MUTWE WA KUFUNDA 38
Anweba Banyike, Mukeba Bwikalo Bwenu Kwikala Byepi?
“Milangwe ikakuzhikijilanga.”—MAANA 2:11.
LWIMBO 135 Yehoba Wasashijila’mba: ‘Mwanami Wikale wa Maana’
BIJI MU UNO MUTWEa
1. Ñanyi lukatazho lwapichilemo Yehoashi, Uzaya ne Yosiya?
FWANYIKIZHAI’MBA mwi bamfumu babena kulama bantu ba Lesa saka mukijitu banyike. Mwafwainwa kwingijisha byepi luusa lwenu? Baibolo waamba pa banyike bavula bingi baikele bamfumu mu Yuda. Yehoashi wajinga na myaka 7. Uzaya wajinga na myaka 16 kabiji Yosiya wajinga na myaka 8. Uno mwingilo wakatezhe bingi. Nangwa byonkabyo, Yehoba ne bantu banji bakwashishe bano banyike kuba bintu byawama byavula bingi.
2. Mambo ka o kyawamina kufunda pe Yehoashi, Uzaya ne Yosiya?
2 Atweba kechi twi bamfumu nangwa baina mfumu ne. Bino twafwainwa kufunjilako bintu byavula ku bano bamfumu basatu. Mu bwikalo bwabo baubile bintu byawama ne bintu byatama. Onkao mambo, tusakufunjilako ene mambo o twafwainwa kusajila bulongo balunda bawama, kutwajijila kwipelula ne kutwajijila kukeba Yehoba.
SALAINGA BALUNDA BAWAMA
Ano moba mwakonsha kwikala byonka byajinga Yehoashi inge kemumvwine bibena kwimujimunako balunda bawama (Monai mafuka 3 ne 7)c
3. Yehoyada wakwashishe byepi Mfumu Yehoashi kufuukula bintu byawama?
3 Fuukulainga bulongo byonkatu byaubile Yehoashi. Bashanji Yehoashi byo bafwile saka akijitu mwanyike, Ñanga Mukatampe aye Yehoyada ye wamukomeshe ne kumufunjisha pe Yehoba. Yehoashi wajinga bingi na maana mambo walondelanga bintu byo bamufunjishe kwi Yehoyada. Na mambo a byaubile Yehoyada, Yehoashi wafuukwilepo kwingijila Yehoba ne kukwasha bantu nabo kutendeka kumwingijila. Kabiji wanengezhe ne kuba’mba Nzubo ya Yehoba beiwamishe.—2 Moba 24:1, 2, 4, 13, 14.
4. Tumwenamo byepi byawama inge twatemwa ne kukookela mikambizho ya Yehoba? (Byambo bya Maana 2:1, 10-12)
4 Inge bansemi benu nangwa bantutu bakwabo babena kwimufunjisha kutemwa Yehoba ne mizhilo yanji, yukai’mba babena kwimupa bupe bwanema bingi. (Tangai Byambo bya Maana 2:1, 10-12.) Bansemi bakonsha kwimufunjisha mu mashinda apusana pusana. Akimonai nyenga Katya byo bamukwashishe kwi bashanji kuyuka bya kufuukula bintu bulongo. Kimye kyonse inge babena kumutwala ku sukulu, besambanga nanji pa kinembelo kya pa jojo juba. Nyenga Katya waambile’mba: “Ino misambo yandengelanga kuyuka mwa kubila inge naikala na makatazho.” Bansemi bakonsha kulenga mizhilo yaimena pa Baibolo. Pano bino, kampe mwakonsha kutendeka kulanguluka’mba ino mizhilo kechi ibena kwimuswisha kuba bintu byo mwatemwa ne. Ñanyi kintu kyafwainwa kwimukwasha kulondela byo bemubuula? Nyenga wa jizhina ja Anastasia uvuluka’mba bansemi banji baikalangapo na kimye kya kumulumbulwila mwatala mizhilo yo balengele. Waambile’mba: “Kino kyankwashishe kuyuka’mba ino mizhilo yo babikileko yamwesheshenga’mba bantemwa kabiji bakeba kunzhikijila.”
