SHAPITA WA BUSAMBA-BUBIDI
“Naikutyijija Muya Mukōkekōke”
1. Le i madyese’ka a mu ntanda mipya oabila kumona nakampata?
“NTANDA mipya.” Poivwana bino binenwa, le bikuvulujanga madyese kampanda alailwe? Padi i atala kubwaninina kwa ngitu, bidibwa bita ngitu, ndoe ku banyema, nansha njibo miyampe. Pakwabo ukokeja ne kutela bisonekwa bya mu Bible mudi ino milao. Inoko, kokivulaminwa dino dyese—bukomo ku mushipiditu ne mu malango. Kwampikwa bukomo, nsangaji ya bintu bikwabo keikejepo kupwa.
2, 3. Le bilembwa bya Yelemia bitukwashanga tutengele dyese’ka dya pa bula?
2 Kitatyi kyālaile Yelemia kujoka kwa Bayuda kutamba mu Babiloni, Leza wātele mutyima ku muswelo obādi ba kwivwana: “Ukaneñenibwa dyangi monka ne mayamba obe, ne kukatamba mu luja lwa boba besangaja.” (Tanga Yelemia 30:18, 19; 31:4, 12-14.) Leza wābwejeje’ko mwanda umo ubwanya kukutenga: “Naikutyijija mūya mukōkekōke, ne ense wa muya ufitwa mutyima nayuja’o.” Mu Bisonekwa Bitokele i balamune uno mulao amba: “Nkapwa kyaka kya bapungile, ne nkadinga bakokekoke bonso bukankamane.”—Yel. 31:25.
3 Dino i dyese’po kashā! Yehova wānene amba ukekutyijija, nansha kupwa kyaka, kya mukōkekōke ne muzoze. Bine kadi, kyonso kilaa Leza, uloñanga’kyo. Bilembwa bya Yelemia bitukulupija amba netu tukasangalanga. Kutentekela’po, bino bilembwa bitupa bujinguludi pa muswelo otukokeja kukankamikwa ne kutakamana tamba pano. Kadi, bilombola miswelo miyampe yotubwanya kukankamika bakwabo, kwibakwasha bekutyije myuya yabo mikōkekoke.
4. Mwanda waka tukokeja kwivwana mwādi mwiivwanina Yelemia?
4 Uno mulao o mwine wākankamikile Yelemia, kadi ukokeja kwitukankamika ne batwe bene. Mwanda waka? Vuluka mwanda utelelwe mu Shapita 1 wa dino dibuku—amba Yelemia wādi “umbya bu-muntu monka mo twikadile bātwe,” pamo bwa mupolofeto Ediya. (Yak. 5:17) Vuluka bidi mwanda waka kyaba kimo, Yelemia wādi utyumukwa mutyima nansha kuvudilwa milangwe. Penepa, fwatakanya mowadi wa kwiivwanina mu ngikadila yaādimo’ya ne mwanda waka makambakano olwa nao akokeja kukuzozeja.—Loma 15:4.
5. Lelo i byepi byādi bibwanya kuzozeja Yelemia?
5 Padi Yelemia wātyumwinwe mutyima ne na ba mu kyandi kibundi. Wātamine mu Anatote. Kibundi kya Bene Levi kidi ku makilometele matyetye dya kungala kwa Yelusalema. Mupolofeto e uno wādi wiyukile na bantu ba mu Anatote ne kwikala’mo na babutule. Yesu wēsambile’mba mupolofeto kadipo na bulēme monka mwabo, e mobyāikadile ne kudi Yelemia. (Yoa. 4:44) Bantu ba mu kibundi kebādipo bashikilwe kete Yelemia ne kumupunika. Difuku dimo, Leza wānena’mba “bantu ba Anatote bakimba būmi [bwa Yelemia].” Bādi bafuna bulobo amba: “Kokafumikapo mu dijina dya Yehova, amba wakafwila ku makasa etu.” Bine, i lwana lutamba ku balondakani ne babutule bandi, bādi bafwaninwe kumwitabila!—Yel. 1:1; 11:21.
