Mabe ya boklisto ya mokili oyo mpe losambo na yango ya lokuta ebimisami polele
“Oyo ezali libota litosaki mongongo na Jéhovah Nzambe na bango te; baoyo bakoyambaka mpamela mpe te.”—JÉRÉMIE 7:28.
1, 2. Ndenge nini Jérémie azalaki kotalela mosala oyo Jéhovah apesaki ye?
MÓTO na endimeli na solo ezalaki kopela na kati na ye. Nguya ezalaki kopusa ye na koloba solo, kopamela mpe koyikisa mpiko.” Ezali na maloba oyo, bayekoli mibale na makomi na hébreu, balobi na ntina na Jérémie. Mosala oyo Nzambe apesaki ye kosala kati na libota ya Bayuda ezalaki ya nsomo; nzokande, ayebaki ete asengeli kokokisa yango. Alobaki boye: “Mpo ete liloba na Jéhovah ezalisameli ngai eloko na nsoni mpe na kotiolama mokolo na mokolo. Bongo nalobi ete, Nakoloba nkombo na ye te, nakoloba mpe na nkombo na ye lisusu te.” Ee, komekama na monyokoli ezalaki makasi mingi mpo na Jérémie, kasi atikaki mosala na ye?—Jérémie 20:8, 9a.
2 Alandi na koloba ete: “Kasi eloko ezalaki na motema na ngai lokola móto na kozikisa, mobombami kati na mikwa na ngai; nalembaki mpo na koboya, nayebaki koyikela yango mpiko te.” (Jérémie 20:9b) Jérémie akimaki mosala na ye te: alandaki kosakola bikateli na Nzambe mpo na kotelemela mokili na Yuda.—Jérémie 6:10, 11.
Jérémie ya ntango na biso
3. Ndenge nini Yesu mpe bayekoli na ye bazalaki kotalela mosala na bango?
3 Lokola Jérémie, Klisto Yesu mpe baklisto ya liboso basakolaki na mpiko nyonso liboso ya Bayuda mpe liboso ya mabota nsango ya Bokonzi ya Nzambe atako bato mingi balingaki koyoka yango te. Atako babwakamaki na boloko mpo ete bazalaki kosakola nsango malamu, Petelo mpe bantoma mosusu bayanolaki na mpiko nyonso epai na bakonzi na mangomba oyo bafundaki bango: “Ekoki ete totosa Nzambe liboso na kotosa bato.” Emonaki bango molende ya bantoma, bakonzi na mangomba bapesaki etinda epai na bakengeli ete babeta bango mpimbo. Nzokande, balembaki te, mpamba te lisolo ebakisi ete “batiki te kolakisa mikolo nyonso kati na temple mpe ndako na ndako mpe kosakola nsango malamu ete Yesu azali Klisto.”—Misala 5:29, 40-42; Matai 23:13-33.
4. Banani, na ekeke oyo ya ntuku mibale, bazali kolanda ndakisa ya Jérémie, mpe ndenge nini?
4 Na yango, tomoni ete baklisto bapakolami ya ekeke ya liboso basalaki lokola Jérémie. Atako bakutanaki na botemeli mpe na banguna, bakonzi na mangomba na motó makasi, basakolaki bikateli na Nzambe. Nani, na ekeke oyo ya ntuku mibale, azali kolanda ndakisa ya bato oyo? Nani, na miso na bato nyonso mpe ndako na ndako, azali kosakola bikateli ya Nzambe likolo na biloko mabe ya ntango oyo, mpe mingimingi likolo na boklisto ya mokili oyo ekokani na Yelusaleme ya kala? Uta bambula 68, bilembo bibakisami mingi oyo bimonisi ete kelasi ya Jérémie na ntango na biso ezali etuluku moke kasi ya mpiko mingi esalami na ba Témoins de Jéhovah bapakolami na elimo. Kobanda na 1935, ba Témoins yango bazwi lisalisi na “ebele monene” oyo ezali ntango nyonso kobakisama, esalami lelo na bamilió ya baninga ya molende, oyo bango mpe bamemi nkombo Témoins de Jéhovah. Na mongongo moko, bazali kokokisa mosala na bango ekokani na oyo epesamaki kala na Jérémie ya kosakola polele ete losambo ya lokuta ezali motambo mpe bozimbisi.—Emoniseli 7:9, 10; 14:1-5.
