NSUMUINU
1 Nsumuinu ya Solomo,+ muana wa Davidi,+ mukalenge wa Isalele:+
2 Bua kulonga* meji+ ne kuitaba dinyoka;
Bua kujingulula mêyi a meji;
3 Bua kupeta mubelu+ udi ufila busunguluji,
Buakane,+ dimanya kutapulula malu,*+ ne bululame;*
4 Bua kupesha bantu badi kabayi ne dimanya budimu;+
Bua kupesha nsongalume dimanya ne bukokeshi bua kunana lungenyi.+
5 Muena meji udi uteleja ne udi upeta malongesha a bungi;+
Muntu udi ne dijingulula dia malu udi upeta meji a kulombola nawu*+
6 Bua kujingulula lusumuinu ne ngakuilu musokome,*
Mêyi a bena meji ne nshinga yabu.+
7 Ditshina* dia Yehowa didi ntuadijilu wa dimanya.+
Anu bantu batshimbakane ke badi bapetula meji ne mubelu.+
10 Muananyi, benji ba mpekatu bobu bakeba kukulobesha, kuitabi to.+
11 Bobu bambe ne: “Luaku tuye.
Tualamine bua kuela mashi panshi.
Netubutame, bindile bantu
badi kabayi ne bualu bua kubenzela bibi kakuyi bualu.
12 Netubamine ne muoyo bu mudi Lukita* luenza,
Bajima, bu mudi bantu badi baya muinshi mu dijimba.
13 Tunyenge biuma biabu bionso bia mushinga mukole;
Netuwuje nzubu yetu ne bintu binyenga.
15 Muananyi, kubalondi to.
Kudiatshi makasa ebe mu njila wabu,+
16 Bualu makasa abu adi aya lubilu bua kuenza malu mabi;
Badi baya lukasa bua kuela mashi panshi.+
17 Kuela bukondo nyunyi mutangile kudi bushuwa tshianana.
18 Ke bualu kayi bantu aba badi baalamina bua kuela mashi panshi;
Badi babutama bua kuangata mioyo* ya bakuabu.
19 Eyi ke njila ya bantu badi bakeba bua kupetela bintu mu njila mubi,
20 Meji malelela+ adi ela mbila mu musesu.+
Adi atungunuka ne kubandisha dîyi diawu miaba ya tshinsangansanga.+
21 Adi ela mbila mu masangu a* misesu idi ne bantu ba bungi.
Ku bibuelelu bia biibi bia musoko adi amba ne:+
22 “Nuenu badi kabayi ne dimanya, nenunange dipanga too ne dîba kayi?
Nuenu basekianganyi, nenunange disekangana too ne dîba kayi?
Ne nuenu batshimbakane, nenukine dimanya too ne dîba kayi?+
Nunku nennupumuine nyuma wanyi;
Nennumanyishe mêyi anyi.+
24 Bualu mvua mubikile, kadi nuvua anu nubenga,
Mvua muolole tshianza tshianyi, kadi kakuvua muntu uvua uteya ntema,+
25 Nuakatungunuka ne kulengulula ngenyi yanyi yonso
Ne kubenga mubelu wanyi,
26 Meme panyi nenseke padi tshipupu tshinukuata;
Nenseke padi tshinudi nutshina tshilua,+
27 Padi tshinudi nutshina tshilua bu mvula wa tshipepele tshikole,
Ne tshipupu tshienu tshilua bu tshipepele tshikole,
Padi dikenga ne lutatu binukuata.
28 Dîba adi nebatungunuke ne kumbikila, kadi meme tshiakubandamuna;
Nebankebe ne muoyo mujima, kadi kabakumpeta to,+
29 Bualu bavua bakine dimanya,+
Ne kabakasungula bua kutshina Yehowa to.+
30 Bakabenga ngenyi yanyi;
Kabakanemeka mubelu wanyi wonso to.
32 Bualu dibenga kutumikila dia bantu badi kabayi ne dimanya nedibashipe,
Dibenga kutshiuka malu dia batshimbakane nedibabutule.
2 Muananyi, wewe muitabe mêyi anyi
Ne mulame mikenji yanyi bimpe,+
2 Uteya ditshi diebe ku meji+
Ne ufila muoyo webe ku dijingulula dia malu;+
3 Kabidi, wewe mubikile lungenyi+
Ne mubandishile dijingulula dia malu dîyi diebe;+
4 Wewe mutungunuke ne kubikeba bu udi ukeba tshiamu tshia arjan,+
Ne wewe mutungunuke ne kubikeba bikole bu udi ukeba biuma bisokoka;+
5 Nunku, neujingulule ditshina dia Yehowa,+
Ne neupete dimanya dia Nzambi.+
6 Bualu Yehowa muine udi ufila meji;+
Mukana muende mudi mupatuka dimanya ne dijingulula dia malu.
7 Yeye udi ulamina bena bululame meji adi ambuluisha;
Udi ngabu kudi badi benda ne muoyo mutoke.+
8 Udi utangila njila ya kulumbuluisha kuakane,
Ne yeye nealame njila wa bena lulamatu bende.+
9 Nunku, neujingulule tshidi tshiakane, tshimpe ne tshikumbane,
Njila mujima wa tshidi tshimpe.+
10 Padi meji abuela mu muoyo webe+
Ne dimanya dilengelela anyima* webe,+
11 Bukokeshi bua kunana lungenyi nebukulame,+
Ne dijingulula dia malu nedikukube,
12 Bua kukupandisha ku njila mubi,
Kudi muntu udi wakula malu makonyangale,+
13 Kudi bantu badi balekela njila milulame
Bua kuendela mu njila ya mîdima,+
14 Kudi badi basanka bua dienza dia malu mabi,
Badi basanka bua dibipa dia malu mabi,
15 Badi njila yabu mikonyangale
Ne badi njila wabu mujima muikale wa bibenda.
16 Nebikupandishe kudi mukaji muenzavi,*
Ku mêyi a ntekesha* a mukaji wa masandi,*+
17 Udi ulekela muena diende wa pa muoyo* wa ku bunsonga buende+
Ne udi upua tshipungidi
tshia Nzambi wende muoyo;
18 Bualu nzubu wende udi udina too ne mu lufu,
Ne njila* yende idi ifikisha kudi badi kabayi ne bukole mu lufu.+
19 Muntu nansha umue wa ku badi balala nende* kakupingana
Ne kabakupetulula nansha njila ya muoyo to.+
20 Nunku londa njila wa bantu bimpe
Ne shala mu njila ya bantu bakane,+
21 Bualu, anu bena bululame ke basomba pa buloba,
3 Muananyi, kupu dilongesha dianyi* muoyo,
Ne muoyo webe utumikile mêyi anyi,
2 Bualu biobi nebikukumbajile matuku a bungi
Ne bidimu bia muoyo ne ditalala.+
3 Kulekedi dinanga dia lulamatu ne lulamatu* biumbuka kuudi.+
Ubisuike mu nshingu muebe;
Ubifunde pa kabaya ka muoyo webe;+
4 Nunku newanyishibue ne neupete busunguluji buimpe
Ku mêsu kua Nzambi ne kua muntu.+
7 Kulu muena meji ku mêsu kuebe nkayebe.+
Tshina Yehowa ne umbuka ku malu mabi.
8 Bualu ebu nebuikale luondapu bua mubidi* webe
Ne dikoleshibua bua mifuba yebe.
9 Tumbisha Yehowa ne bintu biebe bia mushinga,+
Ne mamuma a kumpala* a bintu biebe bionso bia pa madimi;*+
10 Nunku mayeba ebe neuwule tente,+
Ne bilaminu* biebe nebiuwule tente ne mvinyo mupiamupia uyila ne panshi.
11 Muananyi, kubengi dinyoka dia Yehowa,+
Ne kukinyi mubelu wende,+
12 Bualu Yehowa udi ubela bantu badiye munange,+
Anu mutu tatu ubela muanende udi umusankisha.+
13 Wa diakalenga mmuntu udi upeta meji+
Ne muntu udi upeta dijingulula dia malu;
14 Kuapeta nkupite kupeta tshiamu tshia arjan,
Ne kuikala nawu bu lupetu nkupite kuikala ne or.+
15 Adi ne mushinga wa bungi kupita mabue a koraye;*
Kakuena tshintu tshiudi ujinga tshidi mua kufuanyikijibua nawu.
16 Muoyo wa matuku a bungi udi mu tshianza tshiawu tshia balume;
Biuma ne butumbi bidi mu tshianza tshiawu tshia bakaji.
17 Njila yawu idi isankisha,
Ne tujila tuawu tuonso ntua ditalala.+
18 Adi mutshi wa muoyo kudi badi baakuata,
Ne nebabikile badi batungunuka ne kuakuata bikole ne: mba diakalenga.+
19 Yehowa wakashimika buloba ne meji.+
Wakajadika diulu bikole ne dijingulula dia malu.+
20 Bua dimanya diende, mâyi male akapanduluka
Ne muulu mua matutu muakamatshisha lumuma.+
21 Muananyi, kumbushi mêsu ebe ku bintu ebi.*
Ulame meji adi ambuluisha ne bukokeshi bua kunana lungenyi;
22 Biobi nebikupeshe* muoyo
Ne nebikale tshilengejilu bua nshingu webe;
23 Pashishe newendele mu njila webe mu bukubi,
25 Kuakutshina bualu nansha bumue bua tshimpitshimpi budi butshinyisha+
Anyi tshipepele tshikole tshidi tshiluila bantu babi.+
28 Kuambidi muinebe ne: “Ndaku; upingane pashishe! Nenkupeshatshi malaba,”
Biwikala udi mua kutshifila mpindieu.
29 Kueledi muinebe meji a kumuenzela bibi+
Padiye musombe udiumvua mu bukubi ku luseke kuebe.
31 Kualakanyi muena tshikisu+
Anyi kusungudi njila wende nansha umue to,
32 Bualu Yehowa udi ukina muntu muena malu a bibenda,+
Kadi bulunda buende bushême budi kudi bena bululame.+
35 Bena meji nebapiane lumu,
Kadi batatakane badi batumbisha dipuekeshibua milongo.+
4 Bana banyi, telejayi mubelu wa tatu;+
Teyayi ntema bua nupete dijingulula dia malu,
2 Bualu nennupeshe diyisha dimpe;
4 Yeye wakandongesha, kuambaye ne: “Muoyo webe ukuate mêyi anyi bikole.+
Lama mikenji yanyi ne ushale ne muoyo.+
5 Peta meji, peta dijingulula dia malu.+
Kupu muoyo, ne kusesuki ku malu andi ngamba.
6 Kualekedi to, ne wowu neakukube.
Uanange, ne wowu neakulame.
7 Meji ntshintu tshia mushinga mukole,*+ nunku peta meji,
Ne mu bintu bionso biudi upeta, upete kabidi dijingulula dia malu.+
8 Uangate ne mushinga wa bungi menemene, ne owu neakubandishe.+
Owu neakupeshe lumu, bualu udi muwupukile.+
9 Owu nease tshikata tshimpe tshia lumu ku mutu kuebe;
Neakulengeje ne tshifulu tshia butumbi tshia bulengele.”
10 Teleja, muananyi, ne itaba mêyi anyi,
Bidimu bia muoyo webe nebikale bia bungi.+
12 Paudi wenda, makasa ebe kaakupeta tshipumbishi;
Ne wewe munyeme, kuakutondoka to.
13 Ukuate mubelu bikole; kuwulekedi to.+
Uwulame, bualu wowu udi muoyo webe.+
14 Kubuedi mu njila wa bantu babi,
Ne kuendedi mu njila wa bena malu mabi.+
16 Bualu bobu kabena mua kulala padibu kabayi banji kuenza bualu bubi.
Kabena bapeta tulu padibu kabayi banji kushindisha muntu.
17 Badi badia diampa dia malu mabi,
Ne badi banua mvinyo wa tshikisu.
18 Kadi njila wa bantu bakane udi bu butoke bua bukenke bua mu dinda dinda
Budi buenda butoka anu kutoka too ne padi munda munya mukumbana.+
19 Njila wa bantu babi udi bu mîdima;
Bobu ki mbamanye tshidi tshibalenduisha.
20 Muananyi, teya ntema ku mêyi anyi;
Teleja bimpe* malu andi ngamba.
21 Kumbushi mêsu ebe kudiwu;
Ualame munda menemene mua muoyo webe,+
22 Bualu owu adi muoyo kudi badi baapeta+
Ne adi makanda a mubidi bua mubidi wabu mujima.*
23 Kumpala kua bintu bionso biudi ulama, ulame muoyo webe,+
Bualu munda muawu mudi
mupatuka mishimi ya
muoyo.
24 Umbusha ngakuilu mukonyangale kuudi,+
Ne miyuki ya bibenda yikale kule nebe.
27 Kuinami ku dia balume anyi ku dia bakaji.+
Umbusha makasa ebe ku malu mabi.
5 Muananyi, teya ntema ku meji anyi.
Teleja bimpe* dijingulula dianyi dia malu,+
2 Bua ulame bukokeshi buebe bua kunana lungenyi
Ne mishiku yebe ilame dimanya.+
3 Bualu mishiku ya mukaji muenzavi* idi imatshisha mamata bu dipula* dia buitshi,+
Ne mukana muende mmufinunuke kupita mafuta.+
5 Makasa ende adi apueka mu lufu.
Ne makasa ende adi afikisha buludiludi ku Lukita.*
6 Kena utuma lungenyi ku njila wa muoyo.
Njila wende udi utankakana, kadi ki mmumanye kudiye uya.
7 Mpindieu, bana banyi, ntelejayi
Ne kanumbuki ku malu andi ngamba.
8 Ikala kule nende;
Kusemenyi pabuipi ne tshibuelelu tshia nzubu wende,+
9 Bua kufidi bunême buebe kudi bantu bakuabu+
Anyi bua kupuodi bidimu bia malu a tshikisu;+
10 Bua benyi kabapuitshi bubanji* buebe+
Ne biuvua mukuatshile mudimu mukole kabibuedi mu nzubu wa muntu wa ku babende.
11 Tshianana, neutue mikemu ku ndekelu kua muoyo webe
Padi misunyi yebe ne mubidi webe binyana+
12 Ne udi wamba ne: “Ke mumvua mukine dinyoka nunku!
Ke muvua muoyo wanyi mupetule mubelu nunku!
13 Tshivua muteleje dîyi dia bayishi banyi
Anyi muteye ntema kudi balongeshi banyi to.
14 Mvua muambe kubutuka butubutu
Munkatshi mua tshisumbu tshijima.”*+
15 Nuaku mâyi a mu tshina tshiebe wewe tshia mâyi
16 Mishimi yebe ya mâyi idi ne bua kutangalaka pambelu,
Ne tusulu tuebe tua mâyi tudi ne bua kutangalaka mu miaba ya tshinsangansanga anyi?+
17 Tuikale tuebe nkayebe,
Katuikadi tuebe ne benyi.+
18 Mushimi webe wa mâyi ubeneshibue,*
Ne sanka ne mukaji wa ku bunsongalume buebe,+
19 Dishina dia ngulungu dinangibue, mbuji mulengele wa ku mikuna.*+
Mabele ende akusankishe* bikondo bionso.
Ukokibue ku dinanga diende misangu yonso.+
20 Nunku muananyi, bua tshinyi udi ne bua kukokibua kudi mukaji muenzavi*
21 Bualu njila ya muntu idi kumpala kua mêsu a Yehowa;
Yeye udi ukonkonona njila yende yonso.+
22 Muntu mubi udi ukuatshibua mu buteyi bua bilema biende nkayende,
Ne neakuatshibue mu mionji ya mpekatu wende nkayende.+
23 Neafue bua dipangila dia mubelu
Ne neapambuke bua butshimbakane buende bupite bungi.
6 Muananyi, wewe mueyeke tshieya* bua muinebe,+
Wewe muoluele muenyi tshianza bua kupunga nende dîyi,*+
2 Wewe mukuatshike mu buteyi bua dilaya diebe,
Mukuatshibue ku mêyi a mukana muebe,+
3 Muananyi, enza nunku, udisungile,
Bualu udi mukuluke mu tshianza tshia muinebe:
Ndaku, udipuekeshe ne usengelele muinebe ne disuminyina.+
4 Kuitabi bua mêsu ebe alale,
Anyi bua bilafinyi biebe bibungile to.
5 Disungila bu kabuluku mu tshianza tshia tshilembi,
Bu nyunyi mu tshianza tshia tshilembi tshia nyunyi.