6. Shi balunda ba ku kaji nansha bakwabo bakulwa, le ukamwena namani mu mwanda wātene Yelemia na “bantu ba Anatote”?
6 Shi wivwana’mba ubatyinibwa na balondakani, balunda ba ku masomo, ba ku kaji, nansha ke na ba mu kisaka, kankamikwa na byālongele Yehova kudi Yelemia. Mu kitatyi’kya, Leza wānene amba ‘ukadingila’ boba bādi balwa na mupolofeto wandi mu Anatote. (Tanga Yelemia 11:22, 23.) Kukulupijibwa na Leza kwākweshe bine Yelemia akomene kutyumukwa mutyima ko-konso kutamba ku lwana lwa mu kyandi kibundi. Kupwa, Leza pa kuta mutyima wādi wa kuleta—ne wāletele—“kyamalwa pa bantu ba Anatote.” Nobe, kulupila amba Yehova utalanga myanda yobe, ne kuta’ko mutyima. (Mit. 11:4; 66:7) ‘Kūminina’ koūminina mu bufundiji bwa Bible ne kulonga byoloke kubwanya kukwasha balwana bamo bapande ku kyamalwa kyaswile kwibafikila.—1 Tem. 4:16.
Mu mukanda wa Yelemia, i bika bilombola’mba Leza utele mutyima ku mwiivwanino wa bantu, ne kino kyākweshe namani mupolofeto?
BILONGWA BITYUMUNA MUTYIMA
7, 8. Le i malwa’ka āmweshibwe Yelemia, ne kino kyāmutengele namani?
7 Yelemia kādipo utukwa bitupu na bantu ba kwabo. Mwanda umbajinji utala muntu umo wa bulēme wa mu Yelusalema, mupidishitu witwa bu Pashula.a Pa kwivwana bupolofeto bwa Leza, “Pashula wakupila Yelemia mupolofeto’wa, wamutweja mu bikulo.” (Yel. 20:1, 2) Mungya bino binenwa, bimweka amba padi kāmukupilepo enka lupi mu mpala kete. Bamo i bafule ku kunena amba Pashula wākupile Yelemia nansha kumukosola nsonde 40 ne musubu. (Kup. 25:3) Kitatyi kyādi kisusulwa Yelemia ku ngitu, bantu i bano bādi bamubingila ne kumubenga, bamupēlela ne mata. Kebyāfudile’po enka papo. Pashula wālādika Yelemia mu “bikulo” bufuku bonso. Kishima kya Kihebelu kingidijibwe pano kileta mulangwe wa amba ngitu yādi minyengwe ne kutontwa. Bine, Yelemia wādi na misanshi ya malwa bufuku bonso, padi mufīkilwe na bimbao bipope.
8 Le bino byālongelwe Yelemia byāmutengele namani? Wānene Leza amba: “Ino ke ndi mubengwa dyuba dyonso ne bukata.” (Yel. 20:3-7) Ne milangwe ya kuleka kwisamba mu dijina dya Leza yāmwiya mu ñeni. Inoko, monka moyukile kala, Yelemia kādipo ubwanya kulonga namino ne kālonge’kyopo. Pa kino, musapu wāmupele Leza kusapula wādi “pamo bwa mudilo utēma, ushityilwa mu bikupa” bya Yelemia.—Tanga Yelemia 20:8, 9.
9. Mwanda waka tufwaninwe kulangulukila pa byāfikile Yelemia?
9 Ino nsekununi ikokeja kwitukwasha kitatyi kyotufutululwa na bantu botwiyukile nabo, kimfwa babutule, balondakani netu, bengidi netu, nansha bakwetu ba ku masomo. Ketufwaninwepo kufitwa nansha shi, kyaba kimo, kuno kupangwapangwa kubetutyumuna mutyima. Kino kikokeja pakwabo kwitufikila shi abetususula pa mwanda wa butōtyi bwetu bwa bine. Shi Yelemia, muntu wampikwa kubwaninina, wātengelwe na bino bintu, mwene netu tudi na milangwe ya bumuntu pamo na yandi? Inoko, ketufwaninwepo kwilwa amba na bukwashi bwa Leza, Yelemia wājokeje nsangaji yandi ne kikulupiji kyaādi nakyo. Kutyumukwa mutyima kwandi kekwāendelelepo, netu ketufwaninwepo kutyumukwa mutyima lonso.—2 Kod. 4:16-18.
