Kyamba kya Usopa kya mu Kizungu Kyapela Mambo ka o Kyatendekejile Kunembwa?
PA MYAKA yavula, banabalume ne banabakazhi kuzhokoloka ntanda yonse basanta bingi ne kumwenamo mu byambo bya mu Baibolo binembwa mu Kyamba kya Usopa. Mu July 2011, Kyamba kya Usopa kitanshi kyanembelwe mu Kizungu kyapela kumvwa. Kino Kyamba kyalumbulwile’mba: “Tukeseka kwingijisha kino Kyamba kya Usopa kya katataka pa mwaka umo kabiji inge kyaingila bulongo kikatwajijila kunembwa.”
Onkao mambo, tuji bingi na lusekelo kubijika kuba’mba twafuukulapo kutwajijila kunemba kino Kyamba. Kunungapo, mu kuya kwa kimye, kino Kyamba kya mu kizungu kyapela kumvwa kikanembwanga ne mu Kifulenchi, Kipotogizi ne Kisipanishi.
ENE MAMBO O BEKITEMENWA
Panyuma ya kutambwila Kyamba kya Usopa kya mu Kizungu kyapela kumvwa, bavula bekala mu South Pacific baambile’mba: “Pano balongo po po babena kumvwisha Kyamba kya Usopa.” Nkalata ikwabo yaambile’mba: “Kimye kyo twatayanga na kukeba kuyuka mwatala byambo bimo, luno tubena kwikingijisha kumvwisha binembelo bijimo ne byo byakwatankana na lufunjisho.”
Mwanamukazhi wafunda sukulu mukatampe mu United States waambile’mba: “Pa myaka 18 naambanga ne kunemba Kizungu kyakatazha kingijisha bantu bafunda kufika palepa. Naikele na muteeto wa kwamba ne kulanguluka mu jishinda jakatazha bingi. Nataine kuba’mba nafwainwa kupimpulako ndangulukilo ne ñambilo yami.” Luno ke nyenga wayuka bingi kufunjisha Baibolo. Wanembele’mba: “Kyamba kya Usopa kya mu Kizungu kyapela kumvwa kyankwasha bingi. Mulaka ujimo wankwasha bingi kuyuka bya kulumbulula bintu mu jishinda japela.”
Nyenga wa mu kyalo kya England wabatizhiwe mu 1972 wanembele pa mambo a kino Kyamba kya Usopa amba: “Byo natangile magazini mutanshi wa kino Kyamba, naumvwinengatu nobe Yehoba waikalatu kwipi ne amiwa saka ankwata pa bipuzhi kabiji saka tutangila pamo. Kyajingatu nobe nsemi wa mulume ubena kutangila mwananji jishimikila jawama mu kimye kya mabanga.”
Nyenga wingijila pa Betele wa mu United States waikala mu bukine kukila pa myaka 40 waambile’mba Kyamba kya Usopa kya mu Kizungu kyapela kumvwa kyamukwasha kumvwisha Baibolo. Kyakumwenako, kakitenguluzha ka kuba’mba, “Some Expressions Explained” (Byambo bimo byalumbululwa) kajinga mu Kyamba kya Usopa kya September 15, 2011, kalumbulwile byambo bya kuba ‘jibumba ja batumonyi’ biji mu Bahebelu 12:1 mu jino jishinda: “Bavula bingi ba kukankalwa kubala.” Waambile’mba: “Kino kyandengejile kumvwisha bulongo mwatala kino kyepelo.” Kabiji pa mambo a kupwila kwa kimye kyonse, wanungilepo kuba’mba: “Nangwa kya kuba mwana wakumbulatu mukumbu wanembwa, byambo bijimo byapusana na biji mu kine Kyamba kya Usopa. Onkao mambo, mikumbu yanji yumvwanyika bingi bulongo ku luonde.”
Nyenga mukwabo wa pa Betele wanembele’mba: “Ntengela bingi kumvwa mikumbu ya banyike mu kipwilo. Kyamba kya Usopa kya mu kizungu kyapela kumvwa kibakwasha kwamba saka bakasuluka. Mikumbu yabo intundaika bingi.”
Nyenga wabatizhiwe mu 1984 wasanchile bingi pa mambo a kino Kyamba. Waambile’mba: “Mmonatu kuba’mba yami banembela. Kabiji ñumvwisha byo mbena kutanga. Pano luno nkasuluka kukumbulapo kimye kya Lufunjisho lwa Kyamba kya Usopa.”
KYAKWASHA BINGI BANSEMI
Inetu uji na mwana wamulume wa myaka itanu na ibiji waambile’mba: “Kulumbulwila mwana mikuku ya byambo pa kunengezha Lufunjisho lwa Kyamba kya Usopa kwakokeshanga bingi ne kutaya kimye.” Nga kino Kyamba kyamukwasha byepi? Wanembele’mba: “Nkumya bingi pa kumona mwanami keatange mafuka ne kumvwisha mwatala byambo byo atanga. Na mambo a kuba byambo kechi byakatazha ne, kabiji mikuku nayo yaipipa, kechi bimukatazha ne. Watendeka kunengezha mikumbu ya pa kupwila kwa kubula kumukwashako ne, kabiji utako bingi muchima ku magazini kimye kya lufunjisho.”
Inetu uji na mwana wamukazhi wa myaka itanu na ina wanembele’mba: “Kala twamukwashangako pa kuba’mba atane mikumbu. Pano ano moba winengezhezhatu mwine. Onkao mambo, kechi bimye byavula byo twikala na kulumbulula nangwa kwipipisha byambo ne. Na mambo a kuba kechi kyakatazha ne, umwenamo bingi mu Lufunjisho lwa Kyamba kya Usopa.”
NGA BAANA BAMBAPO MBA KA?
Baana bavula bamba’mba Kyamba kya Usopa kya mu Kizungu kyapela kumvwa banembejiletu abo. Rebecca uji na myaka 12 walombele’mba: “Twajijilai na kunemba kino Kyamba kya katataka.” Wanungilepo kuba’mba: “Natemwa bingi lubaji lwa kuba’mba ‘Some Expressions Explained.’ Kikwasha bingi baana babacheche.”
Nicolette uji na myaka itanu na ibiji naye waambile’mba: “Kyamba kya Usopa kyankatazhanga bingi. Pano luno nakonsha kukumbulapo javula.” Emma uji na myaka itanu na ina wanembele’mba: “Kitukwasha bingi amiwa ne nkasami wa mulume uji na myaka itanu na umo. Tubena kumvwisha bintu byavula. Twasanta bingi!”
Kwa kubula nangwa kuzhinaukatu ne, bavula babena kumwenamo bingi mu Kyamba kya Usopa kya mu Kizungu kyanembwa mu byambo byapela kumvwa. Kibena kukwasha bavula kabiji kikatwajijila kunembwa pamo na kine Kyamba kya Usopa kyakwasha bantu bavula kutendeka mu 1879.
[Mabulañano pa peja 30]
“Kimye kyo twatayanga na kukeba kuyuka mwatala byambo bimo, luno tubena kwikingijisha kumvwisha binembelo bijimo ne byo byakwatankana na lufunjisho”
[Mabulañano pa peja 31]
“Nkumya bingi pa kumona mwanami keatange mafuka ne kumvwisha mwatala byambo byo atanga”