Buku wa Lumwekesho Waingijisha Biyukilo pa Kwamba pa Balwanyi ba Lesa

1. Buku wa Lumwekesho waambapo amba ka pa bantu ba Lesa?

BUKU wa Lumwekesho walumbulula’mba Bufumu bwa Lesa bubena kulama mwiulu kabiji amba Satana bamupanga mwiulu. (Lum. 12:1-9) Bilengwa bya mwiulu byajinga na lusekelo Satana byo bamupangilemo. Pano bino, kino kyaleta makatazho ku bantu ba Lesa. Mambo ka? Mambo Satana wazhingijila bantu ba Lesa babena kumwingijila mu bukishinka pano pa ntanda.—Lum. 12:12, 15, 17.

2. Ñanyi bintu byakonsha kwitukwasha kutwajijila kwingijila Yehoba mu bukishinka?

² Ñanyi bintu byakonsha kwitukwasha kutwajijila kwingijila Yehoba mu bukishinka nangwa kya kuba Satana ubena kwitumanyika? (Lum. 13:10) Kuyuka bikamweka kulutwe kuketukwasha bingi. Mutumwa Yoano waambapo pa mapesho amo aji kulutwe. Kintu kimo Yehoba kyo akoba ke konauna balwanyi banji. Pano twayai twisambe pa buku wa Lumwekesho byo aamba pa balwanyi ba Lesa ne bintu bikebamwekela.

BALWANYI BA LESA BEBALUMBULULA “MU BIYUKILO”

3. Ñanyi biyukilo byo baambapo mu buku wa Lumwekesho?

³ Byambo bitanshi biji mu kyepelo 1 mu buku wa Lumwekesho byamwesha’mba byambo biji mu uno buku bebilumbulula mu biyukilo, ko kuba’mba waingijisha “ñambilo” ya kifwanyikizho. (Lum. 1:1) Kabiji mu uno buku batongolamo binyama byavula bimenako balwanyi ba Lesa. Tutanga’mba “lukinyama watuntukilenga mu kalunga ka mema.” Wajinga na “nsengo jikumi ne mitwe itanu na ibiji.” (Lum. 13:1) Pa uno lukinyama palondejile “lukinyama mukwabo saka afuma panshi.” Kabiji waambilenga nobe nsuñunyi ne kulengela “mujilo kufuma mwiulu.” (Lum. 13:11-13) Kabiji palondejile “lukinyama mukwabo wachijisha” paikala ne mwanamukazhi pite. Bino binyama bisatu bimenako balwanyi ba Yehoba Lesa ne Bufumu bwanji. Onkao mambo, kyanema bingi kuyuka bilumbulula bino binyama.—Lum. 17:1, 3.

4-5. Kinembelo kya Danyela 7:15-17 kitukwasha byepi kuyuka mwatala biyukilo?

⁴ Saka tukyangye kukiyuka bano balwanyi twafwainwa kuyuka bimenako bino binyama ne pite. Baibolo ye yenkatu wakonsha kwitukwasha kuyuka mo byatala. Biyukilo byavula biji mu buku wa Lumwekesho bebilumbulula bulongo mu mabuku akwabo a mu Baibolo. Nabiji ngauzhi Danyela mu kiloto kyo alotele wamwene “kalunga ka mema mwafumine binyama bikatampe bina.” (Da. 7:1-3) Danyela waamba pa bino binyama byo bilumbulula. Bino binyama bikatampe bimenako “bamfumu” bana nangwa’mba makafulumende. (Tangai Danyela 7:15-17.) Abino bitukwasha ne kuyuka’mba bino binyama byo baambapo mu buku wa Lumwekesho bimenako makafulumende.

⁵ Pano twayai twisambe pa biyukilo bimo byo baambapo mu buku wa Lumwekesho. Byo tusakufundanga pa bino bishinka, Baibolo usakwitukwasha kumvwisha mwatala bino biyukilo. Tusakutendekelapo kwisamba pa binyama mo byalondakena. Patanshi, tusakukeba kuyuka bino binyama byo bimenako. Kepo tusakwisamba pa bikamwekela bino binyama. Kabiji tusakwisamba pa bino bintu byo bilumbulula ku bantu ba Lesa.

