Bumfumu Bwa Yehoba Ne Bufumu Bwa Lesa
“Bukata, ne bulume, ne lukumo, ne lushinjilo, ne buneme, byo byenu anweba Yehoba . . . bufumu nabo bo bwenu, anweba Yehoba.”—1 BYAMBO BYA MOBA 29:11.
1. Mambo ka Yehoba kyo afwainwa kwikela kalama wa ntanda yonse?
“YEHOBA waikajika jitanda janji mwiulu; Ne bufumu bwanji buji pa bonse.” (Salamo 103:19) Bino byambo, byaambile nyimbi wa masalamo byamwesheshenga bukine bwanema kutazha ku bukalama. Yehoba Lesa byo aji Mulenga, ye yenkatu wafwainwa kwikala kalama wa ntanda yonse.
2. Danyela walondolwele byepi kimwesho kya bukalama bwa Yehoba mwiulu?
2 Pa kuba’mba muntu ekale mfumu, kwafwainwa kwikalako bangikazhi. Patanshi, Yehoba waikele kalama pa bilengwa byanji bya ku mupashi byo alengele aye mwine, ko kuba’mba mutanshi kulengwa wajinga Mwananji ye atemwisha, apa bino ne biumbi bya bamalaika. (Kolose 1:15-17) Byo papichile kimye kyabaya, ngauzhi Danyela wajinga na jishuko ja kumonako jitanda ja bukalama bwa Yehoba. Wapaine sawakya wa kuba’mba: “Byo natajilenga batujile matanda ne umo, yenkaye Wa-kala-kene, waikajile pa jitanda janji. . . . kiumbi kya biumbi bamwingijilenga, ne biumbi jikumi bya biumbi jikumi baimene ku meso anji.” (Danyela 7:9, 10) Yehoba wa myaka ne myaka, “yenkaye Wa-kala-kene,” ye wajinga kalama wa kisemi kyanji kikatampe kyalumbuluka kya bilengwa bya ku mupashi, abyo ‘byamwingijilenga’ kwesakana na mwayila kyaswa muchima wanji.—Salamo 103:20, 21.
3. Bufumu bwa kwa Yehoba bwafikile byepi ku bilengwa biji mu jiulu?
3 Kyapeleleko, Yehoba wabayisheko bufumu bwanji byo alengele jiulu ne bintu byapusana pusana bijimo, kuvwangakotu ne ntanda. (Yoba 38:4, 7) Ku muntu ubena kwibimwena panopantanda, bilengwa bya mwiulu byenda mundonda uba nobe kafwako wibitangijila ne. Pano bino, nyimbi wa masalamo waambile’mba: “Aye [Yehoba] wakambizhizhe ne kulengwa byalengelwe. Kabiji wibikajikile ke bya myaka ne myaka: Aye wapaine muzhilo kechi akapite ne.” (Salamo 148:5, 6) Kufumatu ne kala, Yehoba walaminenga ne kutangijila bingila bilengwa byanji bya ku mupashi ne bilengwa biji mu jiulu.—Nehemiya 9:6.
4. Yehoba ulama byepi bantu banji?
4 Lesa waikele kalama ne ku bamulume ne mukazhi batanshi bo alengele. Kununga pa kwibapa bintu byonse bikebewa pa kwikala bwikalo bwalumbuluka kabiji bwa lusekelo, Yehoba wibapele bukulumpe bwa pa bilengwa byonse bya panopantanda. (Ntendekelo 1:26-28; 2:8, 9) Kyamwekeshatu patoka kuba’mba Yehoba kechi ulamatu bantu mu jishinda jawama jonka ne, bino upana mushingi ne munema ku bangikazhi banji. Ba Adama ne Evwa bajinga na jishuko ja kwikala myaka ne myaka mu muzhi wa paladisa, kikulutu inge baji batwajijile na kukokela bumfumu bwa kwa Yehoba.—Ntendekelo 2:15-17.
