Myanda ya Kunyemena’ko ya Kabuku ka ku Kupwila Būmi ne Mwingilo
© 2024 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
1-7 KWEJI 7
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA ÑIMBO YA MITŌTO 57-59
Yehova Uvutakanyanga Boba Balwa Bantu Bandi
“Ne Kulakula Kwine kwa Ntanda”
14 Shitevani wāsapwile bukamoni pambulwa moyo kumeso kwa kufwa mu makasa a balwana. (Bil. 6:5; 7:54-60) Mu kokwa “kupangwapangwa kukatampe” kwālupukile, bana ba bwanga bonso, kutalula’mo enka batumibwa, bākunsakene konsokonso mu Yudea ne mu Samadia. Ino kino kekyāimikilepo mwingilo wa kusapula. Fidipa wāenda ku Samadia “usapula Kidishitu” ne kulupula bipa bilumbuluke. (Bil. 8:1-8, 14, 15, 25) Kadi betulombola amba: “Boba bapalakene pa kyamalwa kyatambile mwanda wa Shitevani baenda kufika ne ku Fenisea, ne ku Saipusa, ne ku Antyioka, ino kebadipo basapwila muntu mwanda poso enka Bayuda kete. Inoko, mobadi’mwa bantu bamo batambile mu Saipusa ne mu Shilene bāiya ku Antyioka kebesambe na bantu banena Kingidiki, bebasapwila myanda miyampe ya Mfumwetu Yesu.” (Bil. 11:19, 20) Mu kine kitatyi’kya kupangwapangwa kwālengeje musapu wa Bulopwe usambakane.
15 Dyalelo nadyo, bintu byalongekele muswelo umo onka mu ntanda Inio Sovietike wa kala. Nakampata mu myaka ya 1 950, tununu twa Batumoni ba Yehova baselēlwe mu Siberi. Mwanda wa kuno kukusankanibwa, myanda miyampe yasambakene konsokonso mu ino ntanda mikatampe. Ku Batumoni bavule kekwadipo muswelo wa kusokola lupeto lwa kwenda ku makilometele 10 000 kukasapula myanda miyampe! Inoko, umbikalo ao mwine webatuma ku bula bwa ntanda. Tutu umo unena’byo amba: “Ku mfulo balupusa abo bene bakwasha bantu bavule ba mityima miyampe mu Siberi bayuke bubine.”
Byabupeta bya ku Mushipiditu
“Ningai, Kemwakijinai”
16 Ikala na mutyima muninge. Mulopwe Davida wālombwele buswe bukatampe bwaādi usenswe Yehova pawāimbile amba: “Mutyima wami ubaninge, abe Leza.” (Ñim. 57:7) Netu tubwanya kwikala na mutyima muninge na kukulupila bya binebine mudi Yehova. (Tanga Ñimbo ya Mitōto 112:7.) Tutalei kino mokyakwashishe Tutu Bob, otwesambilanga’po. Pobamulombwele amba basa kwikala na mashi a kumwela shi bibakole, kiponka na ponka walondolwele amba shi balañanga ya kumwela mashi, nabya ukatamba mu lupitalo kiponka na ponka. Mwenda mafuku, Tutu Bob wanenene amba, “Nkyatatenepo nansha dimo pa byonadi wa kulonga nansha kuzumbija mutyima pa byadi bya kuntana.”
17 Tutu Bob waningile mwanda wakwete butyibi bwa kwimanija pototo kitatyi kilampe kumeso kwa kutwela mu lupitalo. Dibajinji, wadi usaka kusangaja Yehova. Dya bubidi, wefundile na katentekeji byobya binena Bible ne mabuku etu pa buujila bwa būmi ne mashi. Dya busatu, wadi ukulupile amba kulonda madingi a Yehova kukamuletela byabuyabuya bya nyeke. Netu nansha shi tutanwe na byamalwa’ka, tubwanya kwikala na mutyima muninge.
8-14 KWEJI 7
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA ÑIMBO YA MITŌTO 60-62
Yehova Witupanga Mutyima-Ntenke, Witukiñanga ne Kwitushimatyija
it-2-F p. 1089 mus. 9
Kiteba
Mu Muswelo wa Kyelekejo. Boba batala kudi Yehova na lwitabijo kadi bamukōkela i bakingwe bya binebine, enka na mwāimbile’byo Davida amba: “Abe [Yehova] wi kinyemeno kyami, kiteba kikomo kinkinga ku walwana.” (Ñi 61:3) Boba bayukile mushintulwila dijina dyandi, bedikulupile ne kwidimanina na kikōkeji, kebadipo na kyobatyinina, mwanda: “Dijina dya Yehova i kiteba kikomo. Moloke unyemenanga’mo wakingwa.”—Nki 18:10; dingakanya na 1Sa 17:45-47.
it-2-F p. 1061 mus. 3
Pema
Kadi mu myanda mivule, kishima “pema” kyāingidijibwe mu muswelo mukwabo wa kyelekejo. Pema wa muntu wādi welekeja kifuko kyandi mwa kukōkolokwa ne mwa kukingwa ku mvula ne ku kivula. (Ngo 18:1) Mu mwanda utala kizaji, kutundaila’tu mweni mu pema kwādi kumulengeja emone amba i mukwatakanibwe kadi i mulēmekwe. O mwanda Kusokwelwa 7:15 paesambila pa kibumbo kikatampe amba Leza “ukebapūtanga pema wandi,” kino kilombola’mba ukebakwatakanya, kwibakinga ne kwibapa mutyima-ntenke. (Ñi 61:3, 4) Isaya nandi wisambila pa kwiteakanya kusa kwiteakanya Ziona mukaja Leza mwanda wa bandi bana basa kubutula. I mulombolwe amba “baija bininge kifuko kya pema obe.” (Isa 54:2) Mu uno muswelo, ubaijanga kifuko kya kukinga’mo bandi bana.
