JISHIMIKILA JA BWIKALO
Kwingijila Yehoba na Kizaku Konse ko Tuji
Byashimikizha ba Markus ne ba Janny Hartlief
Kechi nakisapwijilepo bunke ne. Onkao mambo, naumvwanga bingi moyo, ne mu manungo mwazukumanga pa kuya na kusapwila. Kyakijilemo kutama, mu nyaunda bavula bakananga kwibasapwila. Bamo bakanamine bingi kya kuba kimye kimo bakebanga ne kumpuma. Ñondo ye natendekejilemo bupainiya, nashiletu kabuku kamo mu mwingilo.—Markus.
MWAJINGA mu 1949, papita ne myaka 60, pano bino, jishimikila jami jatendekela kunyuma mwaka wa 1949 saka akyangye kufika. Batata ba Hendrik baingilanga mu shitolo ne mu mashamba mu muzhi mucheche wa Donderen ku buyeke bwa muzhi wa Drenthe, mu kyalo kya Netherlands. Ko ko nasemekejilwe mu 1927, kabiji yami wa buna pa bana batanu na babiji. Nzubo yetu yaikejile ku mukwakwa watama bingi mu nkambi ya ku muzhi. Bantu bavula bo twalamankene nabo bajinga banjimi kabiji natemenwe bingi bunjimi. Byo nafikizhe myaka 19 mu 1947, Theunis Been ye twalamankene nanji waishile na kunsapwila. Mvuluka kuba’mba kimyetu kitanshi kyo namonañene ne Theunis kechi namukebanga ne, pano bino, Nkondo ya Bubiji ya Ntanda Yonse byo yapwile, waikele Kamonyi wa kwa Yehoba, kabiji naishile kumona kuba’mba wawama bingi muchima kukila ne byo ajinga kala. Kupimpula byubilo byanji kwandengejile kukeba kuyukilako byavula, onkao mambo, natangako bingi muchima inge keesambe ne amiwa pa mulaye wa Lesa wa paladisa pano pa ntanda. Kechi pabanjile ne, naswile bukine kabiji twaishile kwikala balunda bakikupu.a
Natendekele kusapwila mu May mu 1948, kabiji ñondo walondejilepo, pa 20 June, nabatizhiwe pa kushonkena mu muzhi wa Utrecht. Pa 1 January, 1949, natendekele bupainiya kabiji bantumine kuya na kwingijila ku Borculo, ku musela wa Netherlands kwajingatu kipwilo kicheche. Nafwainwe kwenda makilomita 130 pa kuba’mba mfike kokwa, onkao mambo, nafuukwilepo kuya na nkinga yami. Nalangulukilenga’mba nkendapo maola 6 pano bino, na mambo a mvula mukatampe wanokele ne kinkunkwila, naendelepo maola 12, nangwa kya kuba nakanjijile mu shitima byo kwashajile makilomita 90. Nafikile bufuku pa nzubo ya kisemi kyo naikelenga nakyo byo naingijilenga bupainiya mu yoya nyaunda.
Mu yoya myaka yapwijilemo nkondo, bantu bajingatu na bipe bicheche. Najingatu na suchi umo ne mutanganyika umo waipipa, uno suchi naye wabaile bingi. Byonka byo naamba ku ntendekelo, ñondo mutanshi ye naikele mu Borculo wakatezhe bingi, pano bino Yehoba wampesheshe bingi, naikele na bantu bavula bingi bakufunjisha Baibolo. Byo naikeleko bañondo batanu na bana, bantumine kuya na kwingijila ku Amsterdam.
KUFUMA KU MUZHI KUYA MU TAUNYI
Nangwa kya kuba nakomejile mu nkambi mwajinga bingi bya bunjimi, pano nayile ku Amsterdam, taunyi mukatampe wa mu Netherlands. Mwingilo wawamine bingi. Mu ñondo mutanshi nashijile bantu mabuku avula bingi kukila mu bañondo bafumineko batanu na bana. Nafunjishenga Baibolo bantu kukila pa batanu na basatu. Byo bantongwele kwikala kalume wa kipwilo (luno utelwa’mba ukwatankanya mingilo ya jibumba ja bakulumpe), bampele jashi ja mvula bantu jitanshi. Naakaminwe bingi, pano byo kwashajiletu pacheche kuba’mba ñambe jino jashi bamvilwijile ku kipwilo kikwabo, naumvwine ne muchima wabwela munda. Kechi nayukilepo amba mu kuya kwa myaka nkamba majashi kukila pa 5,000 ne.