Boklisto ya mokili oyo ekokani na Yelusaleme ya kala
5. Na likambo nini boklisto ya mokili oyo ekokani na Yelusaleme ya kala?
5 Bamoko bakoki komituna kokokana nini ezali kati na Yelusaleme ya kala mpe boklisto ya mokili oyo. Kokokana ezali kati na ezalela oyo boklisto ya mokili oyo, na lolendo na yango esili komekola mpe na makambo mazali kati na yango. Boklisto ya mokili etii motema na ‘bamboka mosantu’ na yango, lokola Rome, Yelusaleme, Cantorbéry, Fatima, Guadalupe, Saragosse. Azali kotia motema mingi na bandako-nzambe na yango, azali kokumisa bonzenga na yango mpe koumela na yango, kokanisaka ete mpo na yango akoki kondimama epai na Nzambe. Azali mpe koloba ete bandako yango etongamaki mpo na ‘kokumisa Nzambe’. Nzokande, mingi te kati na yango ememi nkombo ya Jéhovah Nzambe; bazali kokundola mbala nyonso nkombo ya baoyo batongisaki yango, nkombo ya bato batiaki mokobo na kati na yango, nkombo na bato basalaki bikeko na yango, nkombo na bazwi bapesaki mosolo mpo na kotonga yango to nkombo ya “basantu” oyo epesami na bandako yango. Boklisto ya mokili oyo azali komikosa ndenge atii motema na biloko na ye ya kalakala; ezali ndenge Yuda emikosaki kala, na kotiaka motema kati na temple na ye ya bulee.—Jérémie 7:4.
6. Ndenge nini bakonzi na mangomba na ntango na Yesu bakokani na bakonzi na mangomba na boklisto ya mokili oyo?
6 Jérémie akweisaki banganga mpe basakoli Bayuda; lelo oyo tokoki koloba boni mpo na bakonzi na mangomba na boklisto ya mokili oyo? Na molende lokola ya Jérémie, Yesu amonisaki polele ezalela na bakonzi na mangomba Bayuda, yango ekokani na oyo na bakonzi na boklisto ya mokili oyo: “Bakolobaka nde bakosalaka te. . . . Bazali kosala misala nyonso na bango ete bato batala bango. Balingi bisika na lokumu kati na bilambo mpe bifandelo na liboso kati na biyanganelo.” (Matai 23:3-7) Na mikili misusu, mbala mingi tozali komona bakonzi na mangomba bazali kopesa maboko na makita mabongisami na bakonzi ya politike mpe bazali kofanda na bango esika moko liboso ya bato nyonso.
7. (a) Ndenge nini bateyi mosusu kati na boklisto ya mokili oyo bazali kozimbisa bato? (b) Mosala nini bakonzi na mangomba na mokili baboyi kosala yango?
7 Bamoko kati na bateyi na boklisto ya mokili oyo bazali kosalela mingi télévision mpe lolenge nyonso na bizimbiseli mpo na kokosa bato mpe kobenda mbongo ya bayoki na bango. Nsima na bikeke soko ntuku mibale na motoba, maloba na kokweisa malobamaki na Jérémie mazali ntango nyonso solo: “Mpo ete longwa na oyo moke na bango kino oyo monene na bango, nyonso bamipesi na bilulela; longwa na mosakoli kino na nganga, nyonso bazali kokosa.” Epai mosusu, bateyi kati na boklisto ya mokili oyo baboyi kokokisa mosala mopesami na baklisto ya solo, elingi koloba kosakola nsango malamu ndako na ndako mpo na kokutana na bato nyonso mpe kosolola na bango. Bobele ba Témoins de Jéhovah bandimi yango, elingi koloba kelasi ya Jérémie (esalami na bapakolami na elimo) mpe “ebele monene”.—Jérémie 6:13; Misala 20:20, 21.