5. Nanchi byubilo byenu bitokesha bansemi benu ne Yehoba ku muchima nyi? (Byambo bya Maana 22:6; 23:15, 24, 25)
5 Bansemi benu bakatemwa bingi inge mwaingijisha byo bemubuulako kufuma mu Baibolo. Kyakila pa byonse, musangajika Yehoba ne kwikala na bulunda bwakosa ne aye. (Tangai Byambo bya Maana 22:6; 23:15, 24, 25.) Nanchi bino kechi byafwainwa kwimulengela kutendeka kuba bintu byaubilenga Yehoashi byo ajinga mwanyike nenyi?
6. Yehoyada byo afwile, Yehoashi wakookejile mikambizho ya kwa ñanyi, kabiji mwafumine ñanyi bintu? (2 Byambo bya Moba 24:17, 18)
6 Funjilaiko ku bintu byatama byafumine mu kubula kufuukula bulongo kwa kwa Yehoashi. Yehoyada byo afwile, Yehoashi wasajile balunda batama bamulengejile kutendeka kuba bintu byatama. (Tangai 2 Byambo bya Moba 24:17, 18.) Waumvwijile baana ba bamfumu ba mu Yuda babujile kutemwa Yehoba. Ne anweba mwaswa kuba’mba Yehoashi kechi wafwainwe kutwajijila kupwanañana na bano bantu ne, mambo bajinga na byubilo byatama. (Maana 1:10) Nangwa byonkabyo, Yehoashi watwajijiletu kupwanañana nabo. Muvyala wanji aye Zekaliya byo amolweleko, Yehoashi wafuukwilepo kumwipaya. (2 Moba 24:20, 21; Mat. 23:35) Kintu kyo aubile kyatamine bingi. Patanshitu, Yehoashi wajinga muntu wawama. Pano bino, waalukile ke nsatuki kabiji mbanzhi. Kyapeleleko, bamwingilo banji bamwipayile. (2 Moba 24:22-25) Bwikalo bwanji bwafwainwe kuwama inge watwajijile kumvwina Yehoba ne bakalume banji. Ñanyi bintu byo mubena kufunjilako ku byaubile Yehoashi?
7. Bañanyi bafwainwa kwikala balunda nenu? (Monai kipikichala.)
7 Kintu kimo kyo tubena kufunjilako ku kufuukulapo kutama kwa kwa Yehoashi ke kya kuba’mba twafwainwa kusala balunda batemwa Yehoba kabiji bakebesha kuba bintu bimutookesha ku muchima. Kwikala na balunda baji bino, kuketukwasha kubanga bintu byawama. Balunda netu bafwainwa kwikala bakulumpe nangwa banyike pe atweba. Vulukai kuba’mba Yehoashi wajinga mwanyike, bino wajinga mulunda ne Yehoyada wamukijileko myaka. Pa balunda bo musala, iipuzhainga’mba: ‘Nanchi balunda nami bankwasha kukosesha lwitabilo lwami mwi Yehoba nyi? Abya bakookela Lesa ne kuntundaika kumukookela nyi? Nanchi bamba pe Yehoba ne bintu byo bafunda mu Baibolo nyi? Abya bakookela mizhilo ya Lesa nyi? Nanchi banjimunako inge natamisha nyi?’ (Maana 27:5, 6, 17) Onkao mambo, kechi mwafwainwa kwikala na balunda babula kutemwa Yehoba ne. Inge balunda nenu batemwa Yehoba, bakemutundaikanga kuba bintu byawama kimye kyonse.—Maana 13:20.
8. Inge tubena kwingijisha foni nangwa intaneti, ñanyi bintu byo twafwainwa kulangulukapo bingi kuba?
8 Ano moba kuji mashinda avula bingi awama a kwisambilamo na kisemi ne balunda kwingijisha foni nangwatu kwingijisha intaneti. Pano bino, bantu bavula babena kwingijisha bino bintu bya kwisambilamo kwimwesheshamo ku bakwabo, nabiji kubika bipikichala ne mavidyo a bintu byo bapota nangwa byo bauba. Inge paji byo mubika pa foni nangwa pa intaneti, iipuzhai’mba: ‘Nanchi mbikapo bino bintu kwimwesha ku bakwetu nyi? Abya nkeba kubuulako bakwetu bintu byawama nangwa nkeba’mba bakwetu bantote nyi? Nanchi nswisha bakwetu konauna milanguluko yami, ñambilo ne byubilo byami nyi?’ Mulongo Nathan Knorr wa mu jibumba jitangijila wapaine luno lujimuno amba: “Kange mwisulwe kutookesha bantu ku muchima ne. Mambo inge mwauba bino, kafwako muntu nangwa umo ye mukatokeshapo ku muchima ne. Pakuba anweba tokeshainga Yehoba ku muchima. Kabiji musakukatokesha ku muchima ne bantu bonse batemwa Yehoba.”