7 Nansha mudiku kakayi ne
mulombodi, mutangidi, anyi mfumu,
8 Kadi kalongolola biakudia biaku mu muvu wa luya lukole,*+
Ne kasangisha biakudia biaku mu tshikondo tshia dinowa.
9 Wewe muena lulengu, neulale muaba au too ne dîba kayi?
Ndîba kayi diwajuka ku tulu tuebe?
10 Kulala ndambu, kubungila ndambu,
Kuvunga bianza ndambu bua kuikisha,+
11 Nunku, bupele buebe nebulue anu bu munyengianganyi wa bintu,
Ne dikenguluka diebe dia bintu nedilue bu muntu muambule bia mvita.+
12 Muntu mubi wa tshianana udi utambakana ne ngakuilu mukonyangale;+
13 Yeye udi uvinya dîsu diende,+ ulejangana malu ne dikasa diende, ne ulejangana malu ne minu yende.
15 Nunku, dikenga diende nedilue mu tshimpitshimpi;
Mu mutantshi mukese nebamutshibule kakuyi mushindu wa kuondopibuaye.+
16 Kudi malu asambombo adi Yehowa mukine;
Eyowa, malu muanda mutekete adiye* kayi wanyisha:
17 Mêsu a didibandisha,+ ludimi ludi ludinga,+ ne bianza bidi biela mashi adi kaayi ne bualu panshi,+
18 Muoyo udi upangadija malu mabi,+ ne makasa adi aya lubilu ku malu mabi,
19 Ntemu wa dishima udi ushima anu kushima,+
Ne muntu yonso udi ujudija matandu munkatshi mua bana ba muntu.+
21 Ubisuike ku muoyo webe misangu yonso;
Ubijingile mu nshingu muebe.
25 Kujingi bulengele buende mu muoyo webe+
Anyi kumulekedi ukukoka ne mêsu ende a ntekesha,
26 Bualu, bua mukaji wa ndumba, muntu udi uvuijibua tshipese tshia diampa,+
Kadi mukaji wa muntu mukuabu udi ulemba muoyo* wa mushinga mukole.
27 Muntu udiku mua kukunguija kapia mu tshiadi tshiende, kayi wosha bilamba biende anyi?+
28 Peshi muntu udiku mua kuendela pa makala a kapia kayi woshika makasa ende anyi?
29 Bidi muomumue ne muntu udi ulala ne mukaji wa muinende;
Muntu yonso udi umulenga kakupanga kupeta dinyoka.+
30 Bantu kabena bapetula muivi
Yeye muibe bua kukuta* padiye ne nzala.
31 Kadi, padibu bamukuata, yeye neafute misangu muanda mutekete;
Yeye neafile bintu bionso bia mushinga bia mu nzubu muende.+
32 Muntu udi wenda masandi ne mukaji mmupangile lungenyi lujalame;*
34 Bualu mukawu udi ujula mulume luonji;
Kakuleja luse padiye udisombuela.+
35 Kakuitaba bua bamufute tshintu* nansha;
Kakutukija nansha wewe mumupeshe dipa bunene kayi.
7 Muananyi, lama mêyi anyi,
Ne ulame mikenji yanyi bimpe.+
3 Bisuika ku minu yebe;
Bifunda pa kabaya ka muoyo webe.+
4 Ambila meji ne: “Udi muanetu wa bakaji,”
Ne bikila dijingulula dia malu ne: “mulela wanyi,”
6 Pa dididishi dia ku nzubu wanyi,
Pa masoso a ku dididishi dianyi, ngakatangila panshi,
7 Pamvua ntangila bantu bitaba mvinyingu,*
Ngakamona munkatshi mua bansonga, nsongalume mukuabu uvua kayi ne lungenyi lujalame.*+
8 Yeye wakapitshila mu njila pabuipi ne disangu diende,*
Ne wakaya mutangile ku nzubu kuende
9 Pakavua panshi pafiika, ku dilolo,+
Pakavua butuku bukeba kuila ne mîdima ikeba kulua.
10 Pashishe ngakamona mukaji kampanda usambakena nende,
11 Udi ne mutoyi ne mutu mukole.+
Katu usomba* kumbelu nansha.
12 Udi katantshi pambelu, katantshi miaba ya tshinsangansanga,
Udi ubutama pabuipi ne disangu dionso.+
13 Udi umukuata, umutua mishiku;
Ne mpala wa dikamakama, udi umuambila ne:
14 “Mvua ne bua kufila milambu ya diumvuangana.+
Ndi mukumbaje mitshipu yanyi lelu.
15 Ke bualu kayi mvua mupatuke bua kutuilangana nebe,
Bua kukukeba, ne ngakakupeta!
16 Ndi muadije pa bulalu buanyi bilamba bimpe bia kubuikilapu,
Bilamba bia line bia mekala bia mu Ejipitu.+
17 Ndi mumiamine mire, alowe ne kinamona pa bulalu buanyi.+
18 Luaku, tunue dinanga dietu tutondeshe too ne mu dinda;
Tudisankishe ne mananga makole,
19 Bualu bayanyi kena kumbelu to;
Mmuye ku luendu lule.
20 Uvua muye ne tshibombi tshia makuta,
Yeye neapingane anu dituku didi ngondo ulua tshitongatonga.”
21 Yeye udi umupambuisha ne mêyi a bujitu a kumuitabijija nawu.+
Udi umusesuisha ne mêyi a ntekesha.
22 Diakamue yeye udi umulonda bu ngombe uya ku tshishipelu,
Bu mutshimbakane wa kupeshila dinyoka mu bikunyi,*+
23 Too ne padi mukete utubula mutshima wende;
Bu nyunyi udi uya lubilu mu buteyi, yeye ki mmumanye ne: neajimije muoyo* wende to.+
24 Mpindieu, bana banyi, ntelejayi;
Teyayi ntema ku mêyi andi ngamba.
25 Kulekedi muoyo webe usesuka bua kuyila mu njila yende.
Kupambuki bua kulonda njila yende to,+
26 Bualu mmufikishe ba bungi ku dikuluka bafue,+
Ne badiye mushipe mbapite bungi.+
27 Nzubu wende udi ufikisha ku Lukita;*
Udi upueka too ne mu nzubu ya munda ya lufu.
8 Meji kaena ela lubila anyi?
Dijingulula dia malu kadiena dibandisha dîyi diadi anyi?+
2 Pa miaba mitumbuke+ ya kumpenga kua njila,
Adi imana mu masangu a njila.
3 Pabuipi ne biibi bia kubuelela mu tshimenga,
Ku bibuelelu bia ku mishiku ya mbelu,
Owu adi atungunuka ne kuela dîyi dikole ne:+
4 “Nuenu bantu, ndi nnuela dîyi;
Ndi mbandishila muntu yonso* dîyi dianyi.
5 Nuenu badi kabayi ne dimanya, longayi budimu;+
Nuenu batatakane, petayi muoyo wa dijingulula dia malu.*
6 Telejayi, bualu tshindi ngamba tshidi ne mushinga,
Mishiku yanyi idi yakula malu majalame;
7 Bualu mukana muanyi mudi muamba bulelela bitekete bitekete,
Ne mishiku yanyi idi ikina malu mabi.
8 Mêyi onso a mukana muanyi mmakane.
Nansha dimue dia kudiwu ki ndibi peshi dikonyangale to.
9 Buonso buawu mmalulame kudi muntu udi ne dijingulula dia malu
Ne mmakane kudi bantu badi bapete dimanya.
10 Angatayi mubelu wanyi pamutu pa arjan,
Ne dimanya pamutu pa or mutambe buimpe,+
11 Bualu meji mmimpe kupita mabue a koraye;*
Bintu bikuabu bionso bia mushinga kabiena mua kufuanyikijibua nawu to.
12 Meme meji, ndi nsomba pamue ne budimu;
Ndi mupete dimanya ne bukokeshi bua kunana lungenyi.+
13 Ditshina dia Yehowa didi diumvuija kukina malu mabi.+
Ndi nkina didibandisha ne lutambishi,+ njila mubi ne ngakuilu mubi.+
15 Ku diambuluisha dianyi bakalenge badi batungunuka ne kukokesha,
Ne bakokeshi banene badi bela mikenji ya buakane.+
16 Ku diambuluisha dianyi bakokeshi badi batungunuka ne kukokesha,
Ne bantu banene badi balumbuluisha mu buakane.
17 Ndi munange badi bannange,
Ne badi bankeba nebampete.+
18 Bubanji ne butumbi bidi kundi,
Biuma bia kashidi* ne buakane.
19 Mamuma anyi mmimpe kupita or, kupita too ne or mulengeja,
Ne bintu bindi mpatula mbimpe kupita arjan mutambe buimpe.+
20 Ndi ngendela mu njila wa buakane,
Munkatshi mua njila ya kulumbuluisha kuakane;
21 Ndi mpesha badi bannange bumpianyi bua mushinga,
Ne ndi nguwuja mayeba abu tente.
22 Yehowa wakamfuka bu tshibangidilu tshia njila wende,+
Wa kumpala menemene wa ku midimu yende ya kale kale.+
23 Katshia ku bikondo bia kale,* ngakajadikibua,+
Katshia ku tshibangidilu, katshia ku bikondo bia kumpala kua buloba.+
24 Pavua mâyi male kaayi manji kuikalaku,+ meme ngakaledibua,*
Pavua mishimi idi ipueka mâyi kayiyi mianji kuikalaku.
25 Kumpala kua mikuna minene kujadikibuayi,
Kumpala kua mikuna mikese, meme ngakaledibua,
26 Pavuaye kayi muanji kufuka buloba ne mpata yabu
Peshi mabulu a kumpala a buloba.
27 Pavuaye mulongolole diulu,+ meme mvuaku;
Pavuaye muele mushonyi udi bu mukalu wa diulu ne buloba* pa mutu pa mâyi,+
28 Pavuaye mujadike* matutu muulu,
Pavuaye mujadike mishimi ya mu ndondo,
29 Pavuaye muelele mbuu mukenji
Bua mâyi ende kaasambuki dîyi dituma diende,+
Pavuaye mujadike* bishimikidi bia buloba,
30 Nunku mvua ku luseke luende bu muena mudimu mupiluke.+
Mvua muntu uvuaye nangananga mutambe kunanga+ ku dituku ku dituku;
Mvua nsanka kumpala kuende dîba dionso;+
31 Mvua ne disanka bua buloba buende bua bantu kusombela,
Ne mvua nangananga mutambe kunanga bana ba bantu.*
32 Mpindieu, bana banyi, ntelejayi;
Eyowa, ba diakalenga mbadi balama njila yanyi.
33 Telejayi mubelu,+ nulue bena meji,
Kanuwulenguludi nansha.
34 Wa diakalenga mmuntu udi unteleja,
Ulua ne dinda* ku biibi bianyi ku dituku ku dituku,
Windila pabuipi ne mabaya anyi a mu nseke a ku mushiku wa mbelu;
35 Bualu muntu udi umpeta neapete muoyo,+
Ne yeye udi upeta dianyishibua dia Yehowa.
9 Meji malelela mmibake nzubu wawu;
Mmasonge* makunji awu muanda mutekete.
3 Mmatume bena mudimu bawu bakaji
Bua kuelela lubila pa miaba mitumbuke ya tshimenga ne:+
4 “Muntu udi kayi ne dimanya, abuele munemu.”
Yeye udi wambila muntu udi kayi ne lungenyi lujalame* ne:
5 “Luayi, nudie diampa dianyi
Ne nunue penu mvinyo undi musambakaje.
6 Lekela dipanga diebe,* wikale ne muoyo;+
Ndaku mutangile kumpala mu njila wa dijingulula dia malu.”+
7 Muntu udi ubela musekianganyi udi udibikidila dipuekeshibua milongo,+
Ne muntu udi ubela muntu mubi neadienzele bibi.
8 Kubedi musekianganyi, tshianana neakukine.+
Bela muena meji, yeye neakunange.+
9 Pesha muena meji, yeye nealue ne meji a bungi.+
Longesha muntu muakane, yeye neavudije dimanya diende.
10 Ditshina dia Yehowa didi tshibangidilu tshia meji,+
Ne kumanya Mutambe Tshijila+ kudi dijingulula dia malu.
11 Bualu ku diambuluisha dianyi matuku ebe neikale a bungi,+
Ne nebasakidile bidimu ku muoyo webe.
12 Wewe mulue muena meji, udi muena meji bua diakalenga diebe wewe,
Kadi wewe muikale musekianganyi, wewe nkayebe neudiambuile bipeta bia tuseku.
13 Mukaji mutshimbakane udi ne mutoyi.+
Yeye udi tshinyonga ne ki mmumanye tshintu nansha tshimue.
14 Yeye udi usomba ku tshibuelelu tshia nzubu wende
Pa tshisombelu tshidi pa miaba mitumbuke ya mu tshimenga,+
15 Wela badi bapita ne njila mbila,
Badi baya batangile kumpala mu njila wabu wamba ne:
16 “Muntu udi kayi ne dimanya, abuele munemu.”
Yeye udi wambila badi kabayi ne lungenyi lujalame* ne:+
17 “Mâyi miba mmashême,
Ne biakudia bidia mu musokoko mbimpe.”+
18 Kadi yeye ki mmumanye ne: badi kabayi ne bukole mu lufu badimu,
10 Nsumuinu ya Solomo.+
Muana wa meji udi usankisha tatuende,+
Kadi muana mutshimbakane udi kanyinganyinga ka mamuende.
2 Biuma bipetela ku bubi kabiakuikala ne dikuatshisha to,
Kadi buakane ke budi busungilangana ku lufu.+
4 Bianza bia bufuba nebikebeshe bupele,+
Kadi bianza bidi bienza mudimu ne muoyo mujima bidi bipetesha bubanji.+
5 Muana udi wenza malu ne busunguluji udi usangisha bia pa madimi mu muvu wa luya lukole,*
Kadi muana udi wenza malu adi afuisha bundu udi ulala bikole tshikondo tshia dinowa.+
6 Mabenesha adi pa mutu wa muntu muakane,+
Kadi mukana mua bantu babi mudi musokoka tshikisu.
8 Muntu udi ne muoyo wa meji neitabe mayisha,*+
Kadi muntu udi wakula kayi wela meji nebamudiatakaje.+
9 Muntu udi wenda ne muoyo mutoke neende mu bukubi,+
Kadi muntu udi ukonyangaja njila yende nebamutandule.+
10 Muntu udi uvinya dîsu diende muinshi muinshi udi ukebesha kanyinganyinga,+
Ne muntu udi wakula kayi wela meji nebamudiatakaje.+
12 Lukinu ke lutu lusonsola matandu,
Kadi dinanga didi dibuikila dishipa dia mikenji dionso.+
13 Meji adi asanganyibua ku mishiku ya muntu udi ne dijingulula dia malu,+
Kadi lukodi ludiku bua nyima wa muntu udi kayi ne lungenyi lujalame.*+
14 Bantu badi ne meji badi balama dimanya bimpe,+
Kadi mukana mua muntu mutshimbakane mudi mubikila kabutu.+
15 Biuma bia* muntu mubanji bidi tshimenga tshiende tshikolesha.
Kabutu ka bapele mbulanda buabu.+
16 Mudimu wa muntu muakane udi ufikisha ku muoyo;
Kadi tshintu tshidi muntu mubi upatula tshidi tshifikisha ku mpekatu.+
17 Muntu udi uteleja mubelu udi njila wa ku muoyo,*
Kadi muntu udi ubenga mubelu udi upambuisha bakuabu.
18 Muntu udi usokoka lukinu luende udi wakula malu a dishima,+
Ne muntu udi wendeshilangana ngumu mibi* mmutatakane.
19 Padiku mêyi a bungi, dishipa dia mikenji kadiena mua kupangika,+
Kadi muntu yonso udi ukanda mishiku yende udi wenza malu ne budimu.+
20 Ludimi lua muntu muakane ludi bu tshiamu tshia arjan tshitambe buimpe,+
Kadi muoyo wa muntu mubi udi ne mushinga mukese.
21 Mishiku ya muntu muakane idi idiisha* bantu ba bungi,+
Kadi bantu batshimbakane badi bafua bua dipangila dia lungenyi.+
23 Kuditua mu tshikadilu tshia bundu kudi anu bu dinaya kudi muntu mutatakane,
Kadi meji adiku bua muntu udi ne dijingulula dia malu.+
24 Tshidi muntu mubi utshina netshimufikile;
Kadi dijinga dia bantu bakane nebabakumbajiladi.+
25 Padi tshipepele tshikole tshipita, muntu mubi kakuikalaku kabidi,+
Kadi muntu muakane udi tshishimikidi bua kashidi.+
26 Bu mvinyo wa buanji ku mênu ne muishi mu mêsu,
Ke mudi muena lulengu kudi muntu udi umutuma.*
29 Njila wa Yehowa mmuaba wa kusokomena kudi muntu udi kayi kalema,+
Kadi udi umvuija kabutu bua benji ba malu mabi.+
31 Mukana mua muntu muakane mudi mupatula* meji,
Kadi ludimi lubi nebalukose.