Boklisto ya mokili oyo esili kobikisama?
8. Mpo na nini boklisto ya mokili oyo ekanisi ete etumbu oyo Nzambe akoyeisa na Armagedon ekozwa ye te?
8 Bateyi na kati na boklisto ya mokili oyo bazali kokitisa mitema na bato na kimya ya lokuta na kosalelaka maloba lokola “kobotama lisusu” to “kobika mpo na libela”, maloba oyo zongazonga na yango batongi mateya na bango. Bamilió na bato kati na mangomba nyonso na boklisto ya mokili oyo basili kozimbisama na kondima ete “babotami lisusu” to “basili kobika”. Bakonzi na politike basila nsoni bazali kolanda bango. Mpamba te, bateyi oyo bango balingaka koyokamela balobaka na bango ete lokola “basili kobikisama” bazali na kimya elongo na Nzambe, atako bazali na bomoko te na makambo matali politike mpe makambo matali bikolo. Lokola na mikolo na Jérémie, ezali maloba oyo bato balingaka koyoka. (Jérémie 5:31; 14:14) Bakanisi ete etumbu oyo Nzambe akoyeisela bato na Armagedon ekozwa bango te.—Jérémie 6:14; 23:17; 1 Bakolinti 1:10; Emoniseli 16:14, 16.
9. (a) Nani akoki ‘kobotama lisusu’? (b) Biblia elobi nini na ntina na molimo? (Mpo na koyanola na mituna oyo mibale, salela mokanda Comment raisonner à partir des Ecritures.)
9 Nzokande, boyekoli malamu na Liloba na Nzambe mpe na mateya na Klisto emonisi ete bobele motuya moke ya bato nde bazali na libaku malamu ya kobotama lisusu, “na mai mpe na elimo”, mpo na koyangela na Klisto elongo kuna na likolo. (Yoane 3:3-5; Baloma 8:16, 17; Emoniseli 14:1-3) Lokola “ebele monene” na baklisto na solo bazali kolikya kozala na bomoi ya seko na mabele kasi na likolo te, bazali na mposa te ete babotama lisusu. (2 Petelo 3:13; Emoniseli 21:3, 4) Liteya oyo ya boklisto ya mokili etongami likolo na endimeli ya libunga engebene yango moto azali na molimo ekoki kokufa te mpe esengeli kobikisama. Nzokande, kati na Biblia tokokuta esika moko te oyo esimbi liteya oyo; endimeli yango eutaki nde na filozofi ya bagrekea.
Basepeli na Liloba na ye te, na nkombo na ye mpe te
10. Bokonzi mingi na mangomba bazali kotalela Bibila ndenge nini?
10, 21. Motindo nini bakonzi na mangomba na boklisto ya mokili bamitambwisi mpe mituna nini mibongi kozwa eyano?10 Kokokana mosusu ezali kati na Yelusaleme ya kala mpe boklisto ya mokili oyo. Jérémie alobi: “Tala liloba na Jéhovah ezali eloko na nsoni epai na bango, basepeli na yango te.” (Jérémie 6:10) Bakonzi na mangomba na mokili basepelaka kotanga maloba na bafilozofe mpe na bato na sianse na esika ete batanga Liloba na Jéhovah. Mingi kati na bango bazali kooka nsoni mpo na Biblia, mpe bazali kotiola yango makasi. Balobi ete Biblia ezali mokanda na masapo mpamba mpe na makambo na solo te, bobele maloba kitoko makomami malamu. (Jérémie 7:28) Mpo na oyo etali nkombo ya Mokomisi na Biblia, lokola tokomona yango, bakipaka yango te.