BIYUKILO BILUMBULULA BALWANYI BA LESA

6. Lukinyama uji na mitwe itanu na ibiji ye baambapo mu Lumwekesho 13:1-4 wimenako ka?

⁶ Lukinyama uji na mitwe itanu na ibiji wimenako ka? (Tangai Lumwekesho 13:1-4.) Uno lukinyama wapasha kisumpa bino wajinga na maulu a mbeyala ne kanwa ka bokwe, kabiji wajinga na nsengo jikumi. Abino byo biji ne binyama bina byo baambapo mu buku wa Danyela kitango 7. Pano bino buku wa Lumwekesho kechi watongola binyama bina ne. Pakuba watongolatu lukinyama umo uji na byonse. Uno lukinyama kechi wimenako kafulumende umo nangwa kwimenako bufumu bukatampe bwa ntanda yonse bumo ne, mambo bamulumbulula’mba ubena kulama “mikoka yonse, mitundu yonse, njimi yonse ne bisaka bya bantu.” (Lum. 13:7) Onkao mambo, uno lukinyama wimenako makafulumende onse a bumulwila ntanda alama bantu kufika ne lelo jino.b—Sapwi. 8:9.

7. Nga mitwe itanu na ibiji ya lukinyama imenako ka?

⁷ Nga mitwe itanu na ibiji imenako ka? Buku wa Lumwekesho kitango 17, usakwitukwasha kutaana mukumbu. Mambo walumbulula lukipashañano wa lukinyama ye baambapo mu buku wa Lumwekesho kitango 13. Pa Lumwekesho 17:10 paamba’mba: “Kuji bamfumu batanu na babiji: Batanu bapona kala, umo ukiji ponka, ne mukwabo ukyangye kufika; bino byo akafika, ukekalatu kakimye kacheche.” Pa makafulumende onse a bumulwila ntanda Satana o aingijisha, atanu na abiji beesakanya ku “mitwe” mambo ajinga bingi na bulume. Buno bo bufumu bukatampe bwa ntanda yonse bwamanyikanga bantu ba Lesa. Mutumwa Yoano saka akyangye kufwa, buno bufumu nabiji Ijipita, Asilya, Babilona, Media ne Pelisha ne Gilisi saka bwapita kala. Bufumu bukatampe bwa butanu na bumo bwa Loma bo bwalaminenga kimye Yoano kyo amwene kimwesho. Pano ñanyi mutwe nangwa’mba bufumu bwa butanu na bubiji bwa ntanda yonse bukapelako?

8. Mutwe wa butanu na bubiji wa lukinyama wimenako ka?

⁸ Bungauzhi buji mu buku wa Danyela busakwitukwasha kuyuka mutwe wa butanu na bubiji wa lukinyama. Ñanyi bufumu bwa ntanda yonse bubena kulama mu kino kimye kya ku mpelo nangwa’mba “mu juba ja Nkambo”? (Lum. 1:10) Buno bufumu bwalengwa na kyalo kya United Kingdom ne United States of America nangwa’mba Bufumu bwa Ntanda Yonse bwa Anglo-America. Buno bufumu ye mutwe wa butanu na bubiji wa lukinyama ye batongola pa Lumwekesho 13:1-4.

9. Lukinyama wajinga na “nsengo ibiji yapashishe ya mwana mukooko” wimenako ka?

⁹ Lumwekesho kitango 13 witubuula’mba mutwe wa butanu na bubiji ko kuba’mba Bufumu bwa Ntanda Yonse bwa Anglo-America buji na byubilo byajingapo na lukinyama wajinga na “nsengo ibiji yapashishe ya mwana mukooko, bino watendekele kwamba nobe nsuñunyi.” Kabiji uno lukinyama “uba biyukilo bikatampe, ne kulengela mujilo kufuma mwiulu kwiya pa ntanda ne bantu saka bamona.” (Lum. 13:11-15) Bitango 16 ne 19 bya Lumwekesho byatela uno lukinyama amba “ngauzhi wa bubela.” (Lum. 16:13; 19:20) Buku wa Danyela naye waamba’mba Bufumu bwa Ntanda Yonse bwa Anglo-America “[bukaleta] lonaiko lwatama bingi.” (Da. 8:19, 23, 24, tubyambo twa munshi.) Kino kyo kyamwekele kimye kya Nkondo ya Bubiji ya Ntanda Yonse. Bashayuka ba bya sayansi ba mu Britain ne America bo balengele mabomba abiji o baingijishe mu ino nkondo ya bubiji ya ntanda yonse. Ano onka mabomba o alengejile ne nkondo kupwa. Bufumu bwa Anglo-America byo bwalengele ano mabomba abiji bwalengejile “mujilo kufuma mwiulu kwiya pa ntanda.”