32 Mishiku ya muntu muakane mmimanye tshidi tshisankisha,
Kadi mukana mua bantu babi mmubi.
4 Biuma* kabiakuikala ne dikuatshisha mu dituku dia tshiji tshikole,+
Kadi buakane ke buasungilangana ku lufu.+
5 Buakane bua muntu udi kayi mua kubandibua budi bululamija njila wende,
Kadi muntu mubi neakuluke bua bubi buende nkayende.+
6 Buakane bua bena bululame nebubasungile,+
Kadi bena tshitungu nebakuatshibue kudi majinga abu nkayabu.+
7 Padi muntu mubi ufua, ditekemena diende didi dijimina;
Ne malu avuaye mutekemene bua bukole buende adi ajimina pawu.+
8 Muntu muakane udi usungidibua ku dikenga,
Ne muntu mubi udi upingana pa muaba wende.+
9 Mutontolodi* udi ufikisha muinende ku kabutu ne mukana muende,
Kadi bantu bakane badi basungidibua ku dimanya.+
10 Buimpe bua bantu bakane budi busankisha tshimenga,
Ne padi bantu babi bajimina, kudi lubila lua disanka.+
11 Bua dibenesha dia bena bululame, tshimenga tshidi tshibandishibua,+
Kadi mukana mua bantu babi mudi mutshiupula.+
12 Muntu udi kayi ne lungenyi lujalame* udi upetula* muinende,
Kadi muntu udi ne dijingulula dia malu dilelela udi ushala mupuwe.+
13 Mushiminyinyanganyi wa malu udi wenda upatula malu masokoka,+
14 Padiku kakuyi buludiki bua meji,* bantu badi bakuluka,
15 Muntu yonso udi udieyeka bua tshintu tshidi muenyi usomba* neakenge bushuwa,+
Kadi muntu yonso udi ubenga* kunyukulangana bianza bua kudia lupiku neikale talalaa.
19 Muntu udi wimanyina buakane ne muoyo mujima udi mu njila wa muoyo,+
Kadi udi wipatshila bualu bubi udi mu njila wa lufu.
20 Bantu badi bakonyangale mu muoyo wabu mbabi kumpala kua Yehowa,+
Kadi bantu badi njila wabu kayi mua kubandibua badi bamusankisha.+
21 Ikala mushindike bualu ebu ne:* Muntu mubi kakupanga kupeta dinyoka to,+
Kadi bana ba bantu bakane nebapanduke.
22 Anu bu kakanu ka or ku diulu dia ngulube
Ke mudi mukaji mulengele udi ubenga lungenyi lujalame.
23 Dijinga dia bantu bakane didi difikisha ku malu mimpe,+
Kadi malu adi bantu babi batekemene adi afikisha ku tshiji tshikole.
24 Munga muntu udi ufila ne tshianza tshilekelela,* ulua kupeta bintu bia bungi;+
Mukuabu yeye udi upalangana tshivuaye ne bua kufila, kadi ulua kushala mupele.+
26 Bantu nebele muntu udi upalangana ntete mulawu,
Kadi nebabeneshe muntu udi uyipanyisha.
27 Muntu udi ukeba bua kuenza bualu buimpe ne muoyo mujima udi ukeba dianyishibua,+
Kadi muntu udi ukeba bualu bubi, buobu abu ke buamufikila bushuwa.+
29 Muntu yonso udi ukebela ba mu nzubu wende lutatu* neapiane lupepele,+
Ne muntu mutshimbakane neikale muena mudimu wa muntu udi ne muoyo wa meji.
31 Bulelela, bikala muntu muakane upeta difutu pa buloba,
Nunku difutu dia muntu mubi ne dia muenji wa mpekatu nedikale dinene be!+
2 Muntu muimpe udi upeta dianyishibua dia Yehowa,
Kadi Yeye udi upisha muntu udi upangadija malu mabi.+
3 Kakuena muntu udi ukubibua ku malu mabi,+
Kadi kabakujomona bantu bakane nansha.
4 Mukaji wa tshitembu udi tshifulu tshia butumbi kudi bayende,+
Kadi mukaji udi wenza malu a bundu udi bu dibola mu mifuba yende.+
5 Ngenyi ya bantu bakane idi miakane,
Kadi buludiki bua bantu babi budi dishima.
6 Mêyi a bantu babi adi bu kualaminangana kudi kukebesha lufu,*+
Kadi mukana mua bena bululame mudi mubapandisha.+
7 Padibu batonkola bantu babi, kabenaku kabidi nansha,
Kadi nzubu wa bantu bakane neashale muimane.+
8 Badi batumbisha muntu bua meji a mukana muende,+
Kadi muntu udi ne muoyo mukonyangale nebamupetule.+
9 Mbimpe kuangatshibua ne mushinga mukese kadi muikale ne muena mudimu
11 Muntu udi udima buloba buende neukute ne biakudia,+
Kadi muntu udi wipatshila malu a patupu mmupangile lungenyi lujalame.*
12 Muntu mubi udi walakana bidi bantu babi bakuabu bakuate,
Kadi muji wa bantu bakane udi ukuama mamuma.
13 Muntu mubi udi uteyibua kudi mêyi ende a mpekatu,+
Kadi muntu muakane udi upanduka ku dikenga.
15 Njila wa muntu mutshimbakane mmuakane ku mêsu kuende nkayende,+
16 Muntu mutshimbakane udi uleja diakamue* mudiye mufiike munda,+
Kadi muntu mudimuke udi ulengulula* tshipendu.
17 Muntu udi ujadika malu ne lulamatu neambe bulelela,*
Kadi ntemu wa dishima udi wamba malu a dishima.
18 Mêyi mamba kaayi melela meji adi bu kutapa kua muele wa mvita,
Kadi ludimi lua bena meji ludi luondapu.+
19 Mishiku idi yamba bulelela neyishalaku kashidi,+
Kadi ludimi ludi lushima neluikalaku anu bua tshitupa tshîpi.+
20 Dishima didi mu muoyo wa bantu badi bela tshifufu bua kuenzelangana bibi,
22 Mishiku idi ishima idi mibi kumpala kua Yehowa,+
Kadi bantu badi benza malu ne lulamatu badi bamusankisha.
23 Muntu mudimuke udi usokoka malu adiye mumanye,
Kadi muoyo wa muntu mutshimbakane udi ubafula butshimbakane buende.+
24 Tshianza tshia bantu badi benza mudimu ne muoyo mujima netshikokeshe,+
Kadi bianza bidi bifube nebabienzeje mudimu mukole ku bukole.+
26 Muntu muakane udi ukonkonona bimpe mpata yende ya kudishila nyama,
Kadi njila wa bantu babi udi ubapambuisha.
27 Muena lulengu kena ulondakaja nyama wa kukuata,+
Kadi tshisumi ke tshiuma tshia mushinga mukole tshidi natshi muntu.
28 Njila wa buakane udi ufikisha ku muoyo;+
Mu njila wabu kamuena lufu to.
2 Muntu neadie tshintu tshimpe ku mamuma a mêyi ende,*+
Kadi dijinga* mene dia batungidianganyi ndia tshikisu.
3 Muntu udi ulama mukana muende* udi ukuba muoyo* wende,+
Kadi muntu udi ubulula mishiku yende bikole neafike ku kabutu.+
4 Muena lulengu udi ne bidiye usamishila muoyo, kadi yeye* kena ne tshintu,+
Kadi muntu udi wenza mudimu ne muoyo mujima* neukute bikole.*+
5 Muntu muakane udi ukina mashimi,+
Kadi bienzedi bia bantu babi bidi bifuishangana bundu ne bipuekeshangana milongo.
6 Buakane budi bukuba muntu udi njila wende kayi ne bualu bubi,+
Kadi malu mabi adi apuekesha muenji wa mpekatu.
7 Kudi muntu udi udileja bu udi mubanji, kadi kayi ne tshintu;+
Kudi mukuabu udi udileja bu udi mupele, kadi muikale ne biuma bia bungi.
11 Biuma bipeta lukasa* nebikepele,+
Kadi biuma bia muntu udi ubisangisha ku kakese ku kakese* nebivule.
12 Bualu butekemena* budibu baladikije budi busamisha muoyo,+
Kadi dijinga didibu bakumbaje didi mutshi wa muoyo.+
13 Muntu yonso udi upetula dilongesha* neapete dinyoka,+
Kadi muntu udi unemeka mukenji neapete difutu.+
15 Lungenyi lutue bikole ludi lupetesha dianyishibua,
Kadi njila wa batungidianganyi ngua lutatu.
16 Muntu mudimuke udi wenza malu ne dimanya,+
Kadi mutshimbakane yeye udi uleja butshimbakane buende patoke.+
18 Muntu yonso udi ulengulula dinyoka neafike ku bupele ne bundu,
19 Dijinga padibu badikumbaja didi disankisha muntu,*+
Kadi bantu batatakane badi bakina bua kumbuka ku malu mabi.+
20 Muntu udi wenda ne bena meji nealue muena meji,+
Kadi muntu udi ubuelakana ne bantu batatakane neakenge.+
22 Muntu muimpe udi ushila bikulu bende bumpianyi,
Kadi biuma bia muenji wa mpekatu nebabilamine muntu muakane.+
23 Budimi bua bapele budibu badime budi bupatula biakudia bia bungi,
Kadi badi mua kubukomba* kudi dikosa dibi dia bilumbu.
14 Mukaji udi bushuwa ne meji udi wibaka nzubu wende,+
Kadi udi mutshimbakane udi umupula ne bianza biende yeye muine.
2 Muntu udi wenda mu bululame buende udi utshina Yehowa,
Kadi muntu udi njila yende mikale ya bibenda* udi umupetula.
3 Mulangala wa didibandisha udi mukana mua mutshimbakane,
Kadi mishiku ya bena meji neyibalame.
4 Muaba udi kawuyi ngombe, mu tshidilu mmutoke,
Kadi bukole bua ngombe budi bupatula bia kunowa bia bungi.
5 Ntemu wa lulamatu kakushima to,
Kadi ntemu wa dishima udi ushima bu mudiye weyela.+
6 Musekianganyi udi ukeba meji, kadi kena uapeta,
Kadi dimanya didi dilua bipepele kudi muntu udi ne lungenyi.+
7 Ikala kule ne muntu mutshimbakane,
Bualu kuakupeta dimanya ku mishiku yende to.+
8 Muntu mudimuke udi ujingulula njila udiye uyila ku meji ende,
9 Batshimbakane badi baseka dipila,*+
Kadi munkatshi mua bena bululame mudi dijinga dia kulengejangana.*
10 Muoyo mmumanye kanyinganyinga kawu,*
Ne kakuena udi pambelu pawu udi mua kusanka nawu pamue.
11 Nzubu wa bantu babi neabutudibue,+
Kadi ntenta wa bena bululame neatante.
13 Nansha mu tuseku muoyo udi mua kumvua kanyinganyinga,
Ne ndekelu wa disanka udi mua kulua dibungama dikole.
14 Muntu udi ne muoyo wa buenzavi neapuole bipeta bia njila yende,+
Kadi muntu muimpe udi upuola difutu dia bienzedi biende.+
15 Tshitaba mvinyingu* udi witaba dîyi dionso,
Kadi muntu mudimuke udi welangana meji a tshidia tshionso tshidiye wela.+
16 Muena meji mmudimuke ne udi umbuka ku malu mabi,
Kadi mutatakane katu utshiuka bualu* ne udi udieyemena.
17 Muntu udi ukuata tshiji lukasa udi wenza malu ne butshimbakane,+
Kadi muntu udi ukonkonona malu bimpe* badi bamukina.
18 Bitaba mvinyingu* nebipiane butshimbakane,
Kadi badi badimuke mbabase tshifulu tshia butumbi tshia dimanya.+
19 Bantu babi nebinamine bantu bimpe,
Ne benji ba malu mabi nebiname ku biibi bia bantu bakane.
21 Muntu udi upetula muinende udi wenza mpekatu,
Kadi muntu yonso udi uleja bapuekele luse ngua diakalenga.+
22 Badi bela tshifufu tshia kuenzelangana bibi kabakupambuka anyi?
Kadi badi ne dijinga dia kuenza malu mimpe nebapete dinanga dia lulamatu pamue ne lulamatu.+
23 Mudimu mukole wonso udi ne difutu,
Kadi biyukiyuki bidi bifikisha ku dikengela dia bintu.+
24 Tshifulu tshia butumbi tshia bena meji mbiuma biabu;
Kadi ditshimbakana dia mutatakane didi anu ditshimbakana.+
25 Ntemu mulelela udi upandisha mioyo,*
Kadi wa dishima yeye udi ushima bu mudiye weyela.
27 Ditshina dia Yehowa didi mpokolo wa muoyo,
Bua kuepula muntu ku mateyi a lufu.
28 Musumba wa bantu udi butumbi bua mukalenge,+
Kadi mfumu udi kayi ne badiye ukokesha mmubutuke.
29 Muntu udi kayi ukuata tshiji lukasa udi ne dijingulula dia malu divule,+
Kadi muntu udi kayi ne lutulu udi uleja butshimbakane buende patoke.+
31 Muntu udi ushimakaja mupuekele bua kumudia bintu udi upenda Mufuki wende,+
Kadi muntu yonso udi uleja bapele luse udi umutumbisha.+
32 Muntu mubi neapuekeshibue kudi bubi buende,
Kadi muntu muakane neapetele tshinyemenu mu muoyo wende mutoke.+
33 Meji adi asomba talalaa mu muoyo wa muntu udi ne lungenyi,+
Kadi adi ne bua kudimanyisha owu nkayawu munkatshi mua batatakane.
34 Buakane budi bubandisha ditunga,+
Kadi mpekatu udi ufuishisha tshisamba bundu.
35 Mukalenge udi usanka bua muena mudimu udi wenza malu ne busunguluji,+
Kadi tshiji tshiende tshikole tshidi kudi muntu udi wenza malu a bundu.+
2 Ludimi lua bena meji ludi luenza mudimu bimpe ne dimanya,+
Kadi mukana mua batatakane mudi mubafula butshimbakane.
3 Mêsu a Yehowa adi miaba yonso,
Atangila babi ne bimpe.+
6 Mu nzubu mua muntu muakane mudi biuma bivule,
Kadi bintu bidi mudimu wa muntu mubi upatula* bidi bimukebela lutatu.+
7 Mishiku ya bena meji idi itangalaja dimanya,+
Kadi muoyo wa muntu mutatakane kawena wenza nanku to.+
8 Mulambu wa bantu babi mmubi kumpala kua Yehowa,+
Kadi disambila dia bena bululame didi dimusankisha.+
10 Dinyoka didi dimueneka dibi* kudi muntu udi umbuka mu njila,+
Kadi muntu yonso udi ukina mubelu neafue.+
11 Lukita* ne muaba wa kabutu* bidi buashi ku mêsu kua Yehowa.+
Kadi netuambe tshinyi bua mioyo ya bantu!+
12 Musekianganyi kena unanga udi umubela* to.+
Kakulomba lungenyi kudi bena meji nansha.+
13 Muoyo wa disanka udi usanguluja mpala,
Kadi kusama kua muoyo kudi kuzengeja lungenyi.+
16 Kuikala ne bintu bikese mu ditshina dia Yehowa nkuimpe+
Kupita kuikala ne biuma bia bungi kadi muikale ne kanyinganyinga.*+
18 Muntu muena tshiji tshia lukasa udi usonsola dikokangana,+
Kadi muntu udi kayi ukuata tshiji lukasa udi utuyisha matandu.+
19 Njila wa muena lulengu udi bu lupangu lua mêba,+
Kadi njila wa bantu bakane udi bu tshibeba tshilandakane.+
21 Butshimbakane budi disanka kudi muntu udi kayi ne lungenyi lujalame,*+
Kadi muntu udi ne dijingulula dia malu udi uya buludiludi mutangile kumpala.+
22 Malu malongolola adi apangila padiku kakuyi dishintakaja dia ngenyi,*
23 Muntu udi usanka padiye ufila diandamuna diakane,*+
Ne dîyi diamba mu tshikondo tshiakane ndimpe be!+
24 Njila wa muoyo udi ufikisha kuulu bua muntu udi ne busunguluji,+
27 Muntu udi upetela bintu mu njila mubi udi ukebela ba mu nzubu muende lutatu,*+
Kadi muntu udi ukina mbuejilu neashale ne muoyo.+
28 Muoyo wa muntu muakane udi welangana meji kumpala kua kuandamuna,*+
Kadi mukana mua bantu babi mudi mubafula malu mabi.
