Nanchi Kwilenga Kwa Bilengwa Abyo Bine Kwakwatankana na Byamba Baibolo Nyi?

NANCHI kyakonsheka kuba’mba Lesa waingijishe kwaluka kwa bintu kuba’mba alenge bantu kufuma ku banyama nyi? Nanchi Lesa wakambizhe biishi kwaluka ke masabi bino masabi nao aaluka ke banyama ba pa mema ne ba mungye kuba’mba mu kuya kwa kimye mapombo aluke ke bantu nyi? Bashayuka bamo ba bya sayansi ne bantangi ba bupopweshi, bamba’mba baketekela mu lufunjisho lwa kuba’mba bilengwa bilengeletu abyo bine kabiji ne mu byaamba Baibolo. Bamba’mba bintu byanembwa mu buku wa mu Baibolo wa Ntendekelo ke bya kufwanyikizhatu. Kampe mwakilangulukapo ne kala’mba, ‘Nanchi lufunjisho lwa kuba’mba bantu bafumine ku banyama lwakwatankana na byaamba Baibolo nyi?’

Kyanema bingi kuyuka ko twafumine mambo kitulengela kuyuka byo tuji, ko tubena kuya kabiji ne byo twafwainwa kwikalanga. Umvwe twayuka kwafumine bantu, po po twakonsha kumvwisha kyalengela Lesa kuswisha buyanji kabiji ne byo akeba bantu kukekala mu kimye kya kulutwe. Inge twabula kushiinwa’mba Lesa ye Mulenga wetu, kuba twaikala na bulunda bwawama ne aye ne. Onkao mambo, twayai tubalaule Baibolo byo aamba pa mambo a kwafumine bantu, bwikalo bwabo bwa pa kino kimye kabiji ne byo bakekala mu kimye kya kulutwe. Apa bino tumone kana lufunjisho lwa kuba’mba bilengwa bilengeletu abyo bine umvwe lwakwatankana na byaamba Baibolo nyi, nangwa ne.

Kimye kyo Kwakijingatu Muntu Umo

Bantu baitabila mu lufunjisho lwa kuba’mba bilengwa bilengeletu abyo bine javula bamba’mba banyama bayilenga na kwaluka pachepache kwikala ke bantu, kabiji bakwabo nabo bakana’mba kechi kwajingapotu nangwa muntu umo ne. Pano bino, Baibolo kechi byo byo aamba ne. Aye waamba’mba twafumine ku muntu umo, aye Adama. Jishimikila ja mu Baibolo jaamba kuba’mba Adama wajinga muntu wa kine. Baibolo witubula jizhina ja mukazhanji ne mazhina a baana banji bamo. Witubulatu byonse byo aubile, byo aambile, myaka yo aikajile kabiji ne kimye kyo afwile. Yesu kechi wamwene jino jishimikila kwikala nobe kishimitu kya kubula bantu babula kufunda ne. Byo aambilenga ku bantangi ba bupopweshi bafunjile bingi, waambile’mba: “Kechi mwatangilepo’mba, Aye wibalengele ku ntendekelo, wibalengele mwanamulume ne mwanamukazhi” nenyi? (Mateo 19:3-5) Kepo Yesu aambile byambo byaambiwe pe Adama ne Evwa byanembwa mu Ntendekelo 2:24.

Nembi wa Baibolo kabiji munembeshi wa bya mpito aye Luka waambile pe Adama amba wajinga muntu wa kine byonka byajinga Yesu. Luka walondolwele kisemi kya Yesu byo kyajinga kutendekela ku muntu wapeleleko kufika ne ku muntu mutanshi aye Adama. (Luka 3:23-38) Kabiji mutumwa Paulo naye byo aambilenga ku jibumba ja bantu mwajinga ne batemwamaana bafunjile bingi mu masukulu a Bangiliki ayile bingi nkuwa. Wibabujile’mba: ‘Lesa, yenkaye walengele ntanda ne byonsetu bijimo . . . walengele ku umo mikoka yonse ya bantu, kwikala panopantanda ponse.’ (Byubilo 17:24-26) Baibolo waambatu patoka’mba twafuminetu ku ‘muntu umo.’ Nanchi bintu byaamba Baibolo pa mambo a bwikalo bo aikelangamo muntu mu ntendekelo byakwatankana na lufunjisho lwa kuba’mba bilengwa bilengeletu abyo bine nyi?

