‘Twalengwa Bakukumya’

“Nalengelwe wakatazha, wakukumya.”—SALAMO 139:14.

1. Mambo ka bantu ba maana kyo batakaikila Lesa pa bintu byawama biji mu ino ntanda?

MU INO ntanda muji bilengwa byawama bingi. Pano nga byaishileko byepi? Bamo baketekela’mba mukumbu ko aji, pano bino kechi batelapo Mulenga ne. Bakwabo nabo baketekela’mba kubula kwamba pe Mulenga kwakonshatu kwitulengela kubula kuyuka kwafuma bilengwa. Baketekela’mba bilengwa bya panopantanda byalengwa byakatazha, byakukumya, kabiji byawama bingi kya kuba’mba, kechi byakonsha kwikalakotu abyo bine kwa kubula wibilengele ne. Bantu bavula, kubikakotu ne bashayuka bamo ba bya sayansi bayuka’mba ino ntanda kuji Mulenga wa butemwe, wajimuka, kabiji wa bulume wiilengele.a

2. Ki ka kyamulengejile Davida kutotanga Yehoba?

² Mfumu Davida wa bena Isalela ba kala ye umo wasuminijilwe amba Mulenga wafwainwa kutotwa pa mambo a bilengwa byanji byawama. Nangwa kya kuba Davida wajingako kala kene sayansi saka ikyangye kufika palepa, wayukile’mba kuji bilengwa byawama bingi bya Lesa. Davida wafwainwetu kulanguluka pa mubiji wanji walengelwe mu jishinda ja kukumya na bulume bwa Lesa. Wanembele’mba: “Amiwa nkemubila sante; mambo nalengelwe wakatazha, wakukumya: Mingilo yenu yo yakukumya; kyo kyo ayukisha muchima wami bulongo.”—Salamo 139:14.

3, 4. Mambo ka o kyanemena atweba pa muntu pa muntu kulanguluka langulukangapo pa mingilo ya Yehoba?

³ Davida wajinga na luno luketekelo mambo a kulanguluka langulukishapo. Ne lelo jino, bintu bifunjishiwa mu masukulu ne byambiwa pa mwela byalengela bantu kubula kuyuka byo baishileko. Pa kuba’mba ne atweba twikale na lwitabilo byonka byajinga Davida, twafwainwa kulanguluka langulukishangapo. Kechi twafwainwa kuleka bakwetu saka betulangulukilako ne, kikatakata pa bintu byanema nabiji pa mambo a kwikalako kwa Mulenga wetu ne mingilo yanji.

⁴ Umvwe saka tulanguluka languluka pa mingilo ya Yehoba, lusanchilo lwetu pe aye lubayilako bingi, kabiji tukekala na luketekelo mu milaye yanji ya kulutwe. Kabiji kino kyakonsha kwitulengela kumuyuka bulongo Yehoba ne kumwingijilanga. Onkao mambo, twayai twisambe pa sayansi wa ano moba byo aitabizha byambo byaambile Davida amba ‘twalengwa bakukumya.’

Kukoma Kwetu mu Jishinda ja Kukumya

5, 6. (a) Atweba bonse twatendekele byepi kulengwa? (b) Mafyo etu engila mwingilo ka?

⁵ “Anweba mwalengele bya munda mwami: Mwannungakenye amiwa munda mwa bamama.” (Salamo 139:13) Atweba bonse twatendekele kulengwa munda mwa bainetu na kajiselo (cell) kacheche kakepesha kukila kamubulu kakachuchu. Kano konka kajiselo kacheche kalengelwe mu jishinda ja kukumya! Kakomenenga bingi lubilo. Byo mwapwishishetu bañondo babiji munda mwa bainenu, binungwa bikatampe bya mubiji wenu byonse byalengelwe. Kinungwa kimo ke mafyo. Byo mwasemenwe, mafyo enu akonsheshe kufumya biko ne mema amo ku mashi, ne kushamo kajo kakebewa mu mubiji. Umvwe mwi bakulumpe, mafyo enu onse abiji inge abena kwingilatu bulongo, afumya biko mu mubiji ne mema afika ku malita 6 mu mashi. Kino kyubiwatu mu maminiti 45!

