Sɔɔŋ Tɛɛsiaŋndoŋ le Yoomu Naa a Wali Pollo Yau Wali Bɔŋaŋndo
© 2024 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
SUƐƐSƆƆ 1-7
NYƐM TƆƆMAŊ O DIOM MƐLƐKAA NIŊ SAM 57-59
Mi Chɛhowa Laasiaa Kɛɛsiaala Wanaa Simul Wanaa Nduaa Wa
“Ba o Ba Fee o Chieeŋndo Choo”
14 Mi Stiiviŋ dimi fɛŋ yooŋgu kɛndɔɔ tuupa mi yaamɔɔwaa nduaa dii ndu. (Walta Kiilaa 6:5; 7:54-60) A teleŋ “nyɛpalaa bɛndoo” del o wɔsiŋ kɛmɛ tasoŋ niŋndo, mi buɛiyaa Chiisuaa saŋnuŋ Chudiaa a o Sameeliaa niŋ kpou, mɛɛ kiilaa ma lo Chulusalɛm. Kɛ hei kuuna wali dimiaa yooŋgu kɛndɔɔ tosaŋndo le. Mi Filipi kua o chiee bɛndu pum o Sameeliaa niŋ, “okoŋ mbo kandu waŋnda yooŋgu kɛndɔɔ dimullo a Kiliti okɔɔ.” Nduyɛ mbo sɔla fulamakɔɔlila kɛndɛlaŋ tau. (Walta Kiilaa 8:1-8, 14, 15, 25) Le handɔɔ lechoo, mi Baabuiyo dimi aa: “Mi wanaa laalaŋaa nda tusi nyɛpalaa choo o piɔm Stiiviŋ ndo kɔɔli wa saŋnuŋ, ma kua haaa Foniisiaa, Saipulɔɔ, a Aŋtiɔɔ. Kɛ Chuuwa kinɛi nda wa suɛi Mɛlɛkɛi dimullo ni. Mi wanaa laalaŋnda apum fula Saipulɔɔ a Sailuini, ma huŋ Aŋtiɔɔ. Okoŋ ma kandu wanaa dimi Kilikiiye wa yooŋgu kɛndɔɔ dimullo a Masanɔɔ Chiisu okɔɔ.” (Walta Kiilaa 11:19, 20) Okoŋ, mi nyɛpalaa nda tusi Kilisiɔŋnda choo wo tosa mi yooŋgu kɛndɔɔ tiu silɔ.
15 O teleŋ naa hoo niŋ bɛɛ, mi nyɛpilɔɔ hoo kpe yɔŋnuŋ o Lɔɔsiaa niŋ a lɛŋii balu ndu ve. Taama taama a wɔsi 1950, ma kua a Seiyaa Chɛhowaa o waalaŋ niŋ o biyɔɔ niŋ Saibiiliaa. Le mɛɛ ndaa sɛŋi nda o fondaŋnda yɛ yɛlaŋ yɛ, mi keŋ tosa mi yooŋgu kɛndɔɔ tiu o lɛŋnde leŋ niŋ kpou. Seiyaa Chɛhowaa bɔɔbɔɔ ndaa tiu niŋ ba le nyɛsɔlaa sɔlaa le kɔlaŋ o tiŋ vilɛi waa lende niŋ, naapum le mɛɛliilaŋ 6,000 le yooŋgu kɛndɔɔ dimioo le! Kɛ mi masaa waa pila kua a nda o lɛŋii keŋ niŋ le yooŋgu kɛndɔɔ dimioo. Mi puaapilɛnɔ pilɛ dimi aa: “Mi masaa waa mala mi waŋnda o waalaŋ niŋ tuɛi yooŋgu kɛndɔɔ o Saibiiliaa niŋ.”
Nyɛm Tɔɔmaŋ Mɛlɛkaŋ
“La Sim Nyɛkɛndɛ Yi, La Kpeŋaŋ Te”
16 Dɔu tiindaŋ numndo kpou o Chɛhowa niŋ. Mi Masaa Deeve suaa a mɛɛ ndoo kaala Chɛhowa a kɔl ndɔɔ kpou yɛ okɔɔ. Mbo soli chondei aa: “Oo Mɛlɛka, I dɔu tiindaŋ nuu kpou o num niŋ.” (Sam 57:7) Naa bɛɛ nɔ miŋ dɔu tiindaŋ naa kpou o Chɛhowa niŋ. (Nuawɔ Sam 112:7.) Ŋ tofaŋndɔ mɛɛ hei mala Bɔb naŋ soo suŋ a ndu okɔɔ wo yɛ. Mɛɛ wana chiɔuwaa dimul ndu maa a cho kooma hiviaŋ kɛsi le wana sinaŋ dɛnɛ loo, mbo dimul ndu kpendekele maa te o yɔŋ pɛ maa koowaŋ nda cho ndu hivi o ŋdial ni, mɛɛ o cho kɛɛsiaa tosa le mbo faŋaŋ o fondaŋ chiɔuwaa koŋ. O mɛɛlulaŋ kpɔŋ, mi Bɔb dimi aa: “Kiisaŋ ve ya kposoŋ te, nduyɛ I ve buulaŋ te.”
17 Bɔb ndoo kɛɛsiaŋ fɛŋ o kɔl le simndaŋ nyɛkɛndɛ yi malaŋ o kua o fondaŋ chiɔuwaa. O tasoo, ndoo nɔ yeemɛi le Chɛhowa kɔllo nɛŋioo. O diiŋ ndɔɔ, mbo chua teleŋndo le pɛɛkoo nyɛ Baabuiyo a nyɛ yaula tɔlnuŋ o Baabuiyo choo laŋ la dimi a yoomoo vɛlɛ a koowaŋ okɔɔ wo. O yaa ndɔɔ, ndoo nɔ tiindaŋndo maa te ŋ tol pɛ nɛila chɔmaala Chɛhowalaŋ kɔɔli, miŋ sɔla tɔnɔlaŋ lefafɛɛŋ. Naa bɛɛ tiuba miŋ tiindaŋ Chɛhowa a kɔl naa kpou, mɛɛ mɛɛ tɔɔndaŋndaŋ la komal naa.
SUƐƐSƆƆ 8-14
NYƐM TƆƆMAŊ O DIOM MƐLƐKAA NIŊ SAM 60-62
Mi Chɛhowa Manda Naa, Mbo Simi Naa Yi, Nduyɛ o Ndu lo Naŋ Viaŋnuŋ Ni
it-2-E 1118 ¶7
Saasaa
Nyɛ o Sim le Wundu Wo. Wanaa dɔu tiindaŋ ndaa o Chɛhowa niŋ nda, ma wa sawala ndɔlaŋ biyɔɔ wa cho o manda sɔviɔɔ bɛŋgu. Mi Deeve soli chondei aa: “Kani fondole, num cho wana manda ya wo ni. Num cho saasa kala kala manda ya yaamɔɔwa a nɔla ya le wo ni.” (Sam 61:3) Wanaa sina nyɛ diola Chɛhowalaŋ la sim ndo wa, ma duau tiindaŋ ndaa o ndu niŋ nda, siooŋii bii nda le nyɛ o nyɛ le. “Diola Mɛlɛka Yaawɛɛ laŋ, la cho machuaa fondaŋ vilɛi kala kala waŋnda kua vioŋnɔŋndo le yoomula ndalaŋ mandaa wo. Loŋ wanaa tonyaa a nyaanuŋ ni, ma sɔla chindaa.”—Pulɔ 18:10; tuuwɔ 1Sa 17:45-47.
it-2-E 1084 ¶8
Tɛndiiyo
“Tɛndiiyo” sim vɛlɛ lewundu le nyɛm bɔɔbɔɔ. Mi waŋndo ndoo taŋgul tɛndiiyo le ndu mandaa a le mbo wa fondaŋ pɛŋgiaa. (Chɛ 18:1) Te o hiŋ pɛ a mɛɛ naamoo wa le waŋnda kɛndɔŋ tosallo yɛ okɔɔ, mi mialla ndaa yiyaŋ maa, te a kuɛ pɛ o tɛndii waŋndo niŋ a cho nda bɛɛleŋ ke, nduyɛ ma chaa nda biyɔɔ. Kɛ mɛɛ Sɔɔŋ Chɔɔmaŋndoŋ 7:15 soo a faŋga bɛndoo okɔɔ, mbo dimi maa, Mɛlɛka “cho nda tɛndii ndɔɔ pɛŋgɛla choo.” Hei sim ni maa o cho nda manda, nduyɛ mbo wa naa nda viaŋnaŋnda. (Sam 61:3, 4) Mi Aisaya suaa a bɛɛndiaŋ Saayɔŋ, lanɔ Mɛlɛkaa cho le chuauwaa nduaa wo okɔɔ. Mbo dimi aa: O ‘chɔɔlu tɛndii ndɔɔ malɔɔ kumbi.’ (Ai 54:2) Hei sim ni maa o nɔ mbo chɔɔlu fondaŋndo kumbi le chuauwaa nduaa mandaa.