11. Kokesena nini ezali kati na Jérémie mpe boklisto ya mokili oyo mpo na oyo etali kosalela nkombo ya Nzambe?
10, 21. Motindo nini bakonzi na mangomba na boklisto ya mokili bamitambwisi mpe mituna nini mibongi kozwa eyano?11 Atako makomi minei mpo na nkombo ya Nzambe to Tétragramme (YHWH) ezali mbala soko 7 000 kati na Makomami ya hébreu, nkombo “Jéhovah” to “Yahvé (Yahweh)” etikami pembeni; na esika na yango bazali kosalela “l’Eternel” to “le Seigneur” (Nkolo). Ba Biblia mingi oyo ebimi mikolo oyo ezali na nkombo ya Nzambe ata esika moko te; ntango libongoli ya Franguesa-Solé ebimaki mpo na mbala ya liboso, ezalaki kosalela nkombo yango, kasi ntango banyataki Biblia yango mpo na mbala ya mibale, balongolaki nkombo yango mpe bakomaki kosalela Señor (Nkolo). Ata libongoli moko ya Biblia ya boklisto ya mokili oyo ezali na nkombo yango, nzokande bakonzi na mangomba basalelaka yango mingi te. Kasi Jérémie asaleli nkombo ya Nzambe mbala 726 kati na mokanda na yeb.
“Mokonzi-mwasi na lola” mpe losambo na bikeko
12-14. (a) Mosala nini mabota mobimba ya Bayuda bamipesaki na yango? (b) Ndenge nini Jéhovah azalaki kotalela losambo na bango?
10, 21. Motindo nini bakonzi na mangomba na boklisto ya mokili bamitambwisi mpe mituna nini mibongi kozwa eyano?12 Nsango oyo Jérémie asakolaki na Yelusaleme epesi biso elakiseli mosusu. Jéhovah alobaki na mosakoli na ye ete abondela mpo na libota wana te mpe alimbolaki ye ntina: “Omoni yango ezali bango kosala na mboka na Yuda mpe na nzela na Yelusaleme te? Bana bakolokotaka nkoni, batata bakobambolaka móto, basi bakotutaka mampa.” Mosala nini oyo esengelaki kosalama na libota mobimba? Ezalaki “mpo na kosalela mokonzi mwasi na lola mikate”.—Jérémie 7:16-18; 44:15, 19.
13 Molimboli moko na makambo na Bayuda alobi na ntina yango: “Losambo na ‘mokonzi-mwasi na lola’ ezalaki kosalema na molende nyonso mpe polele.” Ata ezali likambo ya kokamwa makasi, libota ya Bayuda bazalaki kosalela losambo ya bikeko na kosambelaka nzambe-mwasi ya bapakano, mbala mosusu lstare, nzambe-mwasi mpo na kobota, oyo bato na Babilone bazalaki kosambela elongo na banzambe mosusu mibale, to mpe ekoki kozala Astorete, nzambe-mwasi oyo Bakanane bazalaki mpe kosambela mpo na kobota.—1 Mikonzi 11:5, 33.
14 Longola losambo na Nzambe-mwasi wana, Bayuda bamipesaki na mitindo mosusu ya losambo ya bikeko. Yango wana Jéhovah akweisaki bango, kolobaka na bango ete: “Mpo na nini bapesi ngai nkanda na nzela na bikeko na bango mpe na makambo na mpamba na banzambe na bapaya?” Alobi lisusu boye: “Bayokameli mongongo na ngai te; batamboli mpe kobila yango te. Kasi batamboli kobila makanisi na mitema na bango mpenza mpe nsima na ba Bala lokola elakisaki bango batata na bango”. (Jérémie 8:19; 9:13, 14) Boklisto na mokili esili mpe kokwea na motambo oyo?
15. (a) Lelo oyo, ezalela ya boklisto ya mokili oyo ezali boni mpo na oyo etali bikeko? Ezali boni na mokili na bino to na région na bino? Pesa bandakisa (b) Ndenge nini baklisto ya solo bazali kotalela Marie? (Tala mokanda Comment raisonner à partir des Ecritures, nkasa 230 kino 237.)
