Kwa Kutana Malondololo

“Mulangwe wa masusu anyeke keukwatañenepo na lukulupilo lwa buswe bwa Leza bwaswele bipangwa. . . . Kukulupila amba kudi mfuto yanyeke ikapebwa muya pa mwanda wa bilubo bya mu myaka mityetye, pampikwa kwiushila kyaba kya kwilemununa, i kuluba mungya mulongelo muluji.” —NIKHILANANDA, FILOZOFE MWINE HINDU.

DYALELO bantu bavule balakananga lufundijo lwa masusu anyeke pamo bwa Nikhilananda, filozofe mwine Hindu. Ne mfundijo ya kufikila pa Nirvâna ne kwikala umbumo na Tao nayo monka na monka, bantu bavule bakolelwanga bininge pa kumvwanija’yo.

² Mitōtelo ya Kutunduka ne ya Kushika byoidi na mulangwe wa’mba muya keufwangapo, i milupule’ko milwi ya nkulupilo ipulumpumpijanga bantu pa mwanda utala Ntanda ya Baya-kalunga. Lelo bibwanika kuyuka bubinebine pa bitufikilanga kitatyi kyotufwanga? Le muya keufwangapo binebine? I kwepi kotubwanya kutana malondololo?

Sianse ne Filozof i

³ Lelo sianse nansha manwa enda nao sianse byobidi na malondololo ku bipangujo bitenga pa Ntanda ya Baya-kalunga? Bakimbi bamobamo batompele bintu bivule panopano pa muntu utwa kinshi nansha ‘mulupuke’mo,’ banene myanda kampanda ya mwikadilanga būmi bwa muntu pa kupwa kufwa. Hans Küng, muyuki wa teoloji mwine Katolika, wabandawile dipya milangilo yabo imoimo mu kishinte kyandi “Lufu, Lelo I Mukenga wa Kutwela mu Mwinya?,” ku mfulo wanena’mba: “Bintu bya uno muswelo kebilombolapo nansha dimo amba kudi būmi kupwa kwa kufwa: mwanda udi’po, i minite itano ifulwanga’ko kumeso kwa kufwa, kekudipo kya būmi bwanyeke kupwa kwa kufwa.” Ubweja’ko amba: “Mulangwe wa kunena’mba būmi bubwanya kwikala’ko kupwa kwa kufwa udi na mvubu mikatampe ku muntu kafwile. I mulangwe ulomba kilondololwa kifwaninwe kukimbwa kungi, ke ku bamuñangapo.”

⁴ Lelo filozofi nayo? Lelo ikokeja kwitukwasha tutane malondololo ku milangwe mivulevule itala pa būmi kupwa kwa kufwa iletwa na mitōtelo mishileshile? Bertrand Russell, filozofe wa mu myaka tutwa 20 mwine Beletanye unena’mba mu busokodi bwa filozofi mudi ne “mifwatakanyo bitupu.” Mungya munenena dibuku dimo, The World Book Encyclopedia, filozofi i “kukonkotola​—kubandaula, kukimba kuyuka kyoloke ne kilube, nshintulwilo, ne mifwatakanyo.” Ino mifwatakanyo ya Ntanda ya Baya-kalunga, yalamukanga’tu, yadi mifwatakanyo bitupu ya kwabila, keitelwa bu katokwe kapebwanga muntu yense tamba’nka ukibutulwa.

Nsulo Imo Kete ya Malondololo

⁵ Inoko kudi dibuku dileta malondololo abine ku bipangujo bikatampe bitala pa būmi ne pa lufu. I dibuku dya kala na kala kutabuka onso, bipindi byadyo bimo byālembelwe kepadi kintu kya myaka 3 500. Kipindi kibajinji kya dino dibuku kyālembelwe myaka tutwa tutyetye kumeso kwa kwalula Maveda, ñimbo imbajinjibajinji ya mu bisonekwa bya bwine Hindu, kisengele myaka kanunu kumeso kwa Buddha, Mahāvīra, ne Confucius kunyanta’bo lwayo panshi. Dino dibuku dyāpwile kulembwa mu 98 K.K., myaka 500 ne kupita kumeso kwa Muḥammad kushimika mutōtelo wa Islamu. Ino nsulo imo kete ya tunangu twa peulu i Bible.a

⁶ Bible udi na mānga ya kala yabinebine kutabuka dibuku dyo-dyonso. Mānga ilembelwe mu Bible i mishilule’nka ku ngalwilo kwa muzo wa muntu, ishintulula ne mobyāikadile ketwikala pano pantanda. Kadi itujokejejanga mu kitatyi kya kunyumanyumā, ne bantu bene kebāpangilwe. Bine, dibuku dya uno muswelo dyo dikokeja kwitupa bujinguludi pa muswelo wābumbilwe muntu ne kwitulombola muya i kika.

⁷ Kadi, Bible i dibuku dya bupolofeto bufikidilanga pambulwa kwitupa nansha dimo. Kifwa, wābadikile kunena kamo ne kamo katala pa kulanguka ne kupona kwa umbikalo wa Mede-Peleshia ne wa Ngidiki. Bino binenwa i byabinebine, bantu batufutululo bamobamo bātompele kupatanya’byo, amba byālembelwe myanda ke mipwe kumweka, ino bākankalwa. (Danyele 8:​1-7, 20-​22) Bupolofeto bumobumo busonekelwe mu Bible bufikidilanga kamo ne kamo mu ino yetu myaka.b​—Mateo, shapita 24; Mako, shapita 13; Luka, shapita 21; 2 Temote 3:​1-5, 13.

⁸ Bine, i kutupu muntu, nansha udi na ñeni namani, ubwanya kubadikila kunena bintu bikāya kumeso namino pampikwa kwiluba. Poso’nka Umpangi wa diulu ne ntanda, mwinē bukomo bonso ne tunangu tonso ye ubwanya. (2 Temote 3:​16, 17; 2 Petelo 1:​20, 21) Binebine, Bible i dibuku ditambile kudi Leza. Dibwanya kwitupa malondololo abine ne otutondwa atala pa bitufikilanga potufwanga. Tutalei bidi byodinena pa mwanda utala muya.

[Footnotes]

[Questions]

1, 2. Byokudi nkulupilo mishileshile itala pa Ntanda ya Baya-kalunga, i bipangujo’ka biipangulwanga?

3. Lelo sianse nansha manwa ayo bidi na malondololo ku bipangujo bitala pa būmi kupwa kwa kufwa?

4. Le filozofi ikokeja kwitukwasha tutane malondololo mu milangwe mivule itala pa būmi kupwa kwa lufu iletwa na mitōtelo mishileshile?

5. I dibuku’ka dya kala na kala kutabuka mabuku onso?

6. Mwanda waka tunena’mba Bible ye ubwanya kwitulombola muya i kika?

7, 8. I kika kinenenwa’mba Bible ye wa kwitupa malondololo abine ne otutondwa atala pa bitufikilanga potufwanga?

[Captions on page 18]

Dibuku dya kala kupita mabuku onso

Dibuku dipāna malondololo akulupilwa ne otutondwa