w02-E 4/15 16 ¶14
Sawala Mɛlɛkalaŋ le Tɔnɔ Naa la Cho Ni
14 Sawala Mɛlɛkalaŋ la siŋgaŋ te. O teleŋ kala kala naŋ cho hoo niŋndo, Chɛhowa cho pou kpoowa cho isisi yi le fɛɛŋ a fɛɛŋndo ni. (Sam 90:2) Mbo dimi a ndupila okɔɔ aa: “Ya cho Mɛlɛka Yaawɛɛ ni, . . . Mɛlɛka feŋaŋ o diom ndɔɔ choo le wo.” (Malakai 3:6) Sawala Mɛlɛkalaŋ la cho la poonyiaa o Baabuiyo niŋ, nduyɛ la cho nyɛ wana nɔla ma tiindaŋ. Kɛ o cho mɛɛ waŋchieeya siŋga sawala ndalaŋ yɛ le. (Chemisi 1:17) Le tamaseliiyo, mi wanaa pɛɛku a kaala waŋchieeya okɔɔ wa dimi maa te a wa pɛ chuaa mandaa, a beŋ ndu le tosaa nyɛ o yeema le wo le. Kɛ mɛɛ teleŋ tiŋ hiou, ma siŋga nyɛ nda dimi hoo wo. Nduyɛ ma dimi maa sila nda yɔŋgu hoo wo o bɛnda le. Sawalaŋ a nɛila chɔmaala chieeŋndo nɔ a hei okɔɔ laŋ, la cho siŋgaŋndo teleŋ o teleŋ nuawɔ ko mɛɛ hueiye i hiŋ nuaa nyɔɔ yɛ. Kɛ diom Chɛhowaa ndu siŋgaŋ te. O cho niŋ wɔsilaŋ o kɛmɛlaŋ niŋ, chɔŋ a teleŋ Baabuiyo yɔŋgu silaa a mɛɛ wana manda chuauwa o nɛi kaalaa niŋ yɛ okɔɔ. Mi kiilanɔ Pɔɔl dimi aa: “Nya finyaa, la wa chuauwaa nyaa kɔltaŋ tɛɛmbuuwo le. Kɛ la wa nda pɛɛkoo, nduyɛ mi la manda nda o nɛi Chɛhowa wo choo.” (Ɛfisiaŋnda 6:4) Nuawɔ se suɛi kɔl dɛɛniaa le sinaa maa ŋ tiuba miŋ tiindaŋ sawala Chɛhowalaŋ kanifuule, la siŋgaŋ te.
Nyɛm Tɔɔmaŋ Mɛlɛkaŋ
w06-E 6/1 11 ¶6
Sɔɔŋ Kulloŋ le Buŋgɛi Diiŋ Nduɛi o Yau Sam Ndo Niŋ
62:11. Mɛlɛka tiindaŋ nyɛ o nyɛ cheleŋ le ndu kpaaya ke le. Kanifuule, ndu cho puundule kpaayaa ni. Nduyɛ “ndu pilɛ kpe kpaayaa cho o ba ni.”
SUƐƐSƆƆ 15-21
NYƐM TƆƆMAŊ O DIOM MƐLƐKAA NIŊ SAM 63-65
“Kaala Num Cho le Teleŋ o Teleŋndo Bɛnda Mbo Hiau Yoomoo”
w01-E 10/15 15-16 ¶17-18
Nyɛ o Nyɛ Nɔla Naa Faŋa o Kaala Mɛlɛka Nɔ le Naa wo Bɛŋgu Le
17 A che pa kaala Mɛlɛka nɔ le numndo o sɔvɛ? Baa a che ndu pa mɛɛ Deeve che ndu yɛ? Mbo dimi aa: “Kaala ŋ nɔ le ya le teleŋ o teleŋ ndo, ndu hiou bɛnda a yoomu ya I nɔ wo. Le hei I cho num saŋgala. I cho hiouwɔɔ lachi a num saŋgalaa haaa a teleŋ ya I cho yoomu wo. I wa niŋ balaŋ heeloo choo choo mi piɛi num.” (Sam 63:3, 4) A tonya, baa nyɛ cho pa o chieeŋndo hoo niŋ o tosa miŋ tuei yoomoo yeela mbo hiau Kaala Mɛlɛka nɔ le naa le teleŋ o teleŋ ndo? Ɔɔ chaŋyɛi naŋ nɔ a ndu ve? Le tamaseliiyo, baa a sɔla pa kɔl nyulu kpeekpeiyo o dɛnɛ sinaa bɛndoo niŋ mbo hiau chaŋyɛi nɔɔ a Mɛlɛka? (Luku 12:15) Le Kilisiɔŋnda apum, a mel nda niŋ chuaŋ chuaa le ma kɛɛ Chɛhowa ɔɔ ma sɔla piɔmndo. Hei yɔŋnuŋ a teleŋ Chɔu Chieeŋ Diiŋ Ndɔɔ mɛɛ nda wa Seiyaa Chɛhowaa nyɛpalaa tusioo choo o dɔɔŋgɔ nda tusi waŋnda nyɛpalaa choo o Nasi niŋndo. Mi puaapiliaa naa a bɔɔbɔɔ hɛli le lo lechoo wo chɔmndo o Mɛlɛka lo, nduyɛ a wa a bɛɛndiaŋ le piɔmndo sɔlaa. Wanaa chɔm lo lechoo wo nduyɛ ma lo o kaala Mɛlɛkaa bɛŋgu wa nɔ tiindaŋndo maa, Mɛlɛka cho hunɔɔ nda fanda. Nyɛ chieeŋndo tiuba le naa ke le wo. (Maki 8:34-36) Nduyɛ i hiou kpou ve ŋ cho yoomu fafɛɛŋndo sɔla.
18 O kpeekpei niŋ, te o ve a mala Chɛhowaa le, ŋ tiuba miŋ wa yoomu lefafɛɛŋ te. Yiyaŋndɔ mɛɛ yoomoo fafɛɛŋndo ndoo wa niŋ yɛ, te Wana Toosiaa ndoo ve le. Nyɛ fondoo fuu ko o wa wa ni, nduyɛ ndoo nɔ niŋ sabu le. Chɛhowa ke wanaa nduaa wali sɔviɔɔ le tosaa o teleŋ naa hoo niŋ. Hei ke naa tiindaŋndo ni maa te Chɛhowa, Wana Bɛndu Nɔ Tuuwo Wo ke naa pɛ yoomu fafɛɛŋndo, nyɔɔ naŋ niŋ bɔɔ kanifuule, ŋ cho pɛɛku a sɔɔŋ ŋpum okɔɔ nduyɛ miŋ chaa muŋ tosa. (Ikilisiaatii 3:11) A teleŋ naŋ cho wa yoomu le fafɛɛŋndo ŋ cho yaasiaa haaa, ke ŋ nɔla niŋ miŋ chii sina a “Tɔɔmayɛi Mɛlɛkɛi, taasi ndɔɔ, a kɔl kalu ndɔɔ” le.—Luomaŋnda 11:33.
“La Mel Mɛlɛka Balika o Isɔɔ o Isɔɔ . . . Niŋ”
O cho bɔɔ suɛi kɛndɛ bɛndu le miŋ mel Mɛlɛka balikaa. Naapum num bɛɛ sina maa Mɛlɛka ke naa niŋ nyɛm mala naa le pɛɛkoo a ndu okɔɔ woŋ, a nyɛm naŋ hauba le waa yoomu woŋ tau. Nduyɛ, o cho wa naa muŋ kioo lɔɔlɔɔ. (Ditɔnɔ. 8:17, 18; Walta Kiilaa 14:17) O bɛnda miŋ yiyaŋ yiŋgoloŋ a sɔɔŋ kɛndɛŋ Mɛlɛka cho naa muŋ tosallo woŋ okɔɔ. Te a yiyaŋ pɛ nyɛkɛndɛi o sɔɔŋ kɛndɛŋ Wana Toosiaa numndo cho num tosallo woŋ choo, koŋ tosa ma chɔɔlu balika melaa nɔ le ndu. Hei mala num ma sina maa o kaala num, nduyɛ maa a cho wana sɔvɛ ndu o hɔl.—1 Chɔŋ 4:9.
w15 10/15 24 ¶7
Wa Yiyaŋndo o Sɔɔŋ Mɛlɛkaŋ Choo
7 Mi che bɛɛ ŋ soli ŋkpɛndɛ o diomndaŋ veeloo niŋ te, kɛ teleŋndo yeemaŋ le yiyaŋndo. Kanifuule, hulma naŋ ma hakiaŋ ma yeema yiyaŋndo o sɔɔŋ cho tɛtɛlɛ woŋ choo. Lelaŋ, teleŋ ŋ wa pɛŋgioo wo bɛnda le yiyaŋndo ni. O fondaŋ ŋ nɔ kɔl landɛi, ɔɔ bɔɔluu bɔɔ le wo. Mi wana ŋchondoo cha maa teleŋ sɔviɔɔ le yiyaŋndo cho ichɔl ni, teleŋ ndoo wa lahɔl o kpele wo. (Sam 63:6) Chiisu ndoo nɔ hulma haki le. Kɛ ndoo sina mɛɛ fondaŋnda yololɛlaŋ laa bɛnda le yiyaŋndo a piɛileŋ yɛ.—Luku 6:12.
w09-E 7/15 16 ¶6
Tol Tamasi Chiisu Wo Kɔɔli—Chɔm Kaalaa o Waŋnda Pɛɛkoo Niŋ
Miŋ naŋ kɔl tau te ŋ wa pɛ baltaŋ dɔwɔɔ a nyɛm naŋ kaala woŋ okɔɔ. Te ŋ soo pɛ a nyɛm naŋ kaala tau woŋ okɔɔ, mi keŋ tosa miŋ sinaŋ nyɛkɛndɛi, nduyɛ miŋ nɔ yeemɛi a dialuŋ fulaŋ le ndi dimioo. Hei cho tonya taama taama te ŋ soo pɛ a wana naŋ kaala wo okɔɔ. O kpeekpei niŋ, miŋ nɔ yeemɛi tau le acheleŋnda dimullo a nyɛ naŋ sina a wana koŋ okɔɔ wo. Miŋ saŋgala ndu, miŋ nɔ bɛɛleŋ le ndu, nduyɛ miŋ suŋgu le ndu. Miŋ tosa muŋ kpou kanifuule, ŋ yeema mi acheleŋnda bɛɛ hɛnaŋ a wana koŋ, vɛlɛ a suliŋnda o nɔlaŋ.