10, 21. Motindo nini bakonzi na mangomba na boklisto ya mokili bamitambwisi mpe mituna nini mibongi kozwa eyano?15 Na bandako-nzambe nyonso ya baprotesta, ya bakatolike mpe ya ba ortodokse, okokuta kuluse ezali wana. Mpo na bandako-nzambe ya katolike mpe ortodokse, okokuta lisusu bikeko ya “santu Marie, ngondo ya seko, mama na Nzambe na solo”, bikeko yango bizali ndenge nyonsoc. Babakiseli mpe ye batitre minene lokola “mokonzi-mwasi na lola” mpe “mokonzi-mwasi na molongo”d. Nzokande, kelasi ya Jérémie, atako bazali na limemya mpo na Marie ete azali mama na Yesu mpe moklisto apakolami na elimo, bazali kotosa toli oyo bantoma bapesaki ete: “Bobelema na bikeko te.”—1 Yoane 5:21; Jérémie 10:14.
Batii La Trinité na esika ya Nkolo Moyangeli Jéhovah
16. Liteya nini efungolaki nzela na losambo ya Marie, mpe ndenge nini yango esalemaki?
10, 21. Motindo nini bakonzi na mangomba na boklisto ya mokili bamitambwisi mpe mituna nini mibongi kozwa eyano?16 Tokoki komituna ndenge nini losambo oyo bazali kosambela Marie ebandaki. Yango ebimisamaki na eklezia ya kopengwa na bikeke ya liboso, mpo ete mposa na bango ezalaki ya kobenda bapakano. Endimeli ya Nzambe moko na bapersona misato epalanganaki mingi epai na bapakano na ntango wana. Ba temple mingi ya Baloma ekabolamaki na bandako mike misato “epesamelaki na banzambe misatomisato batiami esika moko kati na endimeli mpe kati na losambo. Ezalaki bongo mpo na temple ya Jupiter, Junon, Minerve”e.
17, 18. (a) Endimeli nini ya Bahébreu bakonzi na mangomba batikaki yango pembeni mpo na kolongisa liteya ya la Trinité? (b) Pesa bilembeteli mosusu bizwami na mokanda Comment raisonner à partir des Ecritures.
10, 21. Motindo nini bakonzi na mangomba na boklisto ya mokili bamitambwisi mpe mituna nini mibongi kozwa eyano?17 Mpo na kondimisa “Bosato Bosantu”, liteya oyo eutaki kobotama, Lingomba ya katolike ekangaki miso, na ekeke ya misato mpe na ekeke ya minei, na endimeli ya Bahébreu eyebisamaki polele mpenza na Jérémie ete: “Mpo ete mosusu azali lokola yo te, e Jéhovah; yo ozali monene, nkombo na yo ezali monene kati na nguya. Kasi Jéhovah azali Nzambe na solo, ye Nzambe na bomoi, ye Mokonzi libela.” Yesu amonisaki lisusu ntina na maloba oyo, wana etangaki ye eteni oyo: “Yoka Yisraele, Jéhovah Nzambe na biso, ye azali Jéhovah moko.”—Jérémie 10:6, 10; Malako 12:29; Deteronome 6:4
18 Boklisto ya mokili oyo esilaki kopengwa emonaki malamu na biyambayamba ya Bayuda oyo bazalaki kobanga kotanga nkombo ya Nzambe “Yahvé (Yahweh)” to “Jéhovah”, mpe batikaki libela kosalela nkombo yango. Lokola esika etikalaki mpamba, bakamataki liteya ya “Bosato-Bosantu” mpe batiaki na esika yango.f
19. (a) Boklisto ya mokili oyo ezali kosala nini awa esili kondima la Trinité to Bosato-Bosantu? (b) Lokuta nini basili kosalela mpo na kosimbisa liteya ya la Trinité?
10, 21. Motindo nini bakonzi na mangomba na boklisto ya mokili bamitambwisi mpe mituna nini mibongi kozwa eyano?19 Na yango, boklisto ya mokili oyo eponaki ‘kotambola na nsima na nzambe mosusu’, nzambe ya la Trinité, Bosato-Bosantu oyo ata Bayuda, ata Klisto, ata baklisto ya solo bayebaki yango te. Mpo na kondimisa mobombamo to bonkuku oyo ya Nzambe moko na bapersona misato, boklisto ya mokili ezali kokosa ata na ndenge ya kobongola Makomi na buleeg. Epai mosusu, mpo na liteya yango, boklisto ya mokili oyo emipesi kosambela ‘Mokonzi — mwasi na Lola”.—Jérémie 7:17, 18.
