Muya Mungya Munenena’po Bible
“Muntu wāikala ke muya mūmi.”—NGALWILO 2:7, “New World Translation.”
NKULUPILO itala pa muya i mingi, kadi mishileshile, pamo na motwamwena kala. Nansha ke mu boba betela’mba badi na nkulupilo mimanine pa Bible, mudi milangwe mishileshile ya mwikadile muya ne kyokya kiufikilanga shi muntu wafu. Ino Bible witufundijanga namani pa mwanda utala muya? Pa kwikijingulula, kitulomba bidi kubandaula buluji bwa bishima bya Kihebelu ne Kingidiki byalamwinwe bu “muya” mu Bible.
“Muya” bu Kipangwa Kyūmi
2 Kishima kya Kihebelu kyalamwinwe bu “muya” i neʹphesh, kitanwa misunsa 754 mu Bisonekwa bya Kihebelu (bitelwanga na bavule bu Kipwanino kya Kala). Kishima neʹphesh kishintulula namani? Mungya dibuku dimo (The Dictionary of Bible and Religion), “kino kishima kifunkilanga pa kintu kyūmi kyonso, pa muntu yense mutuntulu.”
3 Kifwa, Ngalwilo 2:7 (NW) unena’mba: “Kadi Yehova wāshilula kubumba muntu ku biloba bya panshi ne kupuja mu mapunge andi umpuya wa būmi, ebiya muntu wāikala ke muya mūmi.” Pano tubajingulula’mba Adama kādipo na muya; ino aye mwine ye wādi muya—pamo’nka na muntu waikala ke muñanga i muñanga. Nanshi “muya” i muntu yense mutuntulu.
4 Uno mwivwanino i mubingijibwe mu Bisonekwa bya Kihebelu bivule bine, kifwa mu ino misemwa, “shi muya ubalonga bubi” (Levi 5:1, NW), “shi muya ka, shi muya ka, wingilamo mingilo, nansha ya muswelo ka, nansha ya muswelo ka” (Levi 23:30), “shi mwana-mulume watanwa wiba muya” (Kupituluka 24:7, NW), “mūya wandi wapungila” (Batyibi 16:16), “lelo ku mwaka ka ko mukalekapo kususula wami mūya”? (Yoba 19:2), ne “muya wami usubanga mwanda wa kulemenenwa.”—Mitōto 119:28.
5 I kutupu palombwelwe mu ano mavese amba muya i kintu kampanda kidi bwa muvwe kishalanga kyūmi shi muntu wafu. Dibuku dimo (The Dictionary of Bible and Religion) dinena’mba: “Kunena mu bishima byetu’mba ‘muya’ wa muntu otusenswe i mwende kukekala na Mfumwetu, nansha kwisambila pa ‘muya keufu’ kebikwatañenepo na mfundijo idi mu KK [Kipwanino kya Kala].”
6 Kishima kyalamwinwe bu “muya” misunsa katwa ne musubu mu Bisonekwa bya Kingidiki bya bwine Kidishitu (bitelwanga na bavule bu Kipwanino Kipya) i psy·kheʹ. Kino kishima pavule kifunkilanga pa muntu yense mutuntulu pamo’nka bwa neʹphesh. Kifwa, bandaula misemwa ilonda’ko: ‘Muya wami ubamfīta fututu.’ (Yoano 12:27) “Moyo wāshilula kukwata myuya yonso.” (Bilongwa 2:43, NW) “Myuya yonso ikale kukōkela bakatampe balupusa.” (Loma 13:1, NW) ‘Nenai bikankamika kudi myuya mipungile.’ (1 Tesalonika 5:14) ‘Mwāpandile bantu babala-banga ku mema, kushintulula ko kunena’mba, myuya mwanda kete.’—1 Petelo 3:20.
7 Ne psy·kheʹ, ne neʹphesh, byonso bifunkilanga pa muntu yense mutuntulu. Mungya munenena mufundi Nigel Turner, kino kishima “kishintululanga kyokya kiyukilwe amba ye muntu, muntu mwine, umbidi wa ngitu mudi rûaḥ [mushipiditu] wa Leza mupuilwe’mo. . . . Kimanine nakampata pa muntu yense mutuntulu.”