Bijila bya Leza Bidi na Kamweno Kotudi
14 Bijila bya Leza bifwaninwe kukulupilwa, mwanda kebishintangapo. Mu ino myaka ya tuvutakanya yotudi’mo, Yehova i dibwe dya mwala kedijina, didi’ko nyeke ne nyekeke. (Mitōto 90:2) Aye mwine unena’mba: “Amiwa Yehova nkyalamukangapo.” (Malaki 3:6) Misoñanya ya Leza isonekelwe mu Bible i ikulupilwa byabinebine—keidipo bwa milangwe ya bantu yālamuka lubilo lonka bwa biloba bibondekela. (Yakoba 1:17) Kifwa, pano kepadi myaka mivule, bafundi ba ngikadilo ya bantu badi banena amba i biyampe kulelemuna bana, ino mwenda mafuku bamo bashinta milangwe yabo, amba madingi abo ke molokepo. Misoñanya ne mbila ya ntanda isambila pa uno mwanda yalamukaalamukanga, yadi nenki ke nenki, pamo’nka bwa ayo itetulwa na luvula. Ino Kinenwa kya Yehova akyo kekijinangapo. Pano ke tutwa na tutwa twa myaka, kasha Bible uleta madingi a mwa kulelela bana na buswe. Mutumibwa Polo wāsonekele amba: “Bānwe bashabo nenu, kemukibasomba bāna benu ku bukalabale; mwibatamijei biyampe monka mu madingi, ne mu lufundijo lwa Mfumwetu.” (Efisesa 6:4) Bine, i kintu kitukankamika mpata pa kuyuka amba tukokeja kukulupila mu misoñanya ya Yehova, mwanda ayo keikashintapo nansha dimo!
Byabupeta bya ku Mushipiditu
Myanda Mikatampe ya mu Ñimbo ya Mitōto: Mukanda II
62:11. Leza kasakilwapo bukomo butamba kuntu kampanda. Aye mwine ye nsulo ya bukomokomo. “Bukomo budi kudi Leza.”
15-21 KWEJI 7
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA ÑIMBO YA MITŌTO 63-65
“Buswe Bobe bwa Ndamatyidile I Buyampe Kupita Būmi”
Lelo Uketukalañanya ne Buswe bwa Leza I Ani?
17 I mvubu’ka idi na buswe bwa Leza kodi? Lelo nobe wiumvwananga na mwādi mwiumvwanina Davida wāsonekele amba: “Ke-kantu kanye ka [buswe b]obe katabukile būmi kulumbuluka: Milomo yami īkakutendelanga. E mo nkakutōtelanga ponso po ngikele ne būmi: Nkatululanga maboko ami mu dijina dyobe”? (Mitōto 63:3, 4) Le binebine kudi kintu kampanda kibwanya kwitupa buno būmi botudi nabo mu ino ntanda kipityile buswe bwa Leza ne bulunda botupwene nandi na dikōkeji? Tulete kifwa, lelo kwipeneneka na kaji ka ku ngitu kakubulwa mpwilo kutabukile ndoe ya mutyima ne nsangaji ilupukanga ku kuloeja kipwano na Leza? (Luka 12:15) Bene Kidishitu bamo ke batanwe na myanda ibalomba kutonga’ko kimo, shi kutuna Yehova, shi kufwa. Kino kyo kyāfikile banabetu bavule Batumoni ba Yehova bādi mu makomponi a malwa a Nazi pa Divita II dya Ntanda. Bano banabetu bene Kidishitu bātongele kwikala nyeke mu buswe bwa Leza, bāitabija nansha kufwa. Boba bekalanga nyeke mu buswe bwa Leza bakulupile kukapebwa būmi bwa nyeke, kino i kintu kimo kekibwanyapo kwibapa ino ntanda nansha dimo. (Mako 8:34-36) Ino kudi bintu bivule byobakapebwa, ke enkapo būmi bwa nyeke.
18 Eyo, tuyukile shetu amba būmi bwa nyeke kebubwanikapo pambulwa Yehova kwikala’ko, ino langa’po bidi, būmi bwa muntu bwadi bwa kwija mafuku anga shi Umpangi wetu wadi amba i kutupu’ye. Bwadi bwa kwikala būmi bwa bitupu, bwampikwa kitungo. Yehova i mupe bantu bandi mwingilo muyampe wa kwingila mu ano mafuku a mfulo. Nanshi tukulupilei amba Yehova Mufikidiji Mukatampe wa Mpango ukaleta būmi bwa nyeke, bukekala būmi buyule bintu bivule bisangaja, bya kwifunda ne bya kulonga. (Musapudi 3:11) Nansha ketupwile tununu ne tununu twa myaka, ketukapupo kusāta ne pa mfulo ‘munshi mu nkulwe ya bupeta ne tunangu ne buyuki bwa Leza.’—Loma 11:33.
“Fwijai’ko pa Bintu Byonso”
Nakampata i byendele’mo kufwija’ko Leza. Bine, witūdile’ko kitatyi kya kulangulukila pa byabuntu bya ku mushipiditu ne bya ku ngitu byaleta ne byaendelela kuleta. (Kup. 8:17, 18; Bil. 14:17) Ino pa kyaba kya kuta mutyima bityetye ku buyampe bwa Leza, witūdile’ko kitatyi kya kulangulukila pa madyese mavule obakwesele kudi Leza abe ne ba mu kyobe kisaka. Kulangulukila pa buntu bwa Umpangi obe kukatamija mutyima wa kumufwija’ko ne kukulengeja uyuke amba ukusenswe bininge ne amba ukusangedile.—1 Yo. 4:9.
Tulangulukilei Nyeke pa Bintu bya ku Mushipiditu
7 Kulanguluka ne kwimika milangwe pa byotwifunda bilomba kwielela’ko mpata. O mwanda i biyampe kulanguluka mu kitatyi kyo kukokelepo, pa kifuko kidi talala pambulwa bintu bivule bya kukulabika. Kaimba wa mitōto Davida wadi ulanguluka paadi ubūka bufuku pa butanda. (Ñimbo 63:6) Yesu, mwine wādi mubwaninine, wētolwedile pafula mwanda wa kulanguluka ne kulombela.—Luka 6:12.
Iula Yesu—Fundija na Buswe
6 Tuloelelwanga kwisambila pa bintu byotusenswe. Potwisambila pa bintu bitusangaja, twikalanga tunena na bupyasakane ne na buzanzamuke. Ye mobikadilanga ne potwisambila pa muntu otusenswe. Divule, tupyasakenanga kulombola bakwabo byobya byotuyukile pa muntu’wa. Tumutumbika, tumwanya, kadi tumubingija. Kyotunenanga namino i pa mwanda tusakanga bakwabo nabo basangele uno muntu ne ngikadila yandi.