Bakonzi na mangomba, bazali kopusa monyokoli
20 Na yango, motuna oyo Jérémie atunaki etali mpenza bakonzi na mangomba na boklisto ya mokili oyo: “Nzela nini bino bokolobaka, Biso tozali na mayele mpe mobeko na Jéhovah ezali na biso? Tala, asali yango mpamba, ekomeli na bakomeli ezali bobele mpamba . . . Tala baboyi liloba na Jéhovah. Mayele nini ezali epai na bango?” (Jérémie 8:8, 9) Boklisto ya mokili oyo esili kobwaka Jéhovah mpe bamonisi na ye, Batemwe na ye. Na ndakisa ya banganga mpe basakoli oyo banyokolaki Jérémie, mbala mingi bakonzi na mangomba, bango nde bazali kopusa minyokoli makasi oyo ba Témoins de Jéhovah banyokwami na yango na ekeke oyo ya ntuku mibale.
21 Kasi, mpo na nini boklisto ya mokili oyo ebimisaki minyokoli oyo? Batemwe basalaki nini, yango wana bayinami makasi epai na bakonzi na mangomba? Lisolo ya misato ekoyanola na mituna oyo mpe na misusu oyo ekangani na yango.
[Maloba na nse ya lokasa]
a Mpo na kozwa ndimbola mingi, tala mokanda Comment raisonner à partir des Ecritures, ebimisami na Watchtower Bible and Tract Society of New York, lnc. nkasa 31, 32, 259-263, 354-358.
b Mpo na kozwa ndimbola mingi na ndenge basalaki mpo na kolimwisa nkombo ya Nzambe, tala mokanda moke Le nom divin qui demeure à jamais, ezali na nkasa 32 mpe ebimisami na Watchtower Bible and Tract Society of New York. lnc.
c Ekeko ya Guadelupe: lisapo to ekamwiseli (Anglais), mokanda ya jody Smith, p.6.
d Mpo na kososola malamu liteya ya la Trinité, tala mokanda Comment raisonner à partir des Ecritures.
e Nkembo ya marie, mokanda ya Alphonse-marie de Liguari.
f Mangomba minene mpe bililingi na yango (na Espagnol), lokasa 408.
g Mabongoli mosusu mabakisaka maloba ya apokrife na eteni ya 1 Yoane 5:7; nzokande, na Matai 24:36, soki liloba “ata Mwana” emonani te. elingi koloba ete balongolaki yango kolongola. Tala The Emphatic Diaglott, ebimisamaki na Watchtower Bible and Tract Society of New York, lnc. note page 803; tala lisusu Le codex Sinanticus et le Codex Alexandrinus (na Anglais), ebimisamaki na British Museum, lokasa 27.
Bozongeli
◻ Lelo oyo kelasi ya Jérémie esalami na banani?
◻ Kokokana nini ezali kati na Yelusaleme ya kala mpe boklisto ya mokili oyo?
◻ Bakonzi na mangomba bazali kosala ndenge nini mpo na kondimisa bato ete bazali na kimya elongo na Nzambe?
◻ Eloko nini boklisto ya mokili oyo ezali kosalela yango te mpe motindo nini emipesi na losambo ya bikeko?
[Elilingi na lokasa 14]
Na 1938, ba Témoins bamonisaki mabe ya losambo ya lokuta
[Bililingi na lokasa 15]
Bayuda batiaki elikya na bango na temple na bango; bobele bongo boklisto ya mokili oyo ezali kotia elikya na yango na ba temple na yango mpe bandako na yango ya bulee
[Elilingi na lokasa 16]
Bateyi kati na boklisto ya mokili oyo bazali kokosa bamilió ya bato ete basili “kobika” to basili “kotambola lisusu”