8 Mu Bible, kishima “muya” kekifunkilangapo’nka pa bantu, ehe, kifunkilanga ne pa banyema. Kifwa, pa kushintulula mwikadile bupangi bwa bipangwa bya mu mema, Ngalwilo 1:20 unena’mba Leza wāsoñenye’mba: ‘Mema alupule bungibungi bwa myuya myūmi.’ Kadi mu difuku dya bupangi dyālondele’po, Leza wānena’mba: ‘Ntanda ilupule myuya myūmi mwendele muswelo wayo, banyema ba nja, bilandala, ne banyema ba ntanda mwendele muswelo wabo.’ (Ngalwilo 1:24; enzankanya na Umbadilo 31:28.) Nanshi, kishima “muya” kifunkilanga pa kipangwa kyūmi, muntu nansha nyema.
“Muya” bu Būmi bwa Kipangwa
9 Pamopamo, kishima “muya” kifunkilanga pa būmi budi na muntu nansha na nyema. Kino kekiponejapo mutelelo wa Bible wita muntu nansha nyema bu muya. Tulete kifwa: Tunenanga’mba muntu kampanda i mūmi, ko kunena’mba i muntu mūmi. Kadi tukokeja monka kunena’mba udi na būmi. Muswelo umo onka, muntu mūmi i muya. Nanshi, muntu pakidi mūmi, “muya” wandi ukokeja kutelwa bu kyokya kyadi nakyo.
10 Kifwa, Leza wāsapwidile Mosesa amba: “Bantu bonso badi bakimba muya obe abafu.” (Divilu 4:19, NW) I kimweke patōka’mba balwana na Mosesa bādi basaka būmi bwandi. Ivwana mwingidijibwe kishima “muya” muswelo umo onka na uno mu misemwa ilonda’ko. “Twakwetwe moyo mpata pa mwanda wa myuya yetu.” (Yoshua 9:24, NW) ‘Bānyemene mwanda wa kupandija muya wabo.’ (2 Balopwe 7:7) “Muntu moloke ubañanga muya wa wandi nyema wa nja.” (Nkindi 12:10, NW) “Mwanā muntu [waidile] . . . kupana muya wandi ke kikūlwa kya bavule bene.” (Mateo 20:28) ‘Wādi pabwipi ponka na kufwa, wātūla muya wandi mu kyāka.’ (Fidipai 2:30) Mu ano mavese onso, kishima “muya” kishintulula “būmi.”a
11 Nanshi kishima “muya” mungya mokingidijibwe mu Bible kifunkilanga pa muntu nansha pa nyema nansha kadi pa būmi budi na muntu nansha na nyema. Bushintuludi buleta Bible pa muya i bupēla’tu, bubwane, kadi bwampikwa kuvutakanibwa na mafilozofi manyengakane nansha na kabutyibutyi ka bantu. Ino i kika kifikilanga muya pa kufwa? Kumeso kwa kutana malondololo ku kino kipangujo, kitusakila bidi kuyuka mwanda waka tufwanga.
[Footnotes]
a Ne mu Mateo 10:28, kishima “muya” kishintululanga’mba “būmi.”
[Questions]
1. I kika kyotufwaninwe kubandaula mwanda wa kuyuka kitufundija Bible pa muya?
2, 3. (a) I kishima’ka kyalamwinwe bu “muya” mu Bisonekwa bya Kihebelu, ne akyo kine kishintulula namani? (b) Ngalwilo 2:7 ulombola namani amba kishima “muya” kifunkilanga pa muntu yense mutuntulu?
4, 5. (a) Leta bifwa bilombola’mba kishima “muya” kifunkila pa muntu yense mutuntulu. (b) Dibuku dimo (The Dictionary of Bible and Religion) dibingija namani mulangwe wa’mba muntu i muya?
6, 7. I kishima’ka kyalamwinwe bu “muya” mu Bisonekwa bya Kingidiki bya bwine Kidishitu, ne buluji bwine bwa kino kishima i buluji’ka?
8. Lelo banyema i myuya? Shintulula.
9. (a) Kishima “muya” kikokeja kufunkila kadi pa bika? (b) Lelo kino kiponejanga mulangwe wa’mba muya i muntu?
10. Leta bifwa bilombola’mba kishima “muya” kikokeja kufunkila pa būmi budi na muntu nansha na nyema.
11. I kika kikokeja kunenwa pa mwingidijijo wa kishima “muya” mu Bible?
[Caption on page 20]
Bonso i myuya