe bwakosa pamo nobe lufu . . . Mema avula kechi akonsha kwibuzhimañanya butemwe ne, nangwa muyulo kechi wakonsha kwibulobesha ne.” (Lwimbo wa Solomone 8:6, 7) Ne boba bonse baswa kwibasongola nabo batwajijilenga kwikala bakishinka ku banabalume babena kukeba kwibasongola kabiji bebanemekenga.

Mafunde Akwabo a Lesa

19, 20. (a) Ñanyi kishinka kyakonsha kulengela banabakazhi kunekenena bamwata wabo? (b) Ñanyi kya kumwenako banabakazhi kyo bafwainwa kulonda?

¹⁹ Kyapelako, akimonai byambo biji mu kinembelo kya uno mutwe wetu bya kuba’mba: “Anweba banabakazhi, nekenenai bamwata wenu.” (Efisesa 5:22) Mambo ka o kikebewa kunekenena? Kyepelo kyalondelapo kyaamba’mba: “Mambo mulume ye mutwe wa mukazhanji, byonka biji ne Kilishitu ye mutwe wa kipwilo.” Onkao mambo, banabakazhi batundaikwa amba: “Kipwilo byo kyamunekenena Kilishitu, byonkabyo ne banabakazhi nabo banekenene bamwata wabo mu byonse.”—Efisesa 5:23, 24, 33.

²⁰ Pa kuba’mba banabakazhi bakokele uno mukambizho, bafwainwa kufunda ne kulonda kya kumwenako kya kipwilo kya baana ba bwanga bashingwa ba kwa Kilishitu. Mwane tangai 2 Kolinda 11:23-28 ne kufunda byachinchikile umo wa mu kino kipwilo, aye mutumwa Paulo awo waikele wa kishinka ku Mutwe wanji, Yesu Kilishitu. Byonka byajinga Paulo, banabakazhi ne kipwilo kyonse bafwainwa kutwajijila na kukokela Yesu mu bukishinka. Banabakazhi bamwesha bukishinka bwabo kupichila mu kukokela bamwata wabo.

21. Bi ka byakonsha kutundaika banabakazhi kutwajijila na kunekenena bamwata wabo?

²¹ Nangwa kya kuba banabakazhi bavula lelo jino kechi bakonsha kutemwa kunekenena mutwe wabo ne, bino mwanamukazhi wa maana wayuka buwame buji mu kunekenena. Kya kumwenako, umvwe mwanamukazhi wanekenena bumutwe bwa mulume wabula mu lwitabilo mu mbaji yonse yakonsha kubula kulala mizhilo nangwa mafunde a Lesa, wakonsha ‘kupulusha mwata wanji.’ (1 Kolinda 7:13, 16) Kabiji wakonsha kwikala wa lusekelo pa kuyuka’mba waitabilwa kwi Yehoba Lesa kabiji ukamupesha pa kulonda kya kumwenako kya Mwananji ye atemwisha.

Nanchi Mukivuluka Nyi?

• Mambo ka o kyakonsha kushupila mukazhi kunemeka mwata wanji?

• Mambo ka o kyanemena kulangulukishapo pa kufuukula kwitaba nangwa kukana muntu wasolomoka’mba mwisongole?

• Yesu waikala byepi wa kumwenako banabakazhi, kabiji mfweto ka yakonsha kufuma mu kulondela kya kumwenako kyanji?

[Kipikichala pa peja 16]

Mambo ka o kyanemena kulangulukishapo pa kufuukula kwitaba nangwa kukana muntu wasolomoka’mba mwisongole?