⁶ Kabiji mafyo enu akwashako kuba’mba byonse biji mu mashi bikale bulongo ne kulengela mashi kwenda bulongo. Engilatu ne mingilo ikwabo yanema nabiji ya kwalula kajo kamo ke kengile mwingilo wa kukomesha bikupa, ne kukwashako kuba’mba maselo achila alengwenga mu bikupa. O ene mambo mafyo kyo atelelwa’mba “kinungwa kizhikijila mubiji yense.”b

7, 8. (a) Londololai bikoma mwana ukijitu munda mwainanji. (b) Mu ñanyi jishinda mwana ubena kukoma munda mo ‘alengwa munshi mwine ya ntanda’?

⁷ ‘Byo nabumbilwe mwafyamika, ne kulengwa munshi mwine ya ntanda, Mubiji wami kechi wafyamikile kuji anweba ne.’ (Salamo 139:15) Jiselo jitanshi jaabenepo, kabiji maselo akwabo alengelwe ne kutendeka kuvujilako. Monka mu kuya kwa kimye, maselo atendekele kwabenamo, amo aikele ke maselo a mishipashipa, maselo a misunyi, maselo a kikoba, ne akwabotu. Maselo a mutundutu umo ebungizhizhe pamo ne kwikala bibese byalengwa na maselo, kabiji bino bibese byo byalenga binungwa bya mubiji. Kya kumwenako, panyuma ya kupitapo milungu isatu kufuma paimichijile bainenu, bikupa bya mu mubiji wenu byatendekele kulengwa. Byo mwafikizhenga milungu itanu na ibiji, saka mwalepatu nobe masentimita 2.5, ko kuba’mba bikupa byonse 206 bikalapo na muntu wakoma byalengelwe byonse, nangwa kya kuba kechi byakosele ne.

⁸ Akuno kukoma mu jishinda ja kukumya kwaubiwenga saka mukijitu munda mwa bainenu, kafwako muntu nangwa umo wamwenengako ne, kyajingatu nobe mwazhikilwe munshi mwine ya ntanda. Ee, kafwako nangwa muntu umo uyuka byo tukoma ne. Kya kumwenako, ki ka kyalengejile amba maselo enu alengela kipasha apusanyenga amba ae maselo a ku bibye binungwa bya mubiji, ae nao ku binungwa bikwabo? Bashayuka ba bya sayansi bakonsha kuyuka, pano bino byonka byaambile Davida, Mulenga wetu Yehoba ye yenkatu wayukisha byo twalengwa.

9, 10. Kulengwa kwa binungwa bya mubiji ‘kwanembejilwe jimo’ byepi mu “buku” wa Lesa?

⁹ “Meso enu amwenejile jimo mubiji wami saka akyangye kulengwa, ne byonse bya mubiji wami byanembejilwe jimo mu buku wenu, Kabiji byayilenga na kulengwa pa juba pa juba, byo byakiji bifwako.” (Salamo 139:16) Jiselo jenu jitanshi kulengwa jajinga na byonse byakebewenga kuba’mba mubiji wenu yense alengwe. Luno lunengezho lo lwimukwashishe kuba’mba mukome munda mwa bainenu pa bañondo batanu na bana, kabiji ne kutwajijilatu na kukoma panyuma ya kusemwa ne kupitapo myaka kukila 20 kufika ne ku bukulumpe. Kino kyonse kimye kyo mwakomenenga, mubiji wenu waendelenga na kupimpulwa pimpulwa. Luno lonse lupimpu lwa mubiji lwaubiwenga na mambo a konkaka kajiselo katanshi kulengwa.

