‘Ilamai Ku Lunkumbwa Lonse’
“Bumi bwa muntu kechi buji mu kuvula kwa bintu byo anonka ne.”—LUKA 12:15.
1, 2. (a) Bantu lelo jino batemwa ka, kabiji bakeba kuba ka? (b) Bino byubilo byakonsha kwitulamata byepi?
BANTU bavula balanguluka’mba muntu waikala bulongo nangwa ukazhikijilwa kulutwe na lwendo ke yewa uji na mali, bipe, watumbalala, wingila nkito ya kufola muzema wa mali, kabiji uji na kisemi. Kyamwekanatu patoka’mba mu byalo binonshi ne biyanji, bantu bavula batemwatu kuta muchima pa bintu bya ku mubiji ne kukeba kwikala bulongo. Pano bino bumupashi bwabo bubena kuyatu panshi nyekenyeke.
2 Abino byo byaambijile jimo Baibolo amba: “Mu moba akapelako kukeya bimye byakatazha. Mambo bantu bakekala ba kwitemwa abo bene, ba kutemwa mali, . . . ba kutemwa bya lusangajiko, ne kutemwa Lesa ne; kasa baji na kipashañanotu kya munema wa kunemeka Lesa, kabiji bulume bwa ao munema bebukana.” (2 Timoti 3:1-5) Bena Kilishitu ba kine byo bekala na bantu ba uno mutundu kimye kyonse, bapita mu lukatazho lwabaya bingi lwa kukeba kulangulukanga ne kwikala bwikalo bwikelamo bano bantu. Ki ka kyakonsha kwitukwasha kuba’mba ‘tubulenga kwipashañanya’ na ba panopantanda?—Loma 12:2.
3. Ñanyi lujimuno lwaambile Yesu lo twaya twisambepo?
3 Yesu Kilishitu byo aji “ntangi ne kalumbulula wa lwitabilo lwetu,” witufunjisha bintu byanema bingi. (Bahebelu 12:2) Kimye kimo Yesu kyo aambilenga ku jibumba pa bintu bya ku mupashi, mwanamulume umo wachibikizhe mwisambo ne kwamba’mba: “Mufunjishi, ambilai mulongo wami twabane nanji bya buswanyi.” Yesu wapaine lujimuno lwanema bingi ku yewa mwanamulume pamo ne bantu bonse batelekelengako. Wibajimwine kubula kwikala na lunkumbwa, kabiji watwajijile na kwamba luno lujimuno kupichila mu kwingijisha kishimpi. Ne atweba twafwainwa kumvwa byaambile Yesu joja juba ne kumona byo twakonsha kumwenamo mu kwingijisha luno lujimuno mu bwikalo bwetu.—Luka 12:13-21.
Kwipuzha Kwabula Kufwainwa
4. Mambo ka o kyabujile kufwainwa awa mwanamulume kuchibikizha byaambilenga Yesu?
4 Awa mwanamulume saka akyangye kwipuzha, Yesu patanshi wakyambilenga ku baana banji ba bwanga ne ku bantutu bakwabo pa mambo a kubula kwikala bakamfutumfutu. Waambilenga ne pa mambo a kumwitabila Mwana muntu, ne pa kulomba bukwasho bwa mupashi wazhila. (Luka 12:1-12) Kya kine, ino ke mitwe yanema bingi baana ba bwanga yo bafwainwe kulondela. Nangwa byonkabyo, Yesu byo aambilenga jashi janema, mwanamulume umo wafikenejiletu kuchibikizha jashi ne kwipuzha Yesu kuba’mba achibe mambo a mu kisemi kitobweshenga pa mambo a bintu bya ku mubiji. Pano bino, ku kino kyaubiwe twakonsha kufunjilako lufunjisho lwanema bingi.
