Yehoba Byo Emulekelako Mambo, Mwafwainwa Kuba Ka?
“Yehoba, [ke] Lesa wa lusa ne wa bibusa, ubanda kuzhingila, . . . , ne kulekela bantu bumbulwakoloka bwabo ne mizhilulwila yabo ne bubi bwabo.”—LUPU. 34:6, 7.
KEBAI MIKUMBU
Yehoba waubile byepi na mambo alengele Davida ne Manase, kabiji mambo ka o aubijile bino?
Mambo ka Yehoba o abujijile kulekelako mambo kisaka kya bena Isalela kyonse?
Twafwainwa kuba byepi pa kuba’mba Yehoba etulekeleko mambo?
1, 2. (a) Yehoba wajinga Lesa wa mutundu ka ku bena Isalela? (b) Ñanyi bwipuzho bo tusakwisambapo mu uno mutwe?
MU MOBA a kwa Nehemiya, jibumba ja bena Levi jaambile mu lulombelo pa mvula bantu amba bashakulu babo “bakaine kukokela” mikambizho ya Yehoba. Nangwa byonkabyo, bimye byavula Yehoba wamwesheshe kuba’mba wajinga ‘Lesa uswa kulekela mambo, wa bupe ne wa lusa, ubanda kuzhingila kabiji wa butemwe bukatampe bubula kwaluka.’ Yehoba watwajijile kwibobila lusa aba bonse bo apokolwele mu buzha mu kimye kya kwa Nehemiya.—Ne. 9:16, 17.
2 Atweba bonse pa muntu pa muntu, twakonsha kwiipuzha amba, ‘Yehoba byo andekelako mambo, nafwainwa kuba ka?’ Pa kuba’mba tukumbule buno bwipuzho bwanema, twayai tumone Lesa byo aubile na banabalume babiji bo alekejileko mambo, ko kuba’mba bamfumu babiji, ba Davida ne Manase.
MAMBO AKATAMPE ALENGELE DAVIDA
3-5. Kyajinga byepi pa kuba’mba Davida alenge mambo a bulala?
3 Nangwa kya kuba Davida waakamwanga Lesa, walengele mambo amo abaya bingi. Pa mambo akatampe o alengele pajinga ne oa avwangilemo bamulume ne mukazhi, abo ba Uliya ne Betesheba. Ano mambo alengejile bonse bajingamo kwikala mu lukatazho. Nangwa byonkabyo, jishinda Lesa jo aolwejilemo Davida jimwesha’mba Yehoba ulekelako pakatampe bantu mambo abo. Akilangulukai pa kyamwekele.
4 Davida watumine nzhita ya bena Isalela kuya na kulukuka muzhi wa bena Amonyi wa Laba. Uno muzhi waikejile ku musela wa Yelusalema palepele makilomita 80 kusha Mukola wa Yodano. Davida byo ajinga peulu ya mutenge wa nzubo yanji mu Yelusalema, wamwene muka Uliya, aye Batesheba saka abena kowa. Mwata wanji wafuminepo. Na mambo a kutajisha Batesheba kitala, Davida wakambizhe amba bamulete ku nzubo yanji, kabiji waubile nanji bukende.—2 Sam. 11:1-4.
5 Davida byo ayukile’mba Batesheba waimita, wakambizhe amba mwata wanji, aye Uliya bamubwezhe ku Yelusalema kuba’mba akalaale na mukazhanji. Nangwa kya kuba Davida wakoseleko kumwambila’mba atwele alaale mu nzubo yanji, Uliya wakaine. Onkao mambo, mu bufyamfya, mfumu wanembele nkalata ku mukulumpe wa nzhita kuba’mba Uliya ‘bamubike kulutwe pakosela bulemo’ ne kuba’mba bashilikale bakwabo bamushe bunke. Na mambo a kuba wajinga bunke, Uliya wafwile mu nkondo kwesakana na byakebelenga Davida. (2 Sam. 11:12-17) Onkao mambo, mfumu kechi walengeletu mambo a bukende onka ne, bino kyakijilemo ne kutama, waipaile muntu wabula mambo.
DAVIDA WAPIMPWILE BYUBILO BYANJI
6. Lesa waubile byepi na mambo akatampe alengele Davida, kabiji kino kisolola ka pe Yehoba?
6 Yehoba wamwene byonse byaubiwe. Mambo kafwako kintu kyo abula kumona ne. (Mana 15:3) Nangwa kya kuba mfumu wasongwele Batesheba, “akya kintu kyaubile Davida kyamufichishe Yehoba ku muchima.” (2 Sam. 11:27) Nga Lesa wamubilepo byepi pa mambo akatampe alengele Davida? Watumine ngauzhi Natana kwi Davida. Byo aji Lesa ulekela bantu mambo, Yehoba wakebelenga kuyuka inge Davida walapila kya kine pa kuba’mba amubile lusa. Kitundaika bingi pa kumona jino jishinda jawama jaingijishe Yehoba. Kechi wakanjikizhe Davida kulapila ne, bino waambijile Natana kubula mfumu jishimikila jalumbulwilenga kubaya kwa mambo o alengele. (Tangai 2 Samwela 12:1-4.) Jino jajinga jishinda jawama Lesa jo aingijishe pa kuyuka byalangulukilenga Davida.
