Kwisamba Bitamba ku Mutyima

PADI pano kodi kala mwingile bya binebine mwisambo obe. Kodi mungwije ne myanda iboilwa’ko ñeni. Ubatūla ndudi ya myanda miyampe shē. Pano ubwanya kunena’dyo kushishikita mpika. Ino le shi mityima ya bemvwaniki ilumbakana​—bemvwana myanda mityetye yonka mu byonena mwanda ñeni yabo ipuakanibwa na bintu bikwabo​—buya bwa mwisambo obe budi kwepi le? Shi kadi badi na makambakano a kujadika ñeni pa mwisambo, lelo bine ukabwanya kutenga mityima yabo?

Lelo i bika bibwanya kuleta ano makambakano? I bintu bivule. Ino divule, i kubulwa kunena mwisambo na kulupula myanda ku mutyima. Mu muneneno mukwabo, muneni utalanga pa bilembwa byandi divulevule, pakwabo wapityija’byo kujadika bintu mu buneni bwandi. Inoko ano makambakano atambanga ku muswelo uteakanya muneni mwisambo.

Shi ubadikila bidi kulemba mwisambo obe onso, kupwa kotūla’dyo bu mwadijo, bine ukamona amba i bikomo kunena mwisambo na kulupula myanda ku mutyima. Mwanda waka? Mwanda wi mutonge kala bishima binebine byosaka kunena. Nansha shi ubaingidija mwadijo pa kunena, usa kwikala na mutyima wa kusaka kuvuluka bishima byowadi ulembele kala pa mapapye mabajinji. Shi bintu i bilembwe pa papye, muneneno ukekala mujalale bipitepite ne mubundilo wa misemwa ukekala mukomo mpata kupita wa mu muneneno wa difuku ne difuku. Bino byonso bikamweka mu buneni bobe.

Pa kyaba kya kulemba mwisambo ngalwilo ne mfulo, tompa kulonda bino: (1) Tonga mutwe wa mwanda ne bipindi bikatampe bya mwanda osaka kunena pa kuvungulula mutwe wa mwanda. Shi mwisambo i mwīpi, myanda mikatampe ibidi ibwene. Mwisambo mulampe ukokeja kwikala na myanda mikatampe iná nansha itano. (2) Munshi mwa mwanda ne mwanda mukatampe, lemba’mo bisonekwa bikatampe byosaka kwingidija pa kuvungulula’o; lemba ne byelekejo ne milangwe mikatampe. (3) Langa mosa kunenena ntwelelo ya mwisambo. Ukokeja padi kulemba musemwa umo nansha ibidi. Kadi teakanya ne mvuyo biyampe.

Kuteakanya mwa kukanenena kudi na mvubu mpata. Ino kokapituluka mu mwisambo kishima pa kishima mosaka kukwatyila’kyo pa mutwe. Mu buneni bwa myanda itamba ku mutyima, kuteakanya mwa kukanenena kufwaninwe kwimanina pa kuteakanya milangwe, ke bishimapo, mhm. Milangwe ifwaninwe kupitulukwa’mo enka ne byobwanya kwiilonda mu ndudi mu ñeni yobe. Shi mwilondelo wa myanda ya mu mwisambo obe wikale kuvungululwa mu ndudi, musheteke senene, kebikakukomenapo, kadi pa kunena, milangwe ikeila ayo mine, pampikwa kukolelwa.

Tala Byabuyabuya. Kyabuyabuya kikatampe kidi mu kwisamba myanda itamba ku mutyima i kino: ukanena myanda ipēla, ikunka bantu ku mityima bukidibukidi. Buneni bobe bukasangamuka, bine bukasangaja bemvwaniki bobe.

Uno muneneno ukushilanga kyaba kyonso kya kwitala na bemvwaniki bobe, kino kineñenyanga mīsambo yomwisamba nabo. Byokusapo kwela meso pa musemwa ne musemwa wa mu bilembwa byobe mwa kutadila bishima, bemvwaniki bobe bakamona amba uyukile biyampe mwanda owisambila’po ne amba ukulupile na mutyima umo bine byonena’bya. Nanshi uno muneneno utwalanga ao mwine ku kunena na kyanga, bwa abe wisamba, kunena mwisambo utamba ku mutyima ne kutenga ku mityima.

Kadi mwisambo utamba ku mutyima ushintwanga’mo ne milangwe. Mwanda myanda ke mitūlwepo ntūdidile bikoma kulemununa’mo kintu. Langa’po shi kumeso kwa kukanena mwisambo obe, ubaivwana banena ku bingidilwa bizambalaja misapu mwanda utulumukwa ukwatañene biyampe na byokanena. Lelo ke biyampepo kwiutela? Pakwabo kitatyi kyonena, ubamone amba bemvwaniki bavule i bana bakyenda ku masomo. Mwene i kipite buya usendulule byelekejo byobe ne mwingidijo wa myanda’ya mwanda wa bano bana beimone na mvubu mu būmi bwabo?