5. Abya bintu byaipwizhe yewa mwanamulume byamwesheshenga amba wajinga muntu wa mutundu ka?
5 Kyambiwa’mba, “byubilo bya muntu javula biyukanyikilwa ku byo abena kulanguluka kimye kyo abena kuteleka ku byambo bya Lesa.” Kampe kimye Yesu kyo aambilenga pa bintu byanema bya ku mupashi, awa mwanamulume wafwainwa walangulukilenga pa byo akonsheshe kuba pa kuba’mba ekalepo na bintu bya ku mubiji. Kikale wajinga na bishinka bya kine byafwainwe kumulengela kwikala na byobya bintu bya ku mubiji bya buswanyi nangwa ne, kechi kyaambiwapo ne. Kampe wakebelengatu kweseka Yesu ne byo ajinga nchibamambo wawama kuba’mba achibilenga bantu mambo. (Isaya 11:3, 4; Mateo 22:16) Pano bino monse mo kyakonsheshe kwikela, bwipuzho bwaipwizhe yewa mwanamulume bwamwesheshenga amba wajinga na lukatazho, mambo kechi wanemekele bintu bya ku mupashi ne. Nanchi kino kechi kyafwainwa kwitulengela kwipesa pesa atweba bene nenyi? Kya kumwenako, kimye kyo tuji ku kupwila kwa bwina Kilishitu, kyapela bingi kutendeka kulanguluka pa bintu bikwabo, nangwa kulanguluka pa byo tusa kuba kimye kikwabo. Mu kifulo kya kulangulukanga bino, twafwainwatu kuta muchima ku bibena kwambiwa, ne kumonapo mashinda amo mo twakonsha kwingijisha byobyo bishinka pa kuba’mba tuwamishe bulunda bwetu na Shetu wa mwiulu aye Yehoba Lesa, ne na bena Kilishitu bakwetu.—Salamo 22:22; Mako 4:24.
6. Mambo ka Yesu o abujile kuba byaipwizhe yewa mwanamulume?
6 Yesu kechi waubile byobya byaipwizhe yewa mwanamulume ne. Aye wamwambijiletu’mba: “Obewa muntu, ñanyi wantongola kwimuchibila mambo, nangwa kwabanya bintu kwi anweba?” (Luka 12:14) Mu bino byambo byo aambile, Yesu watazhizhenga ku kintu kyayukile bantu, mambo kwesakana na Mizhilo ya Mosesa, bamitonyi ba mu yoya mizhi bo batongwelwe kuchiba mambo a uno mutundu. (Mpitulukilo ya mu mizhilo 16:18-20; 21:15-17; Luta 4:1, 2) Yesu wateletu muchima ku bintu byanema, ko kuba’mba kusapwila mambo a Bufumu ne kufunjisha bantu kuba’mba bayuke kyaswa muchima wa Lesa. (Yoano 18:37) Kupichila mu kulondela kya kumwenako kya kwa Yesu, ne atweba twafwainwa kumona’mba mu kifulo kya kulabikwa na bintu byatutu, twafwainwa kwingijisha kimye kyetu ne bulume bwetu kusapwila mambo awama ne ‘kwibasambisha ba mu mikoka yonse ya bantu kwaluka ke baana ba bwanga.’—Mateo 24:14; 28:19.
Jimukai Kuchina Mwakeya Kwikala na Lunkumbwa
7. Ñanyi kintu Yesu kyo amwene mu yewa muntu?
7 Yesu byo ayukanga byajinga mukachi ka michima ya bantu, wayukile’mba kwajinga kintu kyanema bingi kyalengejile yewa mwanamulume kwipuzha Yesu kuba’mba obe bintu byabujile kumulamata. Onkao mambo, mu kifulo kya kukanatu kuba byaipwizhe yewa muntu, Yesu wamwene kine kintu kyalengejile, kepo aambile’mba: “Tekanyai, ilamai ku kwikumbwa konse: mambo bumi bwa muntu kechi buji mu kuvula kwa bintu byo anonka ne.”—Luka 12:15.
8. Lunkumbwa lo lu ka, kabiji lwakonsha kulengela muntu kuba ka?
8 Lunkumbwa kechi ke kukebatu kwikala na mali nangwa na bintu bibena kukebewa kwingijishiwa bulongo ne. Kilumbulula kukeba kwikala na muchima wa kukebesha bunonshi nangwa bipe, nangwa kukeba kwikala na bintu bijipo na muntu mukwabo. Ke kukeba kwikala na muzema wa bintu kwa kubula kutondwa ne, kampe ne byobyo bintu byo abena kukeba bya muntu mukwabo. Ne kine kintu kyo abena kwibikebela ke kya kubatu’mba kikulu nji nabyo, kwa kubula kuyuka ne byo bisakukwasha bantu bakwabo ne. Muntu uji na lunkumbwa ubatu saka alanguluka pa bintu byo akeba kwikala nabyo, kabiji umwesha ino milanguluko mu byubilo byo oba kya kuba byaalukatu ke kalesa. Vulukai byaambile mutumwa Paulo amba muntu wa lunkumbwa ujitu pamo na upopwela bankishi awo ukabula kutwela mu Bufumu bwa Lesa.—Efisesa 5:5; Kolose 3:5.