7. Davida waubile byepi byo aumvwine jishimikila ja kwa Natana?
7 Jishimikila jaambile Natana jalengejile mfumu kumona’mba kuba bintu byaoloka kukebewa. Davida wamubukijile bukaji munonshi uji mu jino jishimikila kabiji waambijile Natana amba: “Monka mwaikela Yehoba na bumi, awo muntu wauba kino kintu wafwainwa kufwa.” Kabiji Davida waambile amba awa muntu ye bajiijile makusu pa mutwe bakamubwezhezhe bintu byanji. Kepo Natana amwambijile amba: “Awo muntu ye anweba!” Kabiji Davida bamubujile amba, na mambo a byubilo byanji, “mpoko” kechi ikafumako ku nzubo yanji ne, kabiji ne ba mu nzubo yanji bakamona bya malwa. Kabiji bakamulengesha bumvu pa bantu bavula na mambo a mambo o alengele. Davida waishile kuyuka’mba walengele mambo akatampe kabiji waambile’mba: “Nalenga mambo kwi Yehoba.”—2 Sam. 12:5-14.
LULOMBELO LWA DAVIDA NE LESA BYO AMULEKEJILEKO MAMBO
8, 9. Nga Salamo 51 umwesha byepi milanguluko ya kwa Davida, kabiji witufunjisha ka pe Yehoba?
8 Byambo biji mu lwimbo waimbile Mfumu Davida bimwesha’mba wajile nyenye. Mu Salamo 51 muji byambo bya kwa Davida byo asashijilenga Yehoba kuba’mba amukwashe kabiji bimwesha’mba kuji ne bintu bikwabo byo aubile, kechi kuswatu kuba’mba kine walengele mambo ne. Walapijile. Davida watesheshe muchima ku kukosesha bulunda bwanji na Lesa. Wasolwele mambo anji ne kwamba’mba: “Kwi anweba, kwi anweba yenka, ko nalenga mambo.” Kabiji Davida wasashijile Yehoba amba: “Lengai mwi amiwa muchima watoka, anweba Lesa; Ne kusangula mupashi ke mupya, washikamatu, mwi amiwa. . . . Bambwezhezhe lusekelo lwa lupulukilo lwenu; Munkoseshe ñende bulongo na muchima wakoka.” (Sala. 51:1-4, 7-12) Nanchi mukasuluka kulomba kufuma panshi ya muchima wenu kwi Yehoba pa kumulumbulwila bilubo byenu nyi?
9 Yehoba kechi wafumishepo bintu byatama byafumine mu mambo alengele Davida ne. Bintu byatama byafuminemo byatwajijile mu bwikalo bwanji bonse. Bino na mambo a kuba Davida wajinga na “muchima walajika ne walapila,” Yehoba wamulekejileko mambo. (Tangai Salamo 32:5; Sala. 51:17) Lesa wa Bulume bonse uyuka byubilo ne kine kintu kyalengela muntu kulenga mambo. Mu kifulo kya kwambila ba mitonyi kuchibila bano bantu mambo o bafwainwe kwibepayilapo kwesakana na Mizhilo ya Mosesa, Yehoba aye mwine wibachibijile mambo ba Davida ne Batesheba. (Levi 20:10) Lesa wasajile ne mwanabo Solomone kwikala mfumu wa bena Isalela.—1 Moba 22:9, 10.
10. (a) Ñanyi kintu kyalengejile Yehoba kulekelako Davida mambo? (b) Ñanyi bintu bilengela Yehoba kulekelako bantu mambo?
10 Kampe kintu kikwabo kyalengejile amba Davida bamulekeleko mambo kwi Yehoba kyajinga kya kuba’mba naye waubijile Saulo lusa. (1 Sam. 24:4-7) Yesu walumbulwile kuba’mba byonka byo tubila bakwetu ne Yehoba naye byo byo etubila. Waambile’mba: “Kilekai kuzhachisha bakwenu kuchina amba ne anweba Lesa wakeya kwimuzhachisha mambo monka mo muzhachishisha bakwenu, ne anweba mo mo bakemuzhachishisha, kabiji kyonka kipimo kyo mupiminako bakwenu, ne anweba kyo kyo bakemupiminako.” (Mat. 7:1, 2) Kitukosesha bingi pa kuyuka’mba ne atweba Yehoba uketulekelako mambo etu, nangwatu akatampe nabiji bukende nangwa kwipayañana. Ukoba bino inge twaikala na muchima wa kulekelako bakwetu mambo, kusolola mambo etu kwi aye ne kupimpula byubilo byetu byatama. Umvwe bandengamambo balapila kya kine, Yehoba ‘ukebakokolosha’ nangwa’mba kwibakwasha kwikala na jiwi ja mu muchima jatoka.—Tangai Byubilo 3:19.