5. Twakonsha kwambapo’mba ka pa bukalama bwa kwa Yehoba?
5 Ki ka kyo twakonsha kupwisha mu michima yetu pa bino byonse? Kya kutendekelapo, pa myaka yonse yapitapo Yehoba ye mfumu wa bilengwa byanji byonse. Kya bubiji, bukalama bwa kwa Lesa bwawama kabiji bwa mushingi. Kyapelako, umvwe ke tukokele ne kutundaika bukalama bwanji kikafumamo ke mapesho a myaka ne myaka. O ene mambo Mfumu Davida wa bena Isalela bakukala kyo aambijile amba: “Bukata, ne bulume, ne lukumo, ne lushinjilo, ne buneme, byo byenu anweba Yehoba; mambo byonse biji mwiulu ne biji pano pa ntanda byo byenu; bufumu nabo bo bwenu, anweba Yehoba, kabiji anweba mwatumbijikwa ke mwine, peulu ya byonse.”—1 Byambo bya Moba 29:11.
Mambo ka Bufumu bwa Lesa kyo Bukebewa?
6. Bumfumu bwa Lesa ne Bufumu bwa Lesa biji byepi pamo?
6 Yehoba byo aji Nkambo walengele bintu byonse, kimye kyonse wingijisha bulume bwanji, pano mambo ka a kukebela Bufumu bwa Lesa? Mfumu javula wingijisha ngovu yanji kupichila mu kabungwe katala pa bangikazhi banji. Onkao mambo, Bufumu bwa Lesa jo jishinda Lesa jo engijishishamo Bumfumu bwanji mu kulaminamo bilengwa byanji byonse.
7. Mambo ka Yehoba kyo aalwijile bukalama bwanji?
7 Yehoba walaminenga mu mashinda apusana pusana ne mu bimye byapusana pusana. Waishile kwalula jishinda jo alaminamo kwesakana na kintu kyaubiwe. Kino kyaubiwe kimye kilengwa kya ku mupashi kitelwa amba Satana byo kyasatukijile Lesa ne kongola ba Adama ne Evwa kusatukila bukalama bwa Yehoba. Buno bunsatuki bwavwangilemo kuzhinauka bumfumu bwa Lesa. Mu ñanyi jishinda? Kupichila mu kwambila Evwa amba ‘kechi ukafwa ne’ umvwe waja ku kipangwa kya muzhilo. Satana waambile amba Yehoba wa bubela, ko kuba’mba kechi wakishinka ne. Satana watwajijile kwambila Evwa amba: “Mambo Lesa wayuka’mba mu juba jo mukajako, meso enu akalaba; kabiji mukekala pamo nobe Lesa mwine ne kuyuka byawama ne byatama.” Satana waambilenga amba ba Adama ne Evwa bafwanyijile kuba bulongo umvwe balengulula mukambizho wa Lesa ne kwiubilanga bintu mu lwabo bene. (Ntendekelo 3:1-6) Kuno kwajinga kulukuka bukalama bwa kwa Yehoba kwakubula kupita mu mbaji. Yehoba inge waubilepo byepi?
8, 9. (a) Inge mfumu wa panopantanda bamusatukila ku bangikazhi banji ubapo byepi? (b) Yehoba waubilepo byepi pa bunsatuki bwaubiwe mu bujimi bwa Edena?
8 Ki ka kyo twakonsha kuketekela mfumu kuba umvwe mu muzhi wanji muji bangikazhi basatukila bufumu bwanji? Aba bayuka bya mpito bakonsha kuvuluka bimye bya uno mutundu. Mu kifulo kya kulubakotu, javula kalama nangwa mfumu wawama wakonsha kutotolwesha bansatuki, ne kwibafwisha na mambo. Apa bino mfumu wakonsha kutongolapo kitumbafumo kufomona bukaji bwa bansatuki ne kubwezha mutende. Popamotu, ne Yehoba naye wamwesheshe amba watako maana ku kyaubiwe kimye kyo afwishishe bansatuki na mambo kwa kubula kutaya kimye. Waambijile ba Adama ne Evwa amba bupe bwa bumi bwa myaka ne myaka kechi bwi bafwainwa ne, kabiji wibafumishe ne mu bujimi bwa Edena.—Ntendekelo 3:16-19, 22-24.
