Jizhina ja mu Baibolo Janembwa pa Mulondo wa Kala

Mu 2012, bashayuka ba bya kupoyapoya bataaine bipimvwa bya mulondo byazhikamine kala papita ne myaka 3000. Bano bashayuka baumvwine bingi bulongo. Mambo ka? Kechi na mambo a mulondo mwine ne, bino ke na mambo a byambo byanembelwe pa uno mulondo.

Bano bashayuka byo banungakenye bino bipimvwa ne kulenga mulondo, bakonsheshe kutanga byambo byajingapo byanembelwe mu mulaka wa bene Kenana. Pajinga byambo bya kuba’mba: “Eshba’al Ben Beda,” ko kuba’mba “Eshibaela mwana wa kwa Beda.” Kino kyo kimye kitanshi bashayuka kyo bataana jino jizhina pa bya kupoyapoya bya kala.

Muntu mukwabo wa jizhina ja Eshibaela watongolwa mu Baibolo ke mwana wa mulume wa kwa Mfumu Saulo. (1 Moba 8:33; 9:39) Shayuka umo pa bano bashayuka, aye Yosef Garfinkel waambile’mba: “Twakumya mambo jizhina ja Eshibaela mu Baibolo jatongolwatu mu moba a Mfumu Davida, kabiji ne uno mulondo panembwa jino jizhina naye wajingako mu moba a Mfumu Davida.” Bantu bamo balanguluka’mba jino jizhina bejingijishangatu mu kyonkakya kimye kwapwa. Kino kyo bapoyele ke kintu kikwabo kimwesha kuba’mba byanembwa mu Baibolo bya kine.

Mu Binembelo bikwabo, jino jizhina ja Eshibaela bejitela’mba Ishibosheta, ko kuba’mba bafumyapo kyambo kya “baela” ne kupingizhapo kyambo kya “bosheta.” (2 Sam. 2:10) Mambo ka? Bashayuka balumbulwile’mba: “Mu 2 Samwela, banembi kechi bakebelenga kwingijisha jizhina ja Eshibaela ne, mambo jibavululangamo jizhina ja lesa wa bubela wa bena Kenana aye Baela, wajinga lesa wa mvula . . . bino jizhina jine ja Eshibaela bejinembele mu buku wa Byambo bya Moba.”