Nyɛm Tɔɔmaŋ Mɛlɛkaŋ
w07-E 11/15 15 ¶6
Baa A Nɔla pa Ma Luei Acheleŋnda Yoomuaŋ?
I wa bɛɛŋ bɛɛŋ le chiɛiyo piɔlɔɔ mbo hiau le ndu taŋgullo. Lende koni, diomnda naŋ dimilaŋ la tiuba mi la pɛl ɔɔ mi la taŋgul. Le mɛɛ naŋ cho wanaa lahakiaa yɛ, mi naa kpou benduŋ teleŋnda bɔɔbɔɔ. Mi Masaa Sɔlɔmɔŋ dimi aa: “Wana o wana cho o chieeŋndo hoo choo mbo wa maa ndu ndu sɔɔŋ kɛndɔŋ koni o tosa le teleŋ o teleŋ ni, o tosa yɔŋ wɔɔŋ te le.” (Ikilisiaatii 7:20) I wa tɛtɛlɛ le miŋ keleŋa biondɔŋ nda acheleŋnda saalɔŋ, okoŋ miŋ kandu diomnda wɔɔŋndaŋ dimioo a wana koŋ okɔɔ le ndu tɔɔ tɛɛmbuu wo. (Sam 64:2-4) O baa pilɔɔ choo, le mi diomnda naa laŋ la wa diomnda kɛndɛ, mɛɛ miŋ soliŋ taasioo kpeku.
SUƐƐSƆƆ 22-28
NYƐM TƆƆMAŊ O DIOM MƐLƐKAA NIŊ SAM 66-68
Lepaa o Lepaa mi Chɛhowa Mala Naa a Bahawɛila Naalaŋ
Vɛɛ Chɛhowa Muli yɛ Piɛile Naaleŋ?
15 Lepum, o cho o nɛi kɔndɔfili niŋ te Chɛhowa muli piɛile naaleŋ te. Kɛ muli o ke naa wo wa nyɛ kpeekpei naŋ yeema le loo o laalaŋ naa choo wo ni. Lelaŋ, wa tofaa teleŋ o teleŋ mɛɛ Chɛhowa muli piɛile numndeŋ yɛ. Mi ndepilɛnɔ pilɛ diolaŋ Yoko yiyaŋ maa, Chɛhowa ve piɛile ndɔleŋ muli le. Le hei, mbo kandu sɔɔŋ o wa piɛileŋ a muŋ okɔɔ woŋ poonyiaa o yau choo. Mɛɛ teleŋ tiŋ hiou, mbo tofa yau ndɔ koŋ nduyɛ mbo cha maa mi Chɛhowa muli piɛile ndɔleŋ o sɔɔŋ bɔɔbɔɔ niŋ, hali ŋ ndoo puɛɛnuŋ niŋndoŋ bɛɛ. Naa bɛɛ, teleŋ o teleŋ ŋ nɔ miŋ wa yiyaŋndo a mɛɛ Chɛhowa muli piɛile naaleŋ yɛ okɔɔ.—Sam 66:19, 20.
w10-E 12/1 23 ¶6
Chɔm Yeemɛi le Wanaa Manda Chuauwa Kpeele Wa
Mi Chɛhowa dimi le ma poonyiaa chondoŋ le mi Isɔluɛiya wa muŋ solioo te ndaa chuuŋgiaŋ pɛ le ndu piɛiyo. Yiyaŋndɔ a mɛɛ Isɔluɛiyaa ndaa vii piaanduaa a a ndaa nɔ ŋfinya le wa ndaa sɔla kɔl dɛɛniaa yɛ, te ndaa wa pɛ chondoŋ muŋ solioo. Kanifuule, mi diomnda ndaŋ laa loonuŋ nda maa Chɛhowa cho finyaa, a wana piŋi nda wo ni, nduyɛ maa o cho nda chiindiaa. (Sam 68:5; 146:9) Naa bɛɛ tiuba miŋ dɛɛniaa wanaa manda chuauwa kpeele wa kɔltaŋ nduyɛ mi hei viou nda o kɔl le teleŋ vilɛi. Mi finya nɔ niŋ taasioo tau o chuauwa mandaa niŋndo dimul Lufu kala chua cho chuauwa mandaa kpeele wo aa: “A cho bɔɔ tosaa le chuauwaa num aa ŋiɔɔŋ nda haa mandaa, hiou lachi a ndi tosaa.” Wɔsilaŋ 20 la hiou niŋ ni chɔŋ a teleŋ nda dimul ndu heiyo. Le teleŋnda bɔɔbɔɔ, mi Lufu ndoo loonuŋndɔ a diomndaŋ ndaŋ. Mbo dimi aa: “Mi diomnda o dimilaŋ ndaŋ la pilaŋ ya kɔllo tau.” O kpeekpei niŋ, diomnda kɛndɛlaŋ, la cho machuaa maa yɔm yɔŋgu yoomoo wo, nduyɛ mi la dɛɛniaa wanaa manda chuauwa kpeele wa kɔltaŋ o nɛi naŋ ve kɔl te wo niŋ. (Pulɔwaa 15:4) Baa a yiyaŋ pa a nyɛ ŋ nɔ ma tosa le wanaa manda chuauwa kpeele wa kɔltaŋ dɛɛniaa wo?
w09-E 4/1 31 ¶1
Finyaa le Wanaa nɔ ŋFinya le Wa
‘MƐLƐKA, o cho o fonda ndɔ diandaa wo, ndu cho finyaa le wanaa nɔ ŋfinya le wa ni.’ (Sam 68:5) Diomndaŋ ndaŋ la pɛɛku naa suɛi sɔvɛi ipum a Chɛhowa okɔɔ. Ndi cho ni maa, mbo che bahawɛila wanaa nɔ wana malaa le wa cho niŋndaŋ. Nyiɛɛyii o nɔ le viiya wo cho kpendekele o Sawa ndoo ke Isɔluɛiya wo niŋ. Ŋ yaasiaŋndɔ yau tase soo a “chuaambuaa vii finyaa wa” okɔɔ o Ɛsɔdɔɔ 22:22-24.
Chɛhowa Cho Num Malaa Ma Wa Batiuwaa Sɔlaa
17 Nuawɔ Sam 40:5. Te waŋndo wa pɛ pembei helɔɔ, kpeleŋ ndɔɔ wa le mbo fuuluu o bolleŋ ni. Kɛ teleŋ o wa ndi helɔɔ wo, mbo sim o fondaŋndaŋ lapum le mɛɛndaŋndo. O nɛi pilɛ koŋ choo, chua teleŋndo le ma yiyaŋ a mɛɛ Chɛhowa mala num le batiuwaa sɔlaa yɛ, te a wa pɛ sɔɔŋ kindilaŋ biuwɔŋndo. Lepaa o lepaa, nyunaŋndɔ aa: ‘O nɛi kuɛɛ niŋ Chɛhowa dɔu yɛ ya hau sala? Mi che bɛɛ nyɛkindilaa hoo cho wɔ ya choo, kɛ vɛɛ Chɛhowa cho yɛ ya malaa le mi biunuŋ?’ Kindiŋ ma che nyɔɔ opilɛ o Chɛhowa mala num le batiuwaa sɔlaa wo.
Nyɛm Tɔɔmaŋ Mɛlɛkaŋ
Sɔɔŋ Kulloŋ le Buŋgɛi Diiŋ Nduɛi o Yau Sam Ndo Niŋ
68:11—O tiindaŋ nda. Le tamaseliiyo, mi Chɛhowa duau tiindaŋndo o Ifi niŋ le mi ndoo mala le lɛŋndeŋ chaa biyɔɔ. (Chɛ. 1:28) O hei niŋ, Chɛhowa chue Adam o sɔvɛ mbo hiou ndu le, kɛ mbo chua ndu maa wana bɛnda le Adam ndo. Mi Chɛhowa duau vɛlɛ tiindaŋndo o waŋ laanduaa ndaa suaa le ndu wa niŋ, mɛɛ Diboolua a Hulidaa wa nuaa yɛ, le wanaa nduaa, wana kialaa ŋyamaa a masaa silaa. (Chɔɔchi. 4:4-9; 2 Masaa. 22:14-20) Hau bɛɛ, Chɛhowa tiindaŋ waŋ laanduaa Kilisiɔŋnda le wali ndɔɔ tosaa. Mi ndepiliaa laalaŋnda haa a tiŋ wa wanaa dimiaa yooŋgu kɛndiaa, kɔɔfaa, a misiɔnalueiya. Ma mala le Toŋgola leMasalaŋ, a lɛuwoŋ tuuliaa o yau choo. Nduyɛ ma mala vɛlɛ le laŋ taŋgullo vɛlɛ a laŋ bɛɛndiaa. Mi apum kuɛ o Bɛtɛɛl, ɔɔ o fondaŋnda hiviaala cho landaŋ a lɛuve laŋ. Ndepiliaa haa cho ko maa sovɛiyaa kunda bɛnduaa, a Chɛhowa cho kɔɔnaa le hɛnaŋ ndɔɔ tosaa wa. (Sam 68:11) Ŋ che niŋ kpendekele maa, Chɛhowa chi waŋ laanduaa maa wanaa kindu ŋdial ɔɔ wanaa sina nyɛ le wa le.