29 Yehowa udi kule ne bantu babi,
Kadi udi uteleja disambila dia bantu bakane.+
31 Muntu udi uteleja mibelu idi ifila muoyo
Udi ne muaba munkatshi mua bena meji.+
32 Muntu udi ubenga dinyoka udi upetula muoyo* wende,+
Kadi muntu udi uteleja mibelu udi upeta dijingulula dia malu.*+
16 Muntu udi ulongolola ngenyi ya mu muoyo* wende,
4 Yehowa mmuenze tshintu tshionso bua kukumbaja disua diende,
Too ne bantu babi bua dituku dia dikenga.+
5 Muntu yonso udi ne lutambishi mu muoyo udi tshintu tshibi kumpala kua Yehowa.+
Ikala mushindike* ne: yeye kakupanga kupeta dinyoka to.
6 Ku dinanga dia lulamatu ne lulamatu, tshilema tshidi tshibuikidibua,+
Ne bua ditshina dia Yehowa muntu udi umbuka ku malu mabi.+
7 Padi Yehowa usanka bua njila ya muntu,
Udi ufikisha too ne bena lukuna bende ku dikala nende mu ditalala.+
8 Mbimpe kuikala ne bintu bikese mu buakane+
Pamutu pa kuikala ne lupetu lua bungi kakuyi kulumbuluisha kuakane.+
9 Muntu udi mua kupangadija njila wende mu muoyo wende,
Kadi Yehowa ke udi ulombola biendedi biende.+
10 Dipangadika diangata ku nyuma* didi ne bua kuikala pa mishiku ya mukalenge;+
Kena ne bua kunyanga kulumbuluisha kuakane nansha.+
11 Bipiminu ne bidikijilu bia bujitu bimpe bidi bifumina kudi Yehowa;
Bintu bionso bia bujitu bia kupima nabi bujitu bidi mu tshibombi mbintu bidiye muenze.+
12 Bienzedi bibi bidi tshintu tshibi ku mêsu kua bakalenge,+
Bualu nkuasa wa bukalenge mmujadika bikole kudi buakane.+
13 Ngakuilu muakane mbualu budi busankisha bakalenge,
Mbanange muntu udi wamba bulelela.+
15 Mu bukenka bua mpala wa mukalenge mudi muoyo;
16 Kupeta meji nkutambe buimpe kupita kupeta or.+
Mbimpe kusungula bua kupeta dijingulula dia malu pamutu pa arjan.+
17 Tshibeba tshia bantu bakane tshidi tshiepuka malu adi mabi.
Muntu udi ulama njila wende udi ulama muoyo* wende.+
18 Lutambishi ludi lulua kumpala kua dibutuka,
Ne lungenyi lua didibandisha ludi lulua kumpala kua dikuluka.+
19 Mbimpe kuikala muena budipuekeshi* munkatshi mua bena bupuekele+
Pamutu pa kuabanyangana bintu binyenga bia bena didibandisha.
20 Muntu udi uleja busunguluji mu tshilumbu neapete diakalenga,*
Ne muntu wa diakalenga ngudi weyemena Yehowa.
21 Muntu udi ne meji mu muoyo nebamubikile ne: mujinguludi wa malu,+
Ne muntu udi ne ngakuilu muimpe* udi usakidila bukole bua kuitabijijangana nabu malu.+
22 Busunguluji budi mpokolo wa muoyo kudi badi nabu,
Kadi batshimbakane badi banyokibua kudi butshimbakane buabu.
23 Muoyo wa muena meji udi upesha mukana muende busunguluji+
Ne usakidila bukole bua kuitabijijangana nabu malu ku mêyi ende.
25 Kudi njila udi umueneka muakane ku mêsu kua muntu,
Kadi ku ndekelu udi ufikisha ku lufu.+
26 Dijinga dia kudia* dia muenji wa mudimu didi dimuenzeja mudimu mukole
28 Muena tshimvundu* udi ujudija matandu,+
Ne mushiminyinyanganyi wa malu udi utapulula balunda ba pa muoyo.+
29 Muena tshikisu udi ulobesha muinende
Ne udi umufikisha mu njila mubi.
30 Udi uvinya dîsu diende padiye uluka meji a kuenzelangana bibi.
Udi usumakaja mishiku yende padiye ukumbaja bualu bubi.
32 Muntu udi kayi ukuata tshiji lubilu+ mmupite tshilobo,
Ne muntu udi ukanda tshilunji tshiende* mmupite muntu udi utshimuna tshimenga.+
17 Diampa diume ndimpe muaba udi ditalala*+
Kupita nzubu muwule tente ne biakudia bia disanka* pamue ne matandu.+
2 Muena mudimu udi ne busunguluji neakokeshe muana udi wenza malu a bundu;
Neabanyangane bumpianyi bu umue wa ku bana ba muntu.
3 Luesu lua kulengejila biamu ludiku bua arjan, ne tshikutu tshia kapia bua or,+
Kadi Yehowa udi mukonkononyi wa mioyo.+
4 Muntu mubi udi uteya ntema ku mêyi adi atapa,
Ne muena dishima udi uteleja ludimi ludi luamba mêyi mabi.+
5 Muntu udi useka mupele udi upenda Mufuki wende,+
Ne muntu udi usanka bua dikenga dia mukuabu kakupanga kupeta dinyoka.+
6 Bikulu* badi tshifulu tshia
butumbi kudi bantu banunu,
7 Mêyi makane* kaena akumbanyina muntu mutshimbakane.+
Mêyi a dishima kaena mua kukumbanyina mfumu* nansha kakese!+
8 Dipa didi bu dibue dia mushinga mukole* kudi muenadi;+
Muaba wonso udiye uya, didi dimutantshisha.+
9 Muntu udi ubuikila* tshilema udi ukeba dinanga,+
Kadi muntu udi ushala ubalulula bualu udi utapulula balunda ba pa muoyo.+
10 Kutandisha muntu udi ne lungenyi kudi kumulenga bikole+
Kupita kututa muntu mutatakane misangu lukama.+
11 Muntu mubi udi ukeba anu buntomboji,
Kadi nebatume mutuadi wa mukenji muena tshikisu bua kumupesha dinyoka.+
12 Kusambakena ne nyama wa urse udi mufuishe bana nkuimpe
Kupita kutuilangana ne muntu mutatakane mu butshimbakane buende.+
13 Muntu yeye mupingaje malu mabi ku malu mimpe,
Malu mabi kaakumbuka mu nzubu muende to.+
14 Ntuadijilu wa dikokangana udi anu bu kukangula tshiibi tshia mâyi a bungi;*
Kumpala kua matandu kujuka, umbuka.+
15 Muntu udi ubingisha muntu mubi ne muntu udi upisha muntu muakane,+
Bubidi buabu mbantu babi kumpala kua Yehowa.
16 Mbimpe ku tshinyi bikala muntu mutatakane ne mushindu wa kupeta meji
17 Mulunda mulelela udi uleja dinanga mu bikondo bionso+
Ne yeye mmuanetu udi muledibue bua bikondo bia dikenga.+
18 Muntu udi kayi ne lungenyi lujalame* udi unyukulangana bianza ne upunga dîyi
19 Muntu udi munange bilumbu mmunange dishipa dia mikenji.+
Muntu udi ubandisha tshibuelelu tshiende udi ubikila kabutu.+
20 Muntu udi ne muoyo mukonyangale kakupeta diakalenga,*+
Ne muntu udi wamba malu a dishima neakuluke mu kabutu.
21 Muntu udi ulela muana mutatakane neapete kanyinganyinga;
Ne tatuende wa muana udi kayi ne meji kena ne disanka to.+
22 Muoyo wa disanka udi buanga buimpe,*+
Kadi lungenyi ludi lushikile ludi lumana bukole* bua muntu.+
24 Meji adi buludiludi kumpala kua muntu udi ne dijingulula dia malu,
Kadi mêsu a mutatakane adi akenzakana too ne ku ntengu ya buloba.+
26 Kupesha muntu muakane dinyoka* ki nkuimpe to,
Ne kuela bantu ba bunême mfimbu kudi kubengangana ne tshidi tshiakane.
27 Muntu udi ne dimanya udi ukanda mêyi ende,+
28 Nansha muntu mutshimbakane udi ushala mupuwe nebamuangate bu muena meji,
Ne muntu udi utela mishiku yende nebamuangate bu muntu udi ne dijingulula dia malu.
18 Muntu udi uditola pa nkayende udi wipatshila majinga ende a budisunkaya;
Udi ubenga* meji onso adi ambuluisha.
2 Dijingulula dia malu kadiena disankisha muntu mutatakane;
Kadi yeye neasokolole bidi mu muoyo wende.+
3 Padi muntu mubi ulua, dipetu didi dilua padi,
Dipepejibua didi dienda pamue ne difuishibua dia bundu.+
4 Mêyi a mukana mua muntu adi mâyi male.+
Mpokolo wa meji udi kasulu kadi kapueka.
8 Mêyi a mushiminyinyanganyi wa malu adi bu tupese tua biakudia tushême;*+
Badi batusukumina tupueka diakamue too ne mu tshifu.+
9 Muntu udi ne lulengu mu mudimu wende
Mmuanabu ne muntu udi ukebesha kabutu.+
10 Dîna dia Yehowa didi tshibumba tshikole.+
Muntu muakane udi unyemenamu ne udi upeta bukubi.*+
11 Biuma bia muntu mubanji bidi tshimenga tshiende tshikolesha;
Bidi bu tshimanu tshia bukubi mu meji ende.+
13 Padi muntu wandamuna bualu kumpala kua kumvua mudi malu,
Nditshimbakana ne dipuekeshibua dia milongo.+
14 Lungenyi lua muntu ludi mua kumukuatshisha mu disama,+
Kadi nnganyi udi mua kukokesha mua kusomba ne lungenyi lushikile?*+
15 Muoyo wa muntu udi ne dijingulula dia malu udi upeta dimanya,+
Ne ditshi dia muena meji didi dikeba bua kupeta dimanya.
16 Dipa dia muntu didi dimunzuluila njila;+
Didi dimufikisha kudi bantu banene.
17 Muntu udi ulumbulula wa kumpala udi umueneka bu mubinge,+
18 Kuela nshobo kudi kukosesha matandu+
Ne kudi kukosesha tshilumbu pankatshi pa* baluishi ba bukole.
19 Mbikole bua kutekesha muanetu muenzela bibi kupita tshimenga tshikolesha,+
Ne kudi matandu adi bu milonda ya muaba mukolesha.+
23 Muntu mupele udi usengelela padiye wakula,
Kadi muntu mubanji udi wandamuna ne mêyi mashile.
24 Kudi balunda badi pabuipi bua kuzazangana,+
Kadi kudi mulunda udi ulamata bikole kupita muanabu ne muntu.+
19 Mbimpe kuikala mupele ne kuenda ne muoyo mutoke+
Pamutu pa kuikala mutatakane ne kuakula malu a dishima.+
2 Muntu* udi kayi ne dimanya ki mmuntu muimpe to,+
Ne muntu udi ulubakana ne malu* udi wenza mpekatu.
3 Butshimbakane bua muntu ke budi bunyanga njila wende,
Ne muoyo wende udi ukuatshila Yehowa tshiji.
4 Biuma bidi bikoka balunda ba bungi,
Kadi muntu mupele nebamulekele too ne kudi mulunda wende.+
6 Bantu ba bungi badi bakeba kuanyishibua kudi muntu munene,*
Ne muntu yonso mmulunda wa muntu udi upeshangana bintu.
Udi ubalonda ne malomba, kadi muntu nansha umue kena wandamuna.
8 Muntu udi upeta lungenyi lujalame* mmudinange.*+
Muntu udi wangata dijingulula dia malu ne mushinga neapete diakalengele.*+
9 Ntemu wa dishima kakupanga kupeta dinyoka,
Ne muntu udi ushima bu mudiye weyela neajimine.+
10 Ki mbikumbane bua muntu mutshimbakane ikale mu nsombelu wa bubanji;
Kabiena bikumbana nansha kakese bua muena mudimu akokeshe bakokeshi!+
11 Bushuwa, busunguluji bua muntu budi butuyisha tshiji tshiende,+
12 Tshiji tshia mukalenge tshidi bu mukungulu wa ntambue,*+
Kadi dianyishibua kudiye didi bu lumuma pa bisonsa.
13 Muana mutatakane udi ukebela tatuende diakabi,+
Ne mukaji muena matandu* udi bu musaka wa nzubu udi kawuyi ulekela kumatshisha mâyi.+
14 Nzubu ne bubanji mbumpianyi budi bufuma kudi batatu,
Kadi mukaji wa meji udi ufuma kudi Yehowa.+
16 Muntu udi utumikila mukenji udi ulama muoyo* wende;+
Muntu udi kayi utshiuka bualu bua njila yende neafue.+
17 Muntu udi uleja mupuekele luse udi usombesha Yehowa bintu,+
Ne Yeye neamufute bua malu adiye wenza.+
19 Muntu muena tshiji tshia lukasa neafute tshibawu;
Wewe mutete kumuepula, newikale ne bua kuenza nanku misangu ne misangu.+
22 Tshintu tshilengele tshidi munda mua muntu ndinanga diende dia lulamatu;+
Ne mbimpe kuikala mupele pamutu pa kuikala muena dishima.
23 Ditshina dia Yehowa didi difikisha ku muoyo;+
Muntu udi nadi neapete dikisha dilenga, kakuyi tshidi mua kumuenzela bibi.+
24 Muena lulengu udi ujiika tshianza tshiende mu tshibakudi tshia didia dia disanka,
Kadi kena nansha uditatshisha bua kutshipingaja mukana muende.+
25 Kuma musekianganyi,+ nunku muntu udi kayi ne dimanya udi mua kulua mudimuke,+
Ne tandisha muntu udi ne lungenyi, nunku yeye neavudije dimanya.+
26 Muntu udi ukengesha tatuende ne wipata mamuende
Mmuana udi ufuishangana bundu ne upuekeshangana milongo.+
27 Muananyi, wewe mulekele kuteleja mubelu,
Neusesuke ku mêyi a dimanya.
28 Ntemu wa patupu udi useka kulumbuluisha kuakane,+
Ne mukana mua muntu mubi mudi musukumina malu mabi.+
2 Kutshinyishangana* kua mukalenge kudi bu mukungulu wa ntambue;*+
Muntu udi ujudija tshiji tshiende udi uteka muoyo wende mu njiwu.+
3 Mbualu bua lumu kudi muntu padiye udikanda ku matandu,+
Kadi muntu yonso mutshimbakane neadibuejamu.+
4 Muena lulengu kena udima mu muvu wa mashika makole,*
Nunku neikale ulombangana mu tshikondo tshia dinowa pikalaye kayi ne tshintu.*+
5 Meji* a mu muoyo wa muntu adi bu mâyi male,
Kadi muntu udi ne dijingulula dia malu udi uasuna.
6 Bantu ba bungi badi bamba mudibu ne dinanga dia lulamatu,
Kadi nnganyi udi mua kupeta muntu wa lulamatu?
7 Muntu muakane udi wendela mu muoyo wende mutoke.+
Bana bende* badi balua panyima pende mba diakalenga.+
8 Padi mukalenge usomba mu nkuasa wende wa bukalenge bua kulumbuluisha+
Udi utata malu mabi onso ne mêsu ende.+
10 Bintu bia bujitu bia kupima nabi bujitu bidi kabiyi bijalame ne bipiminu bia dishima,*
Bubidi buabi mbintu bibi kumpala kua Yehowa.+
12 Ditshi didi diumvua ne dîsu didi dimona,
Yehowa mmubienze bubidi buabi.+
13 Kunangi tulu, tshianana neubuele mu bupele.+
Kangula mêsu ebe, nunku neukute biakudia.+
14 Musumbi wa tshintu udi wamba ne: “Ki ntshimpe to, ki ntshimpe to!”
Pashishe udi uya, udi uditumbisha.+
15 Or udiku, kudi kabidi mabue a koraye* a bungi,
Kadi mishiku ya dimanya idi tshintu tshia mushinga mukole.+
16 Angata tshilamba tshia muntu bikalaye mufile tshieya bua muenyi;+
Kuata tshintu tshiende lukole bikalaye muenze nanku bua mukaji wa ku babende.*+
17 Diampa dipetela ku dishima ndishême kudi muntu,
Kadi pashishe mukana muende nemuwule tente ne nsoka.+
19 Mushiminyinyanganyi wa malu udi wenda upatula malu masokoka;+
Kudisangishi ne muntu udi munange kujanangana.*
20 Muntu udi wela tatuende ne mamuende mulawu,
Nebajime muendu wende padi mîdima ilua.+
21 Bumpianyi bupetela bangabanga ku lukuka
Kabuakuikala dibenesha ku ndekelu to.+
22 Kuambi ne: “Nempingaje bubi ku bubi!”+
Tekemena Yehowa,+ ne yeye neakupandishe.+
23 Bintu bia bujitu bia kupima nabi bujitu bidi kabiyi bijalame* mbintu bibi kumpala kua Yehowa,
Ne bipiminu bia dishima ki mbimpe to.