Muntu byo Afumine ku Bulumbuluke

Kwesakana na byaamba Baibolo, Yehoba walengele muntu mutanshi saalumbuluka. Kechi kyakonsheka Lesa kulenga bintu byabula kulumbuluka ne. Jishimikila ja lulengelo jaamba’mba: “Lesa walengele bantu mu kipasha kyanji . . . Kabiji Lesa wibimwene byonsetu byo alengele, kabiji byonsetu byaji byawamishatu.” (Ntendekelo 1:27, 31) Nanchi muntu walumbuluka uji byepi?

Muntu walumbuluka uji na lūsa lwa kwifuukwila bintu kabiji uji ne na bulume bwa kulonda bulongo byubilo bya Lesa kwa kubula lukatazho. Baibolo waamba’mba: “Lesa walengele bantu baoloka, bino abo bene monka mu bujimuku bwabo bakebakeba mashinda angi avula.” (Musapwishi 7:29) Adama wafuukwilepo kusatukila Lesa. Kupichila mu bunsatuki bwanji, Adama walekele kwikala walumbuluka ne baana banji pamo. Muntu byo alekele kwikala walumbuluka kitulengela kumvwisha ene mambo o tukankelwa javula kuba bintu bulongo nangwa kya kuba tukeba kuba kintu kyawama. Mutumwa Paulo wanembele’mba: “Pakuba akya kyo nguba kechi nekiyuka ne: mambo akya kyo nsaka, kechi mbenakwikyuba ne; kabiji akya kyo nashikwa, kyo kyo nguba.”—Loma 7:15.

Kwesakana na byaamba Baibolo, muntu walumbuluka wikala myaka ne myaka na butuntulu bwa mubiji bwawama. Ku bintu Lesa byo aambile kwi Adama kyamweshatu patoka kuba’mba umvwe wabujile kusatukila Lesa, inge kechi wafwile ne. (Ntendekelo 2:16, 17; 3:22, 23) Umvwe muntu wabelabelanga nangwa kwikala na muteeto wa kusatuka, Yehoba inge kechi waambile pa kumulenga amba “byawamishatu” ne. Nangwa kya kuba mubiji wa muntu walengwa mu jishinda ja kukumya, kubula kulumbuluka kyo kine kintu kimulengela kwikala na bulema ne bikola. Onkao mambo, lufunjisho lwa kuba’mba bilengwa bilengeletu abyo bine lwapusana na byaamba Baibolo. Luno lufunjisho lumwesha’mba bantu ke banyama babena kuya na kuwaminako, bino Baibolo aye wamwesha’mba bantu ke baana bafumine ku muntu walumbuluka babena kuya na kutaminako.

Mulanguluko wa kuba’mba Lesa wakambizhe bilengwa kwilengatu abyo bine kuba’mba kufume bantu, kechi wakwatankana na byaamba Baibolo pa mambo a Lesa byo aji ne. Umvwe Lesa wakambizhe bilengwa kwilengatu abyo bine, kyakonsha kulumbulula’mba ye walengejile bantu kuba’mba bekalenga byonka byo babena kwikala luno mu bwikalo bwa kubelabela ne kuyanda. Pano bino, Baibolo waamba pe Lesa amba: ‘Aye Jibwe, mingilo yanji yalumbulukatu; mambo mashinda anji onse o aoloka. Ye Lesa wakishinka wabula bubi, aye ye waoloka ne kuluñama. Bamuba byatamishatu, pano kechi bakiji baana banji ne, mambo a bulema bwabo.’ (Mpitulukilo ya mu mizhilo 32:4, 5) Onkao mambo, buyanji bwa bantu bo babena kuyanda lelo jino kechi bwaiyako na mambo a kuba’mba Lesa wakambizhe’mba bintu bilengengatu abyo bine ne. Bwaiyako na mambo a kuba’mba muntu umo wasatukijile Lesa ne kwilengela aye mwine ne baana banji kwikala ke bambulwakoloka. Pano byo twisambapo kala pe Adama, twayai twisambepo ne pe Yesu. Nanchi lufunjisho lwa kuba’mba bilengwa bilengelengatu abyo bine lwakwatankana na byaamba Baibolo pe Yesu nyi?