SUƐƐSƆƆ 29–NAANDƆƆ 4
NYƐM TƆƆMAŊ O DIOM MƐLƐKAA NIŊ SAM 69
Vɛɛ Huului Cho o Sam 69 Niŋnde Peeluŋ yɛ o Yoomu Chiisu Wo Niŋ?
w11-E 8/15 11 ¶17
Ma Chum le Hunɔɔ Mɛsayanɔɔ
17 A cho Mɛsayanɔɔ yɛleŋ tul o fondo fuu wo choo. (Sam 69:4) Mi Kiilanɔɔ Chɔŋ miŋgi sondo o nyɛ Chiisu dimi wo choo aa: “Te yaa tosa walta wana cheleŋ nɔla tosa le laŋ nda tɛɛŋ te, haki ve nda wa choo le. Kɛ suŋ suŋ niŋ, a che ya nduyɛ ma tul naa leyɛ naa Finya nuu. Kɛ hei yɔŋnuŋ le mi nyɛ cho o poonyiaa o Sawa ndaa niŋndo peeluŋ. Ndu cho ni: ‘A tul la leyɛ o fondo fuu wo choo.’” (Chɔŋ 15:24, 25) O kpeekpei niŋ “Sawaa” sim le nyɛ o nyɛ Baabuiyo soo a ndu okɔɔ. (Chɔŋ 10:34; 12:34) Yaula soo a yoomu Chiisu wo okɔɔ laŋ la chɔm maa mi waŋnda tul ndu leyɛ, taama taama simlachiaa lepiɛiyaa Chuuwa. Mi Kiliti dimi aa: “Chieeŋndo nɔ sabu o sabu o tul nya leyɛ le. Kɛ ya o tul leyɛ ni, kanifuule I cho seileŋ timbioo a walta ndɔla dɛnɛ wɔɔŋndaŋ okɔɔ.”—Chɔŋ 7:7.
w10-E 12/15 8 ¶7-8
Nɔ Sɛmbɔɔ le Piɛile Tonyaleŋ
7 A teleŋ pilɛ o yoomu Chiisu wo niŋ, mbo chɔm maa o nɔ sɛmbɔɔ le piɛile tonyaleŋ. A paale yɔŋgaŋ ndeŋ, mɛɛ Chiisu fula wali pollo, Bɔŋaŋ Hiouwɔɔ Choo Wo le Chuuwa wa niŋ kpɛɛluŋ mi Chiisu kua Chulusalɛm. Mbo cha “waŋnda nauwa, saa, a kaŋgbuaa pisioo o chiɛi Mɛlɛkaa niŋ. Wanaa wa kanioŋ siŋgaa wa bɛɛ wa ichali o kpeŋgbeila ndalaŋ choo.” Yɛɛ Chiisu ndoo tosa yɛ? Nduyɛ vɛɛ nyɛ ndoo tosa hoo wo piliaŋ yɛ buɛiyaa nduaa?—Nuawɔ Chɔŋ 2:13-17.
8 Mi nyɛ Chiisu tosa nduyɛ mbo dimi o paaleŋ leŋ choo wo loonuŋ buɛiyaa nduaa a huuluei cho o yau Sam niŋndo. “Mɛlɛka, kaala cho ya o kɔl le chiɛi numndo wo o hiou ya o kɔl kɔɔli bɔɔ.” (Sam 69:9) Le sabu yɛɛ? Kanifuule nyɛ ndoo luei yoomu waŋndo o kpundɔɔ niŋndo Chiisu ndoo tosa hoo ni. I hiou le wɔu kpou ve cho ni maa, Simlachiaa le chiɛi Mɛlɛkaa, wanaa soliaa la salaa, wanaa pɛɛku waŋnda sawala Mɛlɛkalaŋ nda, a wanaa cheleŋnda wa nda tooloo o sɔɔŋ wɔɔŋ wa yɔŋnɔŋndo woŋ niŋ. Le nda solioo o luŋ okoŋ mbo tɛɛmbuuwo kɛɛsiaala ndalaŋ, mi Chiisu simul piɛile ndaleŋ o teleŋ koŋ niŋ. Mɛɛ buɛiyaa nduaa che sɔɔŋ o wa muŋ tosaa woŋ, ma cha kpendekele maa ndoo nɔ ‘sɛmbɔɔ le chiɛi Mɛlɛkaa’ ɔɔ ‘ndoo nɔ sɛmbɔɔ le piɛile tonyaleŋ.’ Yɛɛ cho yɛ sɛmbɔɔ? Baa o cho pa teŋgeŋ a waa choŋ choŋ?
g95-E 10/22 31 ¶4
Baa mi Kɔl Tambɛiyo Dii pa Wana?
Waŋnda apum dimi maa kɔl tambɛiyo dii Chiisu ni. Kanifuule i wa i dimiaŋ maa: “Kɔl nuu o tambu o bɔɔ a bɛɛla nda cho ya tɛɛmbuuwo laŋ. Kɔl nuu o tambu haaa, I nɔ lɛ tiindaŋ o tiindaŋ maa I fula niŋ leniŋ te.” (Sam 69:20) Baa diomnda dimiŋ laŋ ndaŋ tonyaa kpeekpei la cho ni? Naapum. Kanifuule, mɛɛ hawɛilaŋ la wa fuuluu wo tuupa mi Chiisu sɔla piɔmndo, o cho ko saŋga ŋdiallo koni le o sinaŋ te, kɛ mbo saŋga vɛlɛ o yiyaŋ ndɔɔ niŋ. (Maatiu 27:46; Luku 22:44; Hibuluiya 5:7) Le handɔɔ lechoo, kɔl tambɛiyo hoo tosa dɔɔ ni mi “koowaŋ a mɛŋndaŋ” ma fula ndu o ŋdial, mɛɛ nda chuku ndu luŋgbuei a ballo teleŋ o vi wo. Te kɔllo ɔɔ nyɛsuma yɔŋgu koowaŋ ndaŋ ma pɛŋgi pɛ wallo, mi keŋ tosa mi koowaŋ ma siila waŋndo o takpa. Lelaŋ te a buli pɛ ba o ba o fondaŋ koŋ, nyɔɔ cho fula loŋ naŋ chaa “koowaŋ a mɛŋndaŋ” ni.—Chɔŋ 19:34.
it-2-E 650
Nyɛ Wɔɔŋndo
Mi huuluei dimi a Mɛsayanɔɔ okɔɔ maa a cho ndu ke “nyɛ wɔɔŋndo” le mbo de. (Sam 69:21) A teleŋ Chiisu wa o yɔm ndo choo wo hei yɔŋnuŋ ni. Ma ke ndu muɛima nda muuliaŋ a nyɛ lolɛi pum ndo le kolɔɔ. Naapum le ndu nyɛ nɛiyaa faŋaa choo nda ke ndu maŋ ni. Kɛ mɛɛ o dembi, mbo kɛɛ le maŋ kolɔɔ. Mɛɛ nda wa poonyiaa mɛɛ huuluei hei peeluŋ yɛ, mi Maatiu (27:34) soliŋ diom maKilikiiyo hoo kpeku ‘kole’ (nyɛ lolɛiyo), nduyɛ ndu koni cho o Septuagint maKilikiiyo o Sam 69:21 niŋ ni. Kɛ mi Maki ndu soliŋ ‘mah’ (Mak 15:23) kpeku. Hei tosa ni mi waŋnda yiyaŋ maa “nyɛ wɔɔŋndo” hoo ɔɔ “nyɛ lolɛiyo” hoo ndu cho ‘mah’ ni. Naapum i wa vɛlɛ maa muɛima nda muuliaŋ maŋ ndaŋ ma nɔ nyɛ lolɛiyo a mah leniŋ.
Nyɛm Tɔɔmaŋ Mɛlɛkaŋ
w99-E 1/15 18 ¶11
Chɔm Lo Lechoo Wo Te A Wa Pɛ Piɛileŋ
11 Teleŋnda bɔɔbɔɔ le nyɛ waŋnda hau ba wo nda piɛi ni. Kɛ kaalaa le Chɛhowa nɔ ni mbo nyindu naa le miŋ mel ndu balikaa, nduyɛ miŋ saŋgala ndu te ŋ wa pɛ piɛileŋ o ndu lo ba o ba fee. “La buulaŋ le nyɛ o nyɛ le.” Mi Pɔɔl dimi aa: “Kɛ o nyɛ o nyɛ niŋ, la nyuna Mɛlɛka lɔɔlɔɔ o piɛileŋ niŋ, nduyɛ mi la chɔm ndu ba nya hawɛiyo. La wa ndu nyɔɔloo o piɛileŋ niŋ, mi la mel ndu balikaa. Okoŋ, kɔl nyulu Mɛlɛka yɔŋgu wo, o wanachiee nɔla bɛɛ mbo sina pɛŋgu le wo nɔla mbo manda kɔlta nyalaŋ, a yiyaŋnda nyalaŋ sanaa o Chiisu Kiliti niŋ.” (Filipiaŋnda 4:6, 7) A tonya, tuupa miŋ nyuna ɔɔ miŋ nyɔɔlu Mɛlɛka o piɛileŋ niŋ, ŋ nɔ fɛŋ miŋ mel ndu balikaa le salala o cho naa dɔwɔɔ o ndu piɛiyo niŋndaŋ, vɛlɛ a nyɛm o choo naa kioo woŋ. (Pulɔwaa 10:22) Mi wana ŋchondoo dimi aa: “La mel ya Mɛlɛka balikaa o chondei niŋ maa sala naa ya chua, nduyɛ mi la peelu buŋgaŋ nya chuel ya Mɛlɛka hiou kpou wo woŋ.” (Sam 50:14) Mi Deeve soliŋ diomnda pilaŋ naa kɔllo laŋ kpeku o piɛile ndɔleŋ niŋ. Mbo dimi aa: “I cho Mɛlɛka saŋgala o chondoŋ niŋ. I cho kpaaya ndɔ bɛndoo chɔɔmuu o ndu balikaa mello niŋ.” (Sam 69:30) Baa o bɛnda miŋ tosa nyɛpilɔɔ hoo kpe te ŋ wa piɛileŋ pɛ le?