Byabupeta bya ku Mushipiditu
Lelo Utūkijanga Bakwenu Mityima?
Bipēlanga kupomona njibo, ino kūbaka’po mikwabo kukomo. Uno musoñanya umo onka wa kupomona ne kūbaka utala ne pa muneneno wetu. Byotudi bantu bakubulwa kubwaninina, tutupanga ne kuluba. Mulopwe Solomone wānene amba: “Binebine panopanshi kepadipo moloke, ulonga biyampe ne kulonga bubi mpika.” (Musapudi 7:20) Ke kikomopo kumona bilubo bya mukwetu ne kumutopeka na binenwa bitapa. (Mitōto 64:2-4) Ku mutamba mukwabo, kwikala na muneneno ukankamika kulomba bwino.
22-28 KWEJI 7
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA ÑIMBO YA MITŌTO 66-68
Yehova Uselanga Kiselwa Kyetu Difuku ne Difuku
Muswelo Ulondololanga Yehova Milombelo Yetu
15 Milombelo yetu keilondololwangapo nyeke mu muswelo utulumukwa. Inoko Tata wetu wa mūlu ulondololanga milombelo yetu na kwitupa bine byotusakilwa pa kushala ba kikōkeji kwadi. Nanshi tá mutyima ku muswelo ulondolola Yehova milombelo yobe. Kaka Yoko wadi ulanga’mba Yehova kalondololangapo milombelo yandi, ebiya washilula kulemba bintu byaadi ulomba Yehova mu milombelo. Kitatyi kampanda pa kupita’po, wakatala paadi ulemba wajingulula’mba Yehova ke mumulondolole ku bintu bivule byaadi umulomba, enka ne ku byobya byaadi ke mwilwe. Nanshi kyaba ne kyaba, i biyampe kulangulukila pa muswelo ulondolola Yehova milombelo yetu.—Ñim. 66:19, 20.
w10-F 1/12 p. 23 mus. 6
Tulēmekei Bambutwile Balelele Bana Bunka
Yehova wālembeje ñimbo ijila nansha’mba ñimbo ya mitōto mine yādi ya kwimba bene Isalela mu butōtyi. Langa’po bidi muswelo wādi ukankamikwa bakaji ba kishala bene Isalela ne bana banshiye, pobādi bemba bino binenwa bya ku bukomo bwa mushipiditu, bine byādi bibavuluja’mba Yehova i ‘shabo’ kadi ‘mutyibi’ wabo ne amba usa kwibasenga. (Ñimbo ya Mitōto 68:5; 146:9) Netu tubwanya kunena binenwa bikankamika bibwanya kwendelela kuvuluka mbutwile ulelele bana bunka mu bula bwa myaka. Nansha byopadi ke papite myaka 20, Ruth ulelele bana bunka usangalanga pavuluka byamulombwele shabana umo wa bwino amba: “Utamijanga bobe bana babidi senene. Endelela’nka nankyo.” Ruth unena’mba: “Kwivwana bino binenwa mu kyakanwa kyandi kwantengele bininge.” Na bubine, “ludimi lutalala nyā i mutyi wa būmi” kadi lubwanya kukankamika mbutwile ulelele bana bunka kupita ne motwadi twibilangila. (Nkindi 15:4) Le uvulukile’ko kintu kampanda kyobwanya kufwijija’ko bya binebine mbutwile ulelele bana bunka?
w09-F 1/4 p. 31 mus. 1
Shandya Bampikwa Bashabo
“SHANDYA bampikwa bashabo. . . i Leza mu kīkalo kyandi kijila.” (Ñimbo ya Mitōto 68:5) Bino binenwa bya ku bukomo bwa mushipiditu bitufundija kintu kampanda kitenga mutyima padi Yehova Leza—utele mutyima ku bisakibwa bya bafudile. Bijila byaāpele Isalela bilombola patōka’mba Leza utele mutyima bana bafwidilwe bashabo. Tubandaulei Divilu 22:22-24 mwine mobesambīle musunsa mubajinji pa “mwana wampikwa shandi.”
Yehova Ukukwashanga Amba Bintu Bikwendekele Biyampe
17 Tanga Ñimbo ya Mitōto 40:5. Kitungo kya muntu ukanda lūlu i kufika pa nsongo yalo. Nansha nankyo, kudi bifuko bivule byabwanya kumona waimana kaebibandila. Nobe witūdile’ko kyaba kyonso kitatyi kya kwimana ne kulangulukila pa muswelo ukukweshe Yehova amba bintu bikwendekele biyampe, nansha ke podi mu makambakano. Nanshi ku mfulo kwa difuku ne difuku, wiipangule amba: ‘Le i bintu’ka biyampe byanongelanga Yehova dyalelo? Nansha byonekikonda na ano makambakano, le Yehova unkwashanga namani neōminine?’ Tala shi ubwanya kumona kintu kiyampe nansha’tu kimo kikulongēle Yehova mwanda wa kukukwasha amba bintu bikwendekele biyampe.
Byabupeta bya ku Mushipiditu
Myanda Mikatampe ya mu Ñimbo ya Mitōto: Mukanda II
68:18—Lelo “byabuntu umbukata mwa bantu” i bāni? Bano i bana-balume babadilwa mu kibumbo kya misungi yākwetwe pa kushinda Ntanda ya Mulao. Bano bana-balume bāpelwe mwenda mafuku mingilo ya kukwasha’ko Bene Levi.—Ezela 8:20.