25 Mbuteyi kudi muntu bua kuela dîyi lukasa lukasa ne: “Tshia tshijila!”+
Kadi anu pashishe welangana meji a tshivuaye muditshipe.+
27 Mueyelu wa muntu mmuendu wa Yehowa,
Ne udi ukonkonona tshidiye munda muende menemene.
28 Dinanga dia lulamatu ne lulamatu bidi bikuba mukalenge;+
Udi ushindamija nkuasa wende wa bukalenge ku dinanga dia lulamatu.+
30 Mibundabunda ne mputa bidi biumbusha* malu mabi,+
Ne mitutu idi itokesha tshidi muntu munda menemene.
21 Muoyo wa mukalenge udi bu tusulu tua mâyi mu tshianza tshia Yehowa.+
Yeye udi uwutuma kuonso kudiye musue.+
3 Kuenza malu adi mimpe ne makane
Kudi kutamba kusankisha Yehowa kupita mulambu.+
4 Mêsu a didibandisha ne muoyo wa diambu,
Muendu udi ulombola bantu babi mmpekatu.+
5 Malu adi bantu badi benza mudimu ne muoyo mujima balongolola adi bushuwa afika ku dikumbana,*+
Kadi bantu bonso badi balubakana mbatangile bushuwa ku bupele.+
7 Tshikisu tshia bantu babi netshibabutule,+
Bualu badi babenga kuenza malu ne buakane.
8 Njila wa muntu muena tshibawu mmukonyangale,
Kadi mudimu wa muntu mukezuke mmululame.+
9 Mbimpe kusombela pa ditumba dia musaka wa nzubu
Pamutu pa kusombela mu nzubu umue ne mukaji muena matandu.*+
11 Padibu bapesha musekianganyi dinyoka, bantu badi kabayi ne dimanya badi balua bena meji,
Ne padi muntu udi ne meji upeta busunguluji, udi upeta dimanya.*+
12 Muakane udi utangila nzubu wa muntu mubi;
Udi utonkola bantu babi bua kabutu kabu.+
13 Muntu udi ujika ditshi diende ku muadi wa muntu mupuekele
Yeye muine neabikile ne kabakumuandamuna to.+
14 Dipa difila mu musokoko didi dituyisha tshiji,+
Ne mbuejilu mufila mu musokoko* udi utuyisha luonji lukole.
15 Ndisanka kudi muntu muakane bua kuenza malu ne buakane,+
Kadi mbualu budi buenza buôwa kudi badi benza malu mabi.
16 Muntu udi upambuka mu njila wa busunguluji
Neikishe mu dingumba dia bantu badi kabayi ne bukole mu lufu.+
17 Muntu udi munange kupitshisha bikondo bimpe* neabuele mu bupele;+
Muntu udi munange mvinyo ne mafuta kakulua mubanji to.
18 Muntu mubi udi tshia kupikula natshi muntu muakane,
Ne mutungidianganyi nebamuangate pa muaba wa bena bululame.+
20 Biuma bia mushinga mukole ne mafuta bidi mu nzubu mua muena meji,+
21 Muntu udi wipatshila buakane ne dinanga dia lulamatu
Neapete muoyo, ne buakane, ne butumbi.+
22 Muena meji udi mua kubanda pa* tshimenga tshia bantu ba bukole
Ne kutekesha bukole budibu beyemene.+
24 Muena dikamakama udi udisua ne diambu, ke muudi ubikila
Muntu udi wenza malu ne dikamakama kayi ne tshidiye utshiuka.+
25 Tshintu tshidi muena lulengu ujinga ne muoyo mujima netshimushipe,
Bualu bianza biende bidi bibenga bua kuenza mudimu.+
26 Dituku dijima yeye udi ujinga bintu ne lukuka luonso,
Kadi muntu muakane udi upeshangana, kayi upalangana tshintu nansha tshimue.+
27 Mulambu wa bantu babi udi tshintu tshibi.+
Udi utamba kubipa padi muntu uwufila ne meji mabi!*
29 Muntu mubi udi wangata mpala wa dikamakama,+
Kadi muntu muena bululame ke udi ne njila wende mushindame.*+
30 Kakuena meji, anyi dijingulula dia malu, peshi lungenyi padiku dibenga kumvuangana ne Yehowa.+
22 Mbimpe kusungula dîna dimpe* pamutu pa bubanji bua bungi;+
Kuikala munemekibue* nkuimpe kupita tshiamu tshia arjan ne tshia or.
2 Mubanji ne mupele badi ne bualu bua muomumue ebu:*
Yehowa ke udi mubafuke bubidi buabu.+
3 Muntu mudimuke udi umona njiwu, udi usokoma,
Kadi badi kabayi ne dimanya badi batungunuka ne kuyaku ne badi bakenga bua malu adi abakuata.*
4 Tshipeta tshia didipuekesha ne ditshina dia Yehowa
Mbiuma ne butumbi ne muoyo.+
5 Mêba ne mateyi bidi mu njila wa muntu wa malu mabuelakane,
Kadi muntu udi wangata muoyo* wende ne mushinga udi ubiepukila ku bule.+
7 Muntu mubanji udi ukokesha bapele,
Ne musombi wa bintu mmupika wa musombeshanganyi.+
8 Muntu udi ukuna malu adi kaayi makane neapuole dikenga,+
Ne mulangala wa tshiji tshiende newutue ku ndekelu kuawu.+
11 Muntu udi munange muoyo mukezuke, udi ne mêyi malenga,
Mukalenge neikale mulunda wende.+
12 Mêsu a Yehowa adi alama dimanya,
Kadi Yeye udi utonkola mêyi a batungidianganyi.+
13 Muena lulengu udi wamba ne: “Ntambue udi pambelu!
Nebanshipe munkatshinkatshi mua muaba wa tshinsangansanga!”+
14 Mukana mua bakaji benzavi* ndijimba dile.+
Muntu udi Yehowa mupishe neakulukamu.
15 Butshimbakane mbusuikibue mu muoyo wa muana wa balume,*+
Kadi lukodi lua dinyoka nelubumbushe lubutuma kule nende.+
16 Muntu udi ushimakaja mupele, umudia bintu bua kuvudija bubanji buende+
Ne muntu udi upesha mubanji mapa,
Ndekelu wende neikale bupele.
17 Inyika ditshi diebe, teleja mêyi a bena meji,+
Bua uteke muoyo webe ku dimanya dianyi,+
18 Bualu ndisanka bua kualama munda muebe menemene,+
Bua buonso buawu ikala pa mishiku yebe misangu yonso.+
19 Bua wewe kueyemena Yehowa,
Ndi nkupesha dimanya lelu.
20 Tshivuaku mumane kukufundila,
Nkupesha lungenyi ne dimanya,
21 Bua kukulongesha mêyi malelela ne a kueyemena,
Bua umone mua kupingana ne mulubu mujalame kudi muntu uvua mukutume anyi?
22 Kunyengi mupele bintu anu bualu mmupele,+
Ne kuzaji muntu mupuekele mu tshiibi tshia tshimenga to,+
23 Bualu Yehowa nkayende neabalumbuluile tshilumbu tshiabu+
Ne yeye neangate muoyo* wa bantu badi babashimakaja bua kubadia bintu.
24 Kulamakanyanganyi ne muena tshiji tshia lukasa,
Anyi kubuelakanyi ne muntu muena luonji,
25 Bua wewe kulongi njila yende nansha kakese
26 Kuikadi munkatshi mua bantu badi banyukulangana bianza bua kupunga dîyi,
Badi badieyeka bua bintu bisomba.+
27 Wewe kuyi ne tshintu tshia kufuta,
Nebangate bulalu buebe muinshi muebe mene!
28 Kutentemunyi tshimanyinu tshia mukalu tshia kale
Tshivua bankambua bebe bateke.+
29 Udiku mumone muntu udi mupiluke mu mudimu wende anyi?
Yeye neimane kumpala kua bakalenge;+
Kakuimana kumpala kua bantu tshianana to.
23 Paudi usomba bua kudia ne mukalenge,
Welangana meji bimpe a tshidi kumpala kuebe;
2 Teka kele mu diminu diebe*
Biwikale udi ne mudi.*
3 Kujingi biakudia biende bishême ne muoyo mujima,
Bualu mbiakudia bidi bidinga.
4 Kudisunsudi bua kupeta bubanji.+
Lekela ne leja muudi ne lungenyi.*
5 Paudi welaku mêsu ebe, kabuenaku,+
Bualu mu bulelela, nebuase masala bu nyunyi wa mukanku, nebubuke muulu.+
6 Kudi biakudia bia muena bukonkoto to;*
Kujingi biakudia biende bishême ne muoyo mujima,
7 Bualu yeye udi anu bu muntu udi wenda wenza makumi.*
Udi ukuambila ne: “Diaku, nuaku,” kadi ki ntshidiye musue kuamba* to.
8 Neuluke tupese tua biakudia tuuvua mudie
Ne mêyi a disakidila neaye mu tshianana.
10 Kutentemunyi tshimanyinu tshia mukalu tshia kale+
Peshi kukepeshi budimi bua bana badi bafuishe batatuabu.
12 Teka muoyo webe ku mubelu
Ne ditshi diebe ku mêyi a dimanya.
13 Kubengi bua kunyoka muana wa balume.*+
Wewe mumutute ne lukodi, kakufua to.
15 Muananyi, muoyo webe wowu mupete meji,
Nunku muoyo wanyi meme neusanke.+
16 Munda muanyi* nemuikale ne disanka
Padi mishiku yebe yakula malu makane.
17 Muoyo webe kawalakanyi benji ba mpekatu,+
Kadi ikala ne ditshina dia Yehowa dituku dijima,+
18 Nunku dîba adi newikale ne matuku atshilualua mimpe+
Ne ditekemena diebe kadiakumbushibua to.
19 Teleja, muananyi, ulue muena meji,
Ne lombola muoyo webe mu njila mululame.
20 Kuikadi munkatshi mua bantu badi banua mvinyo wa bungi,+
Munkatshi mua bantu badi basukumina munyinyi,+
21 Bualu mukuatshiki wa maluvu ne mudiavi nebabuele mu bupele,+
Ne dibungila nedivuadike muntu mikusu.
22 Teleja tatuebe wakakulela,
Ne kupetudi mamuebe anu bualu wakulakaji to.+
24 Tatuende wa muntu muakane neikale ne disanka bushuwa;
Muntu udi ulela muana wa meji neasanke bua bualu buende.
25 Tatuebe ne mamuebe nebasanke,
Ne mamu wakakulela neikale ne disanka.
26 Muananyi, mpesha muoyo webe,
Ne mêsu ebe asanke bua njila yanyi.+
28 Yeye udi walamina anu bu munyengianganyi wa bintu;+
Udi uvudija bungi bua bantu balume badi kabayi ne lulamatu.
29 Nnganyi udi ne diakabi? Nnganyi udi ne kanyinganyinga?
Nnganyi udi ne matandu? Nnganyi udi udilakana?
Nnganyi udi ne mputa kakuyi bualu? Nnganyi udi ne mêsu matekete?*
31 Kutangidi bukunze bua mvinyo
Padiye wengelela mu dikopo ne upueka bimpe bimpe,
32 Bualu ku ndekelu udi usuma bu nyoka,
Ne udi upatula mulungu bu wa nyoka wa lulengu.
33 Mêsu ebe neamone bintu bia dikema,
Ne muoyo webe newakule bintu bibi.+
34 Nunku newikale bu muntu udi mulale munkatshi mua mbuu,
Bu muntu udi mulale pa lusongo lua mutshi wa tshilamba tshitubu baludika natshi mazuwa.
35 Wewe newambe ne: “Mbankume, kadi tshivua mumvue.*
Mbantute, kadi tshivua mumanye.
Nembike dîba kayi?+
Ndi dijinga ne kunua kabidi.”*
24 Kualakanyi bantu babi,
Ne kujingi bua kulamakanangana nabu,+
2 Bualu muoyo wabu udi welangana meji a tshikisu,
Ne mishiku yabu idi yakula bua ntatu.
4 Ku dimanya bibambalu biende mbiuwujibue
Ne biuma bia mushinga mukole bidi bisankisha bia mishindu yonso.+
5 Muena meji udi ne bukole,+
Ne muntu udi uvudija bukole buende padiye ne dimanya.
7 Bua mutshimbakane mbikole bua kufikaye ku meji malelela;+
Kena ne tshia kuamba ku tshiibi tshia tshimenga.
8 Muntu udi upangadija malu mabi
Nebamubikile ne: mulukakaji wa meji mabi munene.+
10 Wewe mutekete mu maboko mu dituku dia dikenga,*
Bukole buebe nebukepe.
11 Sungila bantu badibu baya nabu ku lufu,
Ne kanda bantu badi batetuka batangile ku dishipibua.+
12 Wewe muambe ne: “Kadi katuvua bamanye bualu ebu,”
Yeye udi ukonkonona mioyo* kena ujingulula bualu ebu anyi?+
13 Muananyi, diaku buitshi, bualu mbuimpe;
Buitshi bua mu dipula* mbushême mukana.
14 Bia muomumue, umanye ne: meji mmimpe buebe wewe.*+
Wewe muapete, newikale ne matuku atshilualua mimpe
Ne ditekemena diebe kadiakumbushibua to.+
15 Kualaminyi pabuipi ne nzubu wa muntu muakane bu muenji wa malu mabi;
Kubutudi muaba wende wa kuikishila to.
16 Bualu muntu muakane udi mua kukuluka misangu muanda mutekete, ne yeye neajuke kabidi,+
Kadi bantu babi nebalenduke bua dikenga.+
17 Padi muena lukuna webe udishinda, kusanki to,
Ne padiye ulenduka, muoyo webe kawusanki to;+
18 Tshianana, Yehowa neamone bualu ebu, neanyingalale,
19 Kufiiki munda* bua bualu bua bantu babi;
Kualakanyi bantu babi to,
20 Bualu kakuena matuku mimpe atshilualua bua muntu mubi;+
Nebajime muendu wa bantu babi.+
21 Muananyi, tshina Yehowa ne mukalenge.+
Nnganyi udi mumanye kabutu kabatuadilabu kudi bobu bonso babidi?*+
23 Mêyi aa kabidi nga bena meji:
Kulumbuluisha ne kansungansunga ki nkuimpe to.+
24 Muntu udi wambila muntu mubi ne: “Wewe udi muntu muakane,”+
Nebamuele mulawu kudi bukua bantu, ne bisamba nebimuele patoke.
26 Bantu nebatue muntu udi wandamuna malu anu mudiwu mishiku.*+
27 Longolola mudimu webe wa pambelu, ne wakaje bintu bionso mu budimi;
Pashishe wibake nzubu* webe.
28 Kufidi bujadiki bua kupisha muinebe kakuyi bualu.+
Kukuatshi mudimu ne mishiku yebe bua kudinga bantu bakuabu.+
30 Ngakapitshila pabuipi ne budimi bua muena lulengu,+
Pabuipi ne budimi bua tumuma tua mvinyo bua muntu udi kayi ne lungenyi lujalame.*
31 Ngakamona ne: bisonsa bibi bivua bitumpukamu;
Buloba buvua bubuikila kudi mpesa,
Ne tshimanu tshiabu tshia dibue tshivua tshiupuke.+
32 Ngakatangila bualu ebu ne kubuteka ku muoyo;
Ngakabumona, meme kupeta kalasa ne:*
33 Kulala ndambu, kubungila ndambu,
Kuvunga bianza ndambu bua kuikisha,
34 Nunku, bupele buebe nebulue anu bu munyengianganyi wa bintu,
Ne dikenguluka diebe dia bintu nedilue bu muntu muambule bia mvita.+
25 Eyi kabidi nnsumuinu ya Solomo,+ ivua bantu ba Hezikiya+ mukalenge wa Yuda bafundulule:*
2 Butumbi bua Nzambi nkulama bualu busokoka,+
Ne butumbi bua bakalenge nkukonkonona bualu bimpe bimpe.