9 Pa kuchibila mambo Satana, Yehoba wapimpwile jishinda ja kulaminamo, jino jo jishinda jo aingijishe ku kubwezhezhamo mutende mu kyalo kyanji kyonse. Yehoba waambile kwi Satana amba: “Kabiji nkalenga obewa ne mwanamukazhi ke muji ba mulwanyi na mulwanyi, kabiji nkalengela lukunwa wobe ne lukunwa wanji nabo ke ba mulwanyi na mulwanyi. Kabiji aye ukafumpa mutwe wobe, ne obewa ukafumpa kashiko kanji.” (Ntendekelo 3:15, NW) Ne mu jino jishinda Yehoba wasolwele nkebelo yanji pa kupa bulume “lukunwa” amba ye ukonauna Satana ne nzhita yanji pamo ne kuyukanyikisha amba aye ye yenka wafwainwa kulama bulongo.—Salamo 2:7-9; 110:1, 2.
10. (a) ‘Lukunwa’ waishile kwikala ke ka? (b) Paulo waambilepo’mba ka pa kufikizhiwa kwa bungauzhi butanshi?
10 Awa ‘lukunwa’ waishile kwikala Yesu Kilishitu, pamo na jibumba ja bakalama jiikajila. Bonse pamo balenga bufumu bwa Bumesiasa bwa Lesa. (Danyela 7:13, 14, 27; Mateo 19:28; Luka 12:32; 22:28-30) Nangwa byonkabyo, abino byonse kechi byaishile kuyukanyikwa ponkapotu ne. Ee, buno bungauzhi butanshi bwajinga kintu “kyafyamika kyafyamikile myaka ne myaka ya kala ne kala.” (Loma 16:25) Pa myaka yavula, bantu ba bukishinka batongelenga bingi kumona kuyukanyikwa kwa “akya kyafyamika” ne kufikizhiwa kwa bungauzhi butanshi bwa kutumbijika jizhina ja Yehoba.—Loma 8:19-21.
“Akya Kyafyamika” Kyatendekele Kusololwa
11. Yehoba wasolwele ka kwi Abalahama?
11 Mukuya kwa moba, Yehoba watendekele kusolola bintu bimo bya “akya kyafyamika kya bufumu bwa Lesa.” (Mako 4:11) Ku muntu umo ko aishile kuba bino ke kwi Abalahama, awo watelwanga’mba “mulunda na Lesa.” (Yakoba 2:23) Yehoba walayile Abalahama amba “nkakwalula ke mukoka mukatampe.” Palutwe kacheche, Yehoba wabujile Abalahama amba: “Bamfumu nabo bakafumanga mwi obewa” kabiji “monka mu ba mu kisemi kyobe [lukunwa obe] mo mo bakashukilwa ba mu mikoka yonse.”—Ntendekelo 12:2, 3; 17:6; 22:17, 18.
12. Lukunwa wa kwa Satana waishile kwimwesha byepi panyuma ya Muyulo?
12 Abalahama saka akyangye kwikalako, kwajinga bantu baesekele kwikala bakalama ne kwikala bunkambo pa bantu bakwabo. Kya kumwenako, kutazha kwi Nimalode, munkana wa kwa Nowa awo wayile bingi nkuwa, Baibolo waamba amba: “Ye waalukile ke kikakashi pano pa ntanda. Aye wajinga kibinda wa bukikakashi ku meso a Yehoba.” (Ntendekelo 10:8, 9) Kwakubula nangwa kuzhinauka, Nimalode ne bakwabo bantu bebikile pa bukalama, Satana ye wibatangijilenga. Bano bantu kubikapotu ne bebatundaikilenga, bonse baishile kwikala ke lukunwa wa kwa Satana.—1 Yoano 5:19.