29 KWEJI 7–4 KWEJI 8
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA ÑIMBO YA MITŌTO 69
Mwālailwe Binkumenkume bya mu Būmi bwa Yesu mu Ñimbo ya Mitōto 69
Bādi Batengele Meshiasa
17 Meshiasa wādi wa kushikibwa pakubulwa ne mwanda. (Mit. 69:4) Mutumibwa Yoano wātelele Yesu pa kunena’mba: “Shi kadi nkyalongelepo monka mwabo [mu bantu] īno mīngilo yampikwa kulonga nansha na mukwabo mwine, longa nankyo kebadipo na mambo, ino pano byo bapwa kwitumona ne kwitushikwa, ne ami ne Tata mwine kumo. Nanshi byobya byonso i bya kufikijija mwanda wāsonekelwe umukanda-wabo-wabijila’mba: Abanshikwe pa kubulwa ne mwanda.” (Yoa. 15:24, 25) Divule, “Mukanda wa Bijila” ushintulula Bisonekwa byonso. (Yoa. 10:34; 12:34) Nsekununi ya Evanjile ilombola amba Yesu bāmushikilwe kudi bendeji ba bipwilo bya Bayuda. Kadi Yesu wānene amba: “Bapanopantanda kebayūkapo kwimushikwa bānwe, ehe, ino ami byo banshikilwe i mwanda wa kwibajingulula ko nebajingulula na’mba: Mīngilo yenu i mibi mibi.”—Yoa. 7:7.
Pyasakena Mutōtelo wa Bine
7 Kinkumenkume kimo kyālongekele mu būmi bwa Yesu kyālombwele patōka mwādi mwikadile bupyasakane bwandi. Kwādi ku ngalwilo kwa mwingilo wandi, kitatyi kya Pashika 30 K.K. Yesu ne bandi bana ba bwanga bāendele mu Yelusalema, bāmona mu tempelo “bantu . . . bēpota bañombe, ne mikōko, ne bankunda, ne bēshintamo ndalama nabo bashikete monka.” Lelo Yesu wālongele’po namani, ne kino kyāpele bandi bana ba bwanga milangwe’ka?—Tanga Yoano 2:13-17.
8 Byālongele Yesu ne byaānene dyodya difuku byāvulwije na bubine bana ba bwanga binenwa bya bupolofeto bya mu mutōto umo wa Davida amba: “Kupyasakena nzibo yobe kwansasamwine.” (Mit. 69:10, Bisonekwa Bitokele) Mwanda waka bālangile namino? Mwanda byālongele Yesu kwādi kwitūla mu kyaka kikatampe. Ne kadi, bakatampe ba mu tempelo—bapidishitu, basonekeji, ne bakwabo—bādi bamwena mu bya busunga byampikwa kwendela’mo byādi bilongwa’mo. Yesu pa kutanda ne kutyumuna nkuku yabo, wādi witūla bu walwana na bendeji ba bipwilo ba mu kine kitatyi’kya. Enka mwājingulwidile’kyo bana ba bwanga, ‘bupyasakane pa mwanda wa njibo ya Leza,’ nansha bupyasakane pa mwanda wa mutōtelo wa bine, bwādi bumweke patōka. Ino, le bupyasakane i bika? Le i bwishile na kampeja-bukidi?
g95-F 22/10 p. 31 mus. 4
Le Kutyumukwa Mutyima Kubwanya Kukwipaya?
Bamo banenanga’mba kutyumukwa mutyima kubadilwa mu bintu byālengeje Yesu afwe, enka na mwānenene bupolofeto pa mwanda wandi amba: “Mutonko ubantyumuna mutyima, kadi kilonda kekikomapo.” (Ñimbo ya Mitōto 69:20) Le bino binenwa i bya kwivwana kishima pa kishima? Bimweka bu i amo, mwanda Yesu wāpityile mu ngikadilo mikomo mu mansá ābadikile lufu lwandi. Wāsusukile bya mwiko—ke enkapo ku ngitu, ino i ne mu malango. (Mateo 27:46; Luka 22:44; Bahebelu 5:7) Ne kadi “mashi ne mema” āmutambile pobāmutapile mukobe, alombola’mba wādi mutyumukwe mutyima. Kutapika kwa mutyima nansha kwa mujilo kwādi kubwanya kusūmijija mashi mu kyadi nansha mu péricarde—kintu kipūtyile dityima kidi na mema. Kutubuka kwa kino kipindi ko kwādi kubwanya kulengeja bintu bidi pamo bwa “mashi ne mema” bitambe.—Yoano 19:34.
it-2-F p. 600
Mutyi wa Bulembe
Bupolofeto bwālaile kala pa bitala Meshiasa amba ukapebwa “mutyi wa bulembe” bu kyakudya. (Ñi 69:21) Kino kyāfikidīle kumeso kwa Yesu Kidishitu kupopwa ku mutyi pobāmupēle vinyu misobakanye’mo ndulwe. Ino aye pa kupwa kwikitompa, wāpelele kutoma kino kitomibwa kilobo kyāmupelwe na kitungo kya amba kitalaje’ko misanshi yandi. Mateo pa kulemba bitala kufikidila kwa buno bupolofeto (mu shapita 27:34), wāingidije’mo kishima kya Kingidiki kho·leʹ (ndulwe), kishima kimo kyonka kitanwa ne mu bwalamuni bwa Septante bwa Kingidiki mu Ñimbo ya Mitōto 69:21. Inoko nsekununi idi mu Evanjile ya Mako i mitele bwanga bwa mpakwa (Mak 15:23), kino kileta mulangwe wa amba “mutyi wa bulembe” nansha “ndulwe” i “bwanga bwa mpakwa.” Pakwabo kadi, bibwanika padi kyādi i kitomibwa kyelwe’mo ndulwe ne bwanga bwa mpakwa.
Byabupeta bya ku Mushipiditu
Ela Makasa A Dikōkeji Mūlu Mu Milombelo
11 Bantu bavule balombelanga shi enka kebasake kulomba kintu kabidye, ino buswe botuswele Yehova Leza bufwaninwe kwitutakika tumufwije’ko ne kumutendela mu milombelo yetu ya pafula ne ya ku meso a bantu bonso. Polo wāsonekele amba: “Kemukizumbazumba, nansha pamo pene; ino mu byonso byo musaka muyūkije’byo kudi Leza monka mu kulombela, ne mu kumwisashilapo, ne kumufwija ponka. Ino ndoe ya Leza, ya kutabuka ñeni yonso, īkalama mityima yenu, ne kufwatakanya kwenu kwine kumo mudi Kidishitu Yesu.” (Fidipai 4:6, 7) Eyo, kutentekela pa kwisashila ne kulomba Yehova, tufwaninwe ne kumufwija’ko pa madyese a kumushipiditu ne a kungitu aetwesela. (Nkindi 10:22) Mulembi wa mitōto wāimbile’mba: “Ela kudi Leza kitapwa kya kumufwijako kadi futa byampiko byobe kudi Mwinemukatakatamwine.” (Mitōto 50:14) Mu lwimbo lwa mitōto lwāimbile Davida, mutanwa ne bino bishima bitenga ku mutyima: “Nkatendelanga dijina dya Leza ne lwimbo, ne kumutumbija pa kufwijako.” (Mitōto 69:30) Mwene ye motufwaninwe netu kulongela mu milombelo yetu ya pafula ne ya ku meso a bantu bonso?