9. Ñanyi mashinda akonsha kwikala a lunkumbwa? Ambai bya kumwenako bimo.
9 Yesu wajimwine bantu kuba’mba ‘belame ku lunkumbwa lonse.’ Lunkumbwa lubiwa mu mashinda avula bingi. Pa Mikambizho Jikumi, mukambizho wapelako watongolapo bintu bimo, amba: “Kukumbwa nzubo ya mukwenu ne. Kukumbwa muka mukwenu ne, nangwa wa mwingilo wanji wa mulume, nangwa wa mukazhi, nangwa ñombe wanji nangwa mbongolo wanji, nangwa kintu kya byepi kya mukwenu ne.” (Kulupuka 20:17) Mu Baibolo muji bya kumwenako byavula bingi bya bantu balengele mambo a bulala na mambotu a kukumbwapo kintu kimo. Satana ye wajinga mutanshi kukumbwa kintu kyabujile kyanji ne. Wakumbilwe lukumo, buneme, ne bulume, bintu byafwainwatu kwikala bya Yehoba kwapwa. (Lumwekesho 4:11) Evwa wakumbilwe kuba’mba etangijilenga, kabiji kujimbaikwa kwanji kwalengejile bantu bonse kwikala bandengamambo ne kufwa. (Ntendekelo 3:4-7) Bandemona nabo bajinga bamalaika “babujilwe kulama bukulumpe bwabo bene, kabiji balekele bwikalo bwabo bene” na mambotu a kubula kutondwa. (Yuda 6; Ntendekelo 6:2) Kabiji langulukai ne pe Balamu, Akana, Gehazi, ne Yudasa Isakaliota. Mu kifulo kya kutondwa na bintu byo bajinga nabyo mu bwikalo, balekele bintu bya ku mubiji kwibalengela kubula kwingijisha bulongo bifulo byabo. Kino kibaletejile malwa akabotoka ne lonaiko.
10. Twafwainwa ‘kutekanya’ byepi byonka byajimwine Yesu?
10 Kyawama bingi kuba’mba Yesu watendekele kwamba pa lujimuno lwa kubula kwikala na lunkumbwa na byambo bya kuba’mba “Tekanyai”! Mambo ka? Mambo kyapela bingi muntu kumona mukwabo amba uji na lunkumbwa, bino aye mwine kwimona amba uji nalo ne. Pano bino mutumwa Paulo waambile’mba: “kutemwa mali ye muzhazhi wa misango yonse ya bubi.” (1 Timoti 6:9, 10) Mwana wa bwanga Yakoba naye walondolwele amba lwiso “pa kwimita, lusema bundengamambo.” (Yakoba 1:15) Kwesakana na lujimuno lwapaine Yesu, ne atweba twafwainwa ‘kutekanya,’ kechi twafwainwa kumonanga bakwetu amba bo baji na lunkumbwa ne, bino twafwainwa kwipesa pesanga atweba bene ne kumona bintu byo twatapo muchima pa kuba’mba ‘twilame ku lunkumbwa lonse.’
Kwikala na Muzema wa Bintu
11, 12. (a) Ñanyi lujimuno Yesu lo aambile pa mambo a kubula kwikala na lunkumbwa? (b) Mambo ka o twafwainwa kumvwina lujimuno lwa kwa Yesu?
11 Kabiji kuji ne kishinka kikwabo kyafwainwa kwitulengela kubula kwikala na lunkumbwa. Akimonai jibiji byambo byo aambile Yesu amba: “Bumi bwa muntu kechi buji mu kuvula kwa bintu byo anonka ne.” (Luka 12:15) Abino byambo bikebewa kulangulukishapo bingi mu ino ntanda muji bantu bakebesha kwikala na bintu bya ku mubiji kabiji bamba’mba muntu wakonsha kwikala na lusekelo umvwe uji na bintu byavula. Yesu waambilenga amba bwikalo bwa lusekelo kechi bufuma mu kwikala na bintu bya ku mubiji ne, nangwa bivulepotu byepi.
12 Nangwa byonkabyo, bamo bakonsha kwamba’mba abo bubela. Bakonsha kulanguluka’mba bintu bya ku mubiji bilengela bwikalo kuwama ne kwitobwela, onkao mambo kino kyawama. Kino kibalengela kuzokwelamo ne jino na kukeba makito akonsha kwibalengela kwikala na bintu byonse byawama ne biñambañamba bya malaichi byo bakomoka. Balanguluka’mba bino bintu bikebalengela kwikala bwikalo bwa kwitobwela. Pano bino mu kulanguluka bino, bakankalwa kubila mwaambijile Yesu.