13. Bungauzhi ka bwaambile Yehoba kupichila mwi Yakoba?
13 Nangwa kya kuba Satana wibikileko na kuvuzha bakalama ba bantu, Yehoba watwajijiletu na nkebelo yanji. Kupichila mwi Yakoba munkana wa kwa Abalahama, Yehoba waambile’mba: “Ndondo ya bufumu kechi ikafumamo mu Yuda ne, nangwa kamama ka bundamakyalo kechi kakafume ku maulu anji ne, kana Shilo waiya; kabiji aye, mikoka ya bantu ikamukokelanga.” (Ntendekelo 49:10) Kyambo kya “Shilo” kilumbulula amba “Ye Iye,” nangwa’mba “Aye Mwine Mwinabo.” Ee, bino byambo bya bungauzhi bimwesha’mba kuji umo uji na nsambu ya kutambula “Ndondo ya bufumu,” nangwa’mba bumfumu, “ne kamama ka bundamakyalo,” nangwa’mba bukalama pa “mikoka ya bantu” bonse. Nanchi uno ukekala ñanyi?
“Kana Shilo Waiya”
14. Lulayañano ka Yehoba lo alayañene ne Davida?
14 Kafunga aye Davida mwana Yese, ye mutanshi watongwelwe na Yehoba kufuma mu bisaka bya bena Yuda amba ekale mfumu pa bantu ba Lesa.a (1 Samwela 16:1-13) Nangwa kya kuba Davida walengele mambo ne kuba bilubo, Yehoba wamubijile bibusa na mambo a kwikala wakishinka ku bumfumu bwa Yehoba. Yehoba walayañene ne Davida kutazha ku bungauzhi bwa mu bujimi bwa Edena amba: “Amiwa nkaswanyikapo mwanobe, ye ukasema obe mwine, ne amiwa nkekajika bufumu bwanji.” Kino kyavwangilemo ne bantu bakwabo, kechi mwana Davida yenkatu aye Solomone wamuswaine ne, mambo mulaye waambile amba: “Amiwa nkejikajikisha jitanda ja bufumu bwanji myaka ne myaka.” Lulayañano lwa kwa Davida lwamwesheshetu patoka amba mukuya kwa moba ‘lukunwa’ ukeya kupichila mu kikota kya bufumu bwa kwa Davida.—2 Samwela 7:12, 13.
15. Mambo ka bufumu bwa bena Yuda kyo twafwainwa kwibumwena amba bwaimenejilengako bufumu bwa Lesa?
15 Bamfumu bavula batendekejile pe Davida, kabiji bashingilwenga manyi azhila na ñanga mukatampe. Mu jojo jishinda bano bamfumu bonse bakonsheshe kutelwanga’mba bashingwa nangwa’mba bamesiasa. (1 Samwela 16:13; 2 Samwela 2:4; 5:3; 1 Bamfumu 1:39) Bano bamfumu baikalanga pa jitanda ja bufumu bwa Yehoba ne kwikala ke bamfumu ba Yehoba mu Yelusalema. (2 Byambo bya Moba 9:8) Mu jino jishinda bufumu bwa bena Yuda bwaimenejilengako bufumu bwa Yehoba.
16. Ki ka kyafuminemo mu bukalama bwa bamfumu ba bena Yuda?
16 Umvwe mfumu ne bangikazhi banji bakokela bumfumu bwa kwa Yehoba, Wibalamawizhanga ne kwibapesha. Mu kimye kya bukalama bwa kwa Solomone bantu baikele bingi bulongo mu mutende, ne kino kyafwanyikizhenga bikekala bukalama bwa Bufumu bwa Yehoba kimye Satana kyo bakamufumyapo kikupu ne kutumbijika bumfumu bwa Yehoba. (1 Bamfumu 4:20, 25) Kya bulandatu ke kya kuba’mba bamfumu bavula ba mu kikota kya kwa Davida bakankelwe kwikela monka mwayila mizhilo ya Yehoba, kabiji ne bantu nabo batendekele kupopwela bankishi ne kuba bintu byatama. Kyapeleleko, Yehoba waswishishe bena Babilona konauna bufumu mu 607 B.C.E. Satana wamwekele nobe washindañana byo aesekele kutamisha bukalama bwa kwa Yehoba.