Nanchi Mwakonsha Kuketekela mu Lufunjisho lwa Kuba’mba Bilengwa Bilengeletu Abyo Bine ne mu Bwina Kilishitu Nyi?

“Kilishitu witufwijile ku mambo etu.” Kampe byonka byo mwayuka, ano ke mafunjisho amo atanshi a bwina Kilishitu. (1 Kolinda 15:3; 1 Petelo 3:18) Pa kuba’mba tumvwishe lupusano luji pakachi ka lufunjisho lwa kuba’mba bilengwa bilengeletu abyo bine ne bibye byambo, patanshi twafwainwa kukyumvwisha ene mambo Baibolo o etutelela’mba twibambulwakoloka kabiji ne bundengamambo kyo buba kwi atweba.

Atweba bonse twibandengamambo mu mulanguluko wa kuba’mba kechi twakonsha kulondela bulongo byubilo byawama bya Lesa nabiji butemwe ne bololoke bwanji ne. Onkao mambo, Baibolo waamba’mba: “Bonse balenga mambo, kabiji bapelelelatu ne kufika ku lukumo lwa Lesa ne.” (Loma 3:23) Baibolo ufunjisha’mba bundengamambo bo bulengela lufu. Kabiji 1 Kolinda 15:56 waamba’mba, “Lumuna wa lufu bo bundengamambo.” Kabiji bundengamambo bo twaswana nabo bobulengela bikola. Yesu wamwesheshe kuba’mba kafwapo lupusano pakachi ka bikola ne bundengamambo bwetu ne. Waambijile muntu wa kalepu amba, “Mambo enu alekelwa,” ne uno mwanamulume wabukilwe ne kubukwa.—Mateo 9:2-7.

Nga lufu lwa Yesu lwitukwasha byepi? Baibolo wapusanya Adama ne Yesu amba: “Mo bafwila bonse mwi Adama, mo monka mo bakamwena bumi bonse mwi Kilishitu.” (1 Kolinda 15:22) Kupichila mu kupana bumi bwanji, Yesu wapaine kintu kyakebewenga kufuta pa bundengamambo bo twaswana kufuma kwi Adama. Mu jino jishinda, bonse baitabila mwi Yesu ne kumukokela bakatambula bumi bwa myaka bo aonawine Adama.—Yoano 3:16; Loma 6:23.

Abya pano ka mwamona kuba’mba lufunjisho lwa kuba’mba bilengwa bilengeletu abyo bine lwapusana na bwina Kilishitu nenyi? Umvwe tubena kukizhinauka’mba ‘bonse babena kufwila mwi Adama,’ twakonsha kuketekala byepi amba ‘bonse bakamwena bumi mwi Kilishitu’?

Ene Mambo Lufunjisho lwa Kuba’mba Bilengwa Bilengeletu Abyo Bine o Lukebwila Bantu