Mu May mu 1950 bantumine kuya na kwingijila ku Haarlem. Kepo natambwijile nkalata ya kuntongola kwikala kalama wa mwanzo. Pa moba asatu kechi nalaajilepo tulo ne. Nabujile ba Robert Winkler baingijilanga pa ofweshi wa musampi kuba’mba kechi nafikilamo ne, pano bino, abo baambile’mba: “Obewa nembatu. Ukafunda.” Byo papichiletu moba acheche, bamfunjishe bya kwingila uno mwingilo pa ñondo umo kabiji naikele kalume wa mwanzo (kalama). Kimye kyo nafwakashijile kipwilo kimo, namonañene ne Janny Taatgen, nsongwakazhi painiya watemenwe bingi Yehoba kabiji wajinga na muchima wa kwipana. Twisongwele mu 1955. Saka nkyangye kwamba byavula, Janny usakulondolola byo atendekele bupainiya ne byo twaingijila pamo kufuma kimye kyo twisongwele.
KWINGIJILA PAMO
Janny: Bamama baikele Bakamonyi mu 1945 saka njitu na myaka 11. Ponkapotu bamwene buneme bwa kufunjisha baana babo basatu Baibolo, bino batata abo betukanyanga kufunda bukine, onkao mambo, bamama betufunjishanga inge batata bafumapo.
Kupwila kutanshi ko natainweko, kwajinga kushonkena kwaikejile mu muzhi mukatampe wa The Hague mu 1950. Mulungu walondejilepo, natainwe ku kupwila pa Nzubo ya Bufumu iji kwetu mu muzhi wa Assen (Drenthe). Batata bazhingijile bingi kabiji bampangile pa nzubo. Bamama bañambijile’mba, “Wayuka ko wakonsha kuya na kwikala.” Nayukile kuba’mba baambilenga pa balongo ne banyenga ba mu kipwilo. Patanshi nayile na kwikala na kisemi kya Bakamonyi kyajinga pepi, pano bino, batata batwajijile kuleta lukatazho, onkao mambo, navilukijile ku kipwilo kya ku Deventer (Overijssel), palepele makilomita 95. Na mambo a kuba nakijingatu mwanyike, batata bebapelemo mambo ku bantangi ba mu kafulumende a kumpanga pa nzubo. Kyafuminemo, bañambijile’mba mbwele pa nzubo. Nangwa kya kuba batata kechi baswile bukine ne, bino banswishishe kutanwanga ku kupwila konse ne kuya na kusapwila.
Papichiletu moba acheche kufuma po nabwelejile pa nzubo, bamama bakolelwe bingi kabiji yami naingijilenga mingilo yonse pa nzubo. Nangwa kya kuba napichilenga mu bino bintu, natwajijile kukoma mu maana a kuyuka Lesa kabiji nabatizhiwe mu 1951 saka nji na myaka 17. Mu 1952, bamama byo bakosele, naingijileko bupainiya bwa kukwasha pa bañondo babiji pamo na banyenga basatu baingijilenga bupainiya. Twaikalanga mu bwato buji nobe nzubo kabiji twasapwijile mu mataunyi abiji a mu Drenthe. Naikele painiya wa kimye kyonse mu 1953. Byo papichile mwaka umo, nsongwalume kalama wa mwanzo wafwakashijile kipwilo kyetu. Jizhina janji wajinga Markus. Twisongwele mu May mu 1955, mambo twamwene kuba’mba twakonsha kwingijila Yehoba bulongo babiji.—Sapwi. 4:9-12.
Markus: Panyuma ya kijiilo kyetu kya masongola, patanshi betutumine kuya na kwingijila bupainiya mu taunyi wa Veendam (Groningen). Twaikalanga mu kakibamba kakepa bingi. Nangwa byonkabyo, mukazhami wikawamishanga kabiji kamwekanga bingi bulongo. Kimye kya bufuku, twafumyangapo tebulu ne tumipando pa kuba’mba pashale mpunzha ya kubikapo mwanya.
Byo papichile bañondo batanu na umo, betwichile kuya na kwingila mwingilo wa kwenda ku Belgium. Mu 1955, mu kyokya kyalo mwajingatu basapwishi 4,000. Pano luno bakila pa 24,000. Mu muzhi wa Flanders waikela ku buyeke bwa Belgium, bantu bamba mulaka yenka ye bamba mu Netherlands. Nangwa byonkabyo, ñambilo ya bena Belgium, yapusanako, onkao mambo, patanshi twajinga na lukatazho lwa mulaka.
Janny: Mwingilo wa kwenda ukebwa kwikala na muchima wa kwipana. Twayanga na makinga pa kufwakashisha bipwilo kabiji twaikalanga mu mazubo a balongo ne banyenga. Na mambo a kuba kechi twajinga na nzubo yetu ya kwikalamo saka tukyangye kuya pa kipwilo kikwabo ne, twaikalanga mu ano mazubo a balongo kufika pa Kibiji lukelo po twayanga ku kipwilo kikwabo. Pano bino, kimye kyonse twamonanga mwingilo wetu kuba’mba mapesho afuma kwi Yehoba.