13. Ñanyi jishinda jawama kwikelamo na bumi ne na bintu bya ku mubiji?
13 Mu kifulo kya kulangulukanga amba kana kyawama kwikala na bintu byavula bya ku mubiji nangwa ne, Yesu waambile amba bwikalo bwa muntu kechi buji mu “kuvula kwa bintu byo anonka ne,” ko kuba’mba bintu byo aji nabyo kala. Atweba bonse twayuka’mba pa kuba’mba tulame bumi bwetu, kechi kikebewa kwikala na bintu byavula ne. Kikebewatu kwikala na kajo kaesakana, bya kuvwala, ne nzubo mwa kulaala. Banonshi baji bingi na bino bintu byavula, bino bayanji bashupikwa bingi pa kubatu’mba bekale na bintu byo bakajilwa. Nangwa byonkabyo, kechi pajipo ne lupusano ne, umvwe bonse bafwa, byonse bikalatu ke byatu. (Musapwishi 9:5, 6) Onkao mambo, pa kuba’mba bwikalo buwame ne kunema, kechi amba kana muntu waikala na bintu ne. Kino kishinka kyakonsha kumvwanyikisha bulongo mo kyatala umvwe twamona bwikalo bo aambilengapo Yesu.
14. Twakonsha kufunjilako ka ku kyambo kya “bumi” kitanwa mu jishimikila ja mu Baibolo?
14 Yesu byo aambile’mba, “bumi bwa muntu kechi buji mu kuvula kwa bintu byo anonka ne,” kyambo kyo aingijishe pano kya kuba amba “bumi” mu Mambo awama anembelwe na Luka (mu Kingiliki amba, zo·eʹ) kechi kyatala ku bwikalo bwa muntu ne, bino kyatala ku bwine bumi.a Yesu waambilenga’mba, kikale twi banonshi nangwa bayanji, kikale twikala bwikalo bwa kwitobwela nangwa ne, kechi tuyuka myaka yo tukekala nangwa kuyuka kana tukekala ba bumi kesha ne. Mu Jashi janji ja pa Mutumba, Yesu waambile’mba: “Ñanyi mukwenu pa kubambisha muchima ukonsha kwinungako nangwa kacheche ku kimino kyanji?” (Mateo 6:27) Baibolo waambatu patoka amba, Yehoba bunke ye “nsulo ya bumi,” kabiji ye yenka wakonsha kupana “bumi, bonkabwa bwa kine kine,” nangwa amba “bumi bwa myaka,” ku bantu ba kishinka, kikale mwiulu nangwa panopantanda.—Salamo 36:9; 1 Timoti 6:12, 19.
15. Mambo ka bantu bavula kyo baketekela mu bintu bya ku mubiji?
15 Byambo byaambile Yesu bimwesha byo kyapela bantu kubula kuyuka bumi byo buji. Kikale banonshi nangwa bayanji, bantu bonse ke bambulwakoloka kabiji bonse kibamwekela ku mpelo ke kimotu. Mosesa waambile’mba: “Kikonkwanyi kya myaka yetu yo myaka makumi atanu na abiji, Kabiji kana na mambo a kukosa ke myaka makumi atanu na asatu; Nangwa byonkabyo aya yo betotelamo yo ya lumanamo ne bulanda; Mambo ipwatu bukiji, ke tuye ne kuya.” (Salamo 90:10; Yoba 14:1, 2; 1 Petelo 1:24) Na mambo a kino, bantu babula kwikala balunda bawama na Lesa javula bekala na kisela kya kuba’mba “tuje ne kutoma, mambo kesha tukafwa,” byonka byaambilepo mutumwa Paulo. (1 Kolinda 15:32) Bakwabo nabo byo bayuka’mba bwikalo ke bwa ka kimyetu kacheche, kabiji kechi bayuka kilondelapo ne, beseka kukeba luzhikijilo ne bukose mu bintu bya ku mubiji. Kampe balanguluka’mba umvwe baikala na bintu byavula bya ku mubiji, kikalengela bwikalo bwabo kuzhikijilwa. Kino kibalengela kwingila na ngovu kuba’mba bekale na muzema wa bunonshi ne bintutu bikwabo, kuba’mba bino byo byafwainwa kwibazhikijila ne kwibaletela lusekelo.—Salamo 49:6, 11, 12.