5-11 KWEJI 8
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA ÑIMBO YA MITŌTO 70-72
‘Sapwila Lukongo Lwiya’ko’ Bukomo bwa Leza
Bankasampe—tamijai manwa enu a kujingulula bintu!
17 Kwepuka makinga a Satana i kintu kikulomba kutadija kitatyi kyonso—kutentekela’po ne bukankamane bwabinebine. Mwanda ukokeja kufikilwa na byaka, nansha shi ke bya kuningilwapo na bakwenu, bikokeja kwikala bya ku ino ntanda. Davida mulembi wa mitōto wālombele amba: “Abe wi lukulupilo lwami, abe Mfumwami Leza; wi lukulupilo lwami ne ku bwanuke bwami. Abe Leza, wanombwele ñeni ne ku bwanuke bwami; kadi ne kutūla ku dyalelo dino’di nasapwile mīngilo yobe ya kutendelwa.” (Mitōto 71:5, 17) Davida uyukene pangala pa bukankamane bwandi. Lelo wēbutamije tamba kyaba’ka? I tamba ku bwanuke bwandi! Nansha ke kumeso kwa kulwa na kampangala Ngodiata, Davida wādi kala ke mulonge bintu bilombola bukankamane bwa kutendelwa mu kukinga luombe lwa shandi—wāipaya ntambo ne kimbwi. (1 Samwele 17:34-37) Inoko Davida wāpele Yehova ntumbo pa byonso byaālongele, amba ye “lukulupilo lwami ne ku bwanuke bwami.” Manwa a Davida a kwiubija mudi Yehova āmukweshe mpata, wānekenya byamalwa byonso byāmutene. Nobe shi wiubije mudi Yehova, ukakupa bukankamane ne bukomo bwa ‘kunekenya ntanda.’—1 Yoano 5:4.
g04-F 8/10 p. 23 mus. 3
Mwa Kwikadila na Banunu
Kaimba wa mitōto wālombēle amba: “Kokangela mu bununu bwami; kokandeka shi bukomo bwami bubapu.” (Ñimbo ya Mitōto 71:9) Leza ‘kelangapo’ bengidi bandi ba kikōkeji nansha shi abo bene bemona’mba kitatyi kyobadi na mvubu ke kipwe kupita. Kaimba wa mitōto kādipo umwene amba Yehova i mumwele; ino wādi uyukile amba byaādi wenda ununupila’ko po pene paādi usakilwa kukulupila mudi Mulongi wandi. Yehova wāmwesele pa mwanda wa lulamato lwandi na kumukwatakanya mu būmi bwandi bonso. (Ñimbo ya Mitōto 18:25) Divule dine uloñanga kino kupityila ku bene Kidishitu bakwetu.
Ingidila Yehova Kumeso kwa Mafuku Mabi Kufika
4 Shi kodi mukulumpe wa bwino bwa tamba myaka makumi na makumi, ukokeja kwiipangula kino kipangujo kikatampe’mba, ‘le i bika byonsa kulonga mu bwami būmi pano ponakidi na bukomo ne buninge?’ Byodi mwine Kidishitu wa bwino, udi na mikenga keidipo na bantu bakwabo. Ubwanya kusambulwila bankasampe byobya byowifundile padi Yehova. Ubwanya kukankamika bakwenu na kusekununa myanda mimweke yowemwenine mu kwingidila Leza. Mulopwe Davida wālombele mikenga ya kulonga namino. Wāsonekele amba: “Abe Leza, wanombwele ñeni ne ku bwanuke bwami; . . . Eyo, i binebine, pa kununupa ne mvwi ku mutwe, abe Leza, kokandekelela; poso’mba, mpwe kusapula bidi bukomo bobe ku lukongo lukwabo lwiyako.”—Ñim. 71:17, 18.
5 Le i muswelo’ka obwanya kuyukanya tunangu towatambwile mu myaka mivule? Ubulwe’po kwita bengidi ba Leza bankasampe ku yobe njibo mwanda wa kutamija kipwano? Ubulwe’po kwibanena mwende nabo mu mwingilo wa bwine Kidishitu ne kwibalombola nsangaji yowimwenine mu kwingidila Yehova? Edihu wa pa kala wānene amba: “Mafuku akesambanga, myaka ya ntanda ne ntanda ikalombola ñeni.” (Yoba 32:7) Mutumibwa Polo wāsoñenye bana-bakaji bene Kidishitu ba bwino bakankamike bakwabo na binenwa ne na kuleta kimfwa. Wāsonekele amba: “Bana-bakaji batame bekale . . . bafundiji ba bintu biyampe.”—Tet. 2:3.
Byabupeta bya ku Mushipiditu
it-1-F p. 825
Ufalete
Mikalo ya Ntanda Yāpelwe Isalela. Pa mwanda wa kipwano kyādi kipwene Leza na Abalahama, wālaile kupa lutundu lwandi ntanda, “tamba ku munonga wa Edipito kufika ne ku munonga mukatampe, munonga wa Ufalete.” (Ngo 15:18) Leza wāpitulukile monka mu uno mulao ku muzo wa Isalela. (Div 23:31; Kup 1:7, 8; 11:24; Yos 1:4) Mukanda Umbajinji wa Bilongwa bya Mafuku 5:9 ulombola’mba kumeso kwa bubikadi bwa Davida, bantu bamo ba ku lutundu lwa Lubeni bābaije kifuko kyabo “kutūla ne ku ngalwilo ya mu ntanda mutuputupu ku Munonga wa Ufalete.” Ino Ufalete byadi ku kintu kya makilometele 800 shi wenda “kutunduka kwa Ngileade” (1Bi 5:10), kino kibwanya kulombola’tu amba bene Lubeni bābaije ntanda yabo kutunduka kwa Ngileade kutūla ne ku mukalo wa Ntanda Mituputupu ya Shidea, mine ikafikile ne ku Ufalete. (MU, unena’mba, “ne ku kitwelelo kya ntanda mituputupu ku mutamba wa ku munonga wa Ufalete”; DD amba “utūla’nka ne ku ngalwilo ya mu ntanda mutuputupu, ku mukalo wa yabo ntanda ne lui lukatampe lwa Efalate.”) Kino kilombola’mba mulao wa Yehova wāfikidīle ne pa mfulo mu bubikadi bwa Davida ne bwa Solomone, pābaile mikalo ya Isalela kufika ne pomwābadilwe bulopwe bwa bene Alami bwa Zoba. Nanshi i kufika ne ku mungo ya munonga wa Ufalete, mobimwekela i kipindi kityibuluka Shidea wa kungala. (2Sa 8:3; 1Ba 4:21; 1Bi 18:3-8; 2Bi 9:26) Byowādi mutumbe o mwanda wādi witwa’tu bu “Munonga.”—Yos 24:2, 15; Ñi 72:8.
