BYA KUKWASHA KISEMI | KUKOMESHA BAANA

Bya Kukwasha Mwanenu Wamukazhi Ukiji Mwanyike Inge Waikala na Bijikila

LUKATAZHO

Langulukai pa kino. Mwanenu wamukazhi ukijitu mwanyike waamba’mba uji na bijikila. Kino kimulengela kukumya bingi ne kwiipuzha anweba bene amba, ‘Mwanami ekale na bijikila saka ajitu na myaka ya kusemwa 13? Ukiji mwanyike kafwapo byo ayuka pa bijikila ne!’ Pano saka mukyangye kumubula mwanenu byo mubena kulanguluka, yukai byakonsha kulengela mwanenu wamukazhi ukijitu mwanyike kwikala na bijikila.

KILENGELA

Kukoma. Kukoma kwakonsha kulengela nsongwakazhi kwikala bingi na bijikila, kikatakata inge ubena kukoma bukiji kukila bakwabo mo bakaila, nangwa inge bakwabo bakoma bukiji kukila aye. Anna,a uji na myaka 20 waambile’mba: “Pa balunda nami mo twakailanga, yami najinga mutanshi kutendeka kuvwala kafunga mabele, kabiji kino kyandengelanga kubula kukasuluka. Neumvwanga kupusanako ku bakwetu, ne kumvwa nobe kuji byalubankana ku mubiji wami.”

Kwikala na lusekelo ne kwikala na bulanda. Karen uji na myaka 17, waambile’mba: “Nelangulushanga bingi na mambo a kubula kuyuka kyalengelanga mute yense naikala bingi na lusekelo, pano bufuku kenjile bunke bwami. Kechi nayukile kyandengelanga kwikala bibye ne. Kyajinga nobe kechi nayukile bya kuba na milanguluko yami ne.”

Kutendeka kuya ku ñondo. Nsongwakazhi wa jizhina ja Kathleen waambile’mba: “Bamama bambujile jimo bikammwekela inge natendeka kuya ku ñondo. Nangwa byonkabyo, kimye kitanshi kyo nayile ku ñondo kyamfikijiletu kwa kubula kuketekela. Natendekele kowa bimye byavula pa juba pa juba mambo naumvwanga nobe nji na ndochi kimye kyonse.”

Kukeba kwikala na balunda. Marie, uji na myaka 18, naye uvuluka kuba’mba: “Kimye kyo najinga na myaka ya kusemwa 12 kufika ku 14, bakwetu bankanjikizhanga bingi kuba byatama. Kabiji banyike pa sukulu po twajinga baendelekanga mwanyike yense wakananga kuba byo baubanga.” Anita, uji na myaka 14, waambile’mba: “Atweba banyike twanemeka bingi kwikala na balunda ba kukaya nabo, kabiji kikozha bingi ku muchima inge bakwenu bo ukaya nabo ke bachine kukaya ne obewa.”

BYO MWAKONSHA KUBA

Tundaikai mwanenu wa mukazhi kwamba pa bijikila byo aji nabyo. Pa kutendeka, mwanenu kechi wakonsha kukasuluka kwamba pa luno lukatazho ne. Bino, mwafwainwa kumutekenya ne kulondela maana a mu Baibolo aamba’mba ‘mwafwainwa kupelawizha kumvwa kabiji mubande kuzhingila.’—Yakoba 1:19.

Kange mupezhe lukatazho lubena kupitamo mwanenu ne. Vulukai kuba’mba mwanenu ukiji mwanyike kechi wayuka byavula byonka byo mwayuka anweba ne, kabiji kechi wayuka bya kuba na luno lukatazho ne. —Jifunde ja mu Baibolo: Loma 15:1.

Kange mu mupenga mingilo ya pa nzubo yavula kimye kyo afuma ku sukulu ne. Kwesakana na byaamba buku wa kuba’mba Teach Your Children Well (Funjishainga Baana Benu Bulongo), banyike bekala na mingilo yavula ya kukankalwa ne pa kupemena “javula bamweka mibiji kukoka bingi, ne kubela bikola nabiji mutwe ne munda.” —Jifunde ja mu Baibolo: Filipai 1:9, 10.

Monai kuba’mba mwanenu ubena kwikalapo na kimye kyabaya kya kukokoloka. Banyike javula kechi balaala bukiji ne. Bino, mwanenu inge ke abule kulaala kimye kyabaya, bulume bwanji bwa kulanguluka bulongo bukakepa, kabiji kikamulengela kukankalwa kuyuka bya kuba na bijikila. —Jifunde ja mu Baibolo: Musapwishi 4:6.

Kwashai mwanenu kutana mashinda a kukepeshamo bijikila. Bansongwakazhi bamo bakepeshako bijikila kupichila mu kukaya makayo akosesha mubiji. Baibolo waamba’mba: ‘Mu kukosesha mubiji umwenamo bimo bicheche.’ (1 Timoti 4:8) Bansongwakazhi bakwabo batana kuba’mba kunemba bintu byo bamona’mba bilengela bijikila kwibakwasha bingi. Brittany uji na myaka 22 uvuluka’mba: “Byo nakijinga mwanyike, nanembanga makatazho o nakankalwanga kupwisha. Kuba bino kwankwashishe kuyuka byo nalangulukanga pa oo makatazho, ne kumona inge nakonsha kwiapwisha nangwa kwialekatu.”

Ikalai bakumwenako bawama. Nga anweba muba byepi inge muji na bijikila? Nanchi mwitwika bisendwa bya mu bwikalo byanema kukila bulume bwenu, apa bino ke mususute nabyo nyi? Nanchi mwikokesha na kwingila mingilo yakosa kya kuba mwakankalwa ne kwikala na kimye kya kuba bintu bikwabo byanema nyi? Pa Filipai 4:5 paamba’mba: “Kukoka muchima kwenu kuyukanyikwe ku bantu bonse.” Yukai kuba’mba mwanenu umona byo muba ne kufunjila kwi anweba, byawama nangwa byatama.

[Tubyambo twa mushi]

[Kitenguluzha pa peja 14]

BINEMBELO BYAKONSHA KWIMUKWASHA

“Atweba twakosa mu lwitabilo twafwainwa kukwasha boba babula kukosa mu lwitabilo.”—Loma 15:1.

“Muyuke bintu byanemesha.”—Filipai 1:9, 10.

“Kuboko kumo kwayula mutende kwakila maboko abiji ayula mingilo ne kukabakanatu nobe kujatu mwela.”—Musapwishi 4:6.

[Kitenguluzha pa peja 14]

BYUBILO BYA BANSEMI

Nsongwakazhi wa jizhina ja Laura waambile’mba: “Batata bapayankana bingi. Nangwa byonkabyo, baji na muchima wawama. Inge pamweka lukatazho, kitanshi kyo bepuzha ke kya kuba’mba, ‘Tusa kuba byepi na luno lukatazho?’ Nangwa’mba ‘Jishinda ka jawama ja kupwishishamo luno lukatazho?’ Javula batata batemwa kwamba’mba, ‘Makatazho eya, pano bwikalo bwa muntu bwaimena pa kuyuka bya kuba na o o makatazho.’ Batata bambulwa kulumbuluka, onkao mambo nabo bimye bimo bekala na bijikila. Pano bino, kechi baleka makatazho kwibapezha kalango ne. Nafunjilako byavula kwi abo na byo boba na bijikila.”