MANASE WALENGELE MAMBO A BULALA, PANO BINO, WALAPIJILE
11. Ñanyi bintu byatama byaubile Mfumu Manase?
11 Akilangulukai pa jishimikila jikwabo ja mu Binembelo jimwesha Yehoba byo alekelako bantu mambo. Byo papichile myaka 360 kufuma patendekejile Davida kulama, Manase waikele mfumu mu Yuda. Mu bukalama bwanji bwa myaka 55, Manase waubilenga bintu bya bunya byalengejile Yehoba kumukambula. Manase washimikile byakusokelapo bitapisho bya Babaela, kupopwela “byonse bya mwiulu,” kusoka baana banji mu mujilo, ne kupopwela bapashi. Kine, “waubilenga bubi bwavujisha ku meso a Yehoba.”—2 Moba 33:1-6.
12. Manase wabwelele byepi kwi Yehoba?
12 Kyafuminemo, Manase bamukwachile ne kumutwala mu kaleya ku Babilona. Byo ajinga mu Babilona, kyamweka wavulukile byambo Mosesa byo aambijile bena Isalela amba: “Kabiji byo mukamona bya malwa ne abya byonse bikemufikila, mu moba akapelako mukabwela kwi Yehoba Lesa wenu ne kukokela mukakokela jiwi janji.” (Mpitu. 4:30) Manase wabwelele kwi Yehoba. Waubile byepi kino? ‘Wipelwile kya kine kine’ kabiji ‘walombelenga’ kwi Lesa (byonka byo bamumwesha pa jipa 21). (2 Moba 33:12, 13) Baibolo kechi witumwesha byambo bine byaambile Manase mu yoyo milombelo yanji ne, bino twakonsha kwamba’mba byambo byo aambile bipasha na byobya byaambile Mfumu Davida mu Salamo 51. Monse mo kyaikejile, Manase waalwile muchima wanji.
13. Ki ka kyalengejile Yehoba kulekelako Manase mambo?
13 Yehoba waubile byepi kimye Manase kyo alombele? ‘Lesa waitabile misashijilo ya kwa Manase’ kabiji ‘waumvwine lulombelo lwanji.’ Byonka byaubile Davida, Manase naye waishile kuyuka’mba walengele mambo akatampe kabiji walapijile kya kine. Kyo kyalengejile Lesa kumulekelako mambo ne kumubwezha pa bufumu mu Yelusalema. Kyafuminemo, “Manase wayukile’mba: Yehoba ye Lesa.” (2 Moba 33:13) Kitutekenesha bingi pa kuyuka’mba Lesa wa lusa kabiji ulekelako mambo boba balapila kya kine.
NANCHI YEHOBA ULEKELAKO BANTU MAMBO KIMYE KYONSE NYI?
14. Ki ka kyakonsha kulengela Yehoba kulekelako mambo bandengamambo nangwa ne?
14 Ano moba, bantu ba Lesa bachechetu bo balomba lulekelo lwa mambo akatampe nabiji oa alengele Davida ne Manase. Pano bino, Yehoba byo alekejileko mambo bano bamfumu babiji, kitukwasha kuyuka’mba Lesa wetu uswa kulekelako bantu mambo akatampe umvwe baja nyenye.
15. Twayuka byepi kuba’mba Yehoba kechi ulekelatu mambo bantu bonse ne?
15 Pano bino, kechi twafwainwa kupwisha mu michima yetu kuba’mba Yehoba ulekelatu mambo bantu bonse ne. Na mambo a kino, twayai tumone lupusano luji pakachi ka byubilo bya kwa Davida ne Manase ne bya bena Isalela ne bena Yuda babujile lukokelo. Lesa watumine Natana kwi Davida na kumukwasha kuba’mba apimpule byubilo byanji. Davida waumvwijile byo bamolweleko. Kimye Manase kyo ajinga mu lukatazho, wavulukile kuba’mba wafwainwa kulapila. Pano bino, bangikazhi ba mu Isalela ne mu Yuda kechi balapilanga ne. Onkao mambo, Yehoba kechi wibalekejileko mambo ne. Pakuba watuminenga bangauzhi kuba’mba ebabule amba byo baubilenga byatamine. (Tangai Nehemiya 9:30.) Nangwatu kimye bazha kyo babwelele kwabo kufuma mu Babilona, Yehoba watwajijile na kwibatumina baluwe banji bakishinka, nabiji ñanga Ezela ne ngauzhi Malakai. Kimye bantu kyo baubanga kyaswa muchima wa Yehoba, baikalanga na lusekelo lukatampe.—Ne. 12:43-47.