10. Le i bika bituyukija Bible pa mushintyilo wa milangwe ya Yelemia?
10 Kyaba kimo, Yelemia wādi ushinta milangwe bikatampe. Lelo nobe kodi mutanwe na ngikadila ya uno muswelo—padi wadi musangale kadi mukankamane ne milangwe mijalale, ino kupwa watyumukwa mutyima ne kufitwa? Pa bitala bukankamane, tala binenwa bidi mu Yelemia 20:12, 13. (Tanga.) Pa kupwa byāmulongele Pashula, Yelemia wāsangele pa kwimona bwa mufudilwe wanyongololwa “mu dikasa dya balonga bibibibi.” Kyaba kimo, padi nobe waivwene nsangaji mikatampe, kosake kwimbila Yehova, shi pa kupwa kunyongololwa mu kyaka kampanda, nansha kusangela pa kintu kiyampe kyalongeka shi mu bobe būmi shi mu mwingilo wa Bwine Kidishitu. Bine, i biyampe kwivwana namino!—Bil. 16:25, 26.
Lelo kupangwapangwa nansha kufutululwa kukokeja kwitutyumuna mutyima namani?
11. Shi mutyima wetu keushinta, i bika byotukavuluka bitala Yelemia?
11 Batwe netu, byotudi bampikwa kubwaninina, mutyima ukōkeja kusangala nansha kufitwa, pamo bwa Yelemia. Aye pa kupwa kunena amba “imbilai Yehova,” wātyumukilwe mutyima bininge, bimweka’mba wādidile enka ne impolo. (Tanga Yelemia 20:14-16.) Mutyima wāmutyumukile bininge kaialakanya ne kine kyaabutwidilwe! Mu kuno kufitwa mutyima, wānena amba yewa wāsapwile kubutulwa kwami udi mu musala pamo bwa Sodoma ne Ngomola. Ino mwanda mwine i uno: Lelo Yelemia wāendelele kutyumukwa mutyima? Le wāpungile, wāshala mutyumukwe mutyima lonso? Mhm. Aye’ko, wādi wa kulonga bukomo bwa kunekenya kutyumukwa mutyima, ne bine wābwenye. Tala mwanda mukwabo, mungya munenena mukanda wa Yelemia. Mulopwe Zedekia watume mfumu, Pashula mukwabo, kudi Yelemia kumwipangula myanda itala Bene Babiloni baiya kutamba Yelusalema bulwi. Yelemia watwelela’po, kumulombola pampikwa moyo butyibi bwa Yehova ne mobukafudila. (Yel. 21:1-7) I bimweke patōka’mba, Yelemia wāendelele na mwingilo wandi wa bu mupolofeto!
12, 13. Le i muswelo’ka otukokeja kulwa na kutyumukwa mutyima?
12 Bengidi ba Leza bamo bajiñwanga mutyima. Padi i mwanda wa kukolelwa—kusosomwa mu ngitu—kadi muñanga wa bwino ukokeja kutela miswelo ya kutūkija milangwe ne kutyepeja njia. (Luka 5:31) Ino bavule motudi, bulanda nansha njia yotwivwana kyaba kimo keipityilepo kipimo nansha kwipaya muntu. Kuvutakanwa milangwe i ngikadila ya mu būmi bwa muntu wampikwa kubwaninina. Padi i mwanda wa bukōke nansha lufu lwa muntu osenswe. Shi tudi mu ino ngikadila, tukokeja kuvuluka amba Yelemia nandi wādi ujingwa ne mutyima, ino wāshele nyeke mu buntu bwa Leza. Pa kunekenya, tusakilwa padi kushinta bibidiji byetu ne kukōkolokwa senene. Padi kadi tusakilwa kulea’ko kitatyi kya kusengibwa shi tudi mu bushiyena. Inoko, kidi na mvubu mikatampe kutanwa nyeke ku kupwila kwa Bwine Kidishitu ne kwingila kitatyi ne kitatyi mingilo mikwabo ya ku mushipiditu. Bino i bintu bikwasha kulama na bujalale ne nsangaji mu mwingilo wa Leza.—Mat. 5:3; Loma 12:10-12.