¹⁰ Davida kechi wayukilepo maselo ne maselo alengela kipasha ne, mambo kechi wajingapo na kiñambañamba kya kumwenako ne. Bino wayukishetu bulongo amba mubiji wanji walengelwe mu jishinda ja kukumya wamwesheshenga maana ajingapo pa kumulenga. Davida kampe wayukileko pacheche kaana byo kakoma munda. Kino kyamulengejile kulanguluka amba lupimpu lwa mubiji pa kukoma lwaubiwenga kwesakana na monka mo kyanengezhejilwe. Mu ñambilo ya kifwanyikizho, Davida walondolwele amba kuno kulengwa kwa mubiji ‘kwanembejilwe jimo’ mu “buku” wa Lesa.

11. Ki ka kyalengejile kuba’mba tumwekanenga byonka byo tuji?

¹¹ Lelo jino kyambiwa’mba mwekanyikilo yenu yo mwasenda ku bansemi nangwa ku bashakulu benu nabiji kimino kyenu, kilungi, meso, nsuki, ne bikwabotu byayukanyikilwe na mambo a maselo alengela kipasha. Jiselo jimo jimo ja mu mubiji wenu jiji na maselo avula bingi alengela kipasha, kabiji jiselo jimo jilengela kipasha jalengwa na Tubibese tucheche twa kajiselo (DNA). Kulengwa kwa mubiji wenu ‘kwanembwa’ mu tubibese Tucheche twa kajiselo (DNA). Kimye kyonse umvwe maselo enu aabanwapo ne kulenga maselo akwabo nangwa kupingizhapo oa afwa, ko kuba’mba Tubibese tucheche twa kajiselo to tulengela kuba’mba anweba mwikale bomi ne kumwekananga byonka byo muji. Mulenga wetu wa mwiulu kine uji bingi na bulume ne maana.

Milanguluko Yetu Yakukumya

12. Bantu bapusena mwepi na banyama?

¹² “Milanguluko yenu, anweba Lesa, kine byo yanema kwi amiwa, kingitu! Kine kuvula kwayo kwakatazha! Umvwe neibala yakila kuvula kwa musenga.” (Salamo 139:17, 18a) Banyama nabo balengwa bakukumya, kabiji bamo baji na bulume bwabulapo bantu. Bino Lesa wapele bantu maana akila a nyama uji yense. Buku umo waamba pa bya sayansi waamba’mba: “Byonkatu atweba bantu byo twipasha na bintu bikwabo mu mashinda avula, ne kupusana nako twapusana bingi mu milaka yo twamba ne byo tulanguluka. Kabiji twapusana bingi mu bintu byo tukeba kuba: Pano nga mibiji yetu yalengwa byepi? Twalengelwe byepi?” Ano o mepuzho alangulukilengapo ne Davida.

13. (a) Davida walangulukilenga byepi pa milanguluko ya Lesa? (b) Nga atweba twakonsha byepi kulonda byajinga Davida?

¹³ Kyakilamo kunema, atweba bantu twapusana bingi na banyama mambo tuji na bulume bwa kulanguluka pa milanguluko ya Lesa.c Buno bupe bwanema jo jishinda jimo jimwesha’mba twalengwa ‘mu kipasha kya Lesa.’ (Ntendekelo 1:27) Davida waingijishe bingi bulongo buno bupe. Walangulukilenga pa bintu byamwesheshenga’mba Lesa ko aji ne pa byubilo byawama byamweshiwe kupichila mu bintu biji panopantanda. Kabiji Davida wajinga ne na mabuku atanshi a Binembelo Byazhila, mwanembelwe byambo bya Lesa byaambilenga pe aye mwine Lesa ne pa mingilo yanji. Ano mabuku anembeshiwe na mupashi amukwashishe bingi Davida kumvwa mwatala milanguluko ya Lesa, byo aji, ne nkebelo yanji. Davida byo alangulukilenga pa Binembelo, pa bilengwa, ne pa bintu byo amubijilenga Lesa, byamulengejile kutota Mulenga wanji.