12-18 KWEJI 8
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA ÑIMBO YA MITŌTO 73-74
Shi Ketwabila Bantu Kebengidilangapo Leza
“Yehova . . . Upandijanga Boba ba Mityima Minyoñame”
14 Mulembi wa lwimbo lwa Mitōto lwa 73 i mwine Levi. Byaādi mwine Levi, wādi na mwingilo wa bulēme wa kwingila ku kifuko kya kutōtela’po Yehova. Inoko, kyaba kimo wānyoñamine pa mutyima. Mwanda waka? Mwanda wāshilwile kwabila bantu babi kadi ba kibengo, ke pa mwandapo wa bubi bwabo, ino i pa mwanda wa būmi bwabo buyampe. (Ñim. 73:2-9, 11-14) Bādi bamweka bu badi na byonso—bupeta, būmi buyampe, kadi pampikwa kuzumbija mutyima. Kumweka kobādi bamweka bu banekenye būmi, kwātyumwine mulembi wa mitōto mutyima, wānena’mba: “Na bubine, ne mulame mutyima wami utōka bya bitupu ne koya makasa ami mu bumpikwa mambo.” Bine, wādi mu kyaka kikatampe kya ku mushipiditu.
“Yehova . . . Upandijanga Boba ba Mityima Minyoñame”
15 Tanga Ñimbo ya Mitōto 73:16-19, 22-25. Mwine Levi wātwelele “mu kipandulwe kikatampe kya Leza.” Mwine’mwa, padi na batōtyi bakwabo, wāikele talala nyā, ulangulukila biyampe pa ngikadilo yaādi’mo ne milombelo ponka. Mfulo mfulō, wāshilula kumona’mba kādipo ulanga bya tunangu, ne amba ke mushilule kwenda mu dishinda dya kyaka dya kumusonsolola kudi Yehova. Kadi wājingulula’mba babi badi “pa nshi isenena” ne amba bakafika “ku mfulo ya malwa.” Pa kuleka kwabila ne kunyoñama pa mutyima, mulembi wa mitōto mwine Levi wādi ufwaninwe kumona bintu na mwibimwena Yehova. Pa kulonga namino, wāikele monka mu ndoe, kadi wāikala na nsangaji. Wānenene amba: “Nkyabilangapo kintu pano pa ntanda poso’nka abe [Yehova].”
16 Ñeni yotuboila’ko. Ketufwaninwepo kwabila bantu babi bamweka bu badi na būmi bwa nsangaji. Mwanda nsangaji yabo i ya lupito kadi ya mu kakitatyi katyetye; kebakekala’kopo nyeke. (Mus. 8:12, 13) Kwibabila i kukimba’tu kunyoñama pa mutyima ne kōna kipwano kyetu na Leza. Nanshi, shi ubashilula kwabila bantu babi bamweka bu badi na nsangaji, longa byālongele mwine Levi. Kōkela madingi a Leza a buswe, ne kupwana na bantu balonga kiswa-mutyima kya Yehova. Shi usanswe Yehova bininge kutabuka kintu kyonso, nabya ukekala na nsangaji ya bine. Kadi ukekala nyeke mu dishinda dya “būmi bwinebwine.”—1 Tm. 6:19.
Iulai Lwitabijo lwa Mosesa
5 Le i muswelo’ka obwanya kukomena “nsangaji ya lupito ya bubi”? Kokilwa nansha dimo amba nsangaji ya bubi i ya kitatyi kityetye. Na meso a lwitabijo, yuka’mba “ntanda ipitanga ne bya kusakasaka byayo bine.” (1 Yo. 2:15-17) Langulukila pa būmi bwa kumeso bwa bipya-mambo byampikwa kwisāsa. Byokebalumba ku mfulo, badi ‘pasenena!’ (Ñim. 73:18, 19) Shi ubatanwa pa ditompo dya kulonga bubi, wiipangule amba, ‘le i būmi’ka bwa kumeso bonsaka?’
Kokaleka Kintu Nansha Kimo Kikukankaje Kumona Ntumbo
3 Kaimba wa mitōto wādi ukulupile amba, Yehova ukamukwata ku kuboko kwandi kwa lundyo ne kumuludikila ku ntumbo ya binebine. (Tanga Mitōto 73:23, 24.) Le Yehova uloñanga kino namani? Yehova uludikilanga bengidi bandi betyepeje ku ntumbo na kwibalēmeka mu miswelo mivule. Wibeselanga na kwibevwanija kiswa-mutyima kyandi. (1 Kod. 2:7) Upanga boba bateja kinenwa kyandi ne kumukōkela bulēme bwa kwikala nandi mu kipwano kya pabwipi.—Yak. 4:8.
4 Kadi Yehova i mupe bengidi bandi ntumbo ya kutendelwa, ke mwingilo wa bwine Kidishitu kadi. (2 Kod. 4:1, 7) Ne kadi uno mwingilo utwalanga ku ntumbo. Yehova i mulaye boba bengidija madyese abo a mingilo mwanda wa kumutumbija ne mwanda wa kamweno ka bakwabo amba: “Boba bandemeka, nami nkebalemeka.” (1 Sam. 2:30) Bano bantu i balēmekwe na kupebwa dijina diyampe na Yehova, kadi banenenwanga maya na bengidi bakwabo ba Leza.—Nk. 11:16; 22:1.