Baibolo wasolola ene mambo lufunjisho nabiji lwa kuba’mba bilengwa bilengeletu abyo bine o lukebwila bantu. Waamba’mba: “Kimye kikeya kyo bakabula kuswa mafunjisho alumbuluka; bino byo baji na matwi ababana, bakevujishisha abo bene bafunjishi ba monka mwayila bya kusakasaka byabo, kabiji bakafutulwila matwi abo kungi kufuma ku bya bukine, ne kusendukila ku bishimitu.” (2 Timoti 4:3, 4) Nangwa kya kuba, lufunjisho lwa kuba’mba bilengwa bilengeletu abyo bine javula lwaambiwa mu ñambilo ya busayansi, ke lufunjisho lwa bupopweshi. Lufunjisha jishinda ja bumi byo bwafwainwa kumonwa kabiji ne ja kumulangulukilamo Lesa. Luno lufunjisho longola bingi bantu bakeba kwiubila bya kusakasaka abo bene. Bantu bavula baitabila mu luno lufunjisho baamba ne kuba’mba baitabila ne mwi Lesa. Nangwa byonkabyo, bamona nobe kijitu bulongo kulanguluka’mba Lesa kechi ye walengele bintu ne, utalapotu pa byubilo bya bantu kabiji kechi ukebachibila mambo ne. Ke lufunjisho lwananamika bantu.

Bantu baitabila mu lufunjisho lwa kuba’mba bilengwa bilengeletu abyo bine javula kechi baji na bishinka ne, bambatu “mwayila bya kusakasaka byabo”—kampe na mambo a kusaka’mba betabilwe ku bantu ba bya sayansi baitabila mu luno lufunjisho. Shayuka wa bya sayansi aye Michael Behe, watayile myaka yavula na kufunda pa maselo a mu mubiji walumbulwile’mba aba bafunjisha pa kwaluka kwa maselo kechi bajipo na bishinka bya kumwesha’mba bintu byo bamba bya kine ne. Nanchi kwilenga kwa bintu abyo bine kwakonsha kutendekela pa tuno tubibese tucheche nyi? Uno shayuka wanembele’mba “kwaluka kwa tubibese tucheche kwikala ke kintu kingi kechi kwayilamo na byaamba sayansi” ne. “Kechi kujipo buku wa bya sayansi—magazini aji onse nangwa mabuku—alumbulula’mba tubibese tucheche twaalukile ato twine kufuma mu kintu kimo kuya mu kikwabo ne, kabiji kechi kyaubiwapo kala ne. . . . Lufunjisho lwa kwa Darwin lwa kuba’mba tubibese tucheche twaalukilenga ato twine kufuma mu kintu kimo kuya mu kikwabo ke ñambilotu ya mwenga.”

Umvwe bantu baitabila mu lufunjisho lwa kuba’mba bilengwa bilengeletu abyo bine kechi baji na bishinka bya kulumbulwilamo luno lufunjisho ne, mambo ka o bakoselako na kwilutundaika? Behe walondolola’mba: “Bantu bavula, kuvwangakotu ne bashayuka bene ba bya sayansi, kechi bakeba kuswatu’mba kuji walengele bino bintu byonse ne.”

Lufunjisho lwa kuba’mba bilengwa bilengeletu abyo bine lukebula bingi bantangi ba bupopweshi bakeba kwimwesha bene’mba ba maana. Bajitu pamo nobe boba mutumwa Paulo bo atongola mu nkalata yanji yo anembejile bena Kilishitu mu Loma. Paulo wanembele’mba: ‘Akya kyayukanyika kya Lesa kyamweka mu michima yabo . . . Mambo byanji bibula kumweka byamwekesha ne ku ntendekelo ya panopantanda, kasa bimweka monka mu byo alengele, bo bulume bwanji bwa myaka ne buLesa bwanji; amba, bulaka bwibashinke: mambo pa kumuyuka Lesa, kechi bamutumbijikile buLesa ne, nangwa kupika sante ne; kabiji baalukile ke batu mu milanguluko yabo, ne michima yabo yabula maana yafichile bwi. Byo betotele bene amba twi ba maana, baalukile ke bakosama.’ (Loma 1:19-22) Mwakonsha kuchinuzhuka byepi kubula kujimbaikwa na bafunjishi ba bubela?