NAANDƆƆ 5-11
NYƐM TƆƆMAŊ O DIOM MƐLƐKAA NIŊ SAM 70-72
“Dimul Chuauwaa Numaa Mamaa” a Kpaaya Chɛhowa Nɔ wo Okɔɔ
w99-E 9/1 18 ¶17
Feleŋguaa—La Pɛɛku Le Sinapɛŋgu nyaa Soliŋndo Kpeku Nyɛkɛndɛi!
17 Le miŋ kpakpala yaŋɔɔla Setana laŋ, mɛɛ miŋ dɔu sɛmbɔɔ, nduyɛ teleŋndaŋ lapum kɔl simulaa yeemaŋ ni. Le yɛɛ? Kanifuule, ma cheŋnuŋ teŋgeŋ o cho ko a chaaŋaa numnda le, kɛ a chieeŋndo kpou. Mi Deeve dimi o piɛile ndɔleŋ niŋ aa: “Num Mɛlɛka Yaawɛɛ kpuluŋguma bɛndoo, num ya I tiindaŋ ni. O num niŋ ya I dɔu tiindaŋ nuu ni, chɔŋ haaa a chuapiaanduyɛi nii. Oo Mɛlɛka I lo o pɔmbɔ ma pɛɛku ya a walta numnda kɔndɔfilta bɛndulaŋ okɔɔ, nduyɛ I cho wɔ waŋnda dimullo a laŋ okɔɔ kɛ.” (Sam 71:5, 17) Waŋnda ndaa sina Deeve le kɔl simulaa. Kɛ a teleŋ kuɛɛ o chɔm yɛ maa o nɔ kɔl simulaa? Teleŋ o wa feleŋgɔnɔ wo. Tuupa mi Deeve sɔŋga a Koolaya, ndoo chɔm niŋ kɔl simulaa a teleŋ o wa saa finya ndɔ wa mandaa wo, mɛɛ o dii kpɔkuŋndo a sulukoo. (1 Saamiɛɛ 17:34-37) A koŋ kpou, mi Deeve mel Chɛhowa balika le mɛɛ o chɔm kɔl simulaa waa lende yɛ. Mbo dimi aa: “O num niŋ ya I dɔu tiindaŋ nuu ni, chɔŋ haaa o chaupiaanduyɛi nii” niŋ. Tiindaŋ Deeve ndoo nɔ o Chɛhowa niŋndo tosa ni, mbo nɔ kɔl simulaa le tɔɔndaŋ nda kɛ kɛ komal ndu laŋ biuwɔŋndo. Num bɛɛ a cho saalɔŋ maa te a tiindaŋ pɛ Chɛhowa, o cho tosa ma nɔ kɔl simulaa a kpaayaa le ma ‘yem chieeŋndo.’—1 Chɔŋ 5:4.
g04-E 10/8 23 ¶3
Vɛɛ Naŋ Nɔ yɛ Miŋ Bii Bɛnduaa Yuuwa?
Mi wana ŋchondoo piɛi aa: “Boondii ya I cho niŋ hei yuvɛi ye, kɛɛ ya le Mɛlɛka nuu. Boondii ya I cho niŋ hei I nɔ lɛ kpaaya le ve, yandii mulul la kɔɔ le.” (Sam 71:9) Mɛlɛka kɛɛ wanaa cho ndu piɛiyo o laalaŋndo choo wa le, o yɔŋ bɛɛ mi ndapila yiyaŋ maa a cho lɛ wanaa sɔvɛ le. Pesiŋ bɛɛ wana ŋchondoo ndoo yiyaŋ nuaa maa Chɛhowa mal ndu le. Kɛ mbo sina maa o nɔ mbo dɔu tiindaŋ ndɔɔ o Wana Toosiaa ndu wo niŋ o yɔŋ bɛɛ mbo yuuwa. Mi Chɛhowa che lo lechoo waa nuaa, nduyɛ mbo ke num mala yeemaŋndo haaa a yoomu numndo mɛɛlulaŋ. (Sam 18:25) Teleŋnda bɔɔbɔɔ puaapiliaa a ndepiliaa o soliŋ kpeku ni le naa mala waa nuaa kioo.
w14-E 1/15 23 ¶4-5
Piɛi Chɛhowa Tuupa Mi Boondii Nyɛpalaa Bɛndoo Fuuluu
4 Te o yɔŋ pɛ a kaasoŋnɔ ŋ cho niŋ ni, nduyɛ ma nɔ sinapɛŋgoo tau, o bɛnda ma nyunaŋ numpila aa: ‘Yɛɛ ya cho yɛ tosa a yoomu nuu suŋ suŋ teleŋ ya nɔ wɔ hoo yoomuma pɔmbɔ wo?’ Te Kilisiɔŋnɔ nɔ taasioo tau wo ŋ cho ni, mɛɛ a nɔ dilakeŋnaŋ ndaŋ tau, la wanaa bɔɔbɔɔ nɔ le laŋ. A tiuba ma dimul feleŋguaa a nyɛ ŋ pɛɛku niŋ a Chɛhowa okɔɔ wo. A luei acheleŋnda yoomuaŋ te a wa nda pɛ dimullo a sɔɔŋ ŋ tuei niŋ yeela o Chɛhowa piɛiyo niŋndoŋ okɔɔ. Mi Masaa Deeve bɛɛ piɛi le nyɛ wa nuaa. Mbo dimi aa: “Oo Mɛlɛka I lo o pɔmbɔ ma pɛɛku ya . . . Lelaŋ yandii Mɛlɛka nuu, boondii ya I cho niŋ hei o yuvɛi, mi yuluŋnde i wa ya niŋ o lebol le, kɛɛ ya le fɔ. Lo ya machɛlu haaa, mi lo okoŋ mi chɔm chuauwaa naa a chuauwaa naa mamaa a walta kɔndɔfilta bɛndula ŋ tosa le wanaa numnda laŋ” okɔɔ.—Sam 71:17, 18.
5 Vɛɛ ŋ tiu yɛ ba ma chɔm waŋnda a taasi ŋ sɔla niŋndo okɔɔ? Baa a tiu pa ba ma veelu feleŋguaa cho Mɛlɛka piɛiyo wa o numndo bɛɛ le yelelaŋ pɔmbɔ? Ɔɔ baa a tiu pa ba ma dimul nda le ma liila num o wali pollo niŋ, nduyɛ ma chɔm nda nyaale ŋ sɔla niŋ o Chɛhowa piɛiyo niŋndo? Mi Ɛlihu dimi aa: “Mi yiyaŋ maa nya bɛnduaa nya nɔ ni mi la soo. Kani fondole, maa bɛnduaa chɔm wana sɔɔŋ kɔl kaloŋ ni.” (Choobu 32:7) Mi kiilanɔɔ Pɔɔl dimul waŋlaanduaa Kilisiɔŋnda le ma dɛɛniaa acheleŋnda a diomnda nda dimilaŋ, vɛlɛ a tamasi nda kɛndɔɔ. Mbo dimi aa: “Dimul vɛlɛ waŋ laanduaa kaasoŋnda le . . . ma wa wanaa pɛɛku nyɛ bɛnda le tosaa wo wa.”—Taitɔɔ 2:3.