16. (a) Ki ka kyafuminemo mu kubula kulapila kwa bena Isalela bonse? (b) Nga bantu bafuma mu bena Isalela ba kisemwa bamwenamo byepi mu kitapisho kya kwa Yesu?
16 Kimye Yesu kyo bamutumine kwiya pano pa ntanda ne kwikala kitapisho kya bukuzhi kyalumbuluka, ano moba, Yehoba kechi uswisha kupana bitapisho bya banyama byapananga bena Isalela ne. (1 Yoa. 4:9, 10) Byo ajinga pano pa ntanda, Yesu wamwesheshe Shanji byo amwenenga Yelusalema kimye kyo aambile amba: “Anweba ba mu Yelusalema, mwipaya bangauzhi ne kwasa mabwe bo bemutumina! Nakebeshe bingi kukonkanya pamo baana benu, byonka kyaje byo afukamina twana twanji mu byapi! Bino anweba bantu kechi mwakebele kino ne. Talai, Lesa ukakana nzubo yenu.” (Mat. 23:37, 38) Onkao mambo, kino kisaka kibi kyabujile kulapila bekifumishepo ne kupingizhapo Isalela wa ku mupashi. (Mat. 21:43; Nga. 6:16) Pano nga bantu bamo bajinga mu bena Isalela ba kisemwa kiji byepi? Yehoba wibalekelako mambo ne kwibobila lusa inge baikala na lwitabilo mwi Lesa ne mu kitapisho kya kwa Yesu Kilishitu. Ne bantu bafwile kwa kubula kulapila ku mambo abo, nabo Lesa ukebalekelako mambo inge bakasangulwe pano pa ntanda.—Yoa. 5:28, 29; Byu. 24:15.
TUMWENAMO BYEPI YEHOBA BYO ETULEKELAKO MAMBO?
17, 18. Yehoba wakonsha kwitulekelako byepi mambo?
17 Byo kiji kuba’mba Yehoba waswa kwitulekelako mambo etu, twafwainwa kuba ka? Twafwainwa kuba byonka byaubile Davida ne Manase. Kabiji twafwainwa kuswa’mba twi bandengamambo, kulapila ne kulomba kwi Yehoba kuba’mba etulekeleko mambo ne kwitukwasha kwikala na muchima watoka. (Sala. 51:10) Umvwe twalenga mambo akatampe, twafwainwa kulomba bukwasho bwa mu Binembelo kufuma ku bakulumpe mu kipwilo. (Yako. 5:14, 15) Mu bintu byonse byo twakonsha kupitamo, kitutekenesha bingi pa kuyuka’mba Yehoba uji byonka byo elumbulwile mwine kwi Mosesa amba, “Lesa wa lusa ne wa bibusa, ubanda kuzhingila, wayula na butemwe bubula kwaluka ne bukishinka, umwesha butemwe bubula kwaluka ku biumbi bya bantu, ne kulekela bantu bumbulwakoloka bwabo ne mizhilulwila yabo ne bubi bwabo.” Yehoba kechi waaluka ne.—Lupu. 34:6, 7.
18 Yehoba walayile bena Isalela balapijile kuba’mba ukebalekelako mambo abo. Waambile amba nangwa mambo abo “achilatu nge” akekala ke atokatu too nobe “sino.” (Tangai Isaya 1:18.) Pano nanchi Yehoba byo etulekelako mambo, twafwainwa kuba ka? Kwitulekelako mambo etu onse kwitulengela kusanta ne kwikala na muchima wa kulapila.
19. Mu mutwe walondelapo, tukesamba pa ka?
19 Twakonsha kulekelako byepi bakwetu mambo byonka Yehoba byo alekelako bantu mambo? Twakonsha kuchinuzhuka byepi byubilo bya kubula kulekelako mambo boba balenga mambo akatampe, bino balapila kya kine? Mutwe walondelapo uketukwasha kwipesapesa atweba bene pa kuba’mba twikale byonka biji Shetu, Yehoba ‘wawama kabiji waswila jimo kulekela mambo.’—Sala. 86:5.
[Kipikichala pa peja 24]
Na mambo a kuba bamulekejileko mambo kwi Yehoba, Manase bamubwezhezhe pa bufumu mu Yelusalema