10. “Kipashañano kya lukinyama” kimenako ka? (Lumwekesho 13:14, 15; 17:8, 11)

¹⁰ Kabiji palondejile lukinyama mukwabo. Kabiji wamwekelengatu nobe lukinyama uji na mitwe itanu na ibiji. Pano bino aye wajinga na musombelo wachijisha. Utelwa’mba “kipashañano kya yewa lukinyama” kabiji ye wajinga “mfumu wa butanu na busatu.”c (Tangai Lumwekesho 13:14, 15; 17:3, 8, 11.) Yoano bamubuujile’mba uno “mfumu” ukafika, bino byo akafika ukekalatu ka kimye kacheche, akafumepo ne kwikalako jikwabo. Abino byo byamwekejile kipamo kya United Nations kitundaika makafulumende onse a bumulwila ntanda. Patanshi, kyatelwanga’mba League of Nations. Pano bino mu kimye kya Nkondo ya Bubiji ya Ntanda Yonse kyalekele kwikalako. Kabiji kyaikeleko jikwabo ne kutendeka kutelwa’mba United Nations.

11. Bino binyama byuba ka kabiji mambo ka o twafwainwa kubujila kumvwa moyo?

¹¹ Bino binyama nangwa’mba makafulumende bitundaika bantu kusatukila Yehoba ne kumanyika bantu banji. Yoano waambile’mba kyajingatu nobe “bamfumu ba pano pa ntanda ponse” babena kwibakonkanya pamo ku nkondo ya Amagedonyi, ko kuba’mba “juba jikatampe ja Lesa wa Bulume Bonse.” (Lum. 16:13, 14, 16) Nangwa byonkabyo, kechi twafwainwa kumvwa moyo ne. Mambo Yehoba Lesa wetu wa bulume bonse ukapulusha bonse batundaika bukalama bwanji.—Ezi. 38:21-23.

12. Ñanyi bintu bikamwekela binyama byonse?

¹² Ñanyi bintu bikamwekela bino binyama byonse? Lumwekesho 19:20 wakumbula’mba: “Lukinyama bamukwachile pamo na yewa ngauzhi wa bubela waubilenga bya kukumya ku meso anji mo ajimbaikilanga aba bajinga na kayukilo ka yewa lukinyama ne boba bapopwelanga kipashañano kyanji. Byo bakijinga bomi, abano bonse babiji bebatayile mu kizhiba kiteema mujilo ne mabwe ateema mujilo.” Onkao mambo, Lesa ukonauna balwanyi banji nangwa’mba makafulumende nangwa kya kuba atwajijila na kulama.

13. Makafulumende akeba’mba bena Kilishitu bobenga ka?

¹³ Pano ñanyi bintu byo twafwainwa kuba? Atweba bena Kilishitu twafwainwa kwikala bakishinka kwi Lesa ne Bufumu bwanji. (Yoa. 18:36) Pa kuba’mba tube bino, kechi twafwainwa kwivwanganga mu bya bumulwila ntanda ne. Nangwa byonkabyo, kechi kyapeela kubula kwivwanga mu bya bumulwila ntanda ne. Mambo makafulumende akeba’mba twiatundaikenga mu byo tuba. Aba bakankalwa kuchinchika ne kukookela makafulumende batambula kayukilo ka lukinyama. (Lum. 13:16, 17) Onkao mambo, aba batambula kano kayukilo bafichisha Yehoba ku muchima kabiji kechi bakekala na bumi bwa myaka ne myaka ne. (Lum. 14:9, 10; 20:4) Nangwa kyakuba makafulumende akonsha kwitukanjikizha kuba’mba twiatundaikenga, kyanema bingi kubula kwivwanga mu bya pano pa ntanda.

MPELO YA INANJI BAPITE

14. Ñanyi kya kukumya kyamwene mutumwa Yoano kyo balumbulula pa Lumwekesho 17:3-5?

¹⁴ Mutumwa Yoano waambile’mba “wakuminye bingi” pa bintu byo amwene. Ñanyi bintu byo amwene? Wamwene mwanamukazhi waikele pa lukinyama. (Lum. 17:1, 2, 6) Uno mwanamukazhi bamulumbulula’mba “inanji bapite” kabiji utelwa’mba “Babilona Mukatampe.” Kabiji uba “bulalelale” na “bamfumu ba pano pa ntanda.”—Tangai Lumwekesho 17:3-5.

15-16. “Babilona Mukatampe ye ñanyi,” kabiji twayuka byepi bino?

¹⁵ “Babilona Mukatampe” ye ñanyi? Uno mwanamukazhi kechi wakonsha kwimenako kipamo kya bumulwila ntanda ne. Mambo buku wa Lumwekesho wamulumbulula’mba uba bulalelale na bantangi ba bumulwila ntanda. (Lum. 18:9) Kabiji kishinka kya kuba’mba waikala pa lukinyama kimwesha’mba ye ubena kwibatangijila. Kunungapo, kechi wimenako bipamo bya busulu biji mu ino ntanda ya kwa Satana ne. Mambo buku wa Lumwekesho walumbulula bino bipamo bya busulu’mba “bapoteshi ba pano pa ntanda.”—Lum. 18:11, 15, 16.