5 Le tunena bika pa būmi bwa kumeso bwa boba ‘bakulupile mudi Yehova ne kulonda dishinda dyandi’? I balaibwe amba: ‘Yehova ukebazunzula pa kwibapa ntanda ke yabo, kadi bakamona banonga-bibi bakubijibwa.’ (Mit. 37:34, DD) Batengele kwimwena bulēme kebudingakanibwapo bwa kutambula būmi bwa nyeke.—Mit. 37:29.
Byabupeta bya ku Mushipiditu
it-2-F p. 132
Leviatane
Ñimbo ya Mitōto 74 īsambila pa munyongolwelanga Leza bantu bandi. Vese wa 13 ne 14 wisambila mu kyelekejo pa mwānyongolwedile Leza Isalela mu Edipito. Binenwa “bipangwa bikatampe bya lui [mu Kihebelu than·ni·nimʹ mu buvule, tan·ninʹ kimo]” i bingidijibwe mu muswelo umo onka na kishima “Leviatane.” Ne kuvingakanibwa kwa mitwe ya Leviatane nako kubwanya kufunkila pa konakanibwa kwa Felo ne kibumbo kyandi kya divita kudi pamo bwa kuvingakanibwa mu kitatyi kya Divilu. Targum wa Kialamia i mutūle’po kishima “bankomokomo ba Felo” pa kyaba kya “mitwe ya Leviatane.” (Dingakanya na Ezk 29:3-5, mwine mobadingakenye Felo na “kipangwa kikatampe kya lui” mu bukata mwa mikola ya Nile; ne Ezk 32:2.) Isaya 27:1 i mwingidije padi kishima Leviatane (LXX, “mpumina”) pa kufunkila pa umbikalo nansha bulongolodi bwa ntanda yonso buludikwa na yewa utelelwe bu “nyoka” ne bu “mpumina.” (Kus 12:9) Buno bupolofeto bwisambila pa kujokejibwa kwa Isalela. Kadi ‘kuta kukata Yehova mutyima’ Leviatane nako kulombola’mba ne Babiloni nandi ubadilwa’mo. Ino vese 12 ne 13 atela Ashidia ne Edipito. Nanshi Leviatane pano ufunkila pa umbikalo nansha bulongolodi bwa ntanda yonso bulwa na Yehova ne na batōtyi bandi.
19-25 KWEJI 8
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA ÑIMBO YA MITŌTO 75-77
Mwanda Waka Tuleke Kwianya?
Mona Kwishila Kudi pa Bukata bwa Bantu
4 Polo pa kupwa kunena’mba bantu bavule bakesanswa abo bene ne kusanswa lupeto, wābwejeje’ko amba bantu bakekala ba kwitumbika, ba kwizunzula, kadi bayule mitatulo. Divule bantu badi na ino ngikadila bemonanga bu bayampe kupita bantu bakwabo pa mwanda wa mumwekelo wabo, byobabwanya kulonga, nansha pa mwanda wa kitenta kyobadi nakyo mu būmi. Bantu ba uno muswelo basakanga bininge kutumbijibwa. Mwifundi umo walembele pangala pa bano bantu amba: “Badi na kakisōkelo mu mityima yabo kobafukatyila’ko abo bene.” Bantu bamo banenanga’mba mitatulo isanshijanga bantu, enka ne bantu badi na mitatulo bene bibasansanga shi abamone bantu bakwabo betatula.
5 Yehova ushikilwe mitatulo, mine ishintulwilwe mu Bible ne bu “meso a kwitatula.” (Nkindi 6:16, 17) Na bubine, mitatulo isonsololanga muntu kudi Leza. (Ñimbo ya Mitōto 10:4) Mitatulo i ngikadila ya Dyabola. (1 Temote 3:6) I kya bulanda, mwanda enka ne bengidi ba Yehova bamo ba kikōkeji nabo bāikele na mitatulo. Kimfwa, Uzia, mulopwe wa Yuda wādi na kikōkeji mu bula bwa myaka mivule. Inoko Bible unena’mba: “Pa kwalamuka ke mukomo kadi, mutyima wandi wanzunzulwa, penepo walonga bya kiboja; kadi wajilula padi Yehova Leza wandi.” Uzia wātwelele mu tempelo ne kusōka ensense, kintu kyākadipo na lupusa lwa kulonga. Mwenda mafuku, Hezekia, mulopwe wa kikōkeji nandi wāikele na mitatulo mu kitatyi kimo.—2 Bilongwa 26:16; 32:25, 26.
Myanda Mikatampe ya mu Ñimbo ya Mitōto: Mukanda III ne Mukanda IV
75:4, 5, 10—Kishima “lusengo” kishintulula bika? Masengo a nyema ekalanga bu bya bulwi bikomo. Nanshi “lusengo” i kyelekejo kya bukomo nansha lukupa. Yehova uzunzulanga masengo a bantu bandi na kwibakandija, mu uno muswelo ‘uketanga masengo a babi.’ Twi badyumunwe kuleka ‘kwimika masengo etu peulu,’ ko kunena’mba tufwaninwe kwepuka kwianya ne kwitatula. Byadi Yehova ye ukandija bantu, nanshi tuyukei amba madyese a mingilo yonso yotupebwa mu kipwilo atambanga kwadi.—Mitōto 75:7.
Byabupeta bya ku Mushipiditu
Myanda Mikatampe ya mu Ñimbo ya Mitōto: Mukanda III ne Mukanda IV
76:10—“Bukalabale bwa muntu” bukokeja kutendela Yehova namani? Nansha shi Yehova ulekele bantu bapungulwila bukalabale bwabo potudi mwanda amba twi bengidi ba Yehova, ino tuyukei amba tukafula’nka ku biyampe. Bikoleja byo-byonso bitutana bikokeja kwitufundija mu muswelo kampanda. Yehova ulekanga byamalwa enka kitatyi kyobikokeja kwitufundija. (1 Petelo 5:10) Nanshi ‘bukalabale busheleshelepo bwa bantu, Leza ukeningija nabo.’ Ino bikekala namani shi tubatanwa na byamalwa bitufikija ku lufu? Kino nakyo kibwanya kupeja Yehova mitendelo mwanda boba betumona tūminina na kikōkeji bakashilula padi kutumbija Leza.
