Yehoba, Lesa wa Bukine
‘Anweba mwankuula, anweba Yehoba, anweba Lesa wa bukine.’—MASALAMO 31:5.
1. Kimye kyo kwabujile bubela, kyajinga byepi mwiulu ne panopantanda?
KWAJINGAPO kimye kimo kyo kwa bujile bubela. Mwiulu mwajingatu bilengwa byalumbuluka bya ku mupashi sabingijila Mulenga wabyo, aye “Lesa wa bukine.” (Masalamo 31:5) Kechi kwajingapo bubela nangwa bujimbijimbi ne. Yehoba waambañananga bintu bya bukine na baana banji ba ku mupashi. Waambañananga nabo bya bukine mambo wibatemenwe kabiji wakebelenga’mba bekalenga bulongo. Ne panopantanda napo byobyo kyajinga. Yehoba walengele mwanamulume ne mwanamukazhi mutanshi, kabiji kimye kyonse waambañenenga nabo bintu bya bukine kupichila mu jishinda jo anengezhezhe kwakubula kuzhobakana ne. Akye kintu byo kyawaminepo!
2. Ñanyi watendekele bubela, kabiji mambo ka?
2 Bino mu kuya kwa moba, mwana wa ku mupashi umo wa Yehoba wipumine mwine pa kyaji ne kwilenga aye mwine kwikala ke lesa wa kwipachika ne Yehoba. Uno kilengwa wa mupashi waishile kutelwa’mba Satana Diabola, wakebelenga’mba bakwabo bamupopwelenga. Pa kuba’mba obe kyoakebelenga, watendekele kubepa bubela kuba’mba bakwabo bamunekenenenga. Byo aubile kino, waikele ke ‘wa bubela ne shanja bubela.’—Yoano 8:44.
3. Ba Adama ne Evwa baubilepo byepi pa bubela bwa kwa Satana, kabiji bika byafuminemo?
3 Kupichila mwi muloolo, Satana wabujile mwanamukazhi mutanshi aye Evwa amba, inge alengulule mukambizho wa Lesa ne kuja kipangwa kyo bebazhijikile, kechi ukafwa ne. Buno bwajinga bubela. Kabiji wabwelele wamubula ne kuba’mba umvwe wikija, ukekala nobe Lesa ne kuyuka byawama ne byatama. Buno nabo bwajinga bubela. Nangwa kyakuba Evwa waji ukyangye kubepwapo kala, wafwainwe kuyuka’mba bintu byo amubujile muloolo byapusene na byo bamubujile mwatawanji Adama kwi Lesa. Bino nangwa byonkabyo, aye wasajilepo kumvwina Satana, walengululako Yehoba. Byoajimbaikilwetu, watolele kipangwa ne kuja wajile. Kepo Adama, naye ajileko. (Ntendekelo 3:1-6) Byonka byajinga Evwa, Adama kechi waumvwinepo kala bubela ne, bino aye kechi wajimbaikilwe ne. (1 Timoti 2:14) Bino kupichila mu byo aubile, wamwesheshe’mba wakaine Mulenga wanji. Kino kyaletejile bantu malwa. Na mambo a milengulwila ya kwa Adama, bundengamambo, lufu, bubi ne malwa akatampe, byakumbene ku baana banji bonse.—Loma 5:12.
4. (a) Bubela bwaambiwe mu Edena bwajinga bwa byepi? (b) Pakuba’mba tubule kujimbaikwa kwi Satana, twafwainwa kuba ka?
4 Byonkabyo, bubela bwakumbene. Twafwainwa kuyuka’mba abwa bubela bwaambiwe mu bujimi bwa Edena bwajinga milengulwila ya kulengulula bukine bwa Yehoba. Satana waambishetu amba, Lesa mu bujimbijimbi wafilenga kintu kyawama ku bamulume ne mukazhi batanshi. Pano bino, kechi byo byokyajinga ne. Kafwako kintu kyawama kyo bamwene ba Adama ne Evwa kyafumine mu milengulwila yabo ne. Bafwile byonkatu byoebambijile Yehoba amba mukafwa. Kabiji, milengulwila ya kwa Satana ya kulengulula Yehoba yatwajijile kyakuba byo papichile myaka yavula, Yoano watangijilwe na mupashi wazhila kunemba’mba Satana ubena ‘kujimbaika panopantanda ponse.’ (Lumwekesho 12:9) Pakuba’mba tubule kujimbaikwa kwi Satana Diabola, twafwainwa kuketekela mu bukine bwa Yehoba ne mu Byambo byanji. Pano nga mwakonsha kuketekela byepi mwi Yehoba ne kwilamawizha anwe bene ku bujimbijimbi ne bubela bo abena kwenda na kupishamo uno Mulwanyi wanji?