17. Ki ka kimwesha’mba Yehoba ukiji na bulume nangwa kya kuba’mba kikota kya bufumu bwa kwa Davida kyazhiyile?
17 Kuzhiya kwa kikota kya bufumu bwa Davida ne kushinjiwa kutanshi kwa bufumu bwa bena Isalela bwa kukabeta ka ku buyeke kwapaine kiyukilo kya kuba’mba Yehoba kechi wajinga na lūsa lwa kulama, nangwa amba wakankelwe kulama bulongo bantu ne, pano bino, bya malwa byaishileko na mambo a kwa Satana ne bantu bene balekele kulondela Lesa. (Byambo bya Mana 16:25; Yelemiya 10:23) Yehoba wamwesheshe’mba wakijinga na bulume bwa kulama, byo aambile kupichila mwi ngauzhi Ezikyo amba: “Fumyako kitebo ne kabondo biji ku mutwe wobe. . . . Nkebonauna, nkebonauna, amiwa nkebonauna, kechi bukekalapo jibiji ne, kana mwine mwinabo waiya, ne amiwa nkamupabo.” (Ezikyo 21:26, 27) Bino byambo bimwesha kuba amba “wa mu kisemi” nangwa amba lukunwa Walaiwe “mwine mwinabo,” ukeya.
18. Byambo ka malaika Ngabaliela byo aambile kwi Maliya?
18 Akitwayai tumone byaubiwe mu mwaka wa 2 B.C.E. Malaika Ngabaliela bamutumine kwi Maliya, kamwale wa ku Nazala ukyangye kusambakanapo na mwanamulume ne, muzhi wa mu Ngalilea ku kabeta ka ku buyeke bwa Pelisitina. Waambile amba: “Tala, ukemita mwana munda, ukasema mwana wa mulume, ukamutumba jizhina’mba, Yesu. Aye ukekala ke mukatampe, kabiji ukatelwa’mba Mwana wa Mwine Wakila: kabiji Nkambo Lesa ukamupa jitanda ja bufumu ja shanji Davida: aye ukekala mfumu mu kisaka kya kwa Yakoba myaka yonsetu; ne bufumu bwanji kechi bukapwa ne.”—Luka 1:31-33.
19. Kimye ka kya bintu byawama kyafwenya kala pepi?
19 Kimye kya kusolola “akya kyafyamika” kyafwenyenye pepi. Mwine mwinabo walayiwe “wa mu kisemi” wajinga pepi na kufika. (Ngalatiya 4:4; 1 Timoti 3:16) Bakamufumpa ku kashiko kwi Satana. Bino aye “wa mu kisemi,” ukafumpa Satana ku mutwe, kabiji ne kumonauna kuvwangakotu ne boba bamutundaika. Yesu Kilishitu ukamwesha kuba’mba bufumu bwa Lesa bwabwezha bulongo bintu byonse byaonauna Satana kabiji ne bumfumu bwa Yehoba bukatumbijikwa. (Bahebelu 2:14; 1 Yoano 3:8) Yesu ukengila byepi uno mwingilo? Kya kumwenako ka Yesu kyo etushijile amba tulondenga? Mutwe walondelapo wakumbula ano mepuzho?
[Tubyambo twa mushi]
a Saulo, ye wajinga mfumu mutanshi wa bena Isalela wasajilwe na Lesa, kufuma mu kisaka kya bena Benjamina.—1 Samwela 9:15, 16; 10:1.
Mwakonsha Kulumbulula Nyi?
• Ki ka kyalengela Yehoba kwikala mfumu wa bintu byonse?
• Mambo ka Yehoba kyo abikijileko bufumu?
• Yehoba watendekele byepi kusolola “akya kyafyamika”?
• Ki ka kimwesha’mba Yehoba ukiji na bulume nangwa kya kuba’mba kikota kya bufumu bwa kwa Davida kyazhiyile?
[Kipikichala pa peja 5]
Bintu ka byaambile Yehoba kupichila mwi Abalahama?
[Kipikichala pa peja 7]
Mambo ka kuzhiyila kwa kikota kya bufumu bwa kwa Davida o kubujila kumwesha amba Yehoba wakankelwe bukalama bwanji?