Kwikala na Bishiino bya Kwikela na Lwitabilo mwi Mulenga

Baibolo waambishapo bingi pa buneme bwa kwikala na bishiino byo alumbulula lwitabilo byo luji. Waamba’mba: “Lwitabilo lo luketekelo lwa kine lwa kukamona byaketekelwa, ko kuyuka mu muchima’mba, abya bibula kumweka ko biji.” (Bahebelu 11:1) Lwitabilo lwa kine mwi Lesa lwafwainwa kwimena pa bishiino bimwesha’mba Mulenga kine ko aji. Baibolo wamwesha ko mwakonsha kutana bino bishiino.

Nembi wanembeleko Baibolo watangijilwe na mupashi aye Davida wanembele’mba: “Amiwa nkemubila sante; mambo nalengelwe wakatazha, wakukumya.” (Salamo 139:14) Kwikalako na kimye kya kulanguluka pa mubiji wetu byo alengwa wa kukumya ne bintutu bikwabo byumi kwitulengela kwikala na munema ne moyo wa kwakamwa pa kumona maana a Mulenga wetu. Bibese byonse bya mubiji bingijila pamo kuba’mba twikale bomi, byalengwa bingi bulongo. Kabiji kulengwa konse kumwesha kiyukilo kya kuba’mba bintu byatanchikwa monka mo byafwainwa. Davida wanembele’mba: “Bya mwiulu byamba mambo a lukumo lwa Lesa; ne jiulu najo jimwesha mingilo ya maboko anji.”—Salamo 19:1.

Mu Baibolo muji bishiino byavula bingi bya kuyukilako’mba Mulenga ko aji. Kwikalako na kimye kya kubalaula lukwatankano lwa mabuku 66 ajimo, buneme bwa mizhilo ya byubilo byawama ne kubalaula kufikizhiwa kwa bungauzhi, kukemulengela kwikala na bishiino byavula bya kuba’mba Mulenga ye mwine mwina ye. Kumvwisha mafunjisho a mu Baibolo kukemupa luketekelo lwa kuba’mba Baibolo kine Mambo a Mulenga. Kya kumwenako, umvwe mwaumvwisha mafunjisho a mu Baibolo nabiji a pa mambo a kyalengela buyanji kwikalako, Bufumu bwa Lesa, kimye kya kulutwe kya bantu, kabiji ne jishinda ja kutainamo lusekelo, mukamona maana a Lesa. Mukeumvwa byonka biumvwine Paulo wanembele’mba: ‘Mamā byo byazhika bunonshi, ne maana, ne kuyukisha kwa Lesa! ne buchibamambo bwanji byo bwabula kukonsheka kuyukanyika, ne mashinda anji nao byo abula kukonsheka kwialondalonda!’—Loma 11:33.

Byo mubalaulanga bino biyukilo ne lwitabilo lwenu byo lubayilangako, mukashiinwa’mba umvwe ke mutange Baibolo, ko kuba’mba mubena kuteleka ku mwine Mulenga. Waamba’mba: “Yami nalengele ntanda ne kulengelapo bantu; onka ano maboko ami o atanyikile jiulu; ne byonse bijimo yami nebikambizhizhe.” (Isaya 45:12) Ee kine, kechi mukapulwilamotu mabula pa kwibikako kuyuka anwe bene amba Yehoba ye Mulenga wa bintu byonse ne.

[[Mabulañano pa peja 14]

Mutumwa Paulo wabujile Bangiliki bafunjile bingi amba: ‘Lesa . . . walengele ku muntu umo mikoka ya bantu’

[[Mabulañano pa peja 15]

Lufunjisho lwa kuba’mba bilengwa bilengeletu abyo bine lumwesha’mba bantu ke banyama babena kuya na kuwaminako. Baibolo umwesha’mba bantu ke baana bafumine ku muntu walumbuluka babena kuya na kutaminako

[[Mabulañano pa peja 16]

“Kwaluka kwa tubibese tucheche kwikala ke kintu kingi kechi kwayilamo na byaamba sayansi ne”

[[Mabulañano pa peja 17]

Ndengelo ya kukumya ya bintu byumi itulengela kwikala na munema ne moyo wa kumwakamwa Mulenga wetu