Markus: Kimye kitanshi, kechi twayukilepotu nangwa mulongo umo nangwa nyenga mu bipwilo ne, bino betutambwilanga bingi bulongo. (Hebe. 13:2) Pa myaka yavula, twafwakashijile bipwilo byonse bya mulaka wa Dutch mu Belgium bimye byavula. Kino kituletejile mapesho avula bingi. Bimo byo twamwenejilemo ke kuyuka balongo ne banyenga bavula mu nkambi ya mulaka wa Dutch, kabiji twibatemenwe bingi. Kabiji twamona banyike bavula byo bakomenako ku mubiji ne mu maana a kuyuka Lesa ne kwipana abo bene kwi Yehoba, ne kutangizhako Bufumu mu bwikalo bwabo. Kituletela bingi lusekelo pa kumona bano banyike babena kwingijila Yehoba mu bukishinka mu mwingilo wa kimye kyonse. (3 Yoa. 4) Kuno ‘kwikosesha atwe bene na bene’ kwitukwashishe kutwajijila kwingila mwingilo wetu na muchima yense.—Loma 1:12.
LUKATAZHO LUKATAMPE NE MAPESHO
Markus: Kufumatu juba jo twisongwele, twakebelenga bingi kutanwa ku Sukulu wa Gileada. Pa juba pa juba, twafundanga Kizungu nobe pa jiola jimo. Nangwa byonkabyo, kechi kyapelele kufunda Kizungu mu mabuku ne, onkao mambo, twafukwilepo kuya ku England pa moba a kukokoloka kuba’mba tukafunde mulaka kimye kyo tukasapwilanga kokwa. Kyapeleleko mu 1963, twatambwijile enivulupu yafumine ku ofweshi mukatampe wa ntanda yonse mu Brooklyn. Mu ino enivulupu mwajinga makalata abiji, yami ne ya mukazhami. Nkalata yami yajinga ya kungita kuya na kutanwa ku sukulu wa Gileada pa bañondo jikumi. Uno sukulu wajinga wa kufunjisha kikatakata balongo kwibabula bingila jibumba ja Lesa. Onkao mambo, pa baana basukulu 100 bo baichile, pajinga balongo 82.
Janny: Mu nkalata yo natambwile joja juba, bañambijile’mba ndangulukepo bingi ne kulombapo, inge kya kuba nakonsha kuswa kushala mu Belgium kimye kikaya ba Markus ku Gileada. Kechi nakonsha kufya ne, nalefwilwe bingi. Nalangulukilenga’mba Yehoba kechi wapesha kwibikako kwami kuba’mba ntanwe ku uno sukulu ne. Nangwa byonkabyo, nalangulukile pa ene mambo Sukulu wa Gileada kyo aikelako, waikelako kufunjisha boba batanwako bya kwingila mwingilo wa kusapwila mambo awama mwaya ntanda. Onkao mambo, naswile kushala kabiji bantumine kuya na kwikala painiya wiikajila mu muzhi mukatampe wa Ghent mu kyalo kya Belgium pamo na banyenga babiji, Anna ne Maria Colpaer, baingijile mwingilo wa bupainiya bwiikajila pa kimye kyabaya.
Markus: Na mambo a kuba nafwainwe kuyukisha Kizungu, bangichile kuya ku Brooklyn bañondo batanu sukulu saka akyangye kutendeka. Naingijilenga ku dipatimenti ituma mabuku ne Dipatimenti itala pa bibena kwenda Mwingilo. Kwingijila pa ofweshi mukatampe wa ntanda yonse ne kukwashako kunengezha bya kutuma mabuku ku Asia, Europe, ne ku South America kwandengejile kuyuka bwanabwankazhi bwetu bwa ntanda yonse. Kikatakata mvuluka Mulongo Alexander H. Macmillan, wajinga kañenda (kalama wenda) mu moba ajingako Mulongo Russell. Wakomene bingi pa kyo kya kimye kabiji washinkile ne matwi, pano bino, kechi washalanga ku kupwila ne. Kino kyantundaikile bingi kabiji kyamfunjishe kuba’mba nafwainwa kunemeka kupwila kwetu kwa bwina Kilishitu.—Hebe. 10:24, 25.