Bintu Byavwangwa mu Kwikala na Lwitabilo

14. Mambo ka o twafwainwa kubula kuyuka bintu byonse pe Lesa pa kuba’mba twitabile mwi aye?

¹⁴ Davida byo alangulukilenga pa bilengwa ne pa Binembelo, wayukile’mba kechi kyakonsheka kumvwisha mwatala maana ne bulume bwa Lesa bonse ne. (Salamo 139:6) Ne atweba byo byo kiji. Kechi tukomvwisha mwatala bintu byonse byalenga Lesa ne. (Musapwishi 3:11; 8:17) Pano bino Lesa ‘wamwesha’ maana avula aji mu Binembelo ne mu bilengwa pa kuba’mba aba bakeba kufunda bukine betabile na mambo a bintu bijiko.—Loma 1:19, 20; Bahebelu 11:1, 3.

15. Londololai mwakwatankena lwitabilo ne bulunda bwetu na Lesa.

¹⁵ Kwikala na lwitabilo kechi kilumbulula kuyukatu amba bumi ne ino ntanda byalengelwe na muntu wajimuka ne. Kikebewa ne kuketekela mwi Yehoba Lesa kuba’mba ke muntu ukeba atweba kumuyuka ne kwikala balunda nanji ba pa muchima. (Yakoba 4:8) Twakonsha kulanguluka pa muntu byo aketekela bashanji kya kine. Umvwe muntu wazhinauka’mba bashobe kuba bakukwasha mu bimye bya malwa ne, kuba wamushinawina amba bashobe wibaketekela bingi umvwe kafwako bishinka byakonsha kukulengela kwibaketekela ne. Pano bino umvwe pajipo bishinka byamwesha amba bashobe kine bakonsha kukukwasha, wakonsha kusumininwa’mba kine bakakukwasha. Popamotu ne atweba tuketekela mwi Yehoba kupichila mu kufunda Binembelo, kulanguluka languluka pa bilengwa byanji, ne byo etukwasha umvwe twa mulomba. Kitulengela kukeba kufunjilapo ne bintu bikwabo pe aye, ne kumutotanga kimye kyonse mu butemwe ne mu kwipana. Ino yo nkebelo yawama atweba bonse yo twafwainwa kufikizha.—Efisesa 5:1, 2.

Londelainga Lutangijilo lwa Mulenga Wetu

16. Twakonsha kufunjilako ka ku bulunda bwa pa muchima bwajinga pe Davida ne Yehoba?

¹⁶ “Muntaletale, anweba Lesa, muyuke muchima wami: Ngesekai, muyuke milanguluko yami: Mumone kana muji jishinda ja bubi mwi amiwa, Ne kuntangijila mu jishinda ja myaka.” (Salamo 139:23, 24) Davida wayukile’mba Yehoba wamuyukijile jimo kufumatu ku lusuki kufika ne ku jiina, ko kuba’mba milanguluko yanji, byo aambanga ne kuba byayukanyikilwe kwi Mulenga wanji. (Salamo 139:1-12; Bahebelu 4:13) Bulunda bwawama Davida bo ajinga nabo ne Lesa bwamulengejile kwiumvwa wazhikijilwa, byonkatu mwana mucheche byo eumvwa kuzhikijilwa umvwe bamulela ku bansemi yanji. Davida wanemekele bingi bulunda bwanji na Yehoba ne kwingila na ngovu kwibulama bulongo kupichila mu kulanguluka languluka pa mingilo ya Yehoba ne kulomba kwi aye. Masalamo avula anembelwe na Davida kuvwangakotu ne Salamo 139 ke milombelo yaimbilwe mu bunyimbo. Ne atweba umvwe saka tulanguluka langulukapo ne kulomba, twakonsha kufwenya kwipi ne Yehoba.

17. (a) Mambo ka Davida kyo akebejile amba Yehoba apime muchima wanji? (b) Jishinda jo twingijishishamo lūsa lwetu lwa kwifuukwila bintu jalamata byepi bwikalo bwetu?