Nyɛm Tɔɔmaŋ Mɛlɛkaŋ
it-1-E 768
Yufiluaati
Pɛŋgulaŋ le Tanda Ndaa ke Isɔluɛiya Wo. Mi Mɛlɛka yii kpemaa a Ebilaham maa o cho chuauwaa nduaa mamaa lɛŋndeŋ ke “chɔŋ o pioo Ichipi mbo kuɛ o pee bɛndoo Yufiluaati.” (Chɛ 15:18) Mi ndaa loonuŋ kaaleŋ Isɔluɛi a diomnde mɛɛya leŋ ndeŋ okɔɔ. (Ɛs 23:31; Di 1:7, 8; 11:24; Chɔ 1:4) Mi 1 Koloniko 5:9 chɔm maa a teleŋ Deeve wa Masaa wo, mi chuaa mamaa Lubɛŋ nda kila chalta ndalaŋ “chɔŋ lende a lɛŋnde polteŋ holnɔŋ ndo mbo kua lende kɛ a pee bɛndoo Yufiluaati.” Chɔŋ Yufiluaati kɔ Kiiliadi ba paaleŋ le chaŋndo tiŋndo wa le kilolaŋ 800 ɔɔ (mɛɛliilaŋ 500). (1 Koloniko 5:10) Mɛɛ hei sim ni maa, mi chuauwaa mamaa Lubɛŋ nda kila chalta ndalaŋ chɔŋ Kiiliadi ba paaleŋ le chaŋndo kɔ o lɛŋnde Polteŋ Siiliaa niŋ. Lɛŋnde polteŋ ndeŋ le kuɛ haaa o pee bɛndoo Yufiluaati niŋ ni. (Mi Revised Standard Version dimi aa: “Mi lɛŋndeŋ leŋ le kanduŋ chɔŋ naa lɛŋnde polteŋ le kanduŋ nda kɔ lende kɛ a pee bɛndoo Yufiluaati holnɔŋ ndo.” Mi Jerusalem Bible dimi vɛlɛ maa “chɔŋ naa lɛŋndeŋ polteŋ le kanduŋ nda mi le kɔ mɛɛlu o pee bɛndoo Yufiluaati.”) Hei chɔm kpendekele maa mi buŋgɛi hei peeluŋ le teleŋ tasoo o Masale Deeve a Sɔlɔmɔŋ ndeŋ bɛŋgu. A teleŋndo hoo mi pɛŋgula lɛŋnde Isɔluɛileŋ le chɔɔlu pɛŋgɛlaŋ nduyɛ mi tanda masaa Aluamaitiiya o Soba niŋ bɛɛ wa leniŋ. Nduyɛ mi le fuuluu o pee bɛndoo Yufiluaati. Okoŋ mi le luɛi Sisaliaa ba luaŋndo. (2Sa 8:3; 1Ma 4:21; 1Ko 18:3-8; 2Ko 9:26)
NAANDƆƆ 12-18
NYƐM TƆƆMAŊ O DIOM MƐLƐKAA NIŊ SAM 73-74
Le Yɛɛ Naŋ Nɔ yɛ Miŋ Paŋala Wanaa Cho Chɛhowa Piɛile Wa Le?
Mi Chɛhowa Piŋi Wanaa Cho a Kɔlta Tambɛilaŋ Nda
14 Wana poonyiaa Sam 73 wo, Livainɔɔ o wa ni. Le hei, ndoo nɔ dioo le wallo tosaa o chiɛi Chɛhowaa niŋ nduyɛ sala bɛndoo pila hei wa ni. Kɛ teleŋ pilɛ, mbo luɛi o kɔl tambɛi bɛndoo niŋ. Le yɛɛ? Kanifuule, mbo kandu wanaa dɛnɛ wɔɔŋnda a wanaa yoŋgaa paŋalaa. O cho le mɛɛ nda wa dɛnɛ wɔɔŋndo tosaa yɛ le o wa nda paŋalaa le. Kɛ, le mɛɛ nda wa o sullo choo yɛ. (Sam 73:2-9, 11-14) Mbo yiyaŋ maa waŋnda haa ndaa buulaŋ le nyɛ o nyɛ le. Ndaa nɔ nyɛsɔlaa nduyɛ a wa yoomu ndaa tueiyɔɔ yeela. Mɛɛ Livainɔɔ hoo che hei, mbo tambu kɔl tau okoŋ mbo dimi aa: “Mɛɛ fondo fuu koni ya kɛsi ya pila o diandaa ni wa. Fondo fuu koni ya dimi ni maa I cho bala wou o yɔŋ wɔɔŋndo niŋ te.” I cho kpendekele maa ndoo lo chobe mi ndoo mal Chɛhowa piɛiyo.
Mi Chɛhowa Piŋi Wanaa Cho a Kɔlta Tambɛilaŋ Nda
15 Nuawɔ Sam 73:16-19, 22-25. O mɛɛlulaŋ kpɔŋ, mi Livainɔɔ hoo kua o chiɛi diandaa Mɛlɛkaa niŋ. Mɛɛ o wa niŋ chaaŋaa nduaa laalaŋnda tɛɛŋ, mbo kɛsi kɔllo. Mbo sɔla teleŋndo le yiyaŋndo nyɛkɛndɛi o bahawɛi ndɔɔ choo nduyɛ, mbo duau ndi o piɛileŋ niŋ. Le hei, mbo kandu niko chɔɔ maa yiyaŋ luɛi ndu o kɔllo cho yiyaŋ kɛndɛ le. Mbo yiyaŋ maa te o chue teleŋndo le, o cho Chɛhowa malɔɔ piɛiyo. Mbo sina niko vɛlɛ maa naa wanaa dɛnɛ wɔɔŋnda “siɛɛla ma del la” nda sim ni nduyɛ maa, a cho hunɔɔ “wa a tɛɛmbaa.” Le mi Livainɔɔ hoo ndoo mal paŋalaa a kɔl tambɛiyo, ndoo nɔ mbo che sɔɔŋ mɛɛ Chɛhowa che muŋ yɛ. Mɛɛ o tosa hei, mbo fula o buulaŋ bɛndoo niŋ, okoŋ mbo sɔla nyaaloo. Mbo dimi aa: “Haaa mi nɔ [Chɛhowa] o yɛɛnɛ cheleŋ ya I yeema yɛ vɛlɛ o chieeŋndo choo?”
16 Nyɛ naŋ pɛɛku o hei niŋndo. O yɔŋ bɛɛ miŋ che wanaa dɛnɛ wɔɔŋnda pɛɛlɔŋndo a nyɛm kɛndɔŋ, fɛŋ bɛɛ ŋ nɔ miŋ paŋala nda le. Kanifuule, kɔl nda kɛndɔɔ o nɛi a lo le nduyɛ, a nɔ tiindaŋ le chilaŋ te. (Ikili. 8:12, 13) Te ŋ chua nɛiyɔŋ ndaa pɛ, ŋ cho kɔl tambɛiyo veelɔŋ choo. Nduyɛ te ŋ mandaŋ te, keŋ tosa miŋ mal Mɛlɛka piɛiyo. Lelaŋ, te ŋ chiikuu pɛ maa ŋ kandu wanaa dɛnɛ wɔɔŋnda paŋalaa maa Livainɔ koŋ, mɛɛ ŋ nɔ miŋ tosa nyɛ ndoo tosa wo. Yaŋ sila kɛndɛ Chɛhowaa nilaŋ nduyɛ, ma holnuŋ wanaa cho ndu piɛiyo wa. Te a kaala pɛ Chɛhowa mbo hiau nyɛ o nyɛ, a cho nyaale kpeekpeiyo sɔla. Okoŋ, ma hiou lachi a kɔlaŋ o nɛi ke num “yoomu kpeekpeiyo” wo choo.—1 Timo. 6:19.
w14-E 4/15 4 ¶5
Tol Tamasi Muuse wo Kɔɔli le Laalaŋndo Chɔmndo
5 Vɛɛ naŋ fafaŋ yɛ yelelaŋ haki nɛi mɛɛlu le wo tueiyɔɔ yeela? Loonuŋ maa yelelaŋ hakioo le teleŋ biŋgi koni o cho ni. A tiindaŋndo, miŋ che “Chieeŋndo hiouwɔɔ a yeemaŋ cho leniŋ ndoŋ.” (1 Chɔŋ 2:15-17) Yiyaŋndɔ a chila wa niŋ le wanaa kɛɛ yɔŋ nda wɔɔŋndo malɔɔ wa. A cho isisi “naa waŋnda siɛɛla ma del la . . . suɛi siooŋii bɛnduei i bii nda niŋnde i cho nda yɔŋnɔŋ.” (Sam 73:18, 19) Te simullo komal num pɛ le hakioo tosaa, nyunaŋndɔ aa: ‘Chila suu kuɛɛ ya yeema yɛ le ya pila?’
w13-E 2/15 25-26 ¶3-5
Chɛl mi Nyɛ o Nyɛ Kuuna Num le Waa o Naŋɔɔ Mɛlɛkaa Niŋ Te
3 Mi wana ŋchondoo duau tiindaŋ ndɔɔ o Chɛhowa niŋ maa o cho ndu bandɔ kɛndɔɔ saa mbo luei ndu o naŋɔɔ ndɔ bɛndoo niŋ. (Nuawɔ Sam 73:23, 24.) Vɛɛ Chɛhowa tosa yɛ hei? Mbo tosa hei sanaa a wanaa cho ndu piɛiyo o laalaŋndo choo wa salaa dɔwɔɔ o nɛila bɔɔbɔɔ niŋ. Mbo mala nda a taasioo le ma bii nyɛ o hɛnaŋndo bila. (1Kɔ 2:7) Wanaa chɛl le nyɛ Baabuiyo dimi wo tolɔɔ kɔɔli wa, nduyɛ ma diikuŋ sawala ndɔlaŋ nda nɔ chaŋyɛi kpɛɛluŋnde a ndu ni. —Chemi. 4:8.
4 Chɛhowa ke buɛiyaa nduaa cho ndu piɛiyo wa wali sɔviɔɔ le tosaa, ndu cho yɛ yooŋgu kɛndɔɔ dimioo ni. (2 Kɔliŋ. 4:1, 7) Nduyɛ yooŋgu kɛndɔɔ hoo dimioo tosa ma luei o naŋɔɔ Mɛlɛkaa niŋ. Wanaa cho dila ndala keŋnaŋndaŋ soliŋndo kpeku le ndu saŋgalaa wa chuu acheleŋnda tɔnɔɔ. Nduyɛ Chɛhowa mɛi lediom maa: “Wanaa ke ya bɛɛleŋ nda, nda ya ke bɛɛleŋ ni.” (1 Saam. 2:30) Wanaa waa ndoo nɔ diola kɛndɛ laŋ a Chɛhowa, nduyɛ le kaa nda kɛndɔɔ mi buɛiyaa laalaŋaa Chɛhowaa soo a nda okɔɔ tau.—Pulɔ. 11:16; 22:1.