13 Wikale mutyumukwe mutyima dibajinji, kintu kekikufikilangapo divule, nansha shi ujiñwanga mutyima kitatyi ne kitatyi, myanda yātene Yelemia ikokeja kukukwasha. Monka motwekimwena, nandi wādi utyumukwa mutyima kyaba kimo. Inoko, kālekelepo kutyumukwa mutyima kumusansanye na Leza waādi usenswe ne kumwingidila na kikōkeji. Balwana nandi pa kumulonga bibi aye muntu wadi ulonga biyampe, wāvundamukile kudi Yehova ne kumukulupila. (Yel. 18:19, 20, 23) Sumininwa wiule Yelemia.—Mad. 3:55-57.
Shi kyaba kimo ubatyumukwa mutyima nansha kufitwa, i muswelo’ka okengidija myanda idi mu mukanda wa Yelemia?
LE UKAKANKAMIKA MYUYA MIKŌKEKŌKE?
14. Lelo Yelemia wākankamikilwe nakampata muswelo’ka?
14 I biyampe tute mutyima ku muswelo wākankamikilwe Yelemia ne mwaākankamikile ‘myuya mikōkekōke’ mikwabo. (Yel. 31:25) Nakampata mupolofeto wākankamikilwe na Yehova. Langa’po mowadi wa kukankamikilwa pa kwivwana Yehova ukulombola’mba: “Dyalelo dino’di ami nakulongeja kodi bu-kibundi kya nsakwa . . . bakalwa nobe; ino nanshi kebakakukomenapo, mwanda ami ngidi nobe kukunyongolola; i Yehova unena.” (Yel. 1:18, 19) Yelemia wādi na bubinga bwa kutelela Yehova bu “bukomo bwami, ne nsakwa yami, ne kinyemeno kyami mu difuku dya kasusu.”—Yel. 16:19.
15, 16. Muswelo wākankamikilwe Yelemia na Yehova ushintulula bika pa mwa kukankamikila bakwetu?
15 I kya kutendelwa Yehova pa kulombola Yelemia amba: “Ami ngidi nobe.” Le ubamone’po nobe kyokokeja kulonga shi muntu oyukile usakilwa kukankamika? Kebilombepo tu enka kuyuka amba mwanetu Mwine Kidishitu nansha muntu otubutulwa nandi usakilwanga kukankamika; kya mvubu kutabuka i kumukankamika mokifwaninwe. Divule, kintu kikwashanga bininge i kulonga na mwālongele Leza kudi Yelemia—kwikala pamo na mwine udi mu kyamalwa. Kupwa, kyaba kampanda, nena binenwa bikankamika, ino luneno kelwakipita. Binenwa bityetye shi bitongwe senene bikamupa kikulupiji ne kumukankamika. Kebisakilwapo kunenwa na buzanzamuke. Nena binenwa bipēla bilombola’mba umutele mutyima, umulangilanga, ne kumuswa buswe bwa Bwine Kidishitu. Binenwa bya uno muswelo bikakwasha bininge.—Tanga Nkindi 25:11.
16 Yelemia wālombele amba: “A Yehova . . ., mvuluke bidi ne kumpempula.” Kupwa byaikala namani? Mupolofeto unena’mba: “Binenwa byobe byatenwe, nami nadya’byo; kabidi binenwa byobe byadi tusepo ko nadi, ne kusepelela kwa wami mutyima.” (Yel. 15:15, 16) Muntu osaka kukankamika padi nandi usakilwa kutebwa mutyima. Shako, binenwa byobe kebikokejapo kwikala pamo na bya Yehova. Ino ukokeja kubweja mu byowisamba binenwa bimo binenene Leza. Binenwa bya binebine bitamba ku mutyima, bimanine pa Bible bikokeja kukankamika muntu mutyumukwe mutyima ne kumupa nsangaji.—Tanga Yelemia 17:7, 8.