Kimye kya Kulutwe Kyawama
16. Pa ka pabula kwimena munema wa kine mu bwikalo?
16 Kyakonsha kwikala kya kine kuba’mba bwikalo bwawama, ko kuba’mba, kwikala na kajo kavula, bya kuvwala, nzubo ikatampe, ne bintutu bikwabo byawama byakonsha kulengela bwikalo kuwama, ne kwikala na muchi wawama wakonsha kunungako myaka icheche ku bwikalo bwa muntu. Nangwa byonkabyo, nanchi bwikalo bwa uno mutundu kine bo bwawama bwakonsha kuzhikijilañana nyi? Kya kine, munema wa muntu kechi uyukanyikilwa ku myaka yo akonsha kwikala nangwa bintu bya ku mubiji byo akonsha kwikala nabyo ne. Mutumwa Paulo waambilepo bubi buji mu kukinka manungo mu bino bintu. Wanembele kwi Timoti amba: “Wibakambizhe banonshi ba panopantanda amba, kechi bekale na muchima wa kwitumbijika ne, nangwa kuketekela bunonshi bwa kubulwa ne mwa kwibuketekejila ne, kana mwi Lesa, ye witupa byavujisha bya mu bintu byonse, amba basekele monka.”—1 Timoti 6:17.
17, 18. (a) Ñanyi bya kumwenako byanema byo twafwainwa kulonda byaamba pa bintu bya ku mubiji? (b) Ñanyi kishimpi kyaambile Yesu kikambiwapo mu mutwe walondelapo?
17 Kuketekela mu bunonshi kyo kyatutu, mambo kilondelapo ‘kechi kiyukanyikwa ne.’ Mushakulu Yoba wajinga bingi munonshi, bino malwa byo apulumukiletu, bunonshi bwanji kechi bwamukwashishe ne, bwazhiiletu nobe mu kukopa kwa jiso. Bulunda bwanji bwakosa na Lesa bo bwamulamawizhizhe mu meseko onse ne mu lumanamo. (Yoba 1:1, 3, 20-22) Abalahama naye bunonshi bo ajinga nabo kechi bwamulengejile kukana mwingilo wakosa wamupele Yehoba ne, kabiji wapeshiwe bingi mambo waishile kwikala “shanja mikoka yavula.” (Ntendekelo 12:1, 4; 17:4-6) Twafwainwa kulondela bino bya kumwenako byanema, ne bya kumwenakotu bikwabo. Atweba bonse banyike ne bakulumpe twafwainwa kwibenkabenka pa muntu pa muntu ne kumona bintu byanema mu bwikalo bwetu, kabiji ne bintu byo twaketekela.—Efisesa 5:10; Filipai 1:10.
18 Byambo bichechetu Yesu byo aambile pa mambo a lunkumbwa kabiji ne byo twafwainwa kumonanga bumi byanema bingi, kabiji muji lufunjisho lwabaya bingi. Nangwa byonkabyo, Yesu wajinga na mafunde akwabo, kabiji watwajijile na kushimikizha jishimikila janema bingi jaambilenga pa munonshi wakosama. Kino kishimpi kyanema byepi mu bwikalo bwetu lelo jino, kabiji twakonsha kufunjilako ka? Mutwe walondelapo wakumbula.
[Tubyambo twa mushi]
a Kyambo kikwabo kya Kingiliki kyatuntululwa’mba “bumi” ke biʹ·os. Dikishonale umo waamba’mba kyambo kya biʹ·os kilumbulula “kimye nangwa myaka yaikala muntu,” kabiji kilumbulula “ngikelo ya muntu.”—Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words.
Musakukumbula’mba Ka?
• Twakonsha kufunjilako ka kwi Yesu byo akaine kuba byaipwizhe yewa mwanamulume wajinga mu jibumba?
• Mambo ka o twafwainwa kubula kwikala na lunkumbwa, kabiji twakonsha kuba byepi kino?
• Mambo ka bumi bwa muntu kyo bwabujila kwikela mu bintu byo aji nabyo?
• Ki ka kyakonsha kulengela bumi kuwama ne kuzhikijilwa?
[Kipikichala pa peja 25]
Mambo ka Yesu kyo abujijile kuba byaipwizhe yewa mwanamulume?
[Kipikichala pa peja 25]
Lunkumbwa lwakonsha kuleta malwa