TWAFWAINWA KUTWAJIJILA KWIPELULA
9. Yehoba wakwashishe Uzaya kuba ñanyi kintu? (2 Byambo bya Moba 26:1-5)
9 Funjilaiko ku bintu byawama byafuukwilepo Uzaya. Byo ajinga mwanyike, mfumu Uzaya wipelwile bingi. Wafunjile “kwakamwa Lesa wa kine.” Kabiji Yehoba wamupesheshe bingi pa myaka yonse 68 yo aikele na bumi. (Tangai 2 Byambo bya Moba 26:1-5.) Uzaya washinjile bisaka byavula bya balwanyi ba Lesa kabiji wazhikijile muzhi wa Yelusalema. (2 Moba 26:6-15) Uzaya wajinga bingi na lusekelo mu bwikalo bwanji na mambo a bintu byonse Lesa byo amukwashishe kuba.—Sapwi. 3:12, 13.
10. Ñanyi bintu byamwekejile Uzaya?
10 Funjilaiko ku bintu byatama byafuukwilepo Uzaya. Mfumu Uzaya wakebanga bingi kubuula bakwabo bintu bya kuba. Akino kampe kyo kyamulengejile kulanguluka’mba uji na luusa lwa kuba kyonsetu kyo akeba. Juba jimo, Uzaya wafuukwilepo kuya mu nzubo ya Yehoba kabiji na mambo a kwilundumika wakebele kusoka bya kufutumuna pa kya kusokelapo bya kufutumuna. Bamfumu kechi bebaswishishe kwingila uno mwingilo ne. (2 Moba 26:16-18) Ñanga Mwine Mukatampe aye Azaliya waesekeshe kumukanya, bino Uzaya wazhingijile bingi. Na mambo a kukana lujimuno, Uzaya walekele kwikala wa kishinka kabiji bamukambwile na kikola kya mbumba. (2 Moba 26:19-21) Kinetu, bwikalo bwanji inge bwawamine bingi inge kya kuba watwajijile kwikala wipelula.
Atweba kechi twafwainwa kwitotanga pa bintu byo tuba ne. Pakuba twafwainwa kusanchilanga Yehoba pa bintu byonsetu byo tuba (Monai jifuka 11)d
11. Ñanyi bintu byafwainwa kwitukwasha kutwajijila kwipelula? (Monai kipikichala.)
11 Uzaya byo aikele na luusa lwa kulama walekele kusanchila Yehoba pa bintu byonsetu byawama byo amubijile. Tubena kufunjilako ka kwi Uzaya? Tuvulukenga kimye kyonse kuba’mba Yehoba ye witupa bintu byonsetu byawama byo tuji nabyo. Kabiji ye witukwasha mu mwingilo ye twingila. Kechi twafwainwa kwitotanga pa bintu byo tuba ne. Pakuba twafwainwa kusanchilanga Yehoba pa bintu byonsetu byo tuba.b (1 Ko. 4:7) Twafwainwa kwipelula ne kuyuka’mba twibandengamambo kabiji tukeba kwitololako. Mulongo uji na myaka 60 wanembele’mba: “Kechi nafwainwa kuzhingila nangwa kulefulwa inge bakwetu bambuulako mo mbena kulubankanya ne. Inge bakwetu banjimunako pa byo natamisha, nebikako bingi kubula kubwezhapo pa kuba’mba ntwajijile kwingijila Yehoba na muchima yense.” Kishinka ke kya kuba’mba inge twakookela Yehoba ne kutwajijila kwipelula, tukekala bingi na lusekelo mu bwikalo bwetu.—Maana 22:4.
TWAJIJILAI KUFWENYA KWIPI NE YEHOBA
12. Yosiya byo ajinga mwanyike, wakebele byepi Yehoba? (2 Byambo bya Moba 34:1-3)
12 Funjilaiko ku bintu byawama byafuukwilepo Yosiya. Yosiya wajingatu na myaka 16 byo atendekele kukeba Yehoba. Wakebeshe bingi kufunda pe Yehoba ne kuba kyaswa muchima wanji. Nangwa kyajinga bino, bintu kechi byamupeelejile ne. Mambo pa kyokya kimye, bantu bavula bapopwelanga balesa ba bubela. Onkao mambo, Yosiya wafwainwe kukosa pa kuba’mba ebakanye kuba bino. Kabiji kechi wajinga na moyo ne. Yosiya saka akyangye kufikizha myaka 20, watendekejilepo kufumya bupopweshi bwa bubela mu bisaka bya bantu.—Tangai 2 Byambo bya Moba 34:1-3.