Yehoba Wayuka Bukine
5, 6. (a) Yehoba uji na maana a mutundu ka? (b) Nga maana a bantu aji byepi umvwe twiesakanya ku a kwa Yehoba?
5 Baibolo ponse ponsetu yaamba’mba Yehoba ye “walengele byonse.” (Efisesa 3:9) Ye ‘walengele jiulu ne ntanda, ne kalunga ka mema, ne byonse bijimo.’ (Byubilo 4:24) Pakuba Yehoba byo aji Mulenga, wayuka bukine bwa byonse. Kyakumwenako: Akilangulukai muntu ufwanyikizha bikekala nzubo yanji. Panyuma ya kwiifwanyikizha, watunga ne kwiitunga. Wabwela wabikapo myamba ne kutengelapo bisomo ne kupwisha wiipwisha aye mwine. Ino nzubo ukeiyuka kya kine kine kukila ne muntu uji yense wiimonatu na meso. Bantu bayuka bingi bulongo bintu byo balenga. Byonkabyo ne Mulenga naye wayuka bingi bulongo bintu byonse byoalenga.
6 Ngauzhi Isaya walumbulwile bingi bulongo bukata bwa maana a Yehoba. Tutanga’mba: ‘Nanchi ñanyi wapimine mema mu kuboko kwanji, ne kupima jiulu na minwe yanji, ne kupima lukungu lwa panshi mu kipimo, ne kweseka mitumba pa shikelu, ne tutumbatumba pa kya kupimapo? Ñanyi wamubujile mupashi wa Yehoba byo afwainwa kuba? Ñanyi wamubujileko maana ne kumufunjisha? Nanchi ñanyi ye aumvwañene nanji? kabiji ñanyi wamusambishishe mwa kuchibila mambo mo aolokela? kabiji ñanyi wamufunjishishe maana ne kumubula jishinda ja milangwe?’ (Isaya 40:12-14) Kya kine, Yehoba ye “Lesa wayuka byonse” kabiji ye ‘walumbulukishatu mu maana.’ (1 Samwela 2:3; Yoba 36:4; 37:16) Atweba twayukakotu bicheche. Nangwatu kyakuba bantu babaikale na maana akatampe byepi, maana etu akuyuka bilengwa kechi afikapotu ne pa “bya kutendekelakotu bya mu byubilo [bya Lesa]” ne. Ajitu nobe ‘betutepetwelakotu’ umvwe twiesakanya na “kululuma kwa bulume.”—Yoba 26:14.
7. Davida wayukilepo ka pa mambo a maana a Yehoba, kabiji ne atweba twafwainwa kuyuka ka?
7 Na mambo akuba Yehoba ye witulengele, kyailamo bingi kulanguluka’mba wituyukishatu bulongo. Mfumu Davida wikiyukile kino. Wanembele’mba: ‘Anweba Yehoba, mwantalatala ne kungyuka. Mwayuka byo naikala ne byo naimana; mwayuka milanguluko yami byo iji kwalepa. Mutalatala jishinda jami ne kulaala kwami, kabiji mwayuka mashinda ami onse. Ka paji nangwa kyambo kimo pa lujimi wami kyo mwabula kuyukisha, anweba Yehoba, ne.’ (Masalamo 139:1-4) Davida wayukile’mba bantu baji na lūsa lwa kwisajila kuba kyo bakeba, onkao mambo Lesa witupa bulume bwa kumukokela nangwa ne. (Mpitulukilo ya mu mizhilo 30:19, 20; Yoshua 24:15) Bino nangwa byonkabyo, Yehoba wituyukishatu bulongo kukila ne byotwiyuka atwe bene. Ukeba bintu bituwamina kabiji uji na bulume bwa kutangijila mashinda etu. (Yelemiya 10:23) Kine kafwako mufunjishi nangwa mfunji nangwa muntu upana maana wakonsha kwitufunjisha bukine ne kwitulengela kwikala ba maana ne lusekelo ne.