¹⁷ Byo twalengwa mu kipasha kya Lesa, tuji na lūsa lwa kwifuukwila bintu. Twakonsha kufuukulapo kuba byawama nangwa byatama. Pano bino tuketotolwela nangwa kya kuba tuji na lūsa lwa kwifuukwila bintu. Davida kechi wakebele kwikala pamo na babi ne. (Salamo 139:19-22) Kechi wakebele kuba bintu byatama ne. Davida byo alangulukile langulukilenga pa maana a Yehoba, wipelwile ne kulomba kwi Lesa amba amupimepime mukachi kanji ne kumutangijila mu jishinda jiya ku bumi. Mizhilo ya Lesa yalamatatu uji yense. Onkao mambo ne atweba twafwainwa kufuukulanga bintu byawama. Yehoba witukambizha atweba bonse kumukokela. Umvwe saka tuba bino, twitabilwa kwi aye ne kumwenamo mfweto. (Yoano 12:50; 1 Timoti 4:8) Kwenda na Yehoba pa juba pa juba kwitulengela kwikala batekanya, nangwa kya kuba tubena kupita mu makatazho akilamo kutama.—Filipai 4:6, 7.

Londelainga Mulenga Wetu Wawama

18. Davida byo apwishishe kulanguluka languluka pa bilengwa, wapezhezheko’mba ka?

¹⁸ Davida byo akijingatu mwanyike, javula wayanga na kufunga mikooko. Mikooko yanji inge keije munyemvu, naye waikalangako na kimye kya kutala mwiulu. Kimye kya bufuku, Davida walangulukanga pa bukata bwa mwiulu ne byo bulumbulula. Davida wanembele’mba: ‘Bya mwiulu byamba mambo a lukumo lwa Lesa; Ne jiulu najo jimwesha mingilo ya maboko anji. Juba ne juba jamba ne kwamba, kabiji bufuku ne bufuku busolola maana.’ (Salamo 19:1, 2) Davida wayukile’mba wafwainwe kukeba yewa walengele bintu byonse byawama ne kumulondela. Ne atweba twafwainwa kuba byonkabye.

19. Ñanyi lufunjisho banyike ne bakulumpe lo bakonsha kufunjilako pa kuyuka’mba ‘twalengwa bakukumya’?

¹⁹ Davida wajinga wa kumwenako wawama bingi. Kino kyalengejile ne mwananji Solomone kwingijisha lujimuno lwanji ku bakyanyike amba: “Sa uvuluka Mulenga wobe mu moba a bwanyike bobe . . . Akamwai Lesa ne kulama mikambizho yanji; mambo kyo kyonka kyafwainwa kuba bantu.” (Musapwishi 12:1, 13) Davida byo akijingatu mwanyike, wayukile’mba ‘walengelwe wakukumya.’ Kino kyamulengejile kumwenamo mfweto mu bwikalo bwanji bonse. Umvwe ne atweba, banyike ne bakulumpe, saka tutota ne kwingijila Mulenga wetu, ko kuba’mba bwikalo bwetu luno ne kimye kya kulutwe bukekala bwanengela. Baibolo walaya boba bafwenya kwipi na Yehoba ne kulondela mashinda anji aoloka amba: “Bakapanganga bipangwa mu bukote bwabo: Bakayula na mema saka batalalatu, Mu kumwesha’mba, Yehoba ye waoloka.” (Salamo 92:14, 15) Kabiji tukekala na luketekelo lwa kwiyowa bintu byawama bya Mulenga wetu myaka ne myaka.

[Tubyambo twa mushi]

Mwakonsha Kulumbulula Nyi?

• Nkomeno ya Kaana munda imwesha byepi amba ‘twalengwa bakukumya’?

• Mambo ka o twafwainwa kulangulukilanga pa milanguluko ya Yehoba?

• Lwitabilo lwetu ne bulunda bwetu na Yehoba byakwatankana byepi?

[Kipikichala pa peja 17]

Kana ka kiji munda ya inanji: Lennart Nilsson

[Kipikichala pa peja 17]

Mwana byo akoma munda mwainanji ulondelatu byonka byo kyanengezhewa jimo