13. Bwikalo bwenu bukekala byepi inge mwipana kwi Yehoba?
13 Nangwatu inge mukiji banyike, mwafwainwa kuba byaubile Yosiya kukeba Yehoba ne kufunda byavula pe Yehoba ne byubilo byanji byawama. Inge mwauba bino, kikemutundaika kwipana kwi aye. Nanchi kwipana kwenu kukalengela bwikalo bwenu bwa pa juba pa juba kwikala byepi? Luka wabatizhiwe saka aji na myaka 14 waambile’mba: “Kyapwa kufumatu luno nsakutwajijila kutangizhako kwingijila Yehoba mu bwikalo bwami ne kwibikako kubanga bintu bimutookesha ku muchima.” (Mako 12:30) Kashika mukekala bingi bulongo inge mwafuukulapo kwingijila Yehoba byonkatu byaubile Luka.
14. Ambaipo banyike bamo byo babena kuba pa kuba’mba bekale byonkatu byajinga Mfumu Yosiya.
14 Ñanyi makatazho o mubena kupitamo anweba banyike? Umvwai makatazho aambapo banyike bakwenu. Johan wabatizhiwe saka aji na myaka 12 waamba’mba bakwabo baana ba sukulu bamukanjikizhenga kupeepa fwanka. Kulanguluka pa kupeepa fwanka byo kwafwainwa konauna mubiji wanji ne bulunda bwanji ne Yehoba kumulengela kukana kupeepa fwanka. Rachel wabatizhiwe saka aji na myaka 14 walumbulula kintu kyamukwashishe kushinda makatazho pa sukulu. Waambile’mba: “Nebikako bingi kuvuluka bintu bya mu Baibolo kabiji bitookesha Yehoba ku muchima nabiji kufunda pa bintu bya kala kumvululamo jishimikila jimo ja mu Baibolo nangwa bungauzhi bumo. Kabiji inge mbena kwisamba na mukwetu pa sukulu, mvulukapo kinembelo kimo kya kwisamba nanji.” Makatazho o mubena kupitamo apusana na apichilemo Mfumu Yosiya. Nangwa byonkabyo, mwafwainwa kwikala na maana ne kwikala ba kishinka byonkatu byo ajinga. Kupita mu makatazho saka mukijitu banyike kukemukwasha kuyuka mwakubila na makatazho akwabo kulutwe.
15. Ñanyi bintu byakwashishe Yosiya kwingijila Yehoba mu bukishinka? (2 Byambo bya Moba 34:14, 18-21)
15 Mfumu Yosiya byo afikizhe myaka 26, watendekele kuwamisha nzubo ya Lesa. Byo baingijilenga uno mwingilo, bataaine “buku wa Mizhilo ya Yehoba yo apaine kupichila mwi Mosesa.” Mfumu byo aumvwine byanembelwemo, ponkapotu wakookejile ne kupimpula byubilo byanji. (Tangai 2 Byambo bya Moba 34:14, 18-21.) Nanchi mukeba kutendeka kutanga Baibolo pa juba pa juba nyi? Kampe mwatatulako kala kutanga Baibolo pa juba pa juba. Nanchi mubena kumwenamo bintu byawama nyi? Abya munembapo byepelo bimo byafwainwa kwimukwasha nyi? Luka ye twaambapo kala, uji na buku mo anemba bishinka. Kuba bino kukemukwasha kuvulukanga byepelo bimo nangwa bishinka byo mwafunda. Umvwe kemutange Baibolo moba onse ne kulondela byo mubena kutanga, mukatwajijila kwingijila Yehoba. Kabiji Mambo a Lesa akemukwasha kuba byawama byonkatu byo akwashishe Mfumu Yosiya.