Kamweno kakwabo ka mwisambo utamba ku mutyima i kutununa koutununa ñeni yobe. Shi bemvwaniki bobe batendela byonena, bakunkwa mityima, abe mwine ukeivwana kyanga mu ngitu ne kutandabula milangwe biyampe nansha kwikala na kitatyi kya kutyityija myanda kampanda na kupituluka’yo. Ino shi ubamone amba kusangela kwa bemvwaniki kwendanga kutyepa, ukokeja kuboya ñeni ya mwa kupwijija uno mwanda, kupita’ko’tu kunena ku meso a bantu batele mityima kungi.

Epuka Makinga. Ufwaninwe kuyuka amba kunena bitamba ku mutyima nako kudi na makinga. Dikinga dimo bidi i kukimba kupityija kitatyi. Shi utweje myanda mivule ponena mwisambo, ukakolelwa pa kulama kitatyi. Ino ubwanya kulama’kyo shi ulemba pa mwadijo obe kitatyi kya kupwa kunena kipindi ne kipindi kya mwisambo. Kupwa londa biyampe shē ino mpangiko.

Kyaka kikwabo i kwikulupila bipitepite, nakampata ku baneni ba bwino. Bamo byokebadi bebidile kunenanena ku meso a bantu, bakokeja kulanga amba ke bikomopo kukongela milangwe imoimo pamo ne kufikila pa kubwanya kitatyi kitungilwe. Ino kwityepeja ne kuyuka kotuyukile amba tuluñanga kuboko ku mpangiko ya bufundiji īmaninwe na Yehova mwine bu Mufundiji Mukatakata kufwaninwe kwitutonona tutūle mu milombelo kipindi kyonso kyobetupa ne kwiteakanya biyampe​—Is. 30:20; Loma 12:6-8.

Pakwabo, kintu kikolejanga mpata baneni bavule bangiya pa kunena myanda itamba ku mutyima i kino: bakokeja kwilwa myanda yobadi basaka kunena. Ino kokaleka kino kikukankaje kutabula dino ditabula dya kukwendeja kumeso mu myanda ya buneni buyampe. Witeakanye biyampe, kadi abija Yehova wa kukukwasha na mushipiditu wandi.​—Yoa. 14:26.

Baneni bakwabo bajokelanga kunyuma mwanda baselanga mutyima kūlu pangala pa bishima bya kunena. Eyo, mwisambo wa kunena bitamba ku mutyima ukokeja kukoma kujadika’mo bishima ne ndudi ya ludimi mobijadikilwanga mu mwisambo wa kutanga, ino shi unena muneneno ukoka, bwa abe wisamba, kukakolelwapo. Bantu bemvwananga bukidi milangwe inenwa mu bishima byobevwana lubilo ne mu misemwa yampikwa kudyambakana. Shi witeakanya biyampe, misemwa mifwaninwe ya kunena ikeila ayo mine; ke mwandapo amba wiikwatyile ku mutwe, mhm, ino i pa mwanda wa kupituluka kopitulukile mu milangwe biyampe. Kadi shi unenanga biyampe mu mīsambo ya difuku ne difuku, ne ku lukala nako ukanena byonka biyampe.

I Myanda’ka Milembe Yokengidija. Mwenda mafuku, shi wiibidijeibidije, ukabwanya kutyepeja mwadijo obe ne kulemba bishima bibala-binga kete pa mwanda onso mukatampe mu mwisambo obe. Bino byonso, pamo ne bisonekwa byosa kukengidija, bikokeja kulembwa pa kakanda nansha pa papye umo wa kwela’po diso bukidi. Divule, mu mwingilo wa budimi, ukakwatyila pa mutwe kamwadijo kēpi. Shi ubalonga bukimbi mwa kukalondolwela mu kujokela’mo kupya, ukokeja kufya mu Bible obe kapapye kolembele’po myanda mityetye. Pakwabo ubwanya kwingidija mwadijo wa mu kabuku Mitwe ya Myanda ya mu Bible ya Kwisambila’po nansha wa myanda idi mu dibuku Comment raisonner à partir des Écritures bu pa kwimanina mīsambo yenu.

Ino shi wi mupebwe bipindi bivule bya kupityija ku kupwila mu mayenga abala-anga, padi kutentekela’po ne mashikulu a bantu bonso, ukamona amba usakilwa padi kwikala na bilembwa bivule’ko. Mwanda waka? Mwanda wa kwivuluja’mo kumeso kwa kukanena kipindi ne kipindi. Nansha nankyo, shi ubambila meso sō pa byolembele abe koku unena​—utala’po kyaba ne kyaba kisengele mu musemwa ne musemwa​—ukajimija byabuyabuya bimwenwanga mu kwisamba bitamba ku mutyima. Ino shi ubalembe myanda mivule, nabya tūla tuyukeno pa bishima bibala-binga ne pa bisonekwa byokemanina’po bibundile mwadijo obe mwa kwelela biyampe meso enka pa abyo kete.