5 Chila yɛɛ cho yɛ wa le wanaa ‘dɔu tiindaŋndo o Mɛlɛka Yaawɛɛ niŋ, ma wa nyɛ sawala ndɔlaŋ la dimi wo tosaa wa?’ O chuel nda buŋgɛi maa: ‘[Chɛhowa] cho tosa ma sɔla lɛŋnde o chuel nda buŋgɛi leŋ.’ “Nduyɛ la cha niŋ mɛɛ Mɛlɛka soli niŋ wanaa dɛnɛ wɔɔŋnda o lɛŋndeŋ ndeŋ niŋ po yɛ” (Sam 37:34) Nduyɛ a cho le hɔl o nɛi le teleŋ Mɛlɛka peelu niŋ buŋgɛi o chuel nde ve, ndi cho le nda yoomu fafɛɛŋndo kioo niŋ. —Sam 37:29.
Nyɛm Tɔɔmaŋ Mɛlɛkaŋ
it-2-E 240
Liviaataŋndo
Sam 74 chɔm mɛɛ Chɛhowa cho hunɔɔ wanaa nduaa chiindiaa yɛ okɔɔ. Sɔɔŋ 13 a 14 chɔm mɛɛ Chɛhowa chiindiaa Isɔluɛiya Ichipiaŋnda o ba yɛ. Dimioo hoo “kui bɛndoo o pee mɛŋma ihɛllo niŋ” sim le “Liviaataŋndo.” “[O Hibuluiye niŋ, a veelu ndu aa taninim, te a wa pɛ kunda a veelu nda aa tanin].” A teleŋ Isɔluɛiya wa fuulaa o chɛleŋ niŋndo, mi Feloo a puaa nduaa chɔuwa sɔla tambei. Nduyɛ tambii nda sɔla keŋ nde cho ko mɛɛ nda pial nuaa Liviaataŋndo bolleŋ yɛ. Mi yau pilɛ o Aluamaikiiye niŋ dimi aa: “Feloo po Kpaaya bɛndoo” ndu cho “bolle Liviaataŋndo” ni. (Tuuwɔ Isi 29:3-5, naa Feloo sim le wundu le “kui bɛndoo o pee mɛŋma ihɛllo niŋ,” o cho isisi o pioo Nail tɛɛŋ ndo. Tofa vɛlɛ Isi 32:2.) Mi Aisaya 27:1 suaa a Liviaataŋndo (Greek Septuagint Version, “tambalakaa”) okɔɔ. O sim lewundu le Masa bɛndoo a kɔɔnala chieeŋnda nɔ hau kpaayalaŋ ndaŋ. Wana cho kɔɔnalaŋ ndaŋ bolleŋndo nda veelu ni aa “kɛuwo” ɔɔ “tambalakaa.” (Sɔɔ 12:9) Huuluei hei soo a miiŋgu Isɔluɛiya wa Chulusalɛm ndo okɔɔ. Nduyɛ te Chɛhowa soo pɛ a Liviaataŋndo mɛɛ Babilɔŋ bɛɛ cho leniŋ. Okoŋ kɔɔli, sɔɔŋ 12 a 13 soo a Asiiliaa vɛlɛ Ichipi okɔɔ. Ŋ che niko kpendekele maa Liviaataŋndo sim le Masa bɛndoo a kɔɔnala chieeŋnda nɔ hau kpaayaa, nduyɛ ma simul Chɛhowa a wanaa cho ndu piɛiyo wa.
NAANDƆƆ 19-25
NYƐM TƆƆMAŊ O DIOM MƐLƐKAA NIŊ SAM 75-77
Le Yɛɛ Naŋ Nɔ yɛ Miŋ Heeluŋ Te?
Chɔ Teŋgeŋndo o Waŋnda Niŋ
4 Mɛɛ Pɔɔl dimi maa waŋnda nɔ niŋ kaalaa le ndapila a kaalaa le kanioŋ, mbo dimi vɛlɛ maa wanaa heelaŋnda, wanaa yoŋgaa, a wanaa hɔlaa heelaa nda wa niŋ ni. Mi wanaa nɔ kaalaŋ ndaŋ nda yiyaŋ maa mɛɛ nda cho yɛ, nyɛ nda tosa wo, nyɛm nda nɔ woŋ, a foofo nda nɔ wo bɛnda mbo hiau acheleŋnda. Waŋnda haa yeema mi acheleŋnda hɛnaŋ nyɛ o nyɛ nda wa pɛ tosaa. Mi wana sinaa dɛnɛ pilɛ poonyiaa a wana suu waa ndoo okɔɔ aa, “O kɔl ndɔɔ niŋ, o nɔ maaŋ o baŋ wulaŋ le sooloo wo.” Apum dimi maa hɔlaa heelaa wɔu bɔɔ, nduyɛ wanaa nɔ hɔlaa heelaa wa yeema ma che acheleŋnda heelɔŋndo le.
5 Chɛhowa tul kaa hɔlaa heelaa leyɛ o Baabuiyo tɛɛsiaa maa “tofa yoŋgaa” wo. (Pulɔ. 6:16, 17) Wana hɔlaa heelaa sɔɔŋguu pɛŋ Mɛlɛka ikɛi le. (Sam 10:4) Kaa Masa Nyinaa Wɔɔŋnda hɔlaa heelaa cho ni. (1 Timo. 3:6) I cho suɛi kɔl tambɛi le dimioo maa, mi kaa hɔlaa heelaa piiliaŋ buɛiyaa Chɛhowaa wa lo lechoo wo chɔmndo wa. Le tamaseliiyo, Masaa Yusaya o Chuda niŋ wa tiindaŋndo dɔwɔɔ o Mɛlɛka niŋ le wɔsila bɔɔbɔɔ. Kɛ mi Baabuiyo dimi aa, “Mɛɛ Masaa Yusaya o simnuŋ masa kpaaya bɛndu, mbo luɛi yoŋgaa. Nduyɛ mi yoŋga ndɔ koŋ o tɛɛmbuu ndu. Kani mbo soli Mɛlɛka Yaawɛɛ, Mɛlɛka ndɔɔ diom.” Mi Yusaya luɛi o chiɛi Mɛlɛkaa niŋ le nyɛm chuŋ kɛndɔŋ lomɔɔ, nduyɛ ndoo nɔ dikeŋnaŋndo le hei tosaa le. Okoŋ kɔɔli, mi Masaa Hɛsɛkiya ndoo dɔu tiindaŋndo o Mɛlɛka niŋndo bɛɛ nɔ kaa hɔlaa heelaa, kɛ le teleŋ biŋgi.—2 Kolo. 26:16; 32:25, 26.
w06-E 7/15 11 ¶2
Sɔɔŋ Kulloŋ le Buŋgɛi Yaa Nduɛi a i Hiɔɔluei o Yau Sam Ndo Niŋ
75:4, 5, 10—Yɛɛ “lioo” sim yɛ le wundu? Leela visioo wolɔɔ chɔu nɔ kpaaya tau wo la cho ni. Nduyɛ diomndo hoo “lioo” o sim le wundu le kpaayaa ɔɔ yoomuaŋ. Chɛhowa cho tosa mi leela wanaa nduaa la sɔla kpaayaa nduyɛ mbo heelu laŋ tema. Kɛ ‘wanaa dɛnɛ wɔɔŋnda nda o cho leela ndalaŋ tusi toolo.’ Baabuiyo sila naa maa ŋ nɔ miŋ wa leela naalaŋ heeloo le, kanifuule mi keŋ tosa miŋ nɔ kaa heelaŋndo ɔɔ miŋ kandu yoŋgaa kiolɔɔ. Te ŋ sina pɛ maa Chɛhowa heelu naa ni, keŋ cho tosa o yɔŋ bɛɛ miŋ sɔla dilakeŋnaŋndaŋ o kundaa niŋ, ŋ cho laŋ chua ma ke fula Chɛhowa o ba wo la cho ni.—Sam 75:7.
Nyɛm Tɔɔmaŋ Mɛlɛkaŋ
w06-E 7/15 11 ¶3
Sɔɔŋ Kulloŋ le Buŋgɛi Yaa Nduɛi a i Hiɔɔluei o Yau Sam Ndo Niŋ
76:10—Vɛɛ “tumbe wana chioo duaunuŋ ndo” saŋgala yɛ Chɛhowa? Te Chɛhowa chɛl pɛ mi waŋchieeyaa dɔunuŋ tumbe a wanaa cho ndu piɛiyo wa, mi fulamakɔɔli kɛndɔɔ yɔŋnuŋ. Nyɛpalaa kɛ kɛ naŋ wa pɛ biuwɔŋndo, miŋ pɛɛku isɔɔ leniŋ. Saŋga kinɛi Chɛhowa chɛl mbo komal buɛiyaa nduaa wo cho, o nda tiuba ma pɛɛku isɔɔ leniŋndo ni. (1 Pitɛ 5:10) ‘Te waŋnda chieeya dɔɔnuŋ pɛ tumbe, mi keŋ saŋgala Mɛlɛka.’ Kɛ te o yɔŋ yɛ maa ŋ cho piɔmndo sɔla o saŋga koŋ niŋ? Mi keŋ bɛɛ chuu Chɛhowa saŋgalaa kanifuule, le mɛɛ naŋ biunuŋ o laalaŋndo choo yɛ mi wanaa bɔɔbɔɔ huŋ sina a Chɛhowa okɔɔ.