26 KWEJI 8–1 KWEJI 9
BYABULĒME BYA MU KINENWA KYA LEZA ÑIMBO YA MITŌTO 78
Kubulwa Kikōkeji kwa Isalela I Kimfwa kya Kudyumukila’ko
w96-F 1/12 p. 29
Mwanda Waka ‘Tuvuluke Nyeke Mafuku a Kala’?
Na kya bulanda, bene Isalela bādi baponena divule dine mu kilubo kya kwilwa. Byādi bifula kwepi? “Kyaba ne kyaba badi batūla Leza pa ditompo, ne kufītyija Mwine Ujila wa Isalela mutyima. Kebavulukilepo bukomo bwandi, difuku dyaebakūdile kudi walwana.” (Ñimbo ya Mitōto 78:41, 42) Mwenda mafuku, kwilwa kobādi belwa mbila ya Yehova kwālengeja ebapele.—Mateo 21:42, 43.
Kaimba wa mitōto wāshile kimfwa kiyampe, wālembele amba: “Nkavulukanga mingilo ya Yah; nkavulukanga bilongwa byobe bya kwanwa bya tamba kala. Kadi nkalangulukilanga pa mingilo yobe, ne kulanga bilongwa byobe.” (Ñimbo ya Mitōto 77:11, 12) Kuvuluka mingilo yotwaingidile Yehova na kikōkeji mafuku kunyuma ne bilongwa bya buswe byaetulongēle, bitukankamikanga ne kwitulengeja tumufwije’ko. Ne kadi, ‘kuvuluka nyeke mafuku a kala’ kwitukwashanga tuleke kukōka, kadi kwitupanga bukomo bwa kulonga byonso byotubwanya ne bwa kūminina na kikōkeji.
‘Tulekei Kwiuninga’
16 Kwiuninga kukokelanga milangwe pa batwe bene ne pa bitukambija kadi kupalwilanga madyese otudi nao a bu Batumoni ba Yehova kulampe. Pa kusaka kukomena mutyima wa kutompola, tufwaninwe kutūla ano madyese otudi nao pa kifuko kibajinjibajinji mu ñeni yetu. Kimfwa, batwe bonso tudi na madyese a kutendelwa a kwityilwa pa dijina dya Yehova mwine. (Isaya 43:10) Tubwanya kuningija kipwano kyotupwene nandi, ne kulombola yewa “wivwananga kulombela” myanda yetu kitatyi kyonso. (Mitōto 65:2; Yakoba 4:8) Būmi bwetu budi na kitungo kya binebine mwanda twivwanije mwanda utala bubikadi bwa diulu ne ntanda yonso kadi tuyukile amba tudi na madyese a kulama bululame kudi Leza. (Nkindi 27:11) Tutambilanga kitatyi kyonso mu busapudi bwa myanda miyampe ya Bulopwe. (Mateo 24:14) Lwitabijo mu kitapwa kya kikūlwa kya Yesu Kidishitu lwitukwashanga twikale na mutyima wa mundamunda utōka. (Yoano 3:16) Onso ano i madyese otudi nao nansha byobitulomba kūminina bikoleja.
Lelo Yehova Ubwanya Kusangala Nansha Kufītwa?
Mulembi wa mitōto unena’mba: “I dingi dingi dīne dyo bamukosokele muntanda mutuputupu.” (Vese 40) Vese ulonda’ko ubweja’ko amba: “Bālamukile dikwabo ke bamutompa Leza.” (Vese 41) Yuka’mba mulembi i mutele kimfwa kya butomboki. Uno mushipiditu wa butomboki wāshilwile pa ntanda—mu ntanda mutuputupu kitatyi kityetye’tu pa kupwa kunyongololwa mu Edipito. Bantu bāshilwile kwiuningila Leza, kebeipangula shi wādi ubwanya kwibalela. (Umbadilo 14:1-4) Dibuku dimo dya misoñanya ya bwalamuni bwa Bible dinena’mba binenwa “bālamukile dikwabo ke bamutompa,” bikokeja “kwalamunwa mu muneneno mukwabo amba, ‘bāumije mityima yabo kudi Leza’ nansha amba, ‘bānene Leza amba “Tubakupele.”’” Nansha nankyo, Yehova pa lusa lwandi wādi ulekela bantu bandi kitatyi kyobādi besāsa. Ino kitatyi kikwabo bādi bajokela ku mashinda abo a kala, batomboka monka, penepa byāendelela kwikala enka namino.—Mitōto 78:10-19, 38.
Lelo Yehova wādi wiivwana namani kitatyi kyonso kyādi kitomboka bantu bandi bashintashinta? Vese 40 unena’mba: “Kumufītyija ku mutyima.” Bwalamuni bukwabo bunena’mba, “Bamupele njia ku mutyima.” Dibuku dimo dishintulula’mba: “Buluji budi pano i bwa amba mwiendelejo wa Bahebelu wādi na ao usanshija—pamo bwa mwiendelejo wa mwana ntomboki wampikwa kikōkeji mousanshilanga shandi.” Enka mwikadilanga mwana kadingidika usanshijanga mutyima wa bambutwile bandi, ne Bene Isalela bantomboki nabo ‘basombele Mwine Mupandulwe’mo wa Isalela.’—Vese 41.
Byabupeta bya ku Mushipiditu
Myanda Mikatampe ya mu Ñimbo ya Mitōto: Mukanda III ne Mukanda IV
78:24, 25—Mwanda waka mana etwa bu “mebele a mūlu” ne bu “mikate ya bakatakata” nansha bamwikeulu? I kutupu binenwa bilombola’mba mana byādi bidibwa bya bamwikeulu. Ino āityilwe bu “mebele a mūlu” mwanda ādi atamba mūlu. (Mitōto 105:40) Bano “bakatakata,” nansha bamwikeulu, byobekalanga mūlu, nanshi bishima “mikate ya bakatakata” bikokeja kushintulula’mba yādi itamba kudi Leza wikalanga mūlu. (Mitōto 11:4) Padi kadi Yehova wādi utuma bamwikeulu pa kupa Bene Isalela mana.