17. Le i bufundiji’ka botukokeja kuboila ku muswelo wāikele Yelemia na Zedekia ne Yohanana?
17 Yuka amba pa kupwa kukankamikwa na Leza, Yelemia nandi wakankamikile bakwabo. Muswelo’ka? Kyaba kimo, Mulopwe Zedekia wālombwele Yelemia moyo waāivwene pa Bayuda bākakūkile Bene Babiloni. Mupolofeto wānene binenwa bikankamika, wamulombola mulopwe akōkele Yehova pa kusaka’mba bimwikadile biyampe. (Yel. 38:19, 20) Pa kupwa kupona kwa Yelusalema, kwāshele Bayuda batyetye mu ntanda’ya, Yohanana mudyavita wabo wālangile kuselela bantu ku Edipito. Ino dibajinji, wāipangwile Yelemia. Mupolofeto wāivwene binenwa bya Yohanana kupwa wālombela Yehova. Penepa, wālombola malondololo a Yehova akankamika, na kunena amba bikamwikadila biyampe shi alonde bwendeji bwa Leza ne kushala mu kibundi. (Yel. 42:1-12) Mu ino myanda ibidi, Yelemia wātele kutwi—wateja kumeso kwa kwisamba. Kuteja kudi na mvubu pa kukankamika bakwabo. Leka yewa udi mu byamalwa alupule bidi mu mutyima wandi. Imvwana byalangalanga, ne byaakaminwe. Nena bintu bikankamika, shi i byendele’mo. Leza kakakusokwela’po bya kunena kudi yewa usakilwa kukankamikwa, ino ukokeja kutweja’mo milangwe ya mu Kinenwa kya Leza, milangwe ifunkila pa bintu byotutengele kumeso.—Yel. 31:7-14.
18, 19. I kimfwa’ka kya mwa kukankamikila bakwetu kidi mu nsekununi ya Bene Lekaba ne ya Ebede-meleke?
18 Zedekia ne Yohanana kebāitabijepo madingi akankamika ēbapele Yelemia, ne dyalelo nadyo, bamo bakokeja kupela kukwivwana. Kino kekyakikuzozeja. Bakwabo bāitabije kukankamikwa na Yelemia, padi nobe bavule bakakwivwana. Vuluka Bene Lekaba, kisumpi kya Bene Kena kyēlungile na Bayuda mu myaka mingi. Mu bijila byēbapele mukulutuba wabo Yonadaba mwādi ne kijila kinena’mba byobadi beni, kebakatomapo vinyu. Bene Babiloni pa kwiya kutamba divita, Yelemia wayata Bene Lekaba webatweja mu kadimbwa kadilwanga’mo ka mu tempelo. Na bwendeji bwa Leza, Yelemia wābīka vinyu kumeso abo. Pa kulēmeka mukulutuba wabo, Bene Lekaba bākōkele kadi kebātomenepo vinyu’ya, bādi beshile na Bene Isalela bampikwa kikōkeji. (Yel. 35:3-10) Yelemia wēbalombwele kwibatendela kwēbātendele Yehova ne milao yandi ya kumeso. (Tanga Yelemia 35:14, 17-19.) Nobe londa kino kimfwa pokankamika bantu: Shi bikokejika fwija bakwenu ne mutyima onso.
19 Yelemia nandi wātendele Ebede-meleke, Mwine Efiopya wāingile bu ntyikala mu kipango kya Mulopwe Zedekia. Bamfumu ba Yudea bāelele Yelemia mu lubao kwampikwa mwanda ne kumuleka amba afwile monka. Ebede-meleke wāmunenene kudi Mulopwe Zedekia, nandi wāmupa lupusa lwa kukapandija mupolofeto. Uno mweni wālongele uno muswelo nansha byobyādi bimutūla aye mwine mu kyaka. (Yel. 38:7-13) Kulonga namino byokwādi kwa kumutūla mu lwana na bamfumu ba Yudea, Ebede-meleke wādi ukokeja kusela mutyima kūlu pangala pa būmi bwandi. Yelemia kāikelepo talala, na kukulupila amba moyo wa Ebede-meleke usa kumupwa. Wākesambile na Ebede-meleke, wāmukankamika amba Leza ukamwesela.—Yel. 39:15-18.
20. Lelo i bika byotufwaninwe kulongela banabetu, bankasampe nansha batame?
20 Bine, potutanga mukanda wa Yelemia tutana’mo bimfwa bilumbuluke bya motukokeja kulongela byāsoñenye mutumibwa Polo ku banabetu Bene Tesalonika amba: “Mwikankamikei bānwe bene na bene, ne kwitamija bānwe bene . . . Buntu bwa Mfumwetu Yesu Kidishitu mwikale nabo.”—1 Tes. 5:11, 28.
Lelo i bufundiji’ka budi mu Yelemia bolanga kwingidija kitatyi kyokankamika myuya mikōkekōke?
a Mu umbikalo wa Zedekia, mwādi Pashula mukwabo, yewa mfumu wādi wisāshila mulopwe amba Yelemia afikijibwe ku lufu.—Yel. 38:1-5.