16. Mambo ka Yosiya o alengejile mambo akatampe, kabiji tubena kufunjilako ka?
16 Funjilaiko ku bintu byatama byafuukwilepo Yosiya. Yosiya byo afikizhe myaka 39, waubile kintu kyatama kyamwipayishe. Wiketekejile mwine kwa kubula kubuula Yehoba kumukwasha. (2 Moba 35:20-25) Umvwai byo tubena kufunjilako: Nangwa kya kuba twakoma nangwa twafunda Baibolo pa myaka yavula, twafwainwa kutwajijila kukeba Yehoba. Ko kuba’mba twafwainwa kulombanga kimye kyonse kwi Yehoba kwitupa maana, kufunda Mambo Anji ne kukookelanga bitubuula bakwetu bena Kilishitu. Inge twalondela bino byonse, kechi tukalenganga mambo akatampe ne, kabiji tukekala na lusekelo.—Yako. 1:25.
ANWEBA BANYIKE MWAKONSHA KWIKALA BWIKALO BWAWAMA
17. Ñanyi bintu byanema byo twafunjilako ku mashimikila a bamfumu basatu ba mu Yuda?
17 Kuji bintu byawama byavula byo mwafwainwa kwingila byo muji banyike. Jishimikila ja kwa Yehoashi, Uzaya ne Yosiya jamwesha’mba anweba banyike mwafwainwa kufuukulapo bintu byawama ne kuba bintu bitokesha Yehoba ku muchima. Ibyo, abano banyike bafuukwilepo kutama kabiji kuba bino kwibalengejile kuba bintu byatama. Pano bino, inge mwafunjilako byawama byaubile bano bamfumu ne kuchinuzhuka bintu byatama byo baubile, musakukekala na lusekelo mu bwikalo bwenu.
Nsongwalume Davida wakookelanga Yehoba. Wasangajikile Yehoba ku muchima kabiji naye waikele na lusekelo mu bwikalo bwanji (Monai jifuka 18)
18. Ñanyi bantu ba mu Baibolo bamwesha’mba ne anweba mwakonsha kwikala na lusekelo mu bwikalo bwenu? (Monai kipikichala.)
18 Mu Baibolo muji mashimikila a banyike bakwabo bakookelanga Yehoba, basangajikile muchima wa Yehoba kabiji baikele na lusekelo mu bwikalo bwabo. Davida naye byo byo aubilenga. Byo ajingatu mwanyike, Davida wafuukwilepo kwingijila Lesa kabiji waikele mfumu wa kishinka. Bino bimye bimo walenganga mambo. Nangwa byonkabyo, Lesa wamonanga Davida amba wakishinka. (1 Mfu. 3:6; 9:4, 5; 14:8) Inge mwatanga jishimikila ja kwa Davida ne bintu byo aubile, bikemutundaika kwingijila Yehoba mu bukishinka. Nangwa ikala na mutanchi wa kutanga pe Mako ne Timoti. Baingijile Yehoba mu bukishinka saka baji banyike. Batokeshe Yehoba ku muchima kabiji baikele na lusekelo mu bwikalo bwabo.
19. Nanchi mukeba kwikala bwikalo buji byepi?
19 Bintu byo mubena kuba luno byo bimwesha bikekala bwikalo bwenu kulutwe. Inge mwaketekela mwi Yehoba ne kubula kwiketekela, Yehoba usakukemukwasha. (Maana 20:24) Mwafwainwa kwikala bwikalo bwawama kabiji bwa lusekelo. Vulukainga’mba Yehoba usanta bingi byo mubena kumwingijila. Onkao mambo, kafwako kintu kyaesakana pamo na kwingijila Yehoba shetu witutemwa ne.
LWIMBO 144 Langulukaingatu pa Mfweto!
a Anweba banyike, Yehoba wayuka’mba kimye kimo kimukatazha bingi kuba bintu byawama ne kutwajijila kwikala balunda nanji. Ñanyi bintu bikatokesha Shenu wa mwiulu ku muchima byo mwafwainwa kufuukulapo kuba? Mu uno mutwe, tusakwisamba pa banyike basatu baikele bamfumu mu Yuda. Mumvwishe byo mwafwainwa kufunjilako ku byo baubile.
b Monai kakitenguluzha ka kizungu ka kuba’mba “Beware of the ‘Humble Brag’” kaji pa jw.org pa mutwe wa kuba’mba “How Important Is Online Popularity?”
c KULUMBULULA KIPIKICHALA: Nyenga uji na bulunda bwakosa ne Yehoba ubena kujimunako nyenga mwanyike.
d KULUMBULULA KIPIKICHALA: Nyenga ye babena kwipuzha pa kubuñana waketekela bingi mwi Yehoba kabiji wamusanchila.