NAANDƆƆ 26–TAPIOO 1
NYƐM TƆƆMAŊ O DIOM MƐLƐKAA NIŊ SAM 78
Mi Isɔluɛiya Kɛɛ Chɛhowa—Yɛɛ Keŋ Pɛɛku yɛ Naa?
w96-E 12/1 29-30
“Loonuŋ a Palɛi Paanduei”—Le Yɛɛ?
I cho suɛi imɔnɔ le sinaa maa, mi Isɔluɛiya tosa hakioo kanifuule, ma puɛɛnuŋ a sɔɔŋ yɔŋnuŋ nda woŋ okɔɔ kpou. Yɛɛ wa yɛ fulamakɔɔlioo? “Ma tɔɔndaŋ ndu teleŋnda bɔɔbɔɔ.” “Ma tosa mi Isɔluɛiya Mɛlɛka nda diandaa duaunuŋ tumbe a nda. A loonuŋ a kpaaya ndɔɔ bɛndoo okɔɔ le. Ma puɛɛnuŋ a paale o chiindiaa nda yaamɔɔwaa ndaa o ba leŋ.” (Sam 78:41, 42) Le mɛɛ nda puɛɛnuŋ a sawala Chɛhowa laŋ diikɔŋndo okɔɔ yɛ, mi Chɛhowa bɛɛ kɛɛ nda.—Maatiu 21:42, 43.
Mi wana ŋchondoo kɛsul naa tamasi kɛndɔɔ mɛɛ o poonyiaa aa: “Kɛ nduyɛ I loonuŋ a sɔɔŋ bɛndu ŋ tosa okɔɔ woŋ, Mɛlɛka Yaawɛɛ. I loonuŋ a walta kɔndɔfilta ŋ tosa sindɛ laŋ. Le teleŋ o teleŋ I cho yiyaŋndo a walta numndaŋ okɔɔ. I saŋga a yiyaŋndo a walta numnda bɛndula ŋ tosa laŋ okɔɔ le.” (Sam 77:11, 12) Sɔɔŋ waa nuaa tosa miŋ loonuŋ a walta kɛndɛla naŋ tosa niŋ o kɔɔna Chɛhowaa niŋndaŋ. Mi kalaa lo lechoo Chɛhowa wo tosa miŋ nɔ yoomuaŋ, mbo dɛɛniaa naa kɔllo, nduyɛ miŋ nɔ balika melaa. Te ŋ “loonuŋ vɛlɛ pɛ a palɛi paanduei okɔɔ,” mi keŋ tosa ŋ vi ŋdial te. Kɛ miŋ hiou lachi a tosaa o naŋ tiuba wo le miŋ lo o laalaŋ naa choo.
w06-E 7/15 17 ¶16
‘Fafaŋ Kaa Ŋɔɔchiaŋndo’
16 Mi kaa ŋɔɔchiaŋndo tosa miŋ handu kɔllo o naapila choo a bahawɛila naalaŋ kinɛi. Nduyɛ mi hei tosa miŋ puɛɛnuŋ a salala naŋ cho tueiyɔɔ yeela le waa Sei Chɛhowaa wo okɔɔ. Le miŋ fafaŋ kaa hoo, ŋ nɔ mi kindiŋ teleŋ o teleŋ le yiyaŋndo o salala naŋ cho tueiyɔɔ yeela laŋ choo. Le tamaseliiyo, dikeŋnaŋ sɔviɔɔ pila i cho ni le mɛɛ naŋ nɔ diola Chɛhowalaŋ yɛ. (Aisaya 43:10) Ŋ tiuba miŋ wa vɛlɛ o chaŋyɛi kpɛɛluŋnde niŋ a ndu, nduyɛ miŋ soo o ndu lo teleŋ o teleŋ o piɛileŋ niŋ. (Sam 65:2; Chemisi 4:8) Yoomu naa nɔ sabu sɔviɔɔ kanifuule, ŋ bii bila bahawɛi cho a tɔɔmayɛi diola Mɛlɛkalaŋ dindioo okɔɔ wo. Loonuŋ maa kalaŋ naa i cho ni le miŋ chɔm lo lechoo naa o Mɛlɛka lo. (Pulɔwaa 27:11) Ŋ tiuba miŋ wa yooŋgu kɛndɔɔ dimioo a Masale Mɛlɛkaleŋ okɔɔ teleŋ o teleŋ. (Maatiu 24:14) Laalaŋndo dɔwɔɔ o sala soliaŋ Chiisu wo niŋ tosa miŋ nɔ kɔl iyama walaŋndo. (Chɔŋ 3:16) Salala ndaŋ kpou naŋ cho hau tueiyɔɔ yeela ni, mi che bɛɛ miŋ wa simulta yɛyɛlaŋ biuwɔŋndo.
w11-E 7/1 10 ¶3-4
Baa Chɛhowa Sinaŋ Pa?
Mi wana ŋchondoo dimi aa: “Ma simul Mɛlɛka o pollo niŋ teleŋnda bɔɔbɔɔ!” (Sɔɔŋ 40) Mi sɔɔŋ 41 dimi aa: “Ma tɔɔndaŋ ndu teleŋnda bɔɔbɔɔ.” (Sɔɔŋ 41) Loonuŋ maa, mi wana ŋchondoo dimi maa kaa Isɔluɛiya i wa ni le Chɛhowa simullo. Teleŋ Chɛhowa chiindiaa nda Ichipiaŋnda o ba wo, o bendu bɛɛ le, ma kandu kaa wɔɔŋndo hoo chɔmndo mɛɛ nda fuuluu o lɛŋnde polteŋ niŋ. Ma kandu ŋɔɔchiaŋndo a Mɛlɛka, nduyɛ a wa dimioo maa, ‘Mɛlɛka tiu niŋ pa ba ɔɔ o nɔ niŋ pa yeemɛi le naa mandaa.’ (Nɔmbaa 14:1-4) Mi yau pilɛ o wanaa cho Baabuiyo hivioo wa soliŋ kpeku wo tɛɛsiaa diomndaŋ ndaŋ “Ma tɔɔndaŋ ndu teleŋnda bɔɔbɔɔ” maa a ‘simnuŋ wanaa bolii kalaa naa Mɛlɛka chua’ ɔɔ dimioo nda wa ni maa “Ŋ Yeema lɛ Mɛlɛka Le.” A koŋ kpou, le mɛɛ Chɛhowa cho wana inyɛi yɛ, mbo mal nda haki mɛɛ nda wookuŋ. Kɛ o viu bɛɛ le ma kandu vɛlɛ bolle kalaleŋ tosaa, mi Chɛhowa hiau lachi a nda malɔɔ haki kɛ.—Sam 78:10-19, 38.
Vɛɛ Chɛhowa sinaŋ yɛ te wanaa nduaa tosa pɛ yɔŋ wɔɔŋndo? Sɔɔŋ 40 dimi aa: “Ma tɛɛmbuu ndu kɔllo.” Mi Baabui pilɛ dimi aa: “Ma tosa mbo bii mɔnɛi.” Mi yau tɛɛsiaa Baabui pilɛ dimi a diomndaŋ ndaŋ okɔɔ aa: “Nyɛ hei simndo cho ni maa kaa Hibuluiya chɔmndo tosa mi waŋndo sinaŋ nyɛ nɛiyaa. O cho ko mɛɛ kaa chuaambɔ nilakaloo cho nuaa yɛ.” Mɛɛ chuaambɔ bolle kalaa tosa mi wana veelu ndu wa sinaŋ nyɛ nɛiyaa yɛ, lende bolle kala le Isɔluɛiya tosa ni mi ‘Mɛlɛka ndaa diandaa duaunuŋ tumbe.’—Sɔɔŋ 41.
Nyɛm Tɔɔmaŋ Mɛlɛkaŋ
w06-E 7/15 11 ¶4
Sɔɔŋ Kulloŋ le Buŋgɛi Yaa Nduɛi a i Hiɔɔluei o Yau Sam Ndo Niŋ
78:24, 25; tɛɛsiaa amatou—Le yɛɛ nda veelu yɛ manɛiyo aa “nyɛdiaa fula choo choo wo” a “nyɛdiaa kiilaa Mɛlɛkaa”? Diomndaŋ ndaŋ la sim nuaa maa nyɛdiaa kiilaa Mɛlɛkaa dia wo le o wa le. Kɛ “nyɛdiaa fula o choo choo” wo o wa ni, kanifuule wana wa ndu yɔŋgoo wo choo choo o wa ni. (Sam 105:40) Le mɛɛ maalikɛiya, ɔɔ “kuubaa kpaaya bɛnduaa” cho o choo choo niŋ yɛ, nyɛ koŋ nda dimi ni maa “nyɛdiaa kiilaa Mɛlɛkaa,” ndu sim ni maa Mɛlɛka cho o choo choo niŋndo wa nyɛdiaa hoo yɔŋgoo ni. (Sam 11:4) Naapum mi Chɛhowa ndoo soliŋ maalikɛiya kpeku le Isɔluɛiya manɛiyo kioo.