Janny: Twituminanga makalata ne ba Markus bimye byavula milungu yonse. Twivulukanga bingi. Pano bino, ba Markus beyowanga bingi byo bafunjilenga ku Gileada, ne amiwa naikalanga bingi na lusekelo pa kwingila mwingilo wami. Kimye ba Markus kyo bafumine ku United States, bataine mbena kufunjisha bantu 17 Baibolo. Kwabana pa bañondo 15 kechi kyapelele ne, pano bino, namwene kuba’mba Yehoba witupesheshe pa kwikala na muchima wa kwipana. Juba jabwelelenga ba Markus, ndeke yakelelweko pacheche, onkao mambo, kimye kyo bafikile, twikumbachijilemo ne kujila mipolo. Kufumatu kyokya kimye kechi twaabenepo jibiji ne.
TUSANTA BINGI PA MINGILO YONSE YO TWAINGILANGA
Markus: Byo nabwelele kufuma ku Gileada mu December mu 1964, betutumine kuya na kwingijila pa Betele. Twatwajijile kwingila uno mwingilo nangwa kya kuba kimye kitanshi kechi twayukile’mba byo kikekala ne. Byo papichile bañondo basatu, betutumine kuya na kwingijila mu nkambi mu Flanders. Kimye ba Aalzen ne Els Wiegersma kyo bebatumine kuya na kwingila bumishonale mu Belgium, bebatumine kuya na kwingijila mu nkambi, kabiji atweba betubwezhezhe pa Betele po naingijilenga ku Dipatimenti itala pa bibena kwenda mwingilo. Kufuma mu 1968 kufika mu 1980, twaingijile mingilo yapusana pusana, kwingijila pa Betele ne kwingila mwingilo wa kwenda. Kabiji kufuma mu 1980 kufika mu 2005 naingijile mwingilo wa bukalama bwa nkambi.
Nangwa kya kuba twaingijile mingilo yapusana pusana, kechi twalubangako kuba’mba twipaine kwi Yehoba na mweo wetu yense ne. Twaumvwanga bingi bulongo pa kwingila mingilo yo betupanga, kabiji twaketekejile kuba’mba mingilo yonse yo twaingilanga yajinga ya kutundaika Bufumu.
Janny: Kikatakata naumvwine bingi bulongo kuyila pamo ne ba Markus ku Brooklyn mu 1977 ne ku Patterson mu 1997 kimye kyo bayile na kwibafunjisha bya kwingila mu Kavoto ka Musampi mo bajinga.
YEHOBA WAYUKA BINTU BYO TUKEBA
Markus: Mu 1982, Janny bamutumbwile kabiji wakosele. Myaka isatu yalondejilepo, kipwilo kya mu Louvain kitupele mwakwikala peulu ya Nzubo ya Bufumu. Kyo kyajinga kimye kitanshi kwikalapo na nzubo yetu pakupitapo myaka 30. Pa Kibiji, pa kwinengezha kuya na kufwakesha kipwilo kikwabo, naubangatu nakanjila nabwela na kukunkuluka mañanda 54 pa bimye byavula na kutunta bipe. Tusantatu kuba’mba mu 2002 betunengezhezhe mwakwikala munshi. Byo nafikizhe myaka 78, betutumine kuya na kwingila bupainiya bwiikajila mu taunyi wa Lokeren. Tuji bingi na lusekelo na mambo a kuba twaingijila Lesa mu jino jishinda kabiji tukimwingijila pa juba pa juba.
Janny: Bonse babiji myaka yo twaingila mwingilo wa kimye kyonse kwiivwanga pamo yakila pa 120. Twimwena bukine bwa mulaye wa Yehoba wa kuba’mba ‘kechi uketusha ne’ kabiji ne kuba’mba umvwe twamwingijila mu bukishinka, kechi ‘tukakajilwa kintu nangwa kimo ne.’—Hebe. 13:5; Mpitu. 2:7.
Markus: Twipaine kwi Yehoba saka tukijitu banyike. Kechi twakebanga bintu bikatampe ne. Twaswile mingilo yonse yo betupanga mambo twayuka’mba kyanema kechi mpunzha ko ubena kwingijila nangwa mingilo yo wingila ne, bino kyanemako ke ye twingijila.
[Tubyambo twa mushi]
a Mu kupita kwa kimye, batata ne bamama, kolojami wamukazhi ne bankasami babalume babiji nabo baikele Bakamonyi.
[Kipikichala pa peja 28]
Peulu: Markus (ku kilujo) kwingila busapwishi bwa mu mukwakwa ku bwipi na Amsterdam mu 1950
[Kipikichala pa peja 28]
Munshi: Janny (ku kilujo) kwingila bupainiya bwa kukwasha mu 1952
[Kipikichala pa peja 29]
Ku kilujo: Juba ja masongola etu mu 1955
[Mabulañano pa peja 31]
“Twayuka kuba’mba kyanema kechi mpunzha ko ubena kwingijila nangwa mingilo yo wingila ne, bino kyanemako ke ye twingijila.”