¹⁶ Binembelo byaamba’mba kyambo kya “pite” kechi kilumbulula’mba muntu wakonsha kwikala mulunda ne Lesa aku saka abena kuba byubilo byatama nangwa kwikala mulunda na bya pano pa ntanda ne. (1 Moba. 5:25; Yako. 4:4) Baibolo waamba’mba bantu bapopwela Lesa mu bukishinka “belama bulongo” kabiji batelwa amba “bisungu.” (2 Ko. 11:2; Lum. 14:4) Babilona wa kala kyo kyalo mwavujile bingi bupopweshi bwa bubela. Onkao mambo, Babilona Mukatampe wimenako bupopweshi bonse bwa bubela nangwa amba bupopweshi bwa bubela bwa ntanda yonse.—Lum. 17:5, 18; monai kibaaba kiji pa jw.org kya kuba’mba “Babilona Mukatampe ye Ñanyi?”

17. Ñanyi kintu kikamwekela Babilona Mukatampe?

¹⁷ Ñanyi kintu kikamwekela Babilona Mukatampe? Lumwekesho 17:16, 17 waamba’mba: “Aya nsengo jikumi ne awa lukinyama byo waji kumona, bikamushikwa pite ne kumonauna ne kumuvuula, kabiji bikaja nyama yanji ne kumusokatu pelu na mujilo. Mambo Lesa wabika mu michima yabyo kuba kyaswa muchima wanji.” Onkao mambo, Yehoba ukalengela makafulumende kwingijisha lukinyama wachijisha ko kuba’mba kipamo kya United Nations kulukuka bupopweshi bwa bubela bwa ntanda yonse ne kwibonaunatu pelu.—Lum. 18:21-24.

18. Ñanyi bintu byo twafwainwa kuba pa kuba’mba tubulenga kutundaika Babilona Mukatampe?

¹⁸ Ñanyi bintu byo twafwainwa kuba? Twafwainwa kwikala na ‘mpopwelo yatoka kabiji yabula kutama kwi Lesa wetu.’ (Yako. 1:27) Twafwainwa kuchinuzhuka mafunjisho a bubela, kuvuluka moba avulukanga bantu babulanga kupopwela Lesa wa kine, byubilo byatama ne kupopwela mipashi kuji mu Babilona Mukatampe. Twafwainwa kutwajijila kukwasha bantu “kulupukamo mwi aye” pa kuba’mba babulenga kwivwangamo mu bubi bwanji.—Lum. 18:4.

KUCHIBILA MAMBO MULWANYI WA LESA MUKATAMPE

19. Nga “nsuñunyi mukatampe uchila” ye ñanyi?

¹⁹ Buku wa Lumwekesho walumbulula ne “nsuñunyi mukatampe uchila.” (Lum. 12:3) Uno nsuñunyi ulwa ne Yesu ne bamalaika banji. (Lum. 12:7-9) Umanyika bantu ba Lesa kabiji upa luusa makafulumende a bumulwila ntanda. (Lum. 12:17; 13:4) Pano uno nsuñunyi ye ñanyi? Ke “muloolo wa kala, utelwa’mba Diabola kabiji Satana.” (Lum. 12:9; 20:2) Ye utangijila balwanyi bonse ba Yehoba.

20. Ñanyi kintu kikamwekela nsuñunyi?

²⁰ Ñanyi kintu kikamwekela nsuñunyi? Lumwekesho 20:1-3 walumbulula’mba malaika ukataya Satana mu kalengwa kabula kupela, kikekalatu nobe bamukasa mu kaleya. Byo akekala mu kano kalengwa kabula kupela, Satana kechi ‘ukajimbaika jibiji bisaka bantu ne, kufikatu ne myaka 1,000 byo ikapwa.’ Kepo Satana ne bandemona banji bakebataya mu “kizhiba kya mujilo ne mabwe ateema mujilo.” (Lum. 20:10) Kino kibena kulumbulula’mba bakebonauna myaka ne myaka. Fwanyikizhai kwikala mu ntanda mwabula Satana ne bandemona banji. Kino kimye kikawama bingi.

21. Mambo ka o twaikela na lusekelo pa byambo byo twatanga mu buku wa Lumwekesho?

²¹ Kuyuka mwatala biyukilo biji mu buku wa Lumwekesho kwitundaika bingi. Twafunda pa balwanyi ba Yehoba kabiji twibayuka kabiji twayuka ne bikebamwekela. Baibolo waamba’mba: “Ye wa lusekelo awa utanga na jiwi ja peulu ne kumvwa byambo bya buno bungauzhi.” (Lum. 1:3) Pano ñanyi mapesho akekala na bantu bakishinka umvwe balwanyi ba Lesa bebonauna? Bino byo byo tukesambapo mu mutwe wapelako.