3 Anu mudi diulu ditumbuke ne buloba buye ndondo,
Ke mudi muoyo wa bakalenge kawuyi kukonkonona.
4 Umbusha manyanu ku tshiamu tshia arjan,
Ne tshiotshi netshipatuke tshilengeja bimpe.+
5 Umbusha muntu mubi kumpala kua mukalenge,
Ne nkuasa wende wa bumfumu neajadikibue bikole mu buakane.+
6 Kuditumbishi nkayebe kumpala kua mukalenge,+
Ne kusombi munkatshi mua bantu banene,+
7 Bualu mbimpe yeye akuambile ne: “Banda kuneku,”
Pamutu pa yeye kukupuekesha milongo kumpala kua muntu munene.+
8 Kuyi ne lukasa ku tshilumbu,
Bualu, ntshinyi tshiwenza palua muinebe kukupuekesha milongo?+
9 Lumbulula tshilumbu tshiebe ne muinebe,+
Kadi kusokolodi malu avuabu bakuambile mu musokoko to,*+
10 Bua muntu udi uteleja kalu kukufuisha bundu;
Ne wewe uvua mutangalaje lumu lubi* ludi kaluyi mua kualukila.
11 Bu bimuma bia pome bia or mu bitekelu bia arjan
Ke mudi dîyi diamba mu tshikondo tshiakane.+
12 Bu kakanu ka or ka ku ditshi ne tshilengejilu tshia or muimpe
Ke mudi mufidi wa mibelu wa meji kudi ditshi didi diteleja.+
13 Anu bu mashika a neje mu dituku dia dinowa
Ke mudi mutuadi wa mukenji wa lulamatu kudi muntu udi mumutume,
14 Bu matutu ne lupepele bidi kabiyi bikebesha mvula
Ke mudi muntu udi uditumbisha bua dipa didiye katshia kayi muanji kufila.*+
16 Wewe mupete buitshi, diaku anu buudi nabu dijinga,
Bualu wewe mudie bupite bungi, udi mua kubuluka.+
17 Diata dikasa diebe mu nzubu mua muinebe anu ku misangu,
Bua yeye kakutshioki ne kakukinyi.
18 Bu tshibonge tshia mvita ne muele wa mvita ne mukete musakisha
Ke mudi muntu udi ufidila muinende bumanyishi bua dishima.+
19 Mudi dînu didi dikoseke anyi dikasa didi ditebuka
Ke mudi kueyemena muntu udi kayi wa kueyemena* mu bikondo bia ntatu.
20 Bu muntu udi uvula tshilamba dituku dia mashika
Ne bu mvinyo wa buanji mupongoluela pa shota*
Ke mudi muntu udi wimbila muoyo wa kanyinganyinga misambu.+
21 Muena lukuna webe* yeye ne nzala, mupesha biakudia;
Yeye ne nyota, mupesha mâyi a kunua,+
22 Bualu wewe newikale umunguijila makala a kapia pa mutu wende,*+
Ne Yehowa neakufute.
23 Lupepele lua ku nord ludi lukebesha mvula,
Ne ludimi lua bijanu ludi lukebesha mpala wa luonji.+
24 Mbimpe kusombela pa ditumba dia musaka wa nzubu
Pamutu pa kusombela mu nzubu umue ne mukaji muena matandu.*+
26 Bu mushimi wa bitotshi ne tshina tshia mâyi tshinyanguke
Ke mudi muntu muakane udi uteketa kumpala kua* muntu mubi.
28 Bu tshimenga tshidibu bupule, katshiyi ne tshimanu,
26 Bu neje mu muvu wa luya lukole* ne mvula mu tshikondo tshia dinowa,
Butumbi ki mbukumbanyine muntu mutatakane to.+
2 Anu bu mudi nyunyi ubuuka ne kandindi kabuuka bua tshipatshila kampanda,
Nunku mulawu kawena ulua padiku kakuyi bualu bujalame.*
3 Mfimbu udiku bua kabalu, lukanu lua mu mbanga ludiku bua mpunda,+
Ne lukodi ludiku bua nyima wa bantu batatakane.+
4 Kuandamunyi mutatakane bilondeshile butshimbakane buende,
Bua wewe kuditeki mu mulongo umue nende.*
5 Andamuna mutatakane bilondeshile butshimbakane buende,
Bua yeye kedi meji ne: mmuena meji.+
6 Bu muntu udi udikosa makasa ende ne udienzela yeye nkayende bibi*
Ke mudi muntu udi ukuatshila muntu mutatakane malu.
8 Bu kusuikila dibue ku ndundu wa kuasa nende mabue,
Ke mudi kupesha muntu mutatakane butumbi.+
9 Bu tshisonsa tshia mêba tshidi tshibuele mu tshianza tshia mukuatshiki wa maluvu,
Ke mudi lusumuinu mukana mua bantu batatakane.
10 Bu muedi wa mikete udi utapa tshianana tshianana,*
Ke mudi muntu udi wangata muntu mutatakane anyi bapitshi ba njila ku mudimu.
11 Bu mbua udi upingana ku bilushi biende,
Muntu mutatakane udi wenzulula kabidi malu ende a butshimbakane.+
12 Udi mumone muntu udi wela meji ne: mmuena meji anyi?+
Kudi ditekemena dia bungi bua muntu mutatakane kupita buende yeye.
13 Muena lulengu udi wamba ne: “Muana wa ntambue udi mu njila,
Ntambue udi mu muaba wa tshinsangansanga!”+
14 Tshiibi tshidi anu tshikudimukila ku tuamu tuatshi,
Ne muena lulengu udi ukudimuka pa bulalu buende.+
15 Muena lulengu udi ujiika tshianza tshiende mu tshibakudi tshia didia dia disanka,
Kadi upungila bikole upangila ne mua kutshipingaja mukana muende.+
16 Muena lulengu udi wela meji ne: udi ne meji
Kupita bantu muanda mutekete badi bafila diandamuna dia meji.
17 Bu muntu udi mukuate ku matshi a mbua
Ke mudi mupitshi wa njila udi ufiika munda bua* matandu adi kaayi mamutangile.+
18 Bu mubuluke udi ukupa bia mvita bidi ne kapia, mikete, ne lufu*
19 Ke mudi muntu udi ushimakaja muinende, wamba ne: “Mvua ngela bilele patupu!”+
20 Muaba udi kawuyi nkunyi, kapia kadi kajima,
Ne muaba udi kawuyi mushiminyinyanganyi wa malu, matandu adi akoseka.+
21 Bu mudi makala bua makala a kapia, ne nkunyi bua kapia,
Ke mudi muena bilumbu ulundula matandu.+
22 Mêyi a mushiminyinyanganyi wa malu adi bu tupese tua biakudia tushême;*
Badi batusukumina tupueka diakamue too ne mu tshifu.+
23 Bu tshitata tshia arjan tshidi tshibalakana pa tshiyoyi
24 Muntu udi ukina bakuabu udi usokoka bualu ebu ne mishiku yende,
Kadi munda muende udi ulama dishima.
25 Nansha mudiye wakula ne mêyi mimpe, kumueyemenyi to,
Bualu kudi bintu bibi muanda mutekete mu muoyo wende.*
26 Nansha mudi lukinu luende lusokoka kudi dishima,
Bubi buende nebuedibue patoke mu tshisumbu tshia bantu.
27 Muntu udi umbula dijimba neakulukamu,
Ne muntu udi ubunguluja dibue, nedimupinganyine.+
28 Ludimi ludi ne mashimi ludi lukina bantu badilu luzaze,
Ne mukana mudi mulabidilangana mudi mukebesha kabutu.+
2 Muntu mukuabu* akutumbishe, mukana muebe wewe kamukutumbishi to;
Bantu bakuabu* bakutumbishe, mishiku yebe wewe kayikutumbishi to.+
3 Dibue didi ne bujitu, ne lusenga ndunême bujitu,
Kadi tshiji tshikebesha kudi mutshimbakane tshidi ne bujitu kupita bionso bibidi.+
4 Kudi luonji ludi ne tshikisu ne tshiji tshidi bu mâyi mapasalale,
Kadi nnganyi udi mua kutua mukawu tshiadi?+
5 Mubelu mufila patoke mmuimpe kupita dinanga disokoka.+
7 Muntu udi* mukute udi ubenga* buitshi bua mu dipula,*
Kadi kudi udi ne nzala,* nansha tshintu tshia bululu ntshishême mukana.
8 Bu nyunyi udi upambuka ku* disua diende
Ke mudi muntu udi upambuka ku nzubu wende.
9 Mafuta ne musenga wa manananshi bidi bisankisha muoyo;
Nunku bulunda bushême budi bufumina ku lungenyi lufila ne muoyo mujima.*+
10 Kulekedi mulunda webe anyi mulunda wa tatuebe,
Ne kubuedi mu nzubu wa muanenu dituku dia dikenga diebe;
Kuikala ne muena mutumba wa pabuipi nkuimpe kupita muanetu udi kule.+
12 Muntu mudimuke udi umona njiwu, udi usokoma,+
Kadi badi kabayi ne dimanya badi batungunuka ne kuyaku ne badi bakenga bua malu abakuata.*
13 Angata tshilamba tshia muntu bikalaye mufile tshieya bua muenyi;
Kuata tshintu tshiende lukole bikalaye muenze nanku bua mukaji wa ku babende.*+
14 Padi muntu ubenesha muinende ne dîyi dikole mu dinda menemene,
Nebabale bualu ebu bu mulawu kudiye.
15 Mukaji muena matandu* udi bu musaka wa nzubu udi utungunuka ne kumatshisha mâyi dituku dia mvula.+
16 Muntu udi mua kumukanda udi mua kukanda lupepele
Ne udi mua kukuata mafuta ne tshianza tshiende tshia balume.
18 Muntu udi utabalela mutshi wa mfigi neadie tumuma tuawu,+
Ne muntu udi utabalela mfumuende neatumbishibue.+
19 Mudi mâyi aleja mpala wa muntu,
Ke mudi muoyo wa muntu uleja wa muntu mukuabu.
20 Lukita ne muaba wa kabutu* kabitu bianji kukuta nansha,+
Nansha mêsu a muntu kaatu manji kukuta to.
21 Bu mudi luesu lua kulengejila biamu luikalaku bua arjan, ne tshikutu tshia kapia bua or,+
Ke mudi muntu utetshibua kudi butumbi budiye upeta.*
22 Nansha wewe mutue muntu mutshimbakane ne muinshi
Bu ntete mizaza mu tshinu,
Butshimbakane buende kabuakumbuka kudiye to.
23 Udi ne bua kumanya tshimuenekelu tshia tshisumbu tshia mikoko yebe bimpe.
24 Bualu bubanji kabuena bushalaku kashidi,+
Nansha tshifulu tshia butumbi* katshiena tshishalaku bua bipungu bionso bia bantu to.
25 Bisonsa bibishi bidi bijimina, bisonsa bipiabipia bidi bitoloka,
Ne tshisuku tshia ku mikuna tshidi tshisangishibua.
26 Bimpanga bia mikoko bitshidi biana bidi bikupetesha bivualu,
Ne mbuji ya mpumbu idi ipetesha mushinga wa budimi.
27 Nekuikale mabele a mbuji bungi bukumbane bua wewe kudia,
Bua kudiisha ba mu nzubu muebe, ne bua kuambuluisha bena mudimu bebe bakaji.
28 Bantu babi badi banyema kakuyi muntu udi ubipata,
2 Padiku dishipa dia mikenji* mu ditunga, nedikale ne mukokeshi upingana pa muaba wa mukuabu,+
Kadi ku diambuluisha dia muntu udi ne dijingulula dia malu ne dimanya, mukokeshi* neanenge bikole.+
3 Muntu mupele udi ushimakaja muntu mupuekele bua kumudia bintu+
Udi bu mvula udi ukomba biakudia bionso.
4 Bantu badi balekela mukenji badi batumbisha muntu mubi,
Kadi bantu badi batumikila mukenji badi babafiikila munda.+
5 Bantu babi kabena bajingulula kulumbuluisha kuakane to,
Kadi bantu badi bakeba Yehowa badi bajingulula malu onso.+
6 Mupele udi wenda mu muoyo wende mutoke mmuimpe
Mupite muntu mubanji udi njila yende minyanguke.+
7 Muana wa lungenyi udi utumikila mukenji,
Kadi mulunda wa badiavi udi ufuisha tatuende bundu.+
8 Muntu udi uvudija bubanji buende ku tshia kasombela+ ne ku dilomba makasa mapite bungi
Udi ubunguijila muntu udi uleja bapele luse.+
9 Muntu udi ubenga kuteleja mukenji,
Nansha disambila diende didi tshintu tshibi.+
10 Muntu udi upambuisha bantu bakane bua balonde njila mubi neakuluke mu dijimba diende,+
Kadi badi kabayi mua kubandibua nebapiane tshintu tshimpe.+
11 Muntu mubanji mmuena meji ku mêsu kuende yeye,+
Kadi muntu mupele udi ne dijingulula dia malu udi mua kumumanya tshidiye.+
12 Padi bantu bakane batshimuna, kudi butumbi bunene,
Kadi padi bantu babi bapeta bukokeshi, bantu badi basokoma.+
13 Muntu udi usokoka matomboka ende kakupeta diakalenga to,+
Kadi muntu udi uatonda ne ualekela nebamufuile luse.+
14 Muntu udi mudimuke misangu yonso* ngua diakalenga,
Kadi muntu udi upapisha muoyo wende neakuluke mu dikenga.+
15 Bu ntambue udi ukungula ne nyama wa urse udi udiela bua kukuata tshintu
Ke mudi mfumu mubi ku mutu kua bantu badi kabayi ne wa kubasungila.+
16 Mulombodi udi kayi ne dijingulula dia malu udi unyanga malu ne bukokeshi buende,+
Kadi muntu udi ukina bintu bipetela mu njila mubi nealepeshe matuku a muoyo wende.+
17 Muntu udi ne bujitu bua dibanza dia mashi bua mudiye muangate muoyo wa muntu* neatungunuke ne kunyema too ne mu lukita.*+
Muntu kamuambuluishi to.
18 Muntu udi wenda kayi kalema neapandishibue,+
Kadi muntu udi njila yende mikonyangale neakuluke diakamue.+
19 Muntu udi udima buloba buende neikale ne biakudia bia bungi,
Kadi muntu udi wipatshila malu a patupu neikale ne bupele bua bungi.+
20 Muena lulamatu neapete mabenesha a bungi,+
Kadi muntu udi ufuila bua kupeta bubanji kakupanga kupeta tshilumbu to.+
21 Ki mbimpe kuleja kansungansunga to;+
Kadi muntu udi mua kuenza bualu bubi bua tshipese tshia diampa.
22 Muntu udi walakana* udi ne muoyo kuulu kuulu bua kupeta bubanji,
Kayi mumanye ne: bupele nebumukuate.
23 Muntu udi ubela mukuabu+ nealue kuanyishibua bikole pashishe+
Kupita muntu udi ulabidilangana ne ludimi luende.
24 Muntu udi wiba tatuende ne mamuende bintu, ne wamba ne: “Ki mbibi to,”+
Mmuena dia muntu udi ukebesha kabutu.+
27 Muntu udi upesha bapele bintu kakupangila tshintu,+
Kadi muntu udi ubuikila mêsu ende kudibu neapete milawu ya bungi.
28 Padi bantu babi bapeta bukokeshi, muntu udi usokoma,
Kadi padibu bajimina, bantu bakane badi bavula.+
29 Muntu udi ukolesha nshingu wende* panyima pa mumane kubedibua misangu ya bungi+
Nebamutshibule diakamue kakuyi mushindu wa kuondopibuaye.+
2 Padiku bantu bakane ba bungi, bantu badi basanka,
Kadi padi muntu mubi ukokesha, bantu badi batua mikemu.+
3 Muntu udi munange meji udi usankisha tatuende,+
Kadi muntu udi ulamakanangana ne bandumba udi utulakaja biuma biende.+
4 Mukalenge udi ushindamija ditunga ku kulumbuluisha kuakane,+
Kadi muntu udi ukeba mbuejilu udi ukebela ditunga kabutu.