Eyo, muneni wa bwino ufwaninwe divule kunena mwisambo bu myanda itamba ku mutyima, ino i biyampe padi ne kutweja’mo miswelo mikwabo ya buneni. Ku ntwelelo ne ku mvuyo, kwine kulomba kwitala na bemvwaniki biyampe koku kadi unena binenwa bya bukomo ne bishima bipotoloke mpata, i biyampe padi kukwatyila misemwa kampanda ku mutwe. Shi kudi bubinga, bibalwa, myanda inene bantu, nansha bisonekwa bya kupituluka’mo bya kutela, i biyampe kutanga’byo mwa kwibipela mutyika.

Shi Abakulombe bya Kushintulula. Dimodimo betulombanga kushintulula nkulupilo yetu pampikwa kwitushila kyaba kya kwiteakanya. Kikokeja kwitufikila shi muntu otwatana mu busapudi waleta kijika. Kadi kibwanya kwitufikila potudi na babutule, bakwetu ba ku kaji nansha ba ku masomo. Balungu ba Leta nabo bakokeja kwitunena tushintulule nkulupilo yetu nansha mwikadilo wa mu būmi bwetu. Pa kino, Bisonekwa bitukankamika’mba: “Ikalai nyeke belongolole kulondolola boba bemwipangula ya kyo mukulupile. Mulondolole senene ne butuukanye ne kilemeko ponka.”​—1 Pet. 3:15, MB.

Tala ba Petelo ne Yoano mobātentulwidile Sanhedrini ya Bayuda, pamo na mokisonekelwe mu Bilongwa 4:19, 20. Bālombwele mwimanino wabo mu misemwa ibidi yonka. Bālombola’o mu muswelo ukwatañene na bemvwaniki babo​—amba uno mwanda obatanwa nao utalanga ne kidye kine. Mwenda mafuku, Shitevani wātwikwa myanda ya bubela, nandi wātwejibwa mu kidye kimo kyonka. Tanga kutentulula kwandi kwa kibozo, ako’ko kwa lupaka, kusonekelwe mu Bilongwa 7:2-53. Lelo wālongolwele myanda yandi namani? Wānene myanda mungya moyādi īlondela mu mānga. Kufika pantu kampanda, wāshilula kutyityija mushipiditu wa butomboki wāikele na muzo wa Isalela. Ku mfulo, wālombola amba Sanhedrini nayo ibamwekeja uno mushipiditu umo onka pa kwipaija Mwanā Leza.

Shi nobe abakwite bya kibozo kushintulula nkulupilo yobe, i bika bikokeja kukukwasha ulete nshintulwilo miyampe? Iula Nehemia wālombele milombelo ya mundamunda kumeso kwa kulondolola kipangujo kyāmwipangwile Mulopwe Alatazelekishishi. (Neh. 2:4) Kupwa, teakanya bukidi mwadijo mu ñeni yobe. Ukokeja kushilula na kulonda uno mulongo: (1) Tonga mwanda umo nansha ibidi ya kutweja mu bushintuludi bobe (ukokeja kutonga myanda idi mu kabuku Mitwe ya Myanda ya mu Bible ya Kwisambila’po). (2) Tonga i bisonekwa’ka byosa kwingidija pa kubingija myanda yobe. (3) Yuka mwa kushilwila kuleta bushintuludi bobe na bunwa mwanda wa mwipangudi ekale na mutyima wa kukwivwana. Kupwa shilula kunena.

Shi abakutābija, lelo ukabwanya kuvuluka bya kulonga? Yesu wāsapwidile balondi bandi amba: “Kemukazuzukuta’mba: Le tukanena namani? ke-kintu kikemupebwa mu dyonka adya dyuba kyo mukēsamba. Nanshi ke bānwe bakanena, mhm, poso enka [m]ushipiditu wa Shenu o ukēsamba munda mwenu.” (Mat. 10:19, 20) Ke kunenapo amba nobe bakakupa “kinenwa kya tunangu” kyāpelwe bene Kidishitu ba mu myaka katwa kabajinji. (1 Kod. 12:8, MB) Ino shi wivwananga nyeke bufundiji bufundija Yehova bengidi bandi mu kipwilo kya bwine Kidishitu, mushipiditu sandu ukakuvuluja myanda mu ñeni yobe pa kitatyi kyosakilwa’yo.​—Is. 50:4.

Na bubine, kwisamba bitamba ku mutyima kubwanya kulupula bipa biyampe mpata. Shi wiibidije’ko kitatyi ne kitatyi popityija bipindi mu kipwilo, nankyo ne kulondolola myanda ya kibozo poifwaninwe nako kekukakomapo, mwanda usa kwingidija mwadijo wa muswelo umo. Kokajokela kunyuma. Kuyuka kwisamba bitamba ku mutyima kukakupeja bipa bivule mu mwingilo wa budimi. Kadi shi udi na madyese a kunena mashikulu ku meso a kipwilo, kukabulwepo kukoka milangwe ya bemvwaniki ne kutenga mityima yabo.