Yehoba wa Bukishinka
8. Twayuka byepi kuba’mba Yehoba wa bukishinka?
8 Kuyuka bukine kechi kulumbulula’mba pano muntu wambangatu bukine nangwa kwikala wa bukishinka ne. Kyakumwenako, Diabola wasajilepo kubula “kwikala mu bukine.” (Yoano 8:44) Yehoba wapusanako, aye “wayula . . . bukishinka.” (Kulupuka 34:6) Binembelo ponse ponsetu byashimuna bukine bwa Yehoba. Mutumwa Paulo waambile’mba ‘Lesa kechi wayuka kubepa’ ne, kabiji ne kuba’mba ‘Lesa kechi ubepa ne.’ (Bahebelu 6:18; Titusa 1:2) Bukine ke lubaji lwanema bingi mu bumuntu bwa Lesa. Twakonsha kuketekela mwi Yehoba mambo ye wa bukishinka; kechi ujimbaika nangwa pacheche bantu banji bakishinka ne.
9. Nga jizhina ja Yehoba jishimuna byepi bukine?
9 Jizhina janji mwine Yehoba jishimuna bukishinka bwanji. Jino jizhina janji jilumbulula’mba “Wikela monse Moasakila.” Kino kiyukanyikisha’mba Yehoba mukupita kwa kimye Ufikizha bintu byonse byoalaya. Kafwako nangwa umo uji na bulume bwa kuba kino ne. Pakuba Yehoba byoaji Mwine Wakila, kafwako kyakonsha kukanya kufikizhiwa kwa nkebelo yanji ne. Yehoba kechi ujitu na bukishinka bonka ne, bino yeyenka uji ne na bulume ne maana akufikizha byonse byoamba.
10. (a) Yoshua wamwene byepi bukine bwa Yehoba? (b) Ñanyi milaye ya Yehoba yafikizhiwa yo mwimwena?
10 Yoshua wajingapo pa boba bavula bamwene bintu byakukumya byashimwinenga bukine bwa Yehoba. Yoshua wajinga mu Ijipita kimye Yehoba kyo aletele myalo jikumi pa yoya ntanda, kabiji mwalo yense waambijilwenga jimo saka akyangye kubiwa. Pa bintu byaambijiwe jimo byamwekele, Yoshua wamwene kufikizhiwa kwa milaye ya Yehoba ya kupokolola bena Isalela mu Ijipita ne kwibatangijila mu Ntanda ya Mulaye kabiji ne kukashinda mazhita abena Kenana ebalwishilenga. Bumi bwanji byo bwanangijilenga ku mpelo, Yoshua wabujile bakulumpe ba bena Isalela amba: “Anweba bonse mwayuka mu michima yenu ne mu myeo yenu amba kafwako kintu nangwa kimotu kya mu byobya byawama byo emulayile Yehoba Lesa wenu kyabula kumweka ne; byonse byamwekele kwi anweba, kafwako nangwa kimo kyabulwa kumweka ine.” (Yoshua 23:14) Nangwa kyakuba kechi mwamonapo kala byakukumya byamwenepo Yoshua ne, abya mwamonapo kala bukine bwa milaye ya Lesa mu bwikalo bwenu nyi?
Yehoba Usolola Bukine
11. Kika kimwesha’mba Yehoba ukeba kwisamba bukine na bantu?
11 Akifwanyikizhai nsemi wayuka byavula bino ubula kwibyamba amba ku baana banji. Abya kechi mu musanchila Yehoba amba kechi uji byonka biji uno nsemi nenyi? Yehoba mu butemwe wisamba na bantu kabiji wisamba nabo javula. Binembelo bimutela’mba “Mufunjishi [Mukatampe, NW].” (Isaya 30:20) Mu kifyele kyanji mwine, wisamba ne na boba babula kukeba kumbika matwi abo amba bamumvwe. Kyakumwenako, Ezikyo watuminwe kuya na kusapwila ku bantu Yehoba bo ayukile’mba kechi bakamumvwa ne. Yehoba waambile’mba: “Obewa mwana muntu, yanga ku ba mu kisaka kya Isalela ukebabule byambo byami.” Kepo amujimwineko’mba: “Bino ba mu kisaka kya Isalela kechi bakakumvwa obewa ne; mambo kechi baswa kuñumvwa amiwa ne; mambo ba mu kisaka kya Isalela bo bantu bakosa bilungi, baji na michima yauma.” Uno mwingilo wakatezhe bingi, bino Ezikyo wamwingijile mu bukishinka, kabiji byo amwingijile, wamwesheshe lusa lwa Yehoba. Umvwe muji mu nyaunda yashupa kusapwila bino mwaketekela mwi Lesa, mwakonsha kuketekela’mba ukemukosesha byonka byoakoseshe ngauzhi Ezikyo.—Ezikyo 3:4, 7-9.
12, 13. Mu ñanyi mashinda Lesa moesambila na bantu?
12 Yehoba usaka’mba, “bantu bonse bapuluke, [bekale na maana alumbuluka abya bukine, NW].” (1 Timoti 2:4) Waambilanga mu bangauzhi, bamalaika ne mu Mwananji ye atemwisha, aye Yesu Kilishitu. (Bahebelu 1:1, 2; 2:2) Yesu waambile kwi Pilato amba: “O mambo o nasemenwe, ne o naishijile panopantanda, namba nshimune bya bukine. Ne bonse ba bukine bomvwa jiwi jami.” Pilato wajinga na jishuko jikatampe bingi ja kufunda ku mwine Mwana Lesa bukine bwa Yehoba bwa lunengezho lwa lupulukilo. Pano bino, Pilato kechi wajinga ku lubaji lwa bukine ne, kabiji kechi wakebelenga kufunda bukine kwi Yesu ne. Washikishe na misula kuba’mba: “Nanchi bukine bo buka?” (Yoano 18:37, 38) Kyoaubile kyatamine bingi! Bino nangwa byonkabyo, bavula baumvwine bukine boasapwijilenga Yesu. Ku baana banji ba bwanga waambile’mba: “Meso enu atokwa byo abenakumona; ne matwi enu, byo abenakumvwa.”—Mateo 13:16.
13 Yehoba wasunga bukine mu Baibolo kabiji wamona ne kuba’mba bantu konse konse baji nayo. Baibolo yasolola bintu byonkatu byo biji. Yalondolola byubilo bya Lesa, nkebelo, ne mikambizho yanji, kabiji ne bwikalo bwa bantu byo buji. Mu lulombelo kwi Yehoba, Yesu waambile’mba: “Mambo enu bo bukine.” (Yoano 17:17) Na mambo a kino, Baibolo ke buku wapusanako na mabuku akwabo. Ye yenkatu bunke wanembeshiwe na lutangijilo lwa mupashi wa Lesa wayuka bintu byonse. (2 Timoti 3:16) Bakalume ba Lesa beinemeka bingi mambo ke kya bupe kyanema bingi kyapewa ku bantu. Twafwainwa kwiitanganga moba onse.
Kwachishai ku Bukine
14. Ñanyi bintu bimo Yehoba byoaamba’mba ukoba, kabiji mambo ka o twafwainwa kumuketekela?
14 Twafwainwa kuteshako bingi muchima ku bintu Yehoba byoetubula mu Byambo byanji. Aye uji byonka byo aamba’mba byo byoaji, kabiji ukoba bintu byoaamba’mba byubiwe. Tuji na bishinka byavula bya kuketekela mwi Yehoba. Twakonsha kwikiketekela umvwe Yehoba waamba’mba ‘ukashinkanya nabo babula kuyuka Lesa, ne abo babula kukokela mambo awama a Nkambo yetu Yesu.’ (2 Tesalonika 1:8) Kabiji twakonsha ne kumuketekela Yehoba umvwe waamba’mba watemwa boba balonda bololoke, umvwe waamba’mba aba baji na lwitabilo ukebapa bumi bwa myaka, kabiji umvwe waamba’mba ukafumyapo misongo, kujila ne lufu. Yehoba waambishetu pa bukine bwa uno mulaye wapelako byo akambizhe mutumwa Yoano amba: “Nemba: mambo bino byambo byo bya kishinka ne bya kine.”—Lumwekesho 21:4, 5; Byambo bya Mana 15:9; Yoano 3:36.
15. Ñanyi bubela bumo Satana bo atundaika?
15 Satana wapusenshatu ne Yehoba. Mu kifulo kya kufunjisha bantu, aye wibajimbaika. Pakuba’mba obe kyoasaka kya kufumya bantu ku bupopweshi bwa kine, Satana utundaika bubela bwavula. Kyakumwenako, Satana ukeba kwitulengela kuketekela’mba Lesa kechi ukeba kufwenya kwipi ne atweba ne, kabiji kechi utako muchima ku buyanji buji panopantanda ne. Bino Baibolo yaamba’mba Yehoba wata bingi muchima bilengwa byanji kabiji washikwa bubi ne buyanji. (Byubilo 17:24-30) Kabiji Satana ukeba bantu kuketekela’mba kukeba bintu bya ku mupashi ke kutayatu kimye. Bino Binembelo bitubujishatu amba: ‘Lesa kechi wabula koloka’mba, avulame mwingilo wenu ne butemwe bo mwijimwesha jizhina janji’ ne. Kabiji byaamba ne kuba’mba “ufweta boba bamukebesha.”—Bahebelu 6:10; 11:6.
16. Mambo ka bena Kilishitu o bafwainwa kwikela bajimuka ne kukwachisha bukine?
16 Pa mambo a kwa Satana, mutumwa Paulo wanembele’mba, “lesa wa panopantanda wiipofula michima ya babula kwitabila, kuchina’mba, bakamona kyeya kya mambo awama a lukumo lwa Kilishitu, ye kipasha kya Lesa.” (2 Kolinda 4:4) Bamo bajimbaikwa kwi Satana Diabola byonka byajimbaikilwe Evwa. Bakwabo nabo balondela byaubile Adama wabujilwe kujimbaikwa bino wasajilemotu kyanshiji jishinda ja milengulwila. (Yuda 5, 11) Onkao mambo, kyanema bingi bena Kilishitu kwikala bajimuka ne kukwachisha bukine.
Yehoba Ukeba “Lwitabilo lwa Kine Kine”
17. Twafwainwa kuba ka pakuba’mba twikale na bibusa bya Yehoba?
17 Byoaji wa bukine mu mashinda anji onse, Yehoba ukeba aba bamupopwela nabo kwikala ba bukine. Nyimbi wa masalamo wanembele’mba: “Anweba Yehoba ñanyi ukekala bwenyi mu tente wenu? Ñanyi ukekalanga pa mutumba wenu wazhila? Yenkaye wenda bulongotu ne kuba byaoloka, ne kwamba byakine na muchima wanji yense.” (Masalamo 15:1, 2) Ku Bayudea baimbilenga bino byambo pa kutongola mutumba wazhila wa Yehoba, kibavulwilenga Mutumba wa Ziona Mfumu Davida koaletele jikwachi ja lulayañano mu tente ye apopeleko. (2 Samwela 6:12, 17) Mutumba ne tente bibavulwilengako mpunzha mwaikalanga Yehoba mu bukifwanyikizho. Ku yoya mpunzha bantu koko bamusolomokanga Yehoba na kusanshijila bibusa byanji.
18. (a) Kwikala mulunda ne Lesa kikebewa kuba ka? (b) Kika kikambiwapo mu mutwe walondelapo?
18 Yense ukeba kwikala mulunda ne Yehoba wafwainwa kwamba bukine “mu muchima wanji,” kechi kwambatu pa kanwa ne. Mulunda wa kine wa Lesa wafwainwa kwikala na muchima wakishinka kabiji wafwainwa kumwesha “lwitabilo lwa kine kine,” mambo byubilo bya bukine bifuma mu muchima. (1 Timoti 1:5; Mateo 12:34, 35) Mulunda ne Lesa kechi uji na bujimbijimbi ne, mambo “Yehoba washikwa bingi . . . wa bujimbijimbi.” (Masalamo 5:6) Bakamonyi bakwa Yehoba mwaya ntanda yonse bebikako bingi kwikala ba bukine kulonda Lesa wabo. Mutwe walondelapo ukambapo pa kino.
Musakukumbula’mba Ka?
• Mambo ka Yehoba o ayukila bukine bwa byonse?
• Kika kimwesha’mba Yehoba wa bukine?
• Yehoba wasolola byepi bukine?
• Pa mambo a bukine, kika kyotwafwainwa kuba?
[Bipikichala pa peja 23]
Lesa wa bukine wayuka bintu byonse byoalengele
[Bipikichala pa peja 24, 25]
Milaye ya Yehoba ikafikizhiwa