5 Muntu udi ulabidila muinende
Udi welela makasa ende bukondo.+
6 Dishipa dia mikenji dia muntu mubi didi dimuteya,+
Kadi muntu muakane udi wela mbila ne disanka ne udi usanka.+
7 Muntu muakane udi uditatshisha bua manême a bapele,+
Kadi muntu mubi kena uditatshisha bua bualu bua nunku to.+
9 Padi muena meji ukokangana ne mutshimbakane,
Nekuikale dielelangana mbila ne tuseku, kadi kakuyi tshipeta tshia nsongo.+
11 Muntu mutatakane udi upatula bionso bidiye nabi munda,*+
Kadi muena meji udi ubikanda ne lutulu luonso.+
12 Padi mfumu uteya ntema ku malu a dishima,
Bena mudimu bende bonso nebalue bantu babi.+
13 Muntu mupele ne mukengeshanganyi badi ne bualu bua muomumue ebu:*
Yehowa udi upesha mêsu abu bonso babidi butoke.*
15 Lukodi* ne mubelu bidi bifila meji,+
Kadi muana udibu kabayi bakanda udi ufuishisha mamuende bundu.
16 Padi bantu babi bavulangana, dishipa dia mikenji didi divula,
Kadi bantu bakane nebamone dikuluka diabu.+
18 Muaba udi kawuyi tshikena kumona,* bantu kabena badikanda,+
Kadi bantu badi batumikila mukenji mba diakalenga.+
19 Mêyi nkayawu kaakubela muena mudimu to,
Bualu nansha mudiye ujingulula, kena utumikila to.+
20 Udi mumone muntu udi ne lukasa ku dipatula dia mêyi ende anyi?+
Kudi ditekemena dia bungi bua muntu mutshimbakane kupita buende yeye.+
21 Bobu bengeleke muena mudimu katshia ku buana buende,
Nealue muntu udi kayi ne dianyisha pashishe.
22 Muena tshiji tshia lukasa udi usonsola dikokangana;+
Muena luonji lua lukasa udi ushipa mikenji bikole.+
23 Didibandisha dia muntu nedimupuekeshe,+
Kadi muntu udi ne lungenyi lua didipuekesha neapete butumbi.+
24 Muena dia muivi mmudikine yeye muine.*
Udi mua kumvua lubila lua kuya kufila bujadiki,* kadi yeye kena uya kuamba bualu.+
26 Bantu ba bungi badi bakeba bua kuyukila ne* mfumu,
Kadi kudi Yehowa ke kudi muntu upetela dilumbuluisha diakane.+
27 Muntu udi kayi muakane udi tshintu tshibi kudi bantu bakane,+
Kadi muntu udi njila wende mululame udi tshintu tshibi kudi muntu mubi.+
30 Mukenji wa bujitu udi mu mêyi a Agû muana wa Yake uvuaye muambile Itiele, muambile Itiele ne Ukala.
2 Ndi ne dipanga dia bungi kupita muntu kayi yonso,+
Ne ndi mupangile dijingulula dia malu didi muntu ne bua kuikala nadi.
3 Tshiena mulonge meji,
Ne tshiena ne dimanya dia Mutambe Tshijila to.
4 Nnganyi udi mubande mu diulu ne pashishe kupuekaye?+
Nnganyi udi musangishe lupepele munda mua bianza biende bibidi?
Nnganyi udi muvungile mâyi mu tshilamba tshiende?+
Nnganyi udi mujadike* ntengu yonso ya buloba?+
Dîna diende nnganyi? Ne dia muanende nnganyi? Biwikala mumanye.
5 Dîyi dionso dia Nzambi ndilengeja.+
Yeye udi ngabu kudi badi banyemena kudiye.+
6 Kusakididi tshintu nansha tshimue ku mêyi ende,+
Tshianana neakutandishe,
Ne neulue kumueneka muena dishima.
7 Ndi nkulomba malu abidi.
Kuampadi kumpala kua meme kufua.
8 Umbusha malu adi kaayi malelela ne mashimi kundi.+
Kumpeshi bupele anyi bubanji nansha.
Ndie anu tshianyi tshitupa tshia biakudia.+
9 Bua tshilu kukuta ne ndue kukuvila ngamba ne: “Yehowa nnganyi?”+
Anyi tshilu mupele, ngalua kuiba meme kufuisha dîna dia Nzambi wanyi bundu.*
10 Kushiminyinyi muena mudimu bualu kudi mfumuende,
Tshianana udi mua kukuela mulawu ne wewe neupie tshibawu.+
11 Kudi tshipungu tshia bantu tshidi tshiela batatuatshi mulawu
Ne katshiyi tshibenesha bamamuatshi.+
12 Kudi tshipungu tshia bantu tshidi tshikezuke ku mêsu kuatshi+
Kadi katshiyi tshikezula ku manyanu atshi.*
13 Kudi tshipungu tshia bantu tshidi ne mêsu a didibandisha dia bungi
Ne tshidi mêsu atshi atangila ne diambu dia bungi!+
14 Kudi tshipungu tshia bantu tshidi ne mênu mikale miele ya mvita
Ne tshidi mbanga yatshi mikale tuele tua kusaya natu;
Tshidi tshidia bantu bapuekele ba pa buloba
Ne bapele ba munkatshi mua bukua bantu.+
15 Misundu idi ne bana ba bakaji babidi badi badila bamba ne: “Fila! Fila!”
Kudi bintu bisatu bitu kabiyi biukuta,
Bintu binayi bitu kabiyi biamba ne: “Biakumbanyi!”
16 Lukita*+ ne difu didi kadiyi dimita,
Buloba budi kabuyi ne mâyi,
Ne kapia katu kakayi kamba ne: “Biakumbanyi!”
17 Dîsu didi diseka tatu ne dipetula ditumikila mamu,+
Nyunyi ya bikololo ya mu tshibandabanda* neyidizokole,
Ne bana ba nyunyi ya mikanku nebadidie.+
18 Kudi bintu bisatu bidi bipite lumvu luanyi,*
Ne bintu binayi bindi tshiyi njingulula:
19 Njila wa nyunyi wa mukanku muulu,
Njila wa nyoka pa dibue,
Njila wa mazuwa pa mbuu mualabale,
Ne njila wa muntu mulume ne nsongakaji.
20 Njila wa mukaji wa masandi udi nunku:
Udi udia, ukupula ku mishiku yende;
Pashishe udi wamba ne: “Tshiena muenze bualu bubi nansha bumue.”+
21 Kudi bintu bisatu bidi bizakeja buloba
Ne bintu binayi bidibu kabuyi mua kutua tshiadi:
22 Padi mupika ukokesha bu mukalenge,+
Padibu bapesha mutshimbakane biakudia bipite bungi,
23 Padibu basela mukaji udibu bakine,*
Ne padi mupika mukaji wangata* muaba wa mukalenge wende mukaji.+
24 Kudi bintu binayi pa buloba bidi munkatshi mua bintu bitambe bukese,
25 Tunkenene ki mbifukibua bia bukole* to,
Kadi tudi tulongolola biakudia biatu mu muvu wa luya lukole.*+
26 Nsenji ya mu mabue+ ki mbifukibua bia bukole* to,
Kadi idi yenzela nzubu yayi ku mikuna ya mabue.+
29 Kudi bintu bisatu bidi luendu luabi lukemesha,
Bintu binayi bidi bikemesha padibi bienda:
30 Ntambue, nyama wa bukole bua bungi munkatshi mua nyama mikuabu,
Utu kayi walukila tshianyima kumpala kua muntu nansha umue;+
31 Mbua wa lubilu; mbuji wa mpumbu;
Ne mukalenge udi ne tshiluilu ku luseke luende.
32 Biwikala mudibandishe mu butshimbakane+
Peshi biwikala muluke meji bua kuenza nanku,
Teka tshianza tshiebe ku mishiku yebe.+
33 Bu mudi dikuma mabele dipatula manteka
Ne dibonda diulu dipatula mashi,
Ke mudi disonsola tshiji dikebesha matandu.+
31 Mêyi a mukalenge Lemuele, mukenji wa bujitu uvua mamuende mufile bua kumulongesha:+
2 Nkuambile tshinyi, wewe muananyi wa balume,
Nkuambile tshinyi, wewe muana wa munda muanyi,
Nkuambile tshinyi, wewe muana wa mitshipu yanyi?+
4 Lemuele wanyi, ki mbikumbane bua bakalenge,
Ki mbikumbane bua bakalenge kunuabu mvinyo
Anyi bua bamfumu kuamba ne: “Maluvu anyi adi penyi?”+
5 Bua bobu kabanu ne balua kupua mikenji muoyo
Ne kunyanga manême a bapuekele.
7 Banue ne bapue bupele buabu muoyo;
Kabavuluki kabidi ntatu yabu nansha.
8 Akuila bantu badi kabayi mua kuakula;
Akula bua manême a bonso badi bajimina.+
א [Alefe]
10 Udi mua kupeta mukaji wa tshitembu* nnganyi?+
Mushinga wende ngua bungi kupita wa mabue a koraye.*
ב [Bete]
11 Bayende udi umueyemena ne muoyo mujima,
Ne yeye kena upangila tshintu nansha tshimue tshia mushinga.
ג [Gimele]
12 Yeye udi ufuta bayende malu mimpe, kena umufuta malu mabi,
Matuku onso a muoyo wende.
ד [Dalete]
13 Udi upeta miosa ya mikoko ne line;
Udi usanka bua kuenza mudimu ne bianza biende.+
ה [He]
14 Yeye udi bu mazuwa a ngenda mushinga,+
Ulua ne biakudia biende ufuma nabi kule.
ו [Waw]
15 Yeye udi ujuka patshidi panshi pafiike,
Upesha ba mu nzubu muende biakudia
Ne upesha bena mudimu bende bakaji biabu bitupa.+
ז [Zayine]
16 Udi utuma meji ende ku budimi ne udi ubusumba;
Udi udima budimi bua tumuma tua mvinyo ku midimu yende mikole.*
ח [Hete]
ט [Tete]
18 Udi umona ne: mushinga wende udi ne makasa;
Muendu wende kawena ujima butuku.
י [Yode]
כ [Kafe]
20 Yeye udi woluela mupuekele tshianza tshiende,
Ne udi ubuluila bapele bianza biende.+
ל [Lamede]
21 Kena ne buôwa bua neje bua ba mu nzubu muende,
Bualu ba mu nzubu muende bonso mbavuale bilamba bidi bifila luya.*
מ [Meme]
22 Udi udienzela bilamba biende bia pa bulalu.
Bilamba biende mbia line ne miosa mikunzubile ya mikoko.
נ [Nune]
23 Bayende mmumanyike bimpe ku biibi bia tshimenga,+
Muaba udiye usomba munkatshi mua bakulu ba mu ditunga.
ס [Sameke]
24 Udi wenza bilamba bia line,* ubipana
Ne udi usumbisha bangenda mushinga mikaba.
ע [Ayine]
25 Mmuvuale bukole ne butumbi,
Ne udi wela meji bua matuku atshilualua muikale ne muoyo mukole.*
פ [Pe]
צ [Tesade]
27 Udi utangila mudimu wa ba mu nzubu muende,
Ne kena udia biakudia bia bufuba.+
ק [Kofe]
28 Bana bende badi bajuka ne bamujingila diakalenga;
Bayende udi ujuka, udi umutumbisha.
ר [Leshe]
29 Kudi bakaji ba tshitembu* ba bungi,
Kadi wewe, wewe udi mubapite buonso buabu.
ש [Shine]
30 Bulengele budi mua kudinga, ne buimpe bua mpala budi mua kuikala bua tshitupa tshîpi,*+
Kadi mukaji udi utshina Yehowa neatumbishibue.+
ת [Taw]
Ku mua.: “kumanya.”
Anyi “tshidi tshiakane.”
Anyi “buakane.”
Anyi “buludiki bua meji.”
Anyi “lusumuinu.”
Anyi “Dinemeka.”
Anyi “mukenji.”
Anyi “Sheole,” mmumue ne: lukita lua bukua bantu buonso. Tang. Diumv.
Anyi “Ela netu nshobo yebe.”
Anyi “netusangile tshibombi (tshibuta) tshimue.”
Anyi “anyima.”
Anyi “anyima.”
Ku mua.: “ku mutu kua.”
Anyi “Kudimukayi pandi nnubela.”
Ku mua.: “nebadie mamuma a.”
Anyi “meji adibu baluka; malu adibu bapangadija.”
Tang. Diumv.
Ku mua.: “muenyi.” Bidi bimueneka ne: mmuntu udi bikadilu biende bimuvuije mubengangane ne Nzambi.
Anyi “adi asesuisha.”
Ku mua.: “wa ku babende.” Bidi bimueneka ne: mmuntu udi bikadilu biende bimushiye kule ne Nzambi.
Anyi “bayende.”
Ku mua.: “tujila.”
Ku mua.: “badi babuela kudiye.”
Anyi “muntu udi ulama muoyo mutoke.”
Anyi “mukenji wanyi.”
Anyi “bulelela.”
Ku mua.: “kushindamenyi.”
Ku mua.: “mûfu.”
Anyi “bintu bitambe buimpe.”
Anyi “lupetu luebe luonso.”
Anyi “bikaminu bia mvinyo.”
Tang. Diumv.
Bidi bimueneka ne: badi bakula bua ngikadilu ya Nzambi idibu baleje mu mvese idi midianjidile.
Anyi “nebipeshe anyima webe.”
Anyi “kadiakukuma ku tshintu nansha tshimue.”
Anyi “kudi benatshi.”
Anyi “Bikala tshianza tshiebe ne bukokeshi.”
Anyi “mukenji.”
Anyi “tshia kumpala.”
Ku mua.: “Inyika ditshi diebe ku.”
Ku mua.: “bua musunyi wabu wonso.”
Anyi “mêsu ebe adi abalakana.”
Anyi pamuapa: “Ukonkonone bimpe.”
Ku mua.: “Inyika ditshi diebe ku.”
Ku mua.: “muenyi.” Tang. Nsu 2:16.
Anyi “dikatshi.”
Anyi “Sheole,” mmumue ne: lukita lua bukua bantu buonso. Tang. Diumv.
Anyi “bukole.”
Ku mua.: “munkatshi mua musumba wa bantu ne mua tshisumbu.”
Anyi “mimpe a.”
Anyi “Mpokolo webe wa mâyi abeneshibue.”
Anyi “mbuji wa tshisuku.”
Anyi “akulewule.”
Ku mua.: “muenyi.” Tang. Nsu 2:16.
Ku mua.: “wa ku babende.” Tang. Nsu 2:16.
Ku mua.: “mudieyeke.”
Mmumue ne: “dilaya.”
Anyi “kishi konso kadi bu kankenene.”
Anyi “été.”
Anyi “bidi anyima wende.”
Anyi “mukenji.”
Anyi “nedikulongeshe.”
Ku mua.: “wa ku babende.” Tang. Nsu 2:16.
Anyi “anyima.”
Anyi “kukutshisha anyima wende.”
Ku mua.: “kena ne muoyo wa munda.”
Anyi “ukebela anyima wende.”
Anyi “tshia kupikula natshi.”
Anyi “mukenji.”
Ku mua.: “muenyi.” Tang. Nsu 2:16.
Ku mua.: “wa ku babende.” Tang. Nsu 2:16.
Anyi “adi asesuisha.”
Anyi “bavua kabayi ne dimanya.”
Ku mua.: “kayi ne muoyo wa munda.”
Anyi “dia mukaji.”
Anyi “bilamba bia.”
Anyi “Makasa ende kaatu asomba.”
Anyi “nkanu.”
Anyi “anyima.”
Anyi “Sheole,” mmumue ne: lukita lua bukua bantu buonso. Tang. Diumv.
Ku mua.: “bana ba bantu.”
Ku mua.: “jingululayi tshidi muoyo.”
Tang. Diumv.
Anyi “Bintu bia mushinga bipiana.”
Anyi “Katshia ku tshikondo tshia kale ne kale.”
Anyi “ngakaledibua bu mu bisama bikole.”
Ku mua.: “tshijengu.”
Ku mua.: “mukoleshe.”
Anyi “muele mukenji bua.”
Anyi “bukua bantu.”
Anyi “Padiye ushala tshitabela.”
Anyi “wenzela anyima wende.”
Anyi “Mmapempe.”
Ku mua: “Yeye mmushipe nyama wende.”
Ku mua.: “ne muoyo wa munda.”
Anyi “bantu badi kabayi ne dimanya.”
Ku mua.: “ne muoyo wa munda.”
Anyi “Sheole,” mmumue ne: lukita lua bukua bantu buonso. Tang. Diumv.
Anyi “anyima wa muntu muakane.”
Anyi “été.”
Anyi “Lumu lua.”
Ku mua.: “mikenji.”
Ku mua.: “udi kayi ne muoyo wa munda.”
Anyi “Tshintu tshia mushinga mukole tshia.”
Anyi pamuapa: “udi mu njila wa ku muoyo.”
Anyi “biambamba.”
Anyi “ilombola.”
Anyi “kanyinganyinga; lutatu.”
Anyi “mfumuende wa mudimu.”
Ku mua.: “Dindila.”
Anyi “mukuama dimuma dia.”
Anyi “bia kuiba nabi.”
Anyi, “bujitu bujima bua dibue dia tshipimu.”
Anyi “Bintu bia mushinga.”
Anyi “Muntu udi ubenga Nzambi.”
Ku mua.: “udi kayi ne muoyo munda.”
Anyi “upepeja.”
Ku mua.: “udi ne lulamatu mu lungenyi.”
Ku mua.: “udi ubuikila bualu.”
Anyi “bulombodi bua meji.”
Anyi “kudi lupandu.”
Anyi “bafidi ba mibelu.”
Anyi, “ufidila muenyi tshieya.”
Ku mua.: “ukina.”
Anyi “mulengele.”
Anyi “Muena dinanga dia lulamatu.”
Anyi “udi wenzela anyima wende bimpe.”
Anyi “bundu.”
Ku mua.: “Tshianza ku tshianza.”
Ku mua.: “utangalaja.”
Anyi “Anyima.”
Ku mua.: “neadiundishibue.”
Ku mua.: “umiamina bakuabu mâyi tshianana.”
Anyi “bundu.”
Tang. Diumv.
Anyi “kena ne lungenyi.”
Ku mua.: “kualamina mashi.”
Ku mua.: “diampa.”
Anyi “anyima wa tshimuna tshiende.”
Ku mua.: “kena ne muoyo wa munda.”
Ku mua.: “mukana muende.”
Anyi “mubelu.”
Anyi “dituku dimue dimue.”
Ku mua.: “ubuikila.”
Ku mua.: “tshidi tshiakane.”
Ku mua.: “badi babelangana bua.”
Anyi “kadi kamubungamija bikole.”
Anyi “mubelu.”
Ku mua.: “mukana muende.”
Anyi “anyima.”
Anyi “bidiye wamba.”
Anyi “anyima.”
Anyi “anyima.”
Anyi “anyima.”
Ku mua.: “neadiundishibue.”
Anyi “anyima.”
Ku mua.: “bumvua dikanyina.”
Ku mua.: “busankisha.”
Anyi “badi bapeshangana ngenyi.”
Anyi “Biuma bipetela ku malu a patupu.”
Ku mua.: “ubisangisha ku tshianza.”
Anyi “buindila.”
Anyi “dîyi.”
Anyi “Mukenji.”
Anyi “dikanyina.”
Anyi “anyima.”
Anyi “kumukomba.”
Anyi “mubelu; dinyoka.”
Anyi pamuapa: “ne lukasa luonso.”
Anyi “anyima.”
Anyi “mikonyangale.”
Anyi pamuapa: “batatakane badi badinga bantu bakuabu ku.”
Anyi “dilongolola tshilema.”
Anyi “mudi muoyo wa bunnyana.”
Anyi, “kanyinganyinga kakole ka anyima wawu.”
Anyi “Muntu udi kayi ne dimanya.”
Anyi “mmuena tshiji tshikole.”
Anyi “muntu udi ukokesha mua kuela meji.”
Anyi “Badi kabayi ne dimanya.”
Anyi “anyima.”
Anyi “ufila bukole bua mubidi.”
Anyi “dimpe.”
Anyi “didi disama.”
Anyi “Ludimi ludi luondopa.”
Ku mua.: “udi uzaza lungenyi.”
Anyi “dikanyina.”
Anyi “lupetu lua muntu mubi.”
Anyi “dipite bukole.”
Anyi “Sheole,” mmumue ne: lukita lua bukua bantu buonso. Tang. Diumv.
Anyi “ne Abadone.”
Anyi “umukanyina.”
Anyi “mudi mulondakaja.”
Anyi “muimpe.”
Anyi “dipampakana.”
Ku mua.: “mudishila mu tshidilu.”
Ku mua.: “kayi ne muoyo munda.”
Anyi “muyuki wa ku ditshi.”
Anyi “bafidi ba mibelu.”
Ku mua.: “diandamuna dia mukana muende.”
Anyi “Sheole,” mmumue ne: lukita lua bukua bantu buonso. Tang. Diumv.
Anyi “bundu.”
Anyi “wela meji bimpe a mushindu wa kuandamuna; wela meji kumpala kua kuakula.”
Anyi “Kutapa dîsu ne musangelu kudi kusankisha.”
Ku mua.: “ludiundisha mifuba.”
Anyi “anyima.”
Ku mua.: “dimuma dia muoyo.”
Ku mua.: “Malu adi malongolola mu muoyo nga muntu.”
Anyi “diandamuna diakane.” Ku mua.: “diandamuna dia ludimi.”
Ku mua.: “mikezuke.”
Ku mua.: “nyuma.”
Ku mua.: “Bungulujila Yehowa midimu yebe.”
Ku mua.: “Tshianza ku tshianza.”
Anyi “dia kua Nzambi.”
Anyi “utshiepuka.”
Anyi “printemps.”
Anyi “anyima.”
Ku mua.: “meji mapuekele.”
Ku mua.: “malu mimpe.”
Anyi “Ne ngakuilu udi usankisha.” Ku mua.: “Ne bushême bua mishiku.”
Anyi “dikatshi.”
Anyi “tshilabuilu.” Tang. Diumv.
Anyi “Anyima.”
Ku mua.: “mukana.”
Anyi “Udi uluka meji mabi.”
Anyi “butumbi.”
Ku mua.: “ukokesha lungenyi luende.”
Anyi “talalaa.”
Ku mua.: “milambu.”
Anyi “Bankana.”
Anyi “baledi.”
Anyi “bana.”
Anyi “mimpe.”
Anyi “muntu munene.”
Anyi “dibue didi dipetesha diakalenga.”
Anyi “ulekeleelangana.”
Anyi “bu kukangula nkila.” Ku mua.: “kulekelela mâyi.”
Anyi “Padiye mupangile lungenyi lujalame.”
Ku mua.: “kayi ne muoyo munda.”
Anyi “kudieyeka.”
Ku mua.: “malu mimpe.”
Anyi “mmuimpe bua kuondopa.”
Anyi “lumisha mifuba.”
Ku mua.: “mbuejilu mufidila mu tshiadi.”
Ku mua.: “bululu.”
Anyi “Kufutshisha muntu muakane tshibawu.”
Ku mua.: “ne nyuma mutukije.”
Anyi “upetula.”
Anyi “anyima.”
Anyi “bu bintu bia kumina ne lumpukusu.”
Ku mua.: “udi utekibua kuulu,” mmumue ne: kabayi mua kumupeta, muikale mu bukubi.
Anyi “kakuyi tshia kuenza.”
Anyi “umukonkonona.”
Ku mua.: “kudi kupandulula.”
Ku mua.: “mukana muende.”
Anyi “muoyo muimpe wa.”
Anyi “Anyima.”
Ku mua.: “udi wambuluja ne makasa ende.”
Anyi “muntu tshipapayi.”
Ku mua.: “udi upeta muoyo.”
Anyi “mmunange anyima wende.”
Ku mua.: “malu mimpe.”
Ku mua.: “kulekela.”
Anyi “dishipa dia mukenji.”
Anyi “muana wa ntambue wa musalala.”
Anyi “lunsuya.”
Anyi “anyima.”
Anyi “anyima.”
Anyi “kujingi.” Ku mua.: “kubandishi anyima webe ku.”
Anyi “disua dia.”
Anyi “Kukuatshishangana buôwa.”
Anyi “muana wa ntambue wa musalala.”
Anyi “hiver.”
Anyi pamuapa: “Neakebe mu tshikondo tshia dinowa kadi kakupeta tshintu.”
Anyi “Mapangadika.” Ku mua.: “Mubelu.”
Ku mua.: “Bana bende ba balume.”
Anyi “Mabue abidi mashilangane a kupima nawu bujitu ne bipiminu bibidi bishilangane.”
Anyi “muana wa balume.”
Tang. Diumv.
Anyi “muntu wa ku babende.”
Anyi “mubelu.”
Anyi “neajadikibue.”
Anyi “bulombodi bua meji.”
Anyi “udi ulobeshangana ne mishiku yende.”
Anyi “Mabue abidi mashilangane a kupima nawu bujitu.”
Anyi “njila wa kuyila?”
Anyi “bisukula.”
Anyi “malu adi mu meji.”
Anyi “diakalenga.”
Anyi pamuapa: “bua badi bakeba lufu.”
Anyi “lunsuya.”
Anyi “Anyima wa muntu mubi.”
Anyi “udi umanya tshia kuenza.”
Ku mua.: “mbuejelu wa mu tshiadi.”
Anyi “udi munange masanka.”
Anyi “lunsuya.”
Ku mua.: “neamine.”
Anyi “kutshimuna.”
Anyi “wepula anyima wende.”
Anyi “ne tshikadilu tshia bundu.”
Ku mua.: “neakule tshiendelele.”
Anyi “ke udi ushindamija njila wende.”
Anyi “lumu luimpe.” Ku mua.: “dîna.”
Ku mua.: “kuanyishibua.”
Ku mua.: “batutakene.”
Anyi “tshibawu.”
Anyi “anyima.”
Anyi “muana; nsonga.”
Ku mua.: “Eu udi ne dîsu dimpe.”
Anyi “Difuilakana.”
Ku mua.: “benyi.” Tang. Nsu 2:16.
Anyi “muana; nsonga.”
Anyi “neapawule anyima.”
Anyi “kubueji anyima webe.”
Anyi “Udikande.”
Anyi “anyima muwule tente ne dijinga.”
Anyi pamuapa: “Lekela lungenyi luebe.”
Anyi “muntu udi ne dîsu dibi.”
Anyi “udi wenda ubadika mu anyima wende.”
Ku mua.: “muoyo wende kawena nebe.”
Ku mua.: “Mubapikudi.”
Anyi “muana; nsonga.”
Anyi “kupandisha anyima wende.”
Anyi “Sheole,” mmumue ne: lukita lua bukua bantu buonso. Tang. Diumv.
Ku mua.: “Mu tuonyi tuanyi.”
Anyi “Peta.”
Ku mua.: “wa ku babende.” Tang. Nsu 2:16.
Anyi “makunze.”
Anyi “badi badisangisha bua kulabula.”
Anyi “kabivua binsame.”
Anyi “nemmukebe kabidi.”
Anyi “ba mu nzubu.”
Anyi “bulombodi bua meji.”
Anyi “bafidi ba mibelu.”
Anyi “diakalengele; lupandu.”
Anyi “Kulukakaja meji kua mutshimbakane.”
Anyi “mu bikondo bia ntatu.”
Anyi “malu adi mu meji.”
Anyi “utangila anyima webe.”
Anyi “dikatshi.”
Anyi “mmashême bua anyima webe.”
Mmumue ne: muluishi au.
Anyi “Kulunduki ne tshiji.”
Anyi “badi bakeba bua kushintulula malu.”
Mmumue ne: Yehowa ne mukalenge.
Anyi pamuapa: “Kuandamuna buludiludi kudi bu kutuangana mishiku.”
Anyi “ba mu nzubu.”
Anyi “Meme nemmupingajile tshivuaye muenze.”
Ku mua.: “udi kayi ne muoyo wa munda.”
Ku mua.: “Ngakapeta dilongesha ne:”
Anyi “batentule ne basangishe.”
Anyi “malu masokoka a bakuabu.”
Anyi “biambamba bia muoyo mubi.”
Anyi “anyima wa mfumuende.”
Ku mua.: “dipa dia dishima.”
Anyi “lutekete.”
Anyi pamuapa: “muena tshitungu.”
Anyi “buanga bua nsabanga.”
Ku mua.: “Muntu udi mukukine.”
Mmumue ne: kutekesha muntu ne kuengulula malu makole ende.
Anyi “lunsuya.”
Tang. Diumv.
Anyi “upunga dîyi ne.” Ku mua.: “utetuka kumpala kua.”
Anyi “udi kayi mua kukanda lungenyi luende.”
Anyi “été.”
Anyi pamuapa: “Nunku mulawu udi kawuyi mukumbanyine kawena wenza bualu.”
Anyi “Bua kudivuiji muomumue nende.”
Ku mua.: “unua tshikisu.”
Anyi “idi ileba.”
Anyi “udi utapa bantu bonso.”
Anyi pamuapa: “udi ubuelakana mu.”
Anyi “mikete ya lufu.”
Anyi “bu bintu bia kumina ne lumpukusu.”
Ku mua.: “mishiku ya disanka ne.”
Anyi “Bualu muoyo wende mmunyanguke wonso.”
Ku mua.: “tshialela dituku.”
Ku mua.: “Muenyi.”
Ku mua.: “Muntu wa ku babende.”
Anyi pamuapa: “nya lubombo; nya ku bukole.”
Anyi “Anyima udi.”
Ku mua.: “udiatakaja.”
Anyi “dikatshi.”
Anyi “anyima udi ne nzala.”
Anyi “unyema.”
Anyi “ku lungenyi lua anyima.”
Anyi “umpenda.”
Anyi “tshibawu.”
Anyi “muntu wa ku babende.”
Anyi “lunsuya.”
Ku mua.: “mpala wa mulunda wende.”
Anyi “Sheole ne Abadona.”
Anyi “Ke mudi muntu bilondeshile butumbi buende.”
Anyi “Tuma muoyo webe ku mikoko yebe; Teya ntema ku mikoko yebe.”
Anyi “tshikata tshia lumu.”
Anyi “muana wa ntambue.”
Anyi “ditomboka.”
Ku mua.: “yeye.”
Anyi “udi ne ditshina misangu yonso.”
Anyi “ne mashi a anyima.”
Anyi “dijimba.”
Anyi “Muena lukuka.”
Anyi pamuapa: “Anyima wa diambu.”
Ku mua.: “neadiundishibue.”
Anyi “udi anu ne mutu mukole.”
Anyi “udibu kabayi babanda ne bualu.”
Anyi “anyima.”
Anyi pamuapa: “Kadi muena bululame udi ukeba bua kukuba muoyo wende.”
Ku mua.: “nyuma wende yonso.”
Ku mua.: “batutakena.”
Mmumue ne: Udi ubapesha muoyo.
Anyi “dilongesha; dinyoka.”
Anyi “neapeteshe anyima webe.”
Anyi “tshikena kumona tshia buprofete; dibuluibua.”
Anyi “mmukine anyima wende.”
Anyi “mutshipu udi ne mulawu.”
Anyi “Kutshina.”
Anyi “kudi kuela buteyi.”
Anyi pamuapa: “bakeba kuanyishibua kudi.” Ku mua.: “badi bakeba mpala wa.”
Ku mua.: “mujule.”
Anyi “kuluisha dîna dia Nzambi wanyi.”
Ku mua.: “tumvi tuatshi.”
Anyi “Sheole,” mmumue ne: lukita lua bukua bantu buonso. Tang. Diumv.
Anyi “kasulu ka tshilonda nkoka.”
Anyi “bidi binkemesha bikole.”
Anyi “udibu kabayi banange.”
Anyi “unyenga.”
Anyi “meji mapite bungi.”
Ku mua.: “ntshisamba tshidi katshiyi ne bukole.”
Anyi “été.”
Ku mua.: “ntshisamba tshidi katshiyi ne bukole.”
Anyi “midiabanye mu bisumbu.”
Anyi “Jeko.”
Anyi “badi ne anyima udi unyingalala bikole.”
Anyi “Lumbuluila.”
Anyi “udi mukumbane.”
Tang. Diumv.
Anyi “ne bintu bivuaye mupete.” Ku mua.: “ku tshipeta tshia mudimu wa bianza biende.”
Ku mua.: “udi usuika bukole mu tshimono tshiende.”
Tshinu tshia buanda ne lusambu mbintu bivuabu benza nabi mudimu bua kutela anyi kuluka manda ne nshinga.
Ku mua.: “bibidi bibidi,”
Anyi “bilamba bia muinshi.”
Anyi “udi useka dituku dilualua.”
Anyi “Dilongesha dia dinanga; Mukenji wa dinanga dia lulamatu.”
Anyi “badi bakumbane.”
Anyi “tshianana.”
Ku mua.: “Umupeshe tshia ku mamuma a bianza biende.”