Mambo a Yehoba o Omi
Bishinka Bikatampe Kufuma mu Nkalata ya kwa Yakoba ne mu Makalata a kwa Petelo
BYO papichile myaka pepi nobe 30 panyuma ya Pentekosita mu 33 C.E., mwana wa bwanga Yakoba, wajinga nkasa Yesu, wanembejile nkalata “mikoka jikumi na ibiji” ya bena Isalela ba ku mupashi. (Yako. 1:1) Nkebelo ine yajinga ya kwibasashijila kwikala na lwitabilo lwakosa ne kuchinchika umvwe ke bapite mu meseko. Kabiji wibanembejile ne mafunde a kwibololako pa mambo a byubilo byatama byatendekele kubiwa mu bipwilo.
Bufumu Bukatampe bwa bena Loma saka bukyangye kutendeka mukwekele wa kwa Nero wa kumanyikañana mu 64 C.E., mutumwa Petelo wanembejile bena Kilishitu nkalata yanji itanshi, ne kwibatundaika kwimana saka bakosa mu lwitabilo. Mu nkalata yanji ya bubiji yo anembele panyumatu ya kunemba itanshi, Petelo watundaikile bakwabo ba mu lwitabilo kuteshako muchima ku mambo a Lesa, kabiji wibajimwineko ne pa mambo a kwiya kwa juba ja Yehoba. Ee kine, twakonsha kumwenamo bingi mu kuteshako muchima ku byambo bya mu nkalata ya kwa Yakoba ne makalata a kwa Petelo.—Hebe. 4:12.
LESA UPANA MAANA KU BOBA ‘BEPUZHA MU LWITABILO’
Yakoba wanembele’mba: “Watokwa awa muntu watekanya mu lweseko; mambo pa kulumbuluka ne kwitabilwa, ukatambula munchinya wa bumi.” Yehoba upana maana akebewa kuchinchikilamo makatazho ku boba ‘bepuzha mu lwitabilo.’—Yako. 1:5-8, 12.
Kabiji lwitabilo ne maana bikebewa bingi kwikala na boba beya ‘kwikala bafunjishi’ mu kipwilo. Panyuma ya kulumbulula’mba lujimi ke “kintu kicheche kya mu mubiji” kyakonsha ‘kubipisha mubiji yense,’ Yakoba wajimunañanako ne pa mambo a miteeto imo ya ba panopantanda yakonsha konauna bulunda bwa muntu ne Lesa. Kabiji waamba ne pa bintu bimo muntu yense wakolwa ku mupashi byo afwainwa kuba pa kuba’mba akose.—Yako. 3:1, 5, 6; 5:14, 15.
Mepuzho a mu Binembelo Akumbulwa:
2:13—Nga “lusa lushinda” byepi “luzhachisho”? Umvwe ke twitotolwele kwi Lesa, aye utala ne pa lusa lo tumwesha ku bakwetu kabiji witulekelako mambo kupichila mu kitapisho kya bukuzhi bwa Mwananji. (Loma 14:12) Nanchi kino kishinka kechi kyakonsha kwitulengela kukizhamo kubila bakwetu lusa mu bwikalo bwetu nenyi?
4:5—Kinembelo ka Yakoba kyo aambilengapo pano? Yakoba kechi watongwelengapo kinembelo ne. Nangwa byonkabyo, bino byambo byanembeshiwa na mupashi wa Lesa byaimena pa mulanguluko uji mu binembelo nabiji Ntendekelo 6:5; 8:21; Byambo bya Mana 21:10; ne Ngalatiya 5:17.
5:20—“Aye waalulula ndengamambo mu jishinda janji jatama” ukapulusha muntu ka ku lufu? Mwina kilishitu waalulula nguba bibi kufuma ku jishinda janji ja bundengamambo upulusha muntu walapila kufuma ku lufu lwa ku mupashi kabiji kampe ne kufuma ku lonaiko lwa myaka. Kabiji muntu ubena kukwasha ndengamambo mu jino jishinda, ‘uvweta ne pa mambo [a yenka uno muntu] avujisha.’
Lufunjisho Kotuji:
1:14, 15. Milanguluko yatama yo isema bubi. Onkao mambo, kechi twafwainwa kuswisha milanguluko yatama kujimbwa mwi atweba ne. Twafwainwa ‘kutwajijila kulanguluka’ pa bintu byawama bitundaikañana ne kuyuzha milanguluko ne michima yetu na bino bintu.—Fili. 4:8.
2:8, 9. ‘Kutala ku bilungi bya bantu’ ke kuzhilulula “muzhilo wa bufumu” wa butemwe. Onkao mambo, bena Kilishitu ba kine kechi batala ku bilungi bya bantu ne.
2:14-26. ‘Tupulukila monka mu lwitabilo,’ ‘kechi mu mingilo’ yaambiwapo mu Mizhilo ya Mosesa nangwa yoya yaingijiwa na boba betela’mba bena Kilishitu ne. Kwikala na lwitabilo kechi kulumbulula kwambatu’mba twaitabila mwi Lesa ne. (Efi. 2:8, 9; Yoa. 3:16) Lwitabilo lwitulengela kuba bintu monka mwayila kyaswa muchima wa Lesa.
3:13-17. ‘Maana afuma mwiulu’ akila Maana a ‘pano panshi, a buntunshi, ne a bundemona!’ Twafwainwa ‘kukebeshanga maana a Lesa pamo nobe muntu ukeba bya buneme byafyamika.’—Mana. 2:1-5.
3:18. Nkunwa ya mambo awama a Bufumu yafwainwa ‘kubyalwa mu mutende na boba, boba mutende.’ Kyanema bingi kwi atweba kwikala bantu baleta mutende, kechi ba bwitote, ba lutobo, nangwa ba kuba kiwowo ne.
‘IMANAI SAKA MWAKOSA MU LWITABILO’
Petelo wavulwilemo bakwabo ba mu lwitabilo pa mambo a “luketekelo lumi” lwa buswanyi bwa mwiulu. Wibabujile’mba: “Anweba mwi kisemi kyasalululwa, mwi ba buñanga bwa bufumu, mwi mukoka wazhila.” Panyuma ya kwibafundako pa mambo a lukokelo, wibasashijile bonse ‘kwikala ba muchima umo, ba lusa, batemwañana byo baji balongo na balongo, ba michima yanekena, ne ya kwipelula.’—1 Pe. 1:3, 4; 2:9; 3:8.
Byo kyajinga kuba’mba ‘mpelo ya [bwikalo bwa Bayudea] yajinga kwipi,’ Petelo wajimwineko balongo banji ‘kwikala na michima ya maana, ne kutekanya, ne kwikala ba milombelo.’ Wibambile’mba: “Tekanyai, mulabenga ne kukenkenta. . . . Mwimenai [Satana] kasa mukosa mu lwitabilo lwenu.”—1 Pe. 4:7; 5:8, 9.
Mepuzho a mu Binembelo Akumbulwa:
3:20-22—Nga lubatizhilo lwitupulusha byepi? Lubatizhilo ke kintu kikebewa ku boba bakeba kupuluka. Pano bino, lubatizhilo lonka kechi lwakonsha kwitupulusha ne. Bantu bapulukila “monka mu lusanguko lwa Yesu Kilishitu.” Ubena kuya ku lubatizhilo wafwainwa kwitabila’mba lupulukilo lwaikalako na mambo a kuba’mba Yesu wafwile lufu lwa bukitapisho, wasangwilwe, kabiji “uji ku kilujo kya Lesa,” kabiji wapewa lūsa pa bomi ne bafu. Umvwe muntu ubena kubatizwa waikala na luno lwitabilo, ko kuba’mba ujitu pamo nobe boba ‘batanu na basatu, bapulukile mema.’
4:6—Bañanyi bajinga “bafu” ‘basapwijilwe mambo awama’? Bano ke boba ‘bafwile na mambo a mizhilulwila yabo ne mambo abo,’ nangwa’mba bafwile ku mupashi na mambo a kubula kumvwapo mambo awama. (Efi. 2:1) Nangwa byonkabyo, panyuma ya kwikala na lwitabilo mu mambo awama, batendekele kusangulwa kwikala “bomi” ku mupashi.
Lufunjisho Kotuji:
1:7. Pa kuba’mba lwitabilo lwetu lwikale lwanema, lwafwainwa patanshi kwitabilwa, ne kwesekwa. Lwitabilo lwakosa lwa uno mutundu lo ‘lupulusha mweo.’ (Hebe. 10:39) Kechi twafwainwa kubwela panyuma mu kweseka lwitabilo lwetu ne.
1:10-12. Bamalaika basakishe bingi kutalamo ne kumvwisha bukine bwazhika bwa ku mupashi bwanembele bangauzhi ba Lesa ba ku kala pa mambo a kipwilo kya bena Kilishitu bashingwa. Nangwa byonkabyo, bino bintu byaishile kulumbululwa bulongo kimye Yehoba kyo atendekele kwingijisha kipwilo. (Efi. 3:10) Nanchi kechi twafwainwa kulondela kya kumwenako kya bamalaika ne kwibikishako kupalanguzha mu “bine byazhika bya Lesa” nenyi?—1 Ko. 2:10.
2:21. Byo tubena kulondela wa Kumwenako wetu, aye Yesu Kilishitu, twafwainwa ne kwipana kumanyikwa kampe ne kwipaiwatu na mambo a kutumbijika bumfumu bwa Yehoba.
5:6, 7. Umvwe twataya bijikila byetu pe Yehoba, witukwasha kutangizhako mpopwelo ya kine mu bwikalo bwetu, mu kifulo kya kukizhamo kulanguluka pa bintu byakonsha kubiwa pa juba jikalondelapo.—Mat. 6:33, 34.
“JUBA JA NKAMBO JIKEYA”
Petelo wanembele’mba: “Bya bungauzhi kechi byaishilepo na kyaswa muchima wa muntu nangwa jimotu ne, bino bantu baambile byafumine kwi Lesa, monka mo bebatwajiletwajile ku Mupashi Wazhila.” Kuta muchima ku mambo a bungauzhi kwakonsha kwituzhikijila ku “bangauzhi ba bubela” kabiji ne ku bantu bakwabo ba bongozhi —2 Pe. 1:21; 2:1-3.
Petelo wajimunañanako’mba: “Mu moba akapelako ba mwenga bakeya na mwenga.” Bino “juba ja Nkambo jikeya nobe ngivi.” Petelo wapezhako mu nkalata yanji na byambo bya kufundako boba ‘bekutengela ne kwikusakisha kwiya kwa juba ja Lesa.’—2 Pe. 3:3, 10-12.
Mepuzho a mu Binembelo Akumbulwa:
1:19—Nga “ntanda wa kumakya” ye ñanyi, kimye ka kyo asela, kabiji tuyuka byepi amba pano wasela? “Ntanda wa kumakya” ke Yesu Kilishitu panyuma ya kwikala ke mfumu wa mu bufumu bwa Lesa. (Lum. 22:16) Mu 1914, Yesu waselejile ku meso a bilengwa byonse kwikala Mfumu wa Bumesiasa, kumwesha ntendekelo ya juba jipya. Kimwesho kya kwaluka kwanji kyamwesheshe amba Yesu ukatumbijikwa kulutwe na lwendo ne kuba’mba ukapewa bulume bwa Bufumu, kabiji ne kuba’mba mambo a bungauzhi bwa Lesa afwainwa kuketekelwa. Kutesha muchima ku ano mambo kulengela kyeya kusamina mu michima yetu, ne mu jino jishinda twayuka amba ntanda wa kumakya wasela.
2:4—Nga mu “Tatalusa” mo mu ka, kabiji kimye ka bamalaika bansatuki kyo batailwemo? Tatalusa ke bwikalo buji nobe bobwa bwa mukaleya mo bakashila bilengwa bya ku mupashi kechi bantu ne. Ke bwikalo bwa kwikala na mfishi mu milanguluko pa kuba’mba babule kuyuka nkebelo ya Lesa yawama. Aba baji mu Tatalusa kechi baji na luketekelo mu kimye kya kulutwe ne. Lesa watayile bamalaika basatukile mu Tatalusa mu moba a Nowa, kabiji bakatwajijila kwikala mu kano kaleya kufikatu ne kimye kyo bakonaunwa.
3:17—Nga Petelo watazhizhe mwepi byo aambile’mba “mwayukila jimo bino bintu”? Petelo watazhizhe mu kuyukila jimo bintu bikobiwa kulutwe, byo bamumwesheshe pamo ne banembi bakwabo ba Baibolo kupichila mu bukwasho bwa mupashi. Byo kiji kuba’mba kechi bayukile byavula pa mambo a kino ne, kwikala na ano maana kechi kwalengejile bena Kilishitu batanshi kuyuka bishinka byonse pa mambo a bintu bikobiwa kulutwe ne. Bayukilekotu bintu bicheche byaketekejilwe kubiwa kulutwe.
Lufunjisho Kotuji:
1:2, 5-7. Kununga pa kwitukwasha kuyilako palutwe mu kwikala na ‘maana a kumuyuka Lesa ne Yesu,’ umvwe ketwibikisheko kwikala na bino byubilo nabiji lwitabilo, kuchinchika ne munema wa kunemeka Lesa, byakonsha kwitulengela ‘kubula kwikalatu, nangwa kubula kupanga bipangwa’ inge twayuka ano maana.—2 Pe. 1:8.
1:12-15. Pa kuba’mba tutwajijile ‘kwikajisha mu bukine,’ tukebewa bya kwituvululako kimye kyonse, nabiji byobya byo tutambwila pa kupwila kwa kipwilo, pa lufunjisho lwa pa bunke ne pa kutanga Baibolo.
2:2. Twafwainwa kujimuka ne kumona’mba byubilo byetu kechi bibena kuleta mwenga pe Yehoba ne pa jibumba janji ne.—Loma 2:24.
2:4-9. Kupichila mu kumona bintu byo aingilapo kala Yehoba kunyuma, twakonsha kusumininwa’mba “Nkambo wayuka kupokolola banemeka Lesa mu lweseko, ne kwibalama babulakoloka mu lukabisho, kupembela juba ja kije.”
2:10-13. Byo kiji kuba’mba “ba lukumo” nangwa’mba bakulumpe mu kipwilo bena Kilishitu, kimye kimo nabo balubankanya mu byo boba, kechi twafwainwa kwibanena bya mwenga ne.—Hebe. 13:7, 17.
3:2-4, 12. Kuta muchima ku “byambo byaambilwe kala ku bangauzhi bazhila, ne mukambizho wa Nkambo Mupulushi,” kuketukwasha kuvulukanga’mba juba ja Yehoba jafwenya kala pepi.
3:11-14. Byo tubena ‘kwikutengela ne kwikusakisha kwiya kwa juba ja Lesa’ twafwainwa (1) ‘kwikala bazhila mu bwikalo bwetu,’ ko kuba’mba kutwajijila batokeshiwa ku mubiji, mu milanguluko, mu byubilo ne ku mupashi; (2) kwikala na byubilo ‘binemeka Lesa,’ nabiji byobya bikebewa mu mwingilo wa kusapwila Bufumu ne wa kulenga baana ba bwanga; (3) kutwajijila kwikala na byubilo ‘byabula biko,’ kubula kwichina kala na ino ntanda; (4) kwikala ‘babula bulema,’ ko kuba’mba kubanga bintu byonse na jiwi ja mu muchima jawama; ne (5) kwikala “mu mutende” na Lesa, na balongo betu bena Kilishitu